Fahaterahan' i Jesoa

Ny fahaterahan' i Jesoa na fahaterahan' i Jesosy dia ny fahaterahan' i Jesoa (na Jesosy) zanak' i Maria tao Betlehema teo anelanelan' ny taona 9 sy 3 tal. J.K. sady inoan' ny Kristiana fa fahaterahan' ny Mpamonjy na Mesia ary ankalazain' ny ankamaroany amin' ny Noely na Krismasy. Tsy ny 1 Janoary na ny 25 Desambra anefa no andro nahaterahan' i Jesoa.

Ao amin' ny Vaovao Mahafaly araka an' i Lioka dia tonga tao Betlehema i Jôsefa izay niaraka tamin' i Maria efa hiteraka mba hisoratra anarana ao. Tsy nahita trano hitoerana izy ireo ka nipetraka tao amin' ny tranon' omby, ka tao i Jesoa no teraka. Nametraka ny zazakely tanaty fihinanam-bilona i Maria.

"¹ Ary tamin' izany andro izany dia nisy didy navoak' i Aogosto Kaisara hampanoratra ny anaran' ny vahoaka rehetra amin' ny fanjakany. ² (Izany no fanoratana voalohany natao fony Kyrenio nanapaka tany Syria.) ³ Dia samy nankany amin' ny tanànany avy izy rehetra mba hosoratana. ⁴ Ary Josefa koa niakatra avy tany Galilia, dia avy tao an-tanàna Nazareta, hankany Jodia, ho ao an-tanànan' i Davida, izay atao hoe Betlehema (satria avy tamin' ny taranak' i Davida sy ny mpianakaviny), ⁵ mba hosoratana izy sy Maria fofom-badiny, izay efa bevohoka. ⁶ Ary raha nitoetra teo Izy, dia tonga ny andro hahavelomany. ⁷ Ary niteraka ny Lahimatoany izy, dia nohodidininy lamban-jaza ka nampandriny teo amin' ny fihinanam-bilona; fa tsy nisy nitoerany tao an-tranom-bahiny." (Lio. 2.1-7, Ny Baiboly).

Ao amin' ny Vaovao Mahafaly araka an' i Matio dia namangy ny Ankohonana Masina tao Betlehema ireo Magy notarihin' ny kintan' i Betlehema mba hitsaoka an' ilay zaza vao teraka.

"¹ Ary rehefa teraka Jesosy tao Betlehema an' i Jodia, tamin' ny andron' i Heroda mpanjaka, indreo, nisy Magy avy tany atsinanana tonga tany Jerosalema ka nanao hoe: ² Aiza Ilay teraka ho Mpanjakan'ny Jiosy? fa nahita ny kintany teny atsinanana izahay ka tonga mba hiankohoka eo anatrehany. ³ Ary nony nandre izany Heroda mpanjaka, dia nangorohoro izy mbamin' i Jerosalema rehetra. ⁴ Dia namory ny lohan' ny mpisorona rehetra sy ny mpanora-dalàna tamin' ny vahoaka izy ka nanontany ary hoe: Aiza moa no hahaterahan' i Kristy? ⁵ Ary hoy ireo taminy: Ao Betlehema an' i Jodia; fa izao no voasoratry ny mpaminany: ⁶ Ary ianao, ry Betlehema, tanin' ny Joda, tsy dia kely indrindra ao amin' ny andrianan' ny Joda ianao tsy akory; Fa avy ao aminao no hivoahan' izay anankiray ho Mpanapaka, Ka Izy no ho Mpiandry ny Isiraely oloko. ⁷ Dia nampaka ny Magy mangingina Heroda ka namototra fatratra taminy izay andro nisehoan' ilay kintana." (Mat. 2.1-7, Ny Baiboly).

Misy fintantarana ny nahaterahan' i Jesoa ny ao amin' ireo boky apôkrifa^[1] kristiana ka anisan' izany ny Prôtevanjelin' i Jakôba sy ny Fiakaran' i Isaia ary ny Apôkalipsin' i Adama.

