Soratanam-piraketan' ny Ranomasina Maty

Ny soratanam-piraketan' ny Ranomasina Maty, izay atao hoe soratanam-piraketan' i Komràno, ny soratanan' ny Ranomasina Maty na soratanan' i Komràno, dia fitambarana horonan-tsoratra natao tanana amin' ny teny hebreo sy amin' ny teny arameana izay hita teo anelanelan' ny taona 1947 sy 1956 tanaty zohy miisa 11 tao amin' ny tendro avaratra-andrefan' ny Ranomasina Maty ao amin' ny faritr' i Komràno any Jordania. Tamin' ny hoditra na tamin' ny taratasy zozoro (papiry) no nanaovana ireo soratanana ireo izay miisa 900 any ho any, ny sasany voatahiry tsara fa ny hafa efa misy fahasimbana, ka heverina fa sekta tao amin' ny fivavahana jiosy atao hoe Eseniana no nitahiry azy ireo.

Ireo horonan-tsoratra ireo dia ahitana horonana torolalana amin' ny fitsipi-pifehezana, fihirana, fivoasana ny Baiboly hebreo ary lahatsoratra apôkaliptika maro, ka isan' izany ny ampahany lehibe saika izy manontolo amin' ny fandikana ny Bokin' i Isaia tranainy indrindra (izay ahitana takela-koditra miisa 17 nozairina mitohy ka manana halavana 7,34 m), sy sombiny maro amin' ny bokin' ny Testamenta Taloha, afa-tsy ny Bokin' i Estera. Nahitana lahatsoratra amin' ny fiteny fototra amin' ny boky sokajina ho apôkrifa sy pseodepigrafa, izay tsy tafiditra ao amin' ny Soratra Masin' ny jodaisma tao, ka isan' izany ny Bokin' i Tôbia, ny Bokin' i Siràka, ny Bokin' ny Jobily, andalana maro amin' ny Bokin' i Henôka ary ny Testamentan' i Levy, izay tsy fantatra ao amin' ireo dikan-teny grika sy siriaka sy latina ary etiôpiana.

Araka ny fanadihadiana nataon' i John C. Trever izay nanontany ny mponina ao amin' ny fokon' ny Tammireh tamin' ny taona 1960, dia zazalahy mpiandry biby fiompy bedoina 15 taona atao hoe Muhammed edh-Dhib Hassan, izay nitady ny osiny very tamin' ny lohataonan' ny 1947, no nahita siny tanimanga lehibe izay nahitany horonan-koditra voatahiry tsara, mifono lamba vita amin' ny rongony.

Taty aoriana dia nianga ny mpikaroka nitady ka nahita tahirin-tsoratra betsaka hafa koa. Nentina tany amin' ny mpivarotra rakitry ny ela tao Betlehema, atao hoe Ibrahim 'Ijha, aloha ireo horonan-tsoratra ireo. Ny zohy sy ireo izay hita taty aoriana dia ao amin' ny ilany misolampy sady karankaina amin' i Komràno, eo amin' ny ilany avaratra-andrefan' ny Ranomasina Maty, ka tena sarotra ny hiakarana eny. Nahalala ny lanjan' ireo horonan-tsoratra ireo i Eleazar Sukenik sy ny zanany lahy atao hoe Yigael Yadin ka afaka nandresy lahatra ny Fanjakana Israeliana hividy ireo soratanana efa namidy tamin' ny taona 1954. Hatramin' ny taona 1951 ka hatramin'ny taona 1956 dia nankinin'ny Sampam-pahaizana momba ny Rakitry ny Ela Jordaniana tamin' i Roland de Vaux izay mpikambana ao amin' ny Sekoly biblika sy arkeôlôjika frantsay any Jerosalema (frantsay: École biblique et archéologique française de Jérusalem) ny fangadiana sy ny fisavana ny toeram-pikarohana arkeôlôjikan' i Komràno. Tamin' izany fikarohana izany no nahitana soratanana an-jatony, indrindra tao amin' ny zohy faha-4.

