Tweantsen taalwiezer

Dit is den Tweantsen taalwiezer Tweants-Nederlands. Hier stoat zaken as grammatika, weurde, zegswiezen en plaatsnamen.

Zeet ok et artikel Tweants

Et Tweants is n dialekt van et Neersassies, ne West-Germaanse sproakengroep. Tweants wörd zowat in heel Tweante sprökn. 75% van de Tukkers zeg at ze et good köant, 62% zeg at ze et ook dageliks doot.

Standaard Tweants gef et nich. Hoast ieder dörpken hef zienen eigen slag. Belangrieke herkenningspeuntn bint et gebroek van nit, nich en neet. Wo meer a'j noar et oostn goat, te meer as ze nich zegnt. Vjenne, Eanter en Riesn en wat kleanere plaatsn der umhen hebt nen helen biezeunderen slag: dee hebt de oolde Westfaalse kleenkerbuuging beheuldn in völ weur.

In de meest westelike plaatsn (Healdern, Nijverdal) lik et meer Sallaands, umdet dee um wöarde te verkleanen neet et Tweantse achterplaksel -ke gebroekt (boom - beumke), mer -ie (boom - beumpie). Ook hebt dee ne kleenkerverheuging metkreggen. Tweants zeg stool, hoes en been terwiel as de westelike plaatsen stoel, huus en bien zegt.

Dialektonderzeuker Jo Daan deelden et Tweants in twee heufdsoortn in: West-Tweants (ok wal Tweants-Groafskops neumd) en Oost-Tweants. et Vjens kreag ne aparte stea.

Sosjaal bekekken kuiert leu oet Tweante wat indirekter as aandere leu oet Neerlaand. Nen Tukker kuiert vake in understatements. As et bievuurbeeld in nen kamer slim hete is, zegt nen Tukker vake at et dr "good doo" is. et Wörd wal es ezegd at de heugste vörm van Tweantse weardering is: "Det was lang nit gek".

Tukkers goat aalt op ne spölse manere met öare sproake umme. Ze probeert dinge aalt zo beeldend meugelik te zegn. As bievuurbeeld nen Tweantsen tuinman an zinnen knecht vrög of he eawen et op eruumde blad wat op de koare lig wil anstaampen (zodet der mear in kan), zegt he nit: "Wo'j det eawen anstaampen?", mear "Wo'j doar eawen oawerhen daansen?". Ook wordt dr in Tweante regelmoatig vuur de wille neosassismes gebroekt.

Der besteet ginne offisjele skriefwieze vuur et Tweants. Wal zeent der twee skriefwiezes mear of meender algemeen an enömmen; de Standaard Schriefwieze en de skriefwieze van de Kreenk vuur Tweantse Sproake (KTS). De standaard skriefwieze wil wat den oetgaank -(e)n betreft de sprektaal zo good meugelik wiergewen en biej de metkleenkers rekkenskop hoalden met etymologie en woordvörming. De KTS-skriefwieze wil meer ansloeten bie leazers dee as Hollaands leazen gewoon zeent, en bie de skriefwiezes van aandere gebeden. Vuurbeelden:

Standaard Schriefwieze:
Vie gungn n eandken hen loopn en deedn oonderweg verskilnde zaakn bekuiern

KTS-skriefwieze:
Vie gungen 'n eandken hen lopen en deden oonderweg verskillende zaken bekuieren.

Beaide skriefwiezes hebt zo vuur- en noadelen. De Standaard Schriefwieze hef as vuurdeel det et gin twiefel löt oawer de oetsproake. Een groot noadeel is det et gaaw onleasboar wörd, umdet der smangs onwies völle metkleenkers op de riege komt te stoan. De KTS-skriefwieze hef as vuurdeel det et good leasboar is vuur leu dee as met Hollaands leazen op zeent egröaid. Een groot noadeel is det et nit recht anslot op de beleawing van oetsproake, umdet der klaanken eskrewen mut worden dee as nit oet esprökken wordt. Dit keump op onervarene Platleazers vrömd en onnatuurlik oawer.

Op disse wikipedia magt beaide skriefwiezes broekt worden.

Um een dudelik oetsproakoawerzicht te gevven, maket vie oonderskead tusken kleenkers en metkleenkers. Oetsproake kan nog wal es ofwieken van den eskrewenen vorm.