Araka ny hevitr' i Simon Mimouni^[2] dia tokony tsy hoheverina ho ambony lanja noho ireo fitantarana apôkrifa ny fitantarana kanônika raha amin' ny fomba fijery ara-tantara; tamin' ny fotoana nanoratana ireo fitantarana ireo, tokony tamin' ny faraparan' ny taonjato voalohany sy nandritra ny taonjato faha-2, dia samy mitovy sata teôlôjika ny boky apôkrifa andaniny sy ny boky kanônika ankilany; ka na dia tsy voafidy ho isan' ny Kanôna aza ireo soratra apôkrifa ireo dia tokony hoheverina ho vavolombelona manambara ny fitorontoronana sy ny fahaterahan' i Jesoa izay voarakitry ny fitantarana niely tamin' ny fotoan' androny^{[3] [4]}.

Araka ny Filazantsaran' i Lioka dia teraka tao an-tranon' omby i Jesoa satria tsy nahita toerana sahaza ireo ray aman-dreniny tao amin' ny atao amin' ny teny grika hoe καταλυμα / kataluma ("efitrano ambony, efitrano fivahiniana"). Izany teny izany dia tsy tokony hadika hoe "tranom-bahiny andoavam-bola" fa angamba manondro efitrano natokana ho an' ny vahiny, izay mampilaza fa nivahiny tao amin'ny havany ny Ankohonana Masina^{[5] [6]}. Napetrak' i Maria tao amin' izany toerana izany izay mifanolotra amin' ny kataluma i Jesoa nefa tsy manome famaritana mazava ilay Evanjely. Mampiasa ny teny grika hoe φάτνῃ / phatnê, nadika hoe praesepium ao amin'ny Volgata (Baiboly amin' ny teny latina), izay manondro ny tranon' omby ao amin'ny efitra ambanin' ny trano israelita na ao amin' ny tokontany. Amin' ny toerana tahak' izany no ametrahan' ny fianakaviana antonontonom-piainana ny borikiny na ny ombiny na ny ondriny. Izany teny izany anefa dia manondro koa ny efitrefitra itoeran' ny omby tsirairay ao amin' ny tranon' omby, na manondro ny makarakara hazo itoeran' ny vilona ho hanin' ny biby fiompy, na koa fihinanam-bilona^[7]. Fara fahatsarany dia azo atao ny mihevitra an' izany ho tranon' omby manome hafanana sy fialofana tsy hahitana izay zavatra atao ilaina amin' ny fahaterahana raha feno ny tranom-bahiny na kely loatra^[8].

Mitantara ny Filazantsaran' i Matio fa nitsaoka ilay zazakely tao Betlehema ny Magy, tao amin' izay atao amin' ny teny grika hoe oikos izay nadika hoe domus ("trano") ao amin' ny Volgata (Mat. 2.11).

Ny fitantarana ny fahaterahana tao am-pihinanam-bilona sy ny fanambaràna izany fahaterahana izany tamin' ireo mpiandry ondry ary ny fitsaohan' izy ireo sy ny magy ny zaza vao teraka dia tsy tokony ho raisina ara-bakiteny satria fitantarana araka ny fomban' ny literatioran' ny zava-mahatalanjona sy ny fomban' ny teôlôjia amin-teny an' ohatra. Ny antony dia noho ny fitantarana ny fahazazan' i Jesoa ao amin' ny Evanjelin' i Matio sy ny an' i Lioka izay mametraka olana maro ara-kaisoratra sy ara-tantara, noho ny fotoana nanoratana azy ireo izay hita fa taty aoriana, ka natao hahatalanjona sahala amin' ny tantaram-pahazazana teo amin' ny tontolo jodeô-helenistika^[9].

