Temps (meteorologia)

Lo temps ò meteo es l'ensemble dei condicions fisicas dei jaç bas de l'atmosfèra a un moment e en un ponch precís. I son generalament associadas lei condicions meteorologicas que produson d'efiechs dirèctament obserbables coma lo raionament solar, la temperatura e la preséncia de nívols, de vent ò de precipitacions. La meteorologia es la sciéncia qu'estúdia e qu'assaia de preveire l'evolucion dau temps. Es un domeni important per la vida vidanta de fòrça èssers umans en causa de l'importància de la meteo sus leis activitats umanas.

Quatre paramètres fisics interagisson per produrre lo temps : la pression atmosferica, la temperatura, l'umiditat atmosferica e lo vent^[1]. Sièis factors principaus influéncian aquelei paramètres : la latitud, l'altitud, la vegetacion, lei corrents marins, la reparticion tèrra-mar e la rotacion de la Tèrra. De còps, lo relèu es apondut a l'altitud car de formas topograficas particularas pòdon aver una influéncia majora sus la meteo locala. Leis erupcions volcanicas pòdon tanben aver una influéncia majora sus lo temps mai aquò es un cas particular liat a aqueu tipe de catastròfa naturala.

Lei fenomèns meteorologics pus frequents son lo vent, lei nívols, la plueja, la nèu, la nèbla e lei tempèstas d'arena. Pasmens, lo nombre avançat pòu èsser ben important en considerant de fenomèns pus rars, coma la granhòla, en estudiant lei diferentei formas que pòdon lei fenomèns frequents e en considerant lei fenomèns que son la combinason de plusors fenomèns de basa. Una categoria de fenomèns es aquela dei catastròfas naturalas que compren totei lei fenomèns brutaus qu'entraïnan de destruccions importantas (ciclòn tropicau, tornado...).

Lo temps es lo resultat dei diferéncias de pression atmosferica, de temperatura e d'umiditat. Aquelei diferéncias son generalament lo resultat de la quantitat de raionament solar recebuda. La latitud tèn donc un ròtle primordiau dins l'aparicion dei fenomèns meteorologics. D'efiech, lei variacions d'energia recebuda entraïnan de variacions de temperatura, çò que modifica la pression dei massas d'aire. Aquò es la causa principala dei movements atmosferics e es a l'origina de la màger part de la meteo dins una region donada. Pasmens, la rotacion de la Tèrra a una influéncia sus lei massas d'aire en movement. Aquò se manifèsta sota la forma de camins preferenciaus seguits per lei fenomèns meteorologics dins una region donada. Per exemple, dins la zòna tropicala de l'emisfèri nòrd, un ciclòn tropicau a tendància a se desplaçar vèrs l'oèst. Pasmens, s'aqueu ciclòn arriba dins la zòna temperada, va generalament se transformar en tempèsta migrant vèrs l'èst.

La meteorizacion es l'ensemble dei procès mecanics, fisicoquimics e biologics d'alteracion dei ròcas e dei mineraus de la superficia terrèstra per d'agents geologics extèrnes. Aquelei fenomèns traduson de mecanismes d'equilibri entre lo substrat e l'aire. Implican donc pas un mecanisme de transpòrt, çò que permet de la diferenciar de l'erosion^[2]. Son fòrça influenciats per la meteorologia :

• lei procès mecanics favorizan la desagregacion progressiva dau materiau. Lei pus importants son la gelivacion (efiechs dau gèu) e lei procès de dilatacion e de contraccion engendrats per lei variacions de temperatura^[3].
• lei procès fisicoquimics entraïnan una transformacion de l'estructura quimica dei compausats dau materiau. Lei pus frequents son l'oxidacion e la carbonacion. Aquelei transformacions evolucionan pas totjorn dins lo sens d'un afebliment de la coesion de la ròca. D'efiech, en certanei cas, leis alteracions forman un jaç protector còntra d'autrei mecanismes d'alteracion. Per exemple, lo cauquier expausat ai tempèris durcís considerablement, çò que permet son utilizacion dins la construccion.
• lei procès biologics implican l'activitat deis èssers vivents coma lei constrenchas mecanicas exercidas per lei raiç, lei destruccions realizadas per leis animaus foseires ò l'accion quimica de certaneis organismes (bacterias, bolets, liquèns...^[4]).

Toteis aqueleis ensembles de fenomèns despendon de la preséncia d'aiga, dei gas de l'aire ò de la temperatura. La meteorologia tèn donc un ròtle preponderant dins lor mesa en plaça e lor debanament.