• [ʌ] - wördt oet esprökn as in et Duutse Mann. Zooas in et Tweantse hadn.
• [a] - wördt oet-esprökn as in et Hollaandse Laat, allene iets länger en mear vuurin in n moond. Zooas in vake.
  • As der ne in et skriewen ne -n achter de -aa steet, wördt de [a] oet-esprökn as in et Fraanske trente. Doarumme riemt "Trente" op et Tweantse kraante.
• [æ] - Zoo um en noabiej as in et Engelse* back, mear dan met n moond wat meender wied lös, woerduur as he vake as [e] wördt an-eheurd. Tweants: ètn.
• [ɛ] - as in et Hollaandse pet. Tweants: pette.
• [e] - as in et Duutse geben. Nen kleenker zoonder verglieding. Tweants: Breef.
• [ɛː] - as in et Engelse air. Tweants: leavn.
• [ɒː] - as in et Hollaandse Roze. Tweants: noa.
• [ɒ] - as in et engelse lock, Ned. bol. Tweants: kop.
  • [ɔ] - as in et fraanske bon, Ned. vol. Tweants: bok, hok, vol, .
• [o] - as in et Duutse boot. Tweants: koo.
• [u] - as in et Hollaandse boek. Tweants: oe.
  • [uː] - as in et Hollaandse boer. Ne wat längere oe. Tweants: koele of koeele.
• [ɜ] - as in et Duutse Köln, Ned. löss. Tweants: lös, köppe.
• [ɜː] - as in et Engelse turn. Tweants: köant, dröa.
• [ɶ] - as in et Hollaandse reuk. Tweants: beume.
• [ʏ] - as in et Hollaandse hut. Tweants: luk.
• [y] - as in et Hollaandse fuut. Tweants: kuukn.
  • [yː] - as in et Hollaandse uur, allene wat länger; Tweants; uur, buul of buel.
• [ɪ] - as in et Hollaandse dit. Tweants: lippe.
• [i] - as in et Hollaandse wie. Tweants: gries.
• [iː] - as in et Engelse wee. Wat längern klaank. Tweants griezn, tieen.

Meesttieds wördt an et eande van een woord noa nen langen klaank de [r] neet oet-esprökken. In plaatse doarvan wördt der nen dreei emaakt noar de [ə] of [à]/[ø]:

• • "Hier" wördt oet-esprökn as [hi jə]
  • "Uur" wördt oet-esprökn as [uu wə]
  • "Beer" wördt oet-esprökn as [bì jə]
  • "Bear" wördt oet-esprökn as [bèhjà] (zeflde as in et Engels)
  • "Hoar" wördt oet-esprökn as [hoawà]
  • "Oor" wördt oet-esprökn as [oo wà]
  • "öar" wördt oet-esprökn as [öa wà]

[eeə] - dissen klaank begeent as in et Duutse geben, mear an et eande dreeit he met ne "jöh". Ofwieknde dialekten zooas et Riessens en et Eanters doot dit völle. Et Vjens steet der um bekeand det et zelfs allene den "jöh" oetsprekt, mear dan as "jèh"; Tweants breef wörd in et Riesns breeəf en in Eanters "brieəf" en in et Vjens "brjèf".

• [ooə] - disn klaank wörd oet-esprökn duur nen klaank te maakn as in et Duutse Boot, mear an et eande doarvan ne "wöh" an too te voogn.
• [ui] wördt oet-esprökn as [öj], zooas in kuiern.
  • In Riesn en Eanter is hier nog nen langn variaant op: [öai], zo as in gröain. Dit is nen langn [öa] zo as in öar, mear dan met nen buuging noar ne [i].