Ankoatr' izany dia fomba fanoratra itadiavana vokany manokana ny famerenana intelo ny filazana fa "nandry tao am-pihinanam-bilona" ilay zaza vao teraka (Lio. 2. 7, 12, 16)^[10]. Ankoatry ny maha fitantarana zava-mahatalanjona azy dia misy hevitra ara-tandindona koa ilay fihinanam-bilona na ny zohy (ao amin' ny fitantarana apôkrifa) izay mampahatsiahy ny tsy fisian' ny haingo sy ny fahatsoran' ny toerana nahatanterahan' ilay fahaterahan' i Jesoa, izay mandray ny fototra ara-teôlôjian' ny atao hoe κένωσις / kenosis ("fanafoanana ny tena" jereo: Filipiana 2.6)^[11].

Farany, raha mifaly noho ny fahatsiarovana ny nahaterahan' i Jesoa ny Kristiana, ireo Evanjelista kosa dia efa mampiditra ao amin' io fitantarana io ny tandindon' ny fahafatesana efa voantendry mialoha hanjo an' i Jesoa: ny miora, izay natao hanamanitra ny faty, dia manondro ny olona mety maty; ny kintana, izay fifanindrian' ny planeta na ny kinta-mandrambo, dia matetika heverina ho fanambaràna ny fahafatesan' ny olo-malaza; ny mpiandry ondry niandry ny ondriny dia mampahatsiahy ny zanak' ondry hatao sorona amin' ny Paska^[12].

Ny lohahevitra momba ny fahaterahana anaty lava-bato dia be mpitantara tamin' ny taonjato faha-2, tao amin' ny Resaka nifanaovana tamin' i Trifo 78.8 izay nosoratan' i Jostinôsy avy any Neapôlisy (na Jostinôsy Martiry), tokony ho tamin' ny taona 160, sy ao amin' ny evanjely apôkrifa atao hoe Prôtevanjelin' i Jakôba, izany voasoratra tamin' ny taonjato faha-2 koa.

Araka ity lovantsofina ao amin' ny Prôtevanjelin' i Jakoba ity: teo am-pandehanan' ny Ankohonana masina avy any Nazareta hankany Betlehema dia nidina avy teny amin' ny boriky nitaingenany i Maria izay efa nitoe-jaza mba hiala sasatra teo akaikin' ny lava-drano iray, tao amin' ny tananan' i Bir-el-Quadismu (anarana arabo midika hoe "vovon' ny fialan-tsasatra"); tsy tonga tany Betlehema izy, ka nampiditra azy tao amin' ny zohy iray i Jôsefa. Raha mbola tany am-pitadiavana mpampivelona jiosy tao amin' ny faritr' i Betlehema i Jôsefa dia niseho tamin' ny fomba mahagaga tao anaty zohy i Jesoa^[13].

Ny boky mitondra ny lohateny hoe Marie des apocryphes ("Marian' ny boky apôkrifa") nosoratan' i Enrico Norelli dia manantitra fa nanana ny lanjany teo amin' ny sarisary an-tsain' ny Kristiana ireo zavatra voalaza ao amin' ny evanjely apôkrifa toy ny Prôtevanjelin' i Jakôba, dia ny maha be taona an' i Jôsefa, ny tsy nahavery ny maha virijiny an' i Maria nandritra ny fiterahana, izay tsy hita ao amin' ireo soratra nanjary kanônika, nefa voambara mazava ao amin' io apôkrifa io; ao koa ny fahaterahana tao amin' ny zohy. Andaniny ny manam-pahefana ara-pivavahana dia nandà mafy ny boky apôkrifa, fa ankilany kosa dia nomeny lanjany ny zavatra sasany hita ao, ka tsy asiany teny ny niavian' ireo na nodioviny tamin' ny alalan' ny fankatoavana vaovao an' ilay fitantarana^[14].