La biometeorologia es la sciéncia deis efiechs dei fenomèns atmosferics sus leis èssers vivents sus un periòde anant d'un jorn a una sason. Sei subjèctes d'estudis principaus son liats a la variacion de la temperatura, dau raionament solar, dei vents, de l'umiditat, de la pression, dei precipitacions, de la pollucion e deis electrometeòrs. D'efiech, lei condicions meteorologicas entraïnan de reaccions en totei leis organismes vivents, compres en l'òme. Per exemple, en leis animaus, lei cambiaments de temperatura engendran de mecanismes de vasoconstriccion ò de dilatacion dei vaissèus sanguins, fenomèn que son amplor es modulada per la velocitat dau vent, per l'insolacion ò per l'umiditat relativa de l'aire. En leis animaus superiors, fau nòtar que lei condicions meteorologicas pòdon aver d'efiechs tant fisiologics que psicologics^[5].

A tèrme cort la prevision dau temps es assegurada per la meteorologia. Per aquò, son aplicadas lei conoissenças generalas sus lei fenomèns meteorologics e divèrsei tecnicas de presa e de tractament d'informacions sus l'estat de l'atmosfèra (satellits d'observacion, radars^[6][7], balons sondas^[8]...). Puei, de superordinators son utilizats per faire foncionar lei modèls matematics, basats sus de lèis fisicas derivadas de la mecanica dei fluids, que depintan l'evolucion de l'atmosfèra. Una certana incertitud demòra car aqueu sistèma pòu pas totalament tenir còmpte de l'evolucion dei massas d'aire. Pasmens, es vengut relativament precís per de duradas de l'òrdre de la quinzenau de jorns^[9].

La pollucion e lo rescaufament climatic an una influéncia sus lo temps. D'efiech, en aumentant la temperatura de l'aire e de l'aiga, amplifican lei fenomèns meteorologics que despendon de la calor. L'exemple pus citat es aqueu dei ciclòns tropicaus que vènon mai e mai poderós amb l'aumentacion de la temperatura de superficia deis oceans tropicaus. En Occitània, lei chavanas cevenòlas seguisson una evolucion similara lòng dau litorau mediterranèu^[10].

La pollucion pòu favorizar lo rescaufament climatic quand pren la forma d'emissions de gas d'efiech de sèrra. Pasmens, pòu èsser la fònt d'autrei fenomèns. Un efiech important es ansin l'aumentacion dau nombre de particulas solidas dins lei nívols. Aquò a alora un efiech sus la formacion dei precipitacions qu'an normalament besonh d'un nuclèu solid per se formar. Una consequéncia pus espectaclosa es l'acidificacion dei nívols per de substàncias azotadas, sofradas ò cloradas, çò que pòu engendrar de pluejas acidas.

Lo contraròtle dau temps es una volontat anciana de l'èsser uman qu'es observabla dins mai d'un rituau ancian. Pasmens, fins a la descubèrta dei mecanismes a l'origina dei fenomèns meteorologics, i aguèt gaire de procès eficaç. De mai, lei tecnicas actualas de contraròtle dau temps obtènon generalament de resultats limitats sus de regions fòrça reduchas. Per crear de precipitacions, es possible de realizar un semiatge dei nívols per de compausats capables d'entraïnar l'aglomeracion de l'aiga. Aquò pòu foncionar mai lo mestritge dei precipitacions ansin creadas es malaisat. De còps, lo metòde pòu menar a de chavanas fòrça violentas. Una autra tecnica de contraròtle dau temps frequentament utilizada son lei canons anti-granhòla, especialament en Occitània. L'idèa es de fragmentar lei pèiras de glaç gràcias a una detonacion per limitar seis efiechs sus lei recòltas. Imaginat a la fin dau sègle XIX, lo concèpte foguèt abandonat en 1905 e ressucitat dins leis ans 1970 dins la region de Manòsca. Pasmens, a l'ora d'ara, lo principi d'aqueu sistèma es pas demostrat scientificament^[11].

Leis autrei metòdes de contraròtle dau temps son demoradas a l'estat de projècte ò pòdon pas foncionar. Per exemple, una proposicion frequenta es aquela de l'ataca dei ciclòns tropicaus per d'armas nuclearas. Pasmens, un unic ciclòn emet una poissança superiora a l'energia consumada cada an per l'umanitat. Ansin, una ogiva nucleara modèrna es pas capabla de liberar una energia sufisenta per trebolar un tau fenomèn^[12].

• (en) Charles A. Doswell III, « Historical Overview of Severe Convective Storms Research », E-Journal of Severe Storms Meteorology, vol. 2, n° 1,‎ 2007.
• (fr) Fabien Locher, Le Savant et la Tempête. Étudier l’atmosphère et prévoir le temps au XIXe siècle, Presses Universitaires de Rennes, coll. « Carnot », 2008.