• [b] - Standaard West-Germaansn stemhebnden kleenker.
• [p] - Krig wat mear loch as n standaard Hollaandsn [p], en is doarumme n kleain betjen met de Engelse [p] te vergeliekn.
• [d] - Standaard West-Germaans. Veraandert duur assimilasie mangs in ne [t], meesttieds as e noa ne [s] of ne [t] keump: Wastettan? (Wat is det dan?).
• [t] - Ne "dikke" [t]. Krig iets nen sis-klaank met, woerduur at e wal wat weg hef van de Duutse [z]. et Tweantse tonge wördt zoowat et zelfde oet-esprökn as et Duutse Zunge. As de [t] an et eande van n woord steet, en et volgnde woord begeent met nen kleenker, dan kan e vuur et gemak as ne [d] oet-esprökn wördn: oedesprökn (oet-esprökn).
• [f] - Standaard West-Germaans. As e an et eande van n woord(deel) steet, en et volgnde woord(deel) begeent met nen kleenker, dan kan e vuur et gemak as ne [v] oet-esprökn wördn: ovveköjerd (of-ekuierd). Ook as e vuur nen stemhebnden kleenker keump, kan e as ne [v] oet-esprökn wordn: ovbrekn (ofbrekn)
• [v] - Standaard West-Germaans. In völle Tweantse variaantn wördt de [v] aait as ne [f] oet-esprökn, mear in et West-Tweants is der n dudelik oonderskeaid tusken ne [f] en ne [v], behalvn as ze liek noa mekoar komt: offoorn (ofvoorn), of noa nen stemmeloozn metkleenker: hek fedaage nif föll ann doan ((doar) Heb ik vandage nit völle an edoan).
• [s] - Standaard West-Germaans. Wördt met roonde lipn oet-esprökn. Doarduur wördt e mangs duur boetnlaanders as ne Engelse -sh- verstoan.
• [z] - Standaard West-Germaans, met roonde lipn. In völle Tweantse variaantn wörd de [z] aait as ne [s] oet-esprökn, dus as seekers (zekers), mear in et West-Tweants is der n dudelik oonderskeaid tusken ne [s] en ne [z], behalvn as ze direkt noa mekoar komt: 's söandaagns. ('s zöandaagns), of noa nen stemmeloozn metkleenker: wasseukie? (wat zeuk ie?).
• [k] - Krig wat mear loch as ne Hollaandse [k]. k^ch. Et ch-deel vaalt hoaste neet op en lik wat op den Duutsen ich-laut.
• [g] - Stemhebnde ("zachte") [k]. Was vroger dudeliker as non, mear allene as e wör evolgd duur ne [n] of [ng]. et Tweantse bign wör vroger oet-esprökn as et Engelse big met nen [ng]-klaank der achteran, mear de jongere genneroasies verleest um. Rechtevoort is der bie de meeste leu gin oonderskeaid mear tusken legn (dale legn) en lengn (lengn met water, of iets länger maakn). Wat leu sprekt legn rechtevoort oet as lejn.
• [l] - Wat soortn Tweants maakt oonderskeaid tusken nen zwoarn en nen lechn [l]. De wat euldere soortn hebt allene den lechn [l], den at vuur in n moond met n tip van de tonge teegn de vuurtaandrichel emaakt wörd (zo as n Duutsen [l]). Aandere soortn Tweants doot an et begin van n woord/lettergreep nen lechn en an et eande van n lettergreep nen zwoarn, net as in et Hollaands, en wellich is et doarduur ook veraanderd.
• [r] - Van ooldsher is n meest ebroektn [r] in Tweante n tip-[r], den nog et beste te vergeliekn is met ne [d], umdet-e ongevear op dezelfde plaatse en wieze in n moond maakt mut wordn. Det is ook meteen de reedn woerumme at sommige leu bedde skrieft en aandern berre. Sommige soortn Tweants gebroekt n huig-[r], den op dezelfde plaatse in n moond emaakt wörd as n [g].

As tusken twee kleenkers nen stoarkn stemloozn metkleenker steet, krig den stemme. Det geeld ook as-e an et begin van n woard steet en et vurige woard met nen kleenker eandigt.

• Better wördt vake oet esprökn as 'bedde.
• Of esprökn wörd vake oet esprökn as ovvesprö'ng.

In de dialektn dee't esprökn wordt in et Vjenne, Eanter, Riesn, en zo noe en dan ok oostelik van de liene tusn Hoksebarge-Eanske, Bokel-Hengel en Hengel-Oldnzel, kö'j mangs of bienoa aait ne klaankbrökke heurn. Ne klaankbrökke is nen klaank dee vaak veurof goan wörd deur ne zachte töt harde [j]-klaank. Disse brekking kan broekt wordn, moar et is nich n verplich deel van de Tweantse uutsproak.

• In et Vjens heur iej in n plaatsnaam (Vjenne) al de'j hier met ne brekking te maakn hebt; in aandere steadn of döarpe wörd et mangs "Venne" neumd.

Ik

Doe/dow/iej *

Hee/zee/ze/ut/et/t

Wiej/viej/wiejleu

Iej/iejleu

Zee/ze/zeeleu

In völle plaatsn wördt "hee" ook vuur vrouwleu broekt. et Blik oet de rest van et verhaal wal of et um nen kearl of ne vrouwe geet.

Et ekeuzene lidwoard (en oetgaank van bievooglike naamwöarde) bie zelfstaandige naamwöarde haank of van et woardgeslacht, woervan as Tweants der dree hef: Mannelik, Vrouwelik en Onziedig. Doarbie maakt et Tweants oonderskeaid tusken bepoalden en onbepoalden vorm. Belangriek is hierbie det et grammatikale geslacht neet etzelfde as et biologiese geslacht hooft te wean. Et grammatikaal vrouwelike eande (vogel) kan biologies best een männeken wean: "doar zweamp ne mannelike eande." Et lidwoard bepoalt hier ook of et oawer den vogel geet of oawer nen ofstaand; hee zweamp nen helen eande."

Vergeliekt ook et oonderskeid tusken ne bolle (stier, een vrouwelik woard) en nen bol (stuk of ofstaand, een mannelik woard).