Misy boky apôkrifa iray, dia ny Evanjelin' i Pseodô-Matio, voasoratra tamin' ny taonjato faha-8, izay nanakambana ny fitantarana ahitana ny zohy sy ilay ahitana ny fihinanam-bilona: najanon' ny anjely ny dian' ny ray aman-dreny izay nasainy niditra tao amin' ny zohy nivoahan' ny fahazavana mahagaga namirapiratra nandritra ny fiterahana. Roa andro taorian' ny fahaterahana dia nandao ny zohy i Maria ka nametraka ny zaza tanaty fihinanam-bilona, dia nitsaoka azy ny omby sy ny boriky^[15]. Ny lovantsofina nanakambana ireo biby roa karazana ireo dia angamba niharan' ny fivoasana nataon' ireo Kristiana tany aloha toa an' i Gregôrio avy any Nisa sy i Leo Ilaibe izay nampifandray ny tantaran' ny fahaterahan' i Jesoa amin' ny Bokin' i Isaia^[16], ka nandika ny omby ho ny vahoaka jiosy izay voafatotry ny Lalàna, ary ny boriky, biby mpitondra entana izay mizaka ny enta-mavesatry ny fanompoan-tsampy, sahala amin' ny Jentilisa^[17]. Ny Bazilikan' ny Fahaterahana ao Betlehema dia namboarina tamin' ny taonjato faha-4 tambonin' ny zohy maro^[18].

Tsy tranon' omby na zohy no nahaterahan' i Jesoa (arabo: Isâ), hoy ny voasoratra ao amin' ny boky Kor'any, fa tambany hazo rofia (frantsay: palmier), teo akaikin' ny loharano (Soràta 19.22-26). Araka an' i Patricia Crone dia nalaina tamin' ny fitantarana kristiana ny amin' ny fandosiran' ny Maria sy Jôsefa nitondra an' i Jesoa zazakely tany Ejipta ny fitantarana ao amin' ny silamo, satria any no toerana tokony hahitana io karazan-javamaniry io^[19].

Eken' ny maro fa Jiosy galileana (na galiliana) i Jesoa ary avy any Nazareta ny fianakaviany, nefa ny toerana nahaterahany dia tsy fantatra mazava^[20] ary ny maha ara-tantara izany dia mampiahiahy. Ny fitantarana ao amin' ireo filazantsaran' ny fahazazana dia heverin' ny mpandinika tantara fa fanambaràna teôlôjika aseho amin' ny alalan' ny fitantaran-javatra tsy tena nisy (teôlôgomena) ataon' ireo mpanoratra ao amin' ny Baiboly manana fikendrena ara-pampianaram-pinoana fa tsy mikendry ny fahamarinana ara-tantara loatra^{[21] [22]}.

Raha ny amin' ny tanàna nahaterahan' i Jesoa dia misalasala ny mpikaroka tantara^[23] ny hisafidy an' i Nazareta izay nipoiran' ny fianakaviany sady nandaniany ny fahatanorany, na an' i Kapernaomy izay asehon' ireo Filazantsara ho ivon' ny asa nataony, na koa an' i Kôrazina^[24]. Ny filazana hita ao amin' ny Filazantsaran' i Lioka sy ny an' i Matio izay manao an' i Betlehema ao Jodea (na Jodia)^[25] ho ilay tanàna nahaterahan' i Jesoa, dia toherin' ny mpikaroka tantara satria ny mpanoratra ireo Evanjely ireo dia angamba nisafidy an' io tanàna io noho ny antony ara-teôlôjia^[26], satria i Betlehema dia tanànan' ny mpanjaka Davida izay isan' ny taranaka hivoahan' ny Mesia nandrasan' ny Jiosy, araka ny Bokin' i Mikà^[27].

