Olde Karke (Amsterdam)

De Olde Kark is et oldste nog bestoande gebouw van Amsterdam en steet an et Oldekarksplein in et stadsdeel Amsterdam-Centrum. De karke wierd (woarschienlek in 1306) ewi-jd an den heiligen Nicoloas, biskop van Myra, deur Guy van Avesnes, den biskop van Utrecht. In september 2006 wierd et 700-joarege gebruuk van dizze karke evierd. Ter geleagenheid hiervan wödden op 17 september nen noamaak van et tiedens den Beeldenstorm van 1566 vort egoane Angelusklöksken op-ehängen in et kleine toorntjen boaven op et karkdek.

Op de plaatse woar de Olde Kark steet, stoand in de 13de eeuwe ne kleine holten kapelle mit ne begraafplaatse. Bekend is dat in 1280 den pastoor van Amestelle (vandage et Olderkark) den zorg had veur twee karken. Vermeudelek was den tweeden, an Olderkark undergeschikte karke, de (Olde) Karke in Amsterdam. De karke in Olderkarke is de moderkarke, moar de dochter in Amsterdam greujden heur in korte tied boaven et heufd. In 1334 wierd Amsterdam ne zelfstandege parochie, dat wil zeggen kreg nen eigen pastoor, en wierd de Olde Karke de parochiekarke van Amsterdam. Hieran kwamen in et beginne van de 15de eeuwe n ende toon et westelek deel van de stad nen eigen parochie kreg: de Ni-je Karke. Vanof dee tied spraken zie van de Oldekarks- en Ni-jekarkskante, wat al vlot verkort wierd tot Olde- en Ni-jekante. De Olde Karke blef veurlopeg de heufdkarke van Amsterdam. De stadsbraanden van 1421 en 1452 hebt de Olde Kark neet etroffen.

De Olde Kark hef ne rieke bouwgeskiednis. In de tweede helfte van de 13de eeuwe wödden de holten kapelle vervangen deur ne steen zaalkarke. Noa 1300 bouwden de Amsterdammers ne rume hallenkarke: n dreebeukeg gebouw mit smalle, moar eaven hoge zi-jbeuken en n klein, rechthookeg koor, woarschienlek in romaansen stiel. Veur zowiet bekend is et de eerste hallenkarke in Hollaand. Ok nen toorn wierd ebouwd, op de plaatse van den van vandage. Umstreaks 1330 wodden et kleine koor vervongen deur n rumer, éénbeukeg koor. In 1330-1350 wödden de smalle zi-jbeuken vervongen deur brede zi-jbeuken (zelfs wat breder as et middenschip) en begon de karke te lieken op de noe nog altied bestoande karke. Dizzen dreebeukege hallenkarke besteet in gewiezegden vörm nog altied.

In de doarop volgende eeuwn wodden flink ewarkt an de vergroting van de karke, dee vanof dee tied ja ne parochiekarke is. Eerst wödden dee zi-jbeuken in oosteleke richting deur-etrokken, zodat ok et koor dreebeukeg wierd, woarnoa ne viefziedegen koorumgäng wödden ebouwd. Doarnoa volgden twee kapellen dee de karke et uterlek van ne kruuskarke gaven: de Sint Joriskapelle an de noordkante, ebouwd in 1380-1412 (tiedens de restaurasie is et joar 1412 in nen balk van et gewelf evonden), en de Sint Sebastiaanskapelle an de zuudkante, ebouwd in 1450-1460. Moar, dit wödden wier teneet-edoan deur den bouw van ni-je kapellen.

In de eerste helfte van de 16de eeuwe is de karke verheugd. Eerst wierd et skip verheugd mit nen lechbeuk, doarnoa, rundumme 1550, wodden ok de krusing verheugd (an de verheuging van de dwarsskeape bunt zie neet meer too-ekommen; dizze hebt nog altied nooddaeke).

Tenslotte wodden in 1558-1560 nen lechbeuk eplaatst op et koor (betaald oet ne lotteri-je in 1558) en wodden in 1564 den toren verheugd. Et leste was neudeg ewodden deur de verheuging van et schip met nen lechbeuk. In 1565 wodden den hudege Oldekarkstoorn ebouwd.

Problemen mit de fundering hebt in 1951 eleid tot de sluting van de karke weagens instortingsgevoar, woarnoa ne 24 joar durende restaurasie ploatsvond. In 1994/1998 is de karke opni-j restaurierd en beheurt tot den Top 100 der Nederlaandsen UNESCO-monumenten.

De Olde Karke is n veurbeeld van Hollandse baksteengotiek. De konstruksie is lechte, umdat de heipöalkes woarop de karke steet, neet genög draagvermeugen hebt: et too-epaste heiwark is nog olderwets (et verhaal dat de karke ebouwd zol wean op nen uutloper van et Muderzaand is nen foabel eblekken). De karke hef holten tongewelven en de hoge spitsboagevensters bespoarden muurwark. Op dizze wieze kon toch n groot en ingewekkeld karkgebouw wödden emaakt. Et oppervlak van de karke is groot, in vergelieking tot de heugte. De uutstroaling van ne hallenkarke is bewoard ebleaven.

In den Beeldenstorm van 1566 wödden de altoaren van de Olde Karke verneeld. Noa de Alteratie van 1578 wierd de karke ontdoan van eure beelden, en wödden de karke opni-j in-ericht veur den prottestantsen eredeenst. In 1584 mochen de koopleu in de karke beurs holden. De karke is veur dit dool ebruukt tot 1611 (toon den Beurs van Hendrick de Keyser op et Rokin wödden los-edoane). Vanof 1632 vonden de vergoaderingen van den Karkeroad ofwesselend plaatse in de Olde en Ni-je Karke. Deur den bouw van et stadhoes an den Dam won de Ni-je Karke an belang en wodden de heufdkarke. Doarnoa nam et belang van de Olde Karke of.

• De Oude Kerk te Amsterdam. Bouwgeschiedenis en restauratie (ISBN 90-400-8680-X), uut-egeaven deur Uutgeaveri-je Waanders, in samenwarking mit den Rieksdeenst veur den Monumentenzörg.

Commons: Olde Karke (Amsterdam) - plaatjes, filmkes en/of gelüüdsbestanden.

• Olde Karke
• Olde Karkgemeente
• Olde Karke op amsterdam.nl
• Olde Karke (vanof 1300) op bma.amsterdam.nl
• Book oaver Olde Karke verschenen
• Groaven op internet, grofsteen' in de Olde karke van Amsterdam

Den tekst op dit blad of ne eerdere uutvoering doarvan is oaver-enommen van de webstea van et Buro Monumentenzörg Amsterdam, http://www.bmz.amsterdam.nl