Et is lastig um zoonder vuurkennis te bepoalen wat vuur een geslacht of een woard hef. Et keump vake oawereen met wo as et in et Hoogduutsis, mer det geet neet aait op. Doar keump nog bie det et völ leu neet oetmaakt. Vuural jonge leu dee der vuur kiezet um Plat te kuieren, veend et feit dét ze Plat kuiert belangrieker as good Plat kuiern. Ze haalt dan de geslachten duur mekoar. In gesprökkene sproake vaalt der lecht langshen te sjoemelen, dus vaalt et neet op.

Männelike wöarde hebt in onbepoalden vorm et lidwoard nen. In bepoalden vorm et lidwoard den. Beropen zeent meestal männelik (behalve de vanoolds vrouwelike beropen, bv. in de zorg). In gesprökkene sproake wörd et onbeklemtoonde den vake verkortt töt 'n, zodet et verwarrend genog onziedig kan lieken.

Vrouwelike wöarde hebt in onbepoalden vorm et lidwoard ne en in bepoalden vorm et lidwoard de. Et West-Tweants hef achter vrouwelike wöarde meestal ne -e (vrouwe, kaste, katte, piepe, baanke). Wiedters zeent wöarde dee as eandigt op -is(se), -ieje, -ead/eat en -ing/-ige vrouwelik: geskiedenisse, boerderieje, universiteat, vereanige.

Onziedige wöarde hebt in onbepoalden vorm et lidwoard een. In bepoalden vorm et lidwoard et.

Alle verkleanwöarde wordt onziedig: den kearl - et kearlken. De vrouwe - et vröwken. Et keend - et keendjen.

Mannelik	Vrouwelik	Onziedig	Meervoald
nen kearl	ne vrouwe	een wich	.-. leu *

Mannelik	Vrouwelik	Onziedig	Meervoald
(de)n kearl	de vrouwe	et wich	de leu

Um dinge an te wiezen wörd oonderskeaid emaakt tusken dinge dee't kort bie en wied(ter) of zeent.

Mannelik	Vrouwelik	Onziedig	Meervoold
dissen kearl	disse vrouwe	dit wich	disse leu

Mannelik	Vrouwelik	Onziedig	Meervoold
den kearl	dee vrouwe	det/dat wich	dee leu

Disse dreedeling keump in alle bievooglike naamwöarde wierumme: den Lesten -n van et mannelike lidwoard en de leste -e van et vrouwelike lidwoard wörd achter et bievooglike naamwoord eplakt um et geslacht van et bievooglike naamwoard te loaten kloppen met et geslacht van et zelfstaandige naamwoard.

• nen kearl - nen groten kearl - den groten kearl
• ne vrouwe - ne kleaine vrouwe - dee kleaine vrouwe

*In Noord-Oost Tweante wördt dee leste -e- van et vrouwelik zelstaandig naamwoard nit oet esprökken: ne vrouw - ne kleaine vrouw - dee kleaine vrouw

Bie n onziedigen oetgaank van bievooglike naamwöarde wörd oonderskeaid emaakt tusken onbepoalende en bepoalende lidwöarde:

• onbepoalend: een keend - een groot- keend
• bepoalend: et keend - et grote keend - det grote keend

	Mannelik	Vrouwelik	Onziedig	Meervoald
ik	mienn/minn	miene/minne	mien/min	miene/minne
doe/dow	dienn	diene	dien	diene
iej/i-j	oewn	oewe/oene	oew	oewe
hee/zee/ut/t/et	zienn/zinn	ziene/zinne	zien/zin	ziene/zinne
Wiej/wi-j/viej(leu)	oonzn	oonze	oons	oonze
iejleu	oeleu	oeleu	oeleu	oeleu
zee(leu)	öarn/earn/eern	öare/eare/ere	öar/ear/eer	öare/eare/ere

Tweants is oonderdeel van et West-Neersassies, wat blik oet et eenheidsmearvoold. Dit hoald in dat alle wearkwöarde in de eerste en tweede persoon mearvoold op dezelfde wieze vervoogd wordt as de tweede persoon eankelvoold. In de hudige tied kriegnt de wearkwöarde in n tweeden persoon eankelvoold en alle dree persoonn mearvoold nen -t achter n stam van et woard.