Marihina mialoha fa tsy tamin' ny 01 Janoary amin' ny taona 1 (taor. J.K.) no nahaterahan' i Jesoa. Tsy fantatra mazava ny taona nahaterahany. Ny fotoana eken' ny mpanoratra dia miova eo anelanelan' ny taona 9 sy 2 tal. J.K.^{[28] [29] [30]}. Araka ny voalaza ao amin' ny Evanjelin' i Matio sy ny an' i Lioka dia nateraka tamin' ny andron' i Herôda Lehibe izay efa tsy nanapaka intsony taorian' ny taona 4 tal. J.K i Jesoa^[31]. Ny mpahay tantara maro dia mitazona fotoana eo anelanelan' ny taona 7^[32] sy 5 tal. J.K^[33].

Mankalaza ny Fahaterahan' i Jesoa ny Kristiana any amin' ny Tany Atsinanana sy amin' ny Tany Andrefana amin' ny 25 Desambra amin' ny kalandrie gregôriana. Amin' ny 7 Janoary gregôriana no anatanterahana izany ho an' ny Fiangonana ôrtôdôksa sasany (ohatra ny ao Jerosalema sy Rosia) izay mampiasa ny kalandrie joliana satria ny 25 Desambra joliana dia 7 Janoary gregôriana.

Tsy misy lahatsoratra na dia iray ao amin' ny Evanjely izay manambara amin' ny fomba mazava ny taona nisehoan' ny fahaterahan' i Jesoa. Ny papa Liberio no nanapa-kevitra, tamin' ny taona 354, fa hankalazaina isaky ny 25 Desambra ny Noely na Krismasy, sady nandraikitra fitsipika hankalazana izany tamin' ny fakana ny fetim-bahoaka sy jentilisa izay ankalazaina amin' ny fotoana mampitovy ny halavan' ny andro sy ny alina amin' ny ririnina (ekinôksa) any amin' ny ila-bolantany avaratra. Noraisin' ny Fiangonana any Atsinanana izany daty vaovao izany (araka ny hita ao amin' ny toriteny nataon' i Joany Krisôstômo) ary hatramin' ny fiafaran' ny taonjato faha-4 dia nisolo ny daty tranain' ny 6 Janoary izany.

• Evanjelin' ny fahazazana
• Kristôlôjia
• Noely

• Fisian' i Kristy talohan' ny nahatongavany ho nofo
• Fanomboana an' i Jesoa
• Fitsanganan' i Jesoa tamin' ny maty
• Fankalazana ny Fiakaran' i Jesoa