Tamin' ny volana Febroary 2017 dia nanambara ny arkeologa ao amin'ny Oniversite hebreo fa nisy zohy miisa 12 eo hita indray izay miaty siny tany maro vaky sy saika tsy misy na inona na inona. Mety tany amin' ny taona 1950 no nitrangan' ny fandrobana satria nisy fitaovam-pangadiana vy tamin' izany fotoana izany hita teo.

Ireo boky torolalana momba ny fitsipi-pifehezana dia milaza fa ny antokom-pivavahana jiosy tao Komràno dia sahala amin' ny Tranon' i Israely izay natao hanomana ny lalana halehan' ny fiavian' ny Fanjakan' Andriamanitra sy ny andron' ny fitsarana. Ity antokom-pinoana ity dia nalamina mifanaraka amin' ny firafetan' i Israely tamin' ny andron' i Mosesy (na Môizy).

Ny mpino ao amin' io antoko io dia mandalo fotoam-pizahan-toetra maharitra roa na telo taona alohan' ny hametrahana azy amin' ny ambaratongam-pahadiovana tandrify ny toetrany. Ny fandrosoana na ny fihemorana amin' izany dingana izany dia anaovana fifidianana amin' ny fivoriana isan-taona. Ny fitarihana ara-panahy dia ankinina amin' ny pretra telo izay ampian' ny loholona ("antidahy") tsotra roa ambin' ny folo, ary ny antokom-panapahan-kevitra tsirairay dia tantanan' ny tomponandraikitra mitovitovy sata amin' ny eveka. Ireo tompnandraikitra ireo dia eo ambany fahefan' ny arseveka na andriandahy iray. Ny fandalinana ny Lalàna (Torah), izay fizaràna voalohany ao amin' ny Soratra Masina, dia zavatra tsy maintsy atao ary ny fivoasana azy marina dia nampitaina amin' ny alalan' ny mpampianatra ara-panahy atao hoe "mpanao heviteny marina" na "tompon' ny fahamarinana". Ny vanimpotoana isian' ilay antokom-pivavahana dia mifarana amin' ny fiavian' ny mpanao fivoasana sy mpaminany vaovao, araka ny Bokin' ny Deoterônômia (Deo. 18.18). Ahitana toromarika momba ny ady farany hifanaovan' ny "zanaky ny fahazavana" sy ny "zanaky ny fahamaizinana" ny iray amin' ny soratanana.

Ny fifanahafana eo amin' ny finoana sy ny fanao resehina ao amin' ny soratanam-piraketana sy ireo izay lazain' i Filôna avy any Aleksandria sy i Flavio Jôsefa fa an' ny Eseniana, dia mahatonga ny mpikaroka maro hihevitra fa io antokom-pinoana jiosy tao Komràno io dia manam-pifandraisana amin' ny Eseniana. Hamafisin' ny asasoratra nataon' i Plinio Zokiny izany fampitovizana iteo sekta roa ireo izany, dia i Plinio izay nitatitra fa nonina tao amin' ny faritr' i Kirbeta Komràno ny Eseniana. Ny mpanoratra sasany dia manantitra ny fahasamihafan' ny sekta tao Komràno sy ny Eseniana ka mihevitra fa samy hafa nefa misy fitoviana fotsiny izy roa tonta ireo fa tsy zavatra tokana.

Manana ny lanjany amin' ny lafiny tantara ny soratanam-piraketan' ny Ranomasina Maty noho izy ireo miteny ankolaka ny olona sasany sy ny zava-mitranga sasany izay mifanandrify amin' ny vanimpotoana nielezan' ny kolontsaina grika sy amin' ny fiantombohan' ny vanimpotoana najakan' ny Rômana teo amin' ny tantaran' ny Jiosy.

Ny mpanao hevitenin' ny Bokin' i Nahoma iray, ohatra, dia miresaka momba ny olona anankiray atao hoe Demetriôsy ary hoatry ny miresaka ankolaka ny zava-nitranga tamin' ny taona 88 tal. J.K. noraiketin' i Flavio Jôsefa an-tsoratra izany. Miresaka momba ny mpanjakan' i Siria atao hoe Demetriôsy III sy an'i Aleksandro Janeo izay mpanjaka hasmôneana izy.