Ik goa

Iej goat

Hee geet

Wiej/Viej goat

Zee goat

Oawer de verleedn tied en voltooiden tied is völle te doon, want dr is weainig eenheaid in. Hieroonder zee'j van et wearkwoard loopn achter mekaar de hudige, verleedn en voltooide tied in de verskilnde vörme stoan:

Hee loopt/löp - hee leup/leep/liep - hee hef loopn/eloopn/leupn/eleupn/leepn/eleepn/lop/elop

Met regelmoatige woarkwöarde wordt dee woarkwöarde bedoold woervan n stam bie elke persoon onveraanderd blif.

persoon	rechtevoortse tied	verleedn tied	voleandigde tied
Ik	haal/hale	haaln	(e)haald
Doe	haals	haalns	(e)haald
Iej	haalt (aansum: haal iej)	haaln	(e)haald
Hee	haalt	haaln	(e)haald
Wiej	haalt (aansum: haal/hale wiej)	haaln	(e)haald
Iej(leu)	haalt (aansum: haal iej)	haaln	(e)haald
Zee	haalt	haaln	(e)haald

persoon	rechtevoortse tied	verleedn tied	voleandigde tied
Ik	heb(be)	had/har	(e)had
Doe	hes	hars
Iej	hebt	hadn/harn	(e)had
Hee	hef	had/har	(e)had
Wiej	hebt	hadn/harn	(e)had
Iej(leu)	hebt	hadn/harn	(e)had
Zee	hebt	hadn/harn	(e)had

persoon	rechtevoortse tied	verleedn tied	voleandigde tied
Ik	bin/zin	was/wazze	(e)wes(t)
Doe	bis/beens/zins	wais	(e)wes(t)
Iej	bint/zeent	warn/wazn	(e)wes(t)
Hee	is	was	(e)wes(t)
Wiej	bint/zeent	warn	(e)wes(t)
Iej(leu)	bint/zeent	warn	(e)wes(t)
Zee	bint/zeent	warn	(e)wes(t)

persoon	rechtevoortse tied	verleedn tied	voleandigde tied
Ik	goa	gung	(e)goan(e)*
Doe	gees	gungs	(e)goan(e)
Iej	goat	gungn	(e)goan(e)
Hee	geet	gung	(e)goan(e)
Wiej	goat	gungn	(e)goan(e)
Iej(leu)	goat	gungn	(e)goan(e)
Zee	goat	gungn	(e)goan(e)

Met onregelmoatige woarkwöarde wordt dee woarkwöarde bedoold woervan n stam in de 3de persoon in de hudige tied ne umlaut krig.

persoon	rechtevoortse tied	verleedn tied	voleandigde tied
Ik	doo	deu/döa/dee	(e)doan(e)
Doe	dös	deus/döas	(e)doan(e)
Iej	doot	deudn/döadn/deedn	(e)doan(e)
Hee	döt/dut	deu/döa/dee	(e)doan(e)
Wiej	doot	deudn/döadn/deedn	(e)doan(e)
Iej(leu)	doot	deudn/döadn/deedn	(e)doan(e)
Zee	doot	deudn/döadn/deedn	(e)doan(e)

persoon	rechtevoortse tied	verleedn tied	voleandigde tied
Ik	loop/lope	leup	elop/loopn
Doe	löps/loopst	leups	elop/loopn
Iej	loopt (aansum: loop iej)	leupn	elop/loopn
Hee	löp	leup/leep	elop/loopn
Wiej	loopt (aansum: lope/loop wiej)	leupn	elop/loopn
Iej(leu)	loopt (aansum: loop iej)	leupn	elop/loopn
Zee	loopt	leupn	elop/loopn

Zelfstaandige naamwöarde köant wean männelik, vröwwelik en onziedig in et Tweants. Ofhaankelik van et woardgeslacht mut et lidwoard en n oetgaank van et bievooglike naamwoard ekeuzn wordn.

	Onbepoald	Bepoald	Anw vnw kortbie	Anw vnv ofstaand
Männelik	nen kearl	n kearl	dissen kearl	den kearl
Vröwwelik	ne vrouwe	de vrouwe	disse vrouwe	dee vrouwe
Onziedig	n keend	t keend	dit keend	det keend

t Bievooglike naamwoard krig in onbepoalden vörm n oetgaank van et lidwoard met: nen mooien kearl, ne mooie vrouwe, n- mooi- keend. In bepoalden vörm krig et onziedige woard ne extra -e: det mooie keend.

Alle wöarde dee't eandigt op -ing of -eit/-eaid zeent vrouwelik.

t Mearvoold kan op verskilnde wiezes evörmd wordn. Mannelike wöarde kriegnt vake ne klaankumbuging (umlaut): 1 hoond - 2 heunde. Vrouwelike wöarde kriegnt ne -n dr bie achter: 1 kiste - 2 kistn. Onziedige wöarde kriegnt dr -e(r) bie achter: 1 keend - 2 keender.

Onziedige wöarde met nen roondn klaank achterin n moond (oo, oe, oa) kriegnt ook ne umbuging noar vuurtn in n moond: 1 book - 2 beuke, 1 hoes - 2 huuze, 1 hoar - 2 höare. Klaankn dee't al vuurin n moond emaakt wordt, kriegnt gin klaankumbuging: 1 been - 2 bene.

t Oonderskeaid tusken Oost-Tweants en West-Tweants is hier vuural det et Oost-Tweants bie mannelike en onziedige wöarde n lestn lettergreep vortlöt: 1 hoes - 2 huuz, 1 woard - 2 wöar, 1 been - 2 been.