1. ↑ Ny boky apokrifa dia ireo boky tsy voaray ho isan'ny Baiboly
2. ↑ I Simon Claude Mimouni dia mpahay tantara frantsay, manam-pahaizana amin'ny sehatry ny tantaran'ny fivavahana, indrindra ny tantaran'ny jodaisma sy ny kristianisma tamin'ny Andro Taloha.
3. ↑ Simon Mimouni, Les origines de Jésus dans la littérature chrétienne apocryphe
4. ↑ Pierre Geoltrain (dir.), Aux origines du christianisme, Gallimard / Le Monde la Bible, 2000, p. 524.
5. ↑ René Laurentin, Les évangiles de l'enfance du Christ. Vérité de Noël au-delà des mythes : exégèse et sémiotique, historicité et théologie, Desclée, 1982, p. 225
6. ↑ Gerald L. Borchert, Jesus of Nazareth. Background, Witnesses, and Significance, Mercer University Press, 2011, p. 124
7. ↑ Karl-Heinrich Bieritz, Das Kirchenjahr. Feste, Gedenk- und Feiertage in Geschichte und Gegenwart, Überarbeitete Auflage, 1998, p. 199
8. ↑ Léopold Sabourin, L'Évangile de Luc : introduction et commentaire, Gregorian Biblical BookShop, 1987, p. 91
9. ↑ Charles Perrot, « Les récits de l'enfance de Jésus Archived Desambra 2, 2013 at the Wayback Machine [tahiry] », dans Les dossiers d'archéologie, 1999 - 2000, N^o 249, p. 100-105.
10. ↑ François Bovon, L'Évangile selon saint Luc (1,1 - 9,50), Labor et Fides, 2007, p. 126
11. ↑ Numa Recolin, La kénose de Jésus-Christ, ThéoTeX, 2011, p. 14
12. ↑ Nicolas Kriegel, La Pâque de la Nativité: quand l'iconographie de la naissance du Seigneur annonce sa mort et sa résurrection, S.L., 2002, 284 p.
13. ↑ Bargil Pixner, Paths of the Messiah and Sites of the Early Church from Galilee to Jerusalem: Jesus and Jewish Christianity in Light of Archaeological Discoveries, Ignatius Press, 2010, p. 41
14. ↑ Enrico Norelli, Marie des apocryphes. Enquête sur la mère de Dieu dans le christianisme antique, Labor et Fides, 2009, p. 54-55.
15. ↑ André Malet, Les Évangiles de Noël : mythe ou réalité ?, L'Âge d'Homme, 1970, p. 79
16. ↑ Ny omby mahalala ny tompony, Ary ny boriky ny fihinanam-bilon'ny tompony; Fa ny Isiraely tsy mahalala, Ny oloko tsy misaina. (Isaia 1.3)
17. ↑ Edmond Jacob, Esaïe 1-12, Labor et Fides, 1987, p. 43
18. ↑ Origenesy, Contra Celsum, boky I, toko LI.
19. ↑ Jésus et l'islam. Documentaire réalisé par Jérôme Prieur et Gérard Mordillat diffusé sur Arte en 2015 ; 3e épisode ("le Fils de Marie".
20. ↑ Il est né (où?) le divin enfant [tahiry], Cyberpresse, 24 décembre 2009.
21. ↑ Timothy Wiarda, Interpreting Gospel Narratives: Scenes, People, and Theology, B&H Academic, 2010, p. 75–78
22. ↑ Brennan R. Hill, Jesus, the Christ: Contemporary Perspectives, Twenty-Third Publications, 2004, p. 89
23. ↑ Michel Quesnel, « Jésus et le témoignage des évangiles », in Aux origines du christianisme, éd. Gallimard/Le Monde de la Bible, 2000, p. 201–202.
24. ↑ Raymond Edward Brown, The birth of the Messiah. A Commentary on the Infancy Narratives in the Gospels of Matthew and Luke, Anchor Bible, 1993, p. 513
25. ↑ Araka ny Evanjelin'i Lioka (Lio. 2.4) sy ny Evanjelin'i Matio (Mat. 2.1)
26. ↑ Alain Houziaux, Corina Combet-Galland, Gérard Mordillat, Michel Quesnel, Jésus-Christ, de quoi est-on sûr ?, Éditions de l'Atelier, 2006, p. 52
27. ↑ Araka ny faminanian'i Mika ny amin'ny hahaterahan'ny Mesia (Mika 5.2-4)
28. ↑ D. A. Carson, Douglas J. Moo et Leon Morris. An Introduction to the New Testament. Grand Rapids, MI: Zondervan Publishing House, 1992, 54, 56
29. ↑ Michael Grant, Jesus: An Historian's Review of the Gospels, Scribner's, 1977, p. 71
30. ↑ E. P. Sanders, The Historical Figure of Jesus, Penguin Books, 1993, p. 10–11
31. ↑ Ernest Renan, Vie de Jésus, Paris, Michel Lévy, 1864, tome 1, p. 232–235 [tahiry].
32. ↑ Pierre Geoltrain, « Les origines du christianisme : comment en écrire l'histoire », in Aux origines du christianisme, éd. Gallimard/Le Monde de la Bible, 2000, p. XVII.
33. ↑ Michel Quesnel, « Jésus et le témoignage des Évangiles », in Aux origines du christianisme, éd. Gallimard/Le Monde de la Bible, 2000, p. 201.