GCI (spoorwegrijtuig)

GCI
Speciale trein met GCI-rijtuigen in station Brussel-Noord in 1985
Interieur 3e klasse met middengang
Spoorwegnet	België
Exploitant	État Belge, na 1926 NMBS
Aantal	2876
Fabrikant	Compagnie Centrale de Construction Les Ateliers du Roeulx Usines Ragheno SA des Forges et Ateliers de Seneffe Les Ateliers Métallurgiques L'Energie Ateliers Germain Charles Allard Chatelineau e.a.
In dienst	1890-1921
Uit dienst	1961
Asindeling	3 assen
Spoorwijdte	1435 mm (normaalspoor)
Massa	19,5 ton
Lengte over buffers	12,52 m
Zitplaatsen 1e klas	± 60 (rijtuig 1e/2e klasse)
Zitplaatsen 2e klas	± 80 (rijtuig 2e/3e klasse)
Remsysteem	Westinghouse (doorgaand pneumatisch)
Treinverwarming	d.m.v. stoom van de locomotief
Koppeling	trekhaak, trekstang, schroefkoppeling[1]
Portaal    Verkeer & Vervoer

Het rijtuigtype GC, later GCI (Grande Capacité et Intercirculation), is een voormalige serie van 2876 houten spoorwegrijtuigen van de Belgische Staatsspoorwegen voor binnenlands verkeer, gebouwd in de jaren 1890-1911 en in actieve dienst tot 1965.

GC was een Frans- en Nederlandstalige afkorting voor Grote Capaciteit, verwijzend naar de relatief grote capaciteit van rond de 96 zitplaatsen (in de derde klasse). Wegens de lengte van bijna 13 meter en het gewicht van 19,5 ton waren de rijtuigen geen tweeassers zoals hun voorgangers, maar waren de houten wagenbakken op een drieassig stalen onderstel gebouwd om de asdruk te reduceren. Een deel van de rijtuigen had aan een of beide uiteinden een klein open balkon. Elk compartiment (coupé) had eigen zijdeuren en over de gehele lengte van het rijtuig liepen treeplanken aan beide zijden. De rijtuigen 1e en 2e klasse hadden zes compartimenten, de rijtuigen 3e klasse acht bij dezelfde rijtuiglengte, zodat het zitcomfort daar geringer was. Elk compartiment had houten zwaaideuren naar buiten en houten schuifdeuren in het interieur.

Vanaf 1901 werd een interne midden- of zijgang toegevoegd, waardoor het personeel zich tussen coupés kon verplaatsen zonder tijdens het rijden buitenom via de treeplanken en compartimentsdeuren van het rijtuig te moeten klimmen. Het betekende een beperking van het aantal zitplaatsen van 96 tot 80. Men kon van het ene rijtuig naar het andere overstappen door middel van houten kopdeuren en ijzeren voetovergangen. Hierbij werd de letter I aan de typebenaming toegevoegd, staande voor Intercirculation (Nederlands: binnencirculatie), zodat dit materieel vooraan GCI heette.

De rijtuigen werden van 1890 tot 1911 geleverd; een aantal bijbehorende bagagerijtuigen is tot in 1921 gebouwd. In totaal zijn door tal van Belgische treinfabrikanten 2876 rijtuigen afgeleverd aan de Chemins de fer de l'État Belge. Vanaf 1926 waren zij eigendom van de toen opgerichte Nationale Maatschappij der Belgische Spoorwegen (NMBS). De laatste rijtuigen werden in 1965 uit de reguliere dienst genomen.^[2]

Verreweg de meeste rijtuigen zijn gesloopt. Een klein deel van de vloot heeft een tweede leven gekregen als museummaterieel. Toen de NMBS in 1973 de nog resterende exemplaren van de hand deed, maakten diverse toeristische spoorwegen daar gebruik van. Het spoorwegmuseum Train World in station Schaarbeek bezit een exemplaar en ook zijn GCI-rijtuigen aanwezig bij de Chemins de Fer à Vapeur des 3 Vallées en de Stoomspoorlijn Dendermonde-Puurs, in Nederland bij het Museum Buurtspoorweg en in Luxemburg bij Train 1900. Ook bij de Stoomtrein Goes - Borsele hebben van 1973 tot 1985 GCI-rijtuigen dienstgedaan, waarvan enkele zijn verkocht aan de CFV3V.

NMBS-nummer	Fabriek	Bouwjaar	In dienst bij	Opmerking	Afbeelding
96638[3]			CFV3V
AB 91854	SA des Forges et Ateliers de Seneffe	1908	MBS AB49	Rijtuig 2e klasse met een compartiment 1e klasse 1 open balkon Ongerestaureerd
91001		1921	Train World
AD 91900	Ragheno	1921	Train 1900	1 open balkon
91919[3]			CFV3V
B 94539	Charles Allard Chatelineau	1908	Train 1900
94806[3]	La Brugeoise et Nicaise & Delcuve	1914	CFV3V	1 open balkon
95572[3]	Compagnie Centrale de Construction	1910	CFV3V	1 open balkon
95613[3]	Ateliers de Nivelles		CFV3V
C 95703	Compagnie Centrale de Construction	1910	MBS C46	1 open balkon
B 96544	Ragheno	1904	Train 1900
C 96626			Stoomtrein Dendermonde-Puurs[4]	gerestaureerd
C 96556			Stoomtrein Dendermonde Puurs	wordt gerestaureerd (2022)
C 96669			Stoomtrein Dendermonde-Puurs	Ongerestaureerd
C 96704	Les Ateliers du Roeulx	1909	MBS C47
96715[3]			CFV3V
C 96819	Ragheno	1905	MBS C48
D 98789	Ateliers de Monceau-sur-Sambre A. Germain	1921	MBS D58	Bagagerijtuig 1 open balkon en dakkoepel Voormalig nummer GCI 40465 Ongerestaureerd
99132[3]	Atelier Germain	1921	CFV3V	Bagagerijtuig 1 open balkon en dakkoepel

Zie de categorie Type GCI rail car van Wikimedia Commons voor mediabestanden over dit onderwerp.