Wöarde dee't van oorsproonk nit Tweants zeent wordt vake vanzelf as vrouwelik ezeen, en kriegnt dus ook vrouwelike mearvooldsoetgänge. Wöarde dee't eandigt op -eit/-eat kriegnt vake ne mearvoolds-n (fakulteat - fakulteatn), en wöarde dee't eandigt op -ing ne mearvoolds-s (vereniging - verenigings).

De wieze woerop at et mearvoold evörmd kan wordn, kan ook van doarp töt doarp nog wier verskiln. In wat dialektn raakt et oonderskeaid tusken mannelik en vrouwelik aal mear vergetn, en wordt rechtevoort de meeste mearvooldn op de vrouwelike wieze doan, duur dr ne -n achter te plakn. Zo is et mearvoold van woard "wöarde", mer völle dialektn maakt doar "woordn" van.

t Is opvalnd det bv. in Riessen de leu zegnt: 1 stroate - 2 stroatn, terwiel et in et Eanters is: 1 stroate - 2 ströate. Dit is opmaarkelik umdet "stroate" n vrouwelik woard is, mer in et Eanters mearvoold toch umlaut krig.

In wat deeln van Tweante wördt de sch- op zin Hollaands oet-esprökn, in aandere deeln wördt e as sk- oet-esprökn. Dr is gin regel vuur, en n eenn zegt skole en n aander schole. Dit is ook nit per plaatse verskilnd, mear hef te maakn met persoonlike vuurkuur, of invlood van de umgewing.

Dr wörd wal es edacht det dit dr met te maakn hef det de oolde leu oet Tweante öare wichter Hollaands prebeern te learn en de wichter verbettern as zee in et Hollaands van skuur vuur schuur deedn. De wichter gungn disn regel dus ok in et Tweants gebroekn.

Disse "verbettering" zorgt dr ook vuur det leu ook wöarde met sch- goat oetsprekn dee't juust wál met ne sk- mut wordn oet esprökn, zo as bv. scheetbord (skateboard) en schielers (skeelers). Dit woarkt ook aansumme: leenwöarde oet et Hollaands met ne sch- wordt mangs met ne sk- oet esprökn (bv. niejskierig)

Op disse wiki tref ie dus mangs sch-, en mangs sk-.

Wat woarkweurde köant (net as in et Hollaands) veraanderd wordn in zelfstandige naamweurde duur der -ing of -ige (oetsproak -ege) achter te plakn. Dee leste meugelikheaid is alleen wat eulderwètser. Rechtevoort wördt -ing mear gebroekt, mear -ige keump in wat plaatsen ook nog wal völle vuur. Doarumme kö'j hier beaide teegnkomn. Vuurbeeldn:

• verbeelding - verbeeldige
• bedoling - bedolige
• verkering - verkerige

Duur euldere sprekkers van et Tweants wördt mangs nog et hulpwoarkwoord hebn in plaatse van wean gebroekt. Dèt geet op de zelfde wieze as in et Engels:

• Engels: Where have you been?
• Tweants Woer heb iej ewest? of Woar he'j west?

Rechtevoort geet et op et gebroek van wean in dee stean op an:

• Hollaands: Waar ben jij geweest?
• Tweants: Woer bin iej ewest? of Woar bi'j wes?.

Tukkers gebroekt heel vake doon as hulpwarkwoord um ne haandeling te beskriewn. A'j det noar et Hollaands vertaalt, kleenkt et wat keenderlik in de oorn, mear feailik is et heel normaal.

• Wat doo'j?
• Ik doo leazn.
• Wat dee'j?
• Ik dee leazn.
• Wat he'j (e)doan?
• Ik hebbe leazn (e)doan.
• Woerumme steun Jan bekeand?
• Den dee aait völle leazn/Umdet hee aait völle leazn dee.

Umdet völle sprekkers rechtevoort ook völle Hollaands doot, meant ze dèt dit keenderlik is, en doarumme neet good. Dee gebroekt doarumme rechtevoort meestntieds n Hollaandsn vorm: Ik leaze.

Tweants steet ook bekeand um de völle saamntrekkings van weurde. Dit gebuurt allene neet op good geluk, mear as et oonderwoarp noa et hulpwoarkwoord keump, zoo as wiln, hebn, wean, doon en woarkweurde dee at op nen kleenker eandigt. Allene as der noadruk op et oonderwoarp keump, wördt dit neet edoan.