Misy koa ny firesahana ankolaka miverimberina ny amin' ny "tompon' ny fahamarinana" izay mety manodro olona malaza teo amin' ny tantaran' ny fivavahana jiosy, dia ny mpisoronabe farany tsy mpisandoka atao hoe Oniasy III izay nesorina tamin' ny toerany tamin' ny taona 175 tal. J.K., ireo mpitarika ny Makabeo atao hoe Matatià (na Matitià) mpisoronabe sy ny zanany lahy mpitari-tafika atao hoe Jodasy Makabeo, Menahema, lehiben' ny Zelôta tamin' ny taona 66 taor. J.K.

Nisy ny fiezahana hampifandray ny firesahana ankolaka momba ilay "mpisoroa ratsy" sy ilay "hehilahin' ny lainga" amin' ny olona malaza tahaka ny mpisoronabe jiosy Menelasy izay nanimbazimba zava-masina, i Antiôkôsy IV Epifanesy mpanjakan' i Siria, i Joany Hirkano I lehiben' ny Makabeo ary i Aleksandro Janeo. Izany fampifandraisana rehetra izany dia vonjimaika ihany ary ny hevitry ny manampahaizana dia tsy mitovy ny amin' izany.

Ny soratanan' ny bokin' ny Baiboly hita ao amin' ireo horonan-tsoratra ireo dia ahitana lahatsoratra voadika efa taonjato maro tany aloha raha mitaha amin' ny lahatsoratra ao amin' ny Masora sady manamarina matetika ny fandikan-teny ao amin' ny Baiboly jiosy amin' ny teny grika, ny Septoajinta, sy ny dikan-teny hafa tranainy. Noho izany dia fitaovana saro-bidy amin' ny fahazoana ny lahatsoratra niandohana tamin' ny fadikana ny Soratra Masina jiosy ieo soratanana ireo.

Ireo finoana sy fanao resanika ao amin' ny soratanam-piraketan' ny Ranomasina Maty ireo dia hita ao amin' ny soratra apôkrifan' ny Baiboly sy ny soratra pseodepigrafan' ny Testamenta Taloha, ary amin' ny ampahany tranainy indrindra ao amin' ny Talmoda. Ankoatra izany, ny fisian' ny soratra mitovy votoatiny amin' ny fiheverana iraniana dia maneho fa naka singa maro tamin' ny kolontsaina iraniana ny finoana sy ny kolontsaina jiosy nandritra ny fotoana lava teo anelanelan' ny fanoratana ny Testamenta Taloha sy ny Testamenta Vaovao.

Ny fifandraisana misy eo amin' ny fiheverana ao amin' ny soratanam-piraketan' ny Ranomasina Maty sy ny lohahevitra raketin' ny Testamenta Vaovao dia misy lanjany lehibe. Samy manindry ny fahantomotry ny fanjakan' Andriamanitra, samy manantitra ny tokony hibebahana haingana ary matoky ny faharesen' ny fanahin' ny faharatsiana na ny andaniny na ny ankilany.

Ireo amboaram-tsoratra roa ireo dia samy miresaka ny amin' ny batisa (na batemy) ao amin' ny Fanahy Masina, ny filazana ny mpino hoe "voafidy" sy "zanaky ny fahazavana" na "zanaky ny mazava" ao amin' ny Baiboly kristiana. Ohatra amin' izany ny hita ao amin' ny Epistily ho an' i Titosy (Tito 1.1), ny Epistily nosoratan' i Petera (Pet. 1.2) ary ny Epistily ho an' ny Efesiana (Efes. 5.8). Ireo fitoviam-pomba fijery ireo dia vao mainka manaitra satria niaina tamin' ny vanimpotoana mitovy sy tamin' ny faritra iray i Joany Batista sy ny antoko jiosy tao Komràno, izay samy nanambara mialoha ny finoan' ny kristiana izay nanaraka avy tao aoriana.

Na dia ahitana votoatiny mampahatsiahy ny fiheverana kristiana aza ny soratanam-piraketan' ny Ranomasina Maty dia misy ny foto-pampianarana kristiana tsy hita ao amin' ireo soratanana ireo, ka ohatra amin' izany ny fahatongavana ho nofo (kristianisma) sy ny famonjena amin' ny alalan' ny hazo fijaliana.

• Septoajinta
• Komràno
• Eseniana
• Lahatsoratra masôretika