Wiln

wi'k - wil ik

wi'j - wil iej

wi'w - wilt wie

Meestieds wördt wiln saamn etrökn tot

wo'k - wol ik

wo'j - wol iej

ezv

Goan

goa'k - goa ik

goa'j - goa iej

goa'w - goa wie

Vuurbeeld met hebn

• He'j um nog ezeen?
• Heb iej um nog ezeen? (met noadruk op iej)

In et Tweants wordt regelmoatig dubbele vuurzetsels gebroekt. Vake slot dan een "noa"zetsel et vuurzetselvuurwearp of. Dit is um ne oetdrukking wat mear kracht met te gewen, of te loaten zeen det ne beskrewene gebuurtenis met völle geweald gebuurt.

Vuurbeelde:

• "Vie goat op de kökken op an"
• "Hee höw um steail vuur n kop vuur"
• "Houwt um op n bek op!"
• "Zo kö'j der nog mooi met an et knooin an kommen"

In et Nederlaands	In et Tweants
Aardappel	Eerdappel, earpel, eerpel, tuffel, Vjens: jappel
Altijd	Aait, aalt, aaltied, altied
Azijn	Ettik, azien
Begrafenis	Groov, grove, groof, groav(e), begraffenis
Boerenkool	Moos
Bomen	Beum(e)
Boos, kwaad	Hellig
Boterham	Brugge, snee/vlak stoete
Bretels	Li(e)chtn, zeeln
Broek (kleding)	Boks(e)
Brood (als stof, wit-)	Stoet(e)
Bunzing	Ulk
Deel (Boerderij)	Del(le)
Den (boomsoort)	Dan(ne)
Drempel	Dorpel, zul
Eik (als ding)	Eekn
Eik (als soort)	Eek
Eelt	Zwil
Gierigaard	Knieperd, kniepköttel
Gootsteen	Göttegat, götngat, gottegat
Haagwinde (plant)	Pispötjes
Ham (vlees)	Skeenkn
Huid/lichaam	Hoed
Jas(je), colbert	böais
Kerk	Keark(e), kaark(e), koarke, kark(e)
Kleding	Kleer, klere, klear(e),
Koe	Koo, meervoald beest(e)
Kreuken	Knöttern
Kwikstaart (vogelsoort)	Bouwmeaisterke
Mensen	Leu
Merel (vogelsoort)	Geenteling, Geetlink
Mier	Miegeamp
Modder	Drek, modde
Mol	Weul(e), wreut, vroot, vrote
Morsen (werkwoord)	Sopn, smearn, smiestern, knooin, slatern
Motor (andrieving)	Tuf
Muur (kruid)	Miere
Onkruid	Roed, onkroed, rood
Ontzettend	Onmeundig, machtig
Ooievaar (vogelsoort)	Stoark, meervoald stöark(e), kikkervretter, klepper-Deark
Opscheplepel	Sleef
Pinda's	Aapnnötjes
Prullenbak	Askenemmer
Punt/uiteinde	Tip
Reu (hond)	Rekkel
Rookkamer	Damphoes, damphuus
Ruzie	Verskel, drokte, houweriej(e), kif, stichelderiej(e), gedoo, wöarde hebn
Schaap	Schoap
Schort	Scholdook, scholk, skelk, schoeterd, sloch(t), sluj, sopsleui.
Schuim	Broes, schoem
Sperwer	Klemmerd
Stier	Bol(le), boln
Stoel	Stool
Stoeien	Balgen, dawweln
Taal	Sproak(e), taal
Toilet	Huuske, driethoes, tonne, pot
Totaal, helemaal	kats, kèts, gils
Tuin	Hof, goardn
Ui	Siepel
Uil	Oel(e)
Vijver	Viever
Visite	Kuiervolk, visiet, viseet, visite, viziet, visietnleu
Vogelverschrikker	Skiw*
Voorhoofd	Plètte, plät(te)
Zak (in kleding)	Tuk
Zak (plastic/papieren)	Toetn, tute, buul
Zeef	Ziej(e)
Zinsbegoocheling	Oognbekeukelderieje

>Der is hieroawer n volledig oawerzicht: Tweantse zegswiezen

Tweants hef vake aandere oetdrukkings as et Hollaands. Zo kan et Hollaandse "alles goed?" letterlik vertaald wordn noar "Alns good?", mear echt Tweants gebrok vake de vroage "Good te passe?. De Tweantse zegswiezn zeent vake beeldend; duur ne abstrakte beskriewing te geewn, weett de tooheurders wat dr bedoold wörd. Der zitt vake natuurellemeantn in. De beskriewings köant mangs slim ofwiekn van et bedoolde. Tukkers vertaalt disse zegswiezn vake rechtstreeks noar et Hollaands, woerduur at de Tweantismes ontstoat.

Hier he'j n poar vuurbeelde:

In et Nederlaands	In et Tweants
Alles goed?	Good te pas(se)? Nog n betjen goans? Wodöanig? Kö'j et volhooldn?
Aandacht van de andere sekse krijgen	Gesnoef um de dure hebn, geroek um et hoes kriegn
Ben je doof?	He'j et met de oorn? He'j zwil in de oorn?
Daar kun je zeker van zijn	Doar hoo'j nit achteran. Doar kö'j doonder op zegn. Doar kö'j gif op innemn
Dat gaat je mis hoor!	Det vrös oe op n emmer!
De wind van voren krijgen	n Schoer duur de bene kriegn, n board der of kriegn, de kaste oet ekeard kriegn
Het ligt nooit aan hemzelf	As nen boer nit kan zwemn (dan ligt et an et water)
Ik ben werkeloos	Ik bin bie de dure/t hoes/de kökken
Lachen als een boer met kiespijn	Lachn as nen sik in de braandnetteln
Van hem/haar is niet te winnen (bij gesprekspartners die koppig vasthouden aan hun foutieve standpunten, met enige wrevel vastgesteld)	Teegn n peard kö'j nit gaapn / teegn ne koo kö'j nit drietn
Verkering uit hebben	Ut nus/nös oonder n boom / de beume hebn (lign)

As nen Tukker wat te völle dut met noadelige gevolgen, keump dr vuur et woarkwoord n prefix ver-:

• Ik hebbe miej verbuurd (ik hebbe te zwoar ebuurd, dus non he-k ne zeare rugge)
• Ik hebbe miej verjag (Ik bin te vear ejag, en non mu-k n heel stuk wierumme of ik bin te laate kömn)
• Ik hebbe miej verhöwn (en non he-k nen zearn doem)

In et Tweants	In et Nederlaands
Albeargn	Albergen
Almelo	Almelo
Beantel	Bentelo
Beckum	Beckum
Böaningn	Beuningen
Bokel	Boekelo (Enschede)
Bokel	Boekelo (Haaksbergen)
Boorn	Borne
Boornerbrook	Bornerbroek
Breklenkaamp	Breklenkamp
Broenehaar	Bruinehaar
Buurse	Buurse
Dealdn	Delden
Dealdnerbrook	Deldenerbroek
Dealdner Es	Deldeneresch
Deankaamp of Dearnkaamp, n Doarp	Denekamp
Deepn	Diepenheim
Deulder	Dulder
Doarle	Daarle
Doarseveld	Daarlerveen
Döarningn	Deurningen
Eanske	Enschede
Eanter	Enter
Eul	Oele
Fleringn	Fleringen
Gammelke	Gammelke
Geester	Geesteren
De Glanerbrug	Glanerbrug
Goor	Goor
Haadorp	Adorp
n Haarbrik	Harbrinkhoek
n Ham	Den Ham
Hoksebarge	Haaksbergen
Heldern of Healndoorn	Hellendoorn
Hengel	Hengelo
Hertem	Hertme
De Hoeve	Sint Isidorushoeve
t Langnven	Langeveen
Lattrop	Lattrop
Lemsel	Lemselo
Lönnker	Lonneker
Loster	Losser
De Lut	De Lutte
Mariaparochie	Mariaparochie
Maander	Mander
t Maanderven	Manderveen
Maarkel	Markelo
Niejstad	Nijstad
Nijverdal	Nijverdal
Noard Döarningn	Noord Deurningen
Nötter	Notter
Nutter	Nutter
Oagel	Agelo
Old Oatmörsken	Oud Ootmarsum
Oatmörsken of Oatmöske	Ootmarsum
Oaverdeenkel	Overdinkel
Oazele	Azelo
Oldnzel	Oldenzaal
Ossel	Usselo
Rektum (Wierdn)	Rectum
Reutum	Reutum
Riessen	Rijssen
Rossum	Rossum
Senoa	Zuna
Soasel	Saasveld
Tilgt	Tilligte
Tubbige	Tubbergen
Twekkel	Twekkelo
Vas	Vasse
t Vjenne	Vriezenveen
Voalt	Volthe
De Wieke	Vriezenveensewijk
Vroomshoop	Vroomshoop
Weersel	Weerselo
Westerhaar	Westerhaar-Vriezenveensewijk
Wierdn	Wierden
Zeander	Zenderen
De Zoeke	De Zoeke

De taalwiezers en et woordenbook
Nedersaksische taalwiezers Achterhooks - Drèents - Grunnegs - Oostfreisk - Sallaans - Stellingwarfs - Tweants - Urkers - Veluws achternamen - klankleer en spelling - plaatsnamen - skeeldwöarde - veurnamen - warkwoordsvörms - zinnen Nedersaksisch woordenboek A - B - C - D - E - F - G - H - I - J - K - L - M - N - O - P - Q - R - S - T - U - V - W - X - Y - Z

1. ↑ §5.4 in De Tweetalige Mens - E.T.G. Nuytens 1962