Abelard
|
Chèst artìcol a l'è scricc in Lombàrd, ortograféa bergamasca del Dücàt. |
La éta d'ol Abelard la ridüs simbolicamét i cambiamécc e i türbamécc de l' età nöa, che la donda tra el cunvént e la scöla. Lü stèss a l' n' à fà ol racónt indela «Stòria di mè desgrassie», che dopo ghe vegnén dré öna fila de papér scambiàcc in tra de lü e l' Eloisa, e pò a in d' öna rególa per ol cunvént del Paraclèt. Se trata de öna recoströssiù "leterària" a distansa di fassènde, in doe l' Abelard a l' presenta lü stèss comè ìtima de invìdie e complòcc e la sò stòria, sö la rìga d'ol Göstì, comè ü viàs del pecàt a la salvèssa. Ma la stòria la ghe cönta sö pò a de serte fassènde importàcc de la éta d' ol Abelard che el nass indel 1079 a Pallet, a süd-èst de Nantes, indela Bretagna; fiöl d' ü caaliér, l'abandóna la richèssa e la cariéra di armi per indà a stödìà prima a Loches (sìt de la Loira) doe l' inségna ol Roscellino e pò dopo a Parìs, doe i fiorìss i stüdi de dialetéga. Ché a l' seguìss i lessiù d' ol Guglielmo de Champeaux, ma l'ólsa critegà i tesi sö i üniversài, dóca l'è custrèt a scapà prìma a Melun e pò a Corbeil, doe a l' se mèt dré a insegnà e l' iscöd ü gran caècc. Dopo quach agn in Bretàgna, a l' torna là amò a Parìs e l' iscólta de növ ol Guglielmo, che intàt l' è deentàt canonègh de San Vitùr, ma i salta fò di oltèr ràcole; ol Guglielmo a l' se ritìra indela badìa de San Vitùr e indel 1113 a l' deénta vescóv de Châlons, intàt che l' Abelard a l' té scöla a Parìs, in sö la rìa mansìna de la Sèna, a Sainte-Geneviève, che a chèi tép lé l' ìa fò di müra de la sità. Dopo quach oltèr viàs in Bretàgna, indel 1113 a l' và là a Laon, per istödìà sénsia sacra co l' Ansèlm de Laon, ma indel stèss an a l' torna a Parìs, a la scöla escoàl indel curtìl de Nôtre-Dame, per insegnàga mia domà la dialetéga, ma pò a la teologéa. In de sto tép, co i sólcc di scolàr, a l' pöl vìv fò del contròl di ütorità söperiùr de la cesa. L è chechissé che l' à conossìt l' Eloisa, neuda de ön canonègh de Nôtre-Dame, ol Fölbèrt, che l' Abelard a l' ìa deentàt maèst a sissapaga. l' amùr l' is'-ciòpa fò a l' improìs dré a la fì del 1115 o in prénsepe del 1116; quan che ol Fölbèrt a l' ghe ria adòss, lé gh' è zamò egnìt ol bogiù. Alura l'Abelard la mena là in Bretàgna arént a la sò faméa; chechissé dré a la fì del 1116 la fà paiölà ü s'-cetì, ch' i ghe dà nom de Astrolabio. Tornàcc a Parìs, l'Eloisa e l' Abelard a i se spusa sö de sóta mà 'n véa, ma ol Fölbèrt ghe la dìs a töcc; la cóbia la nega e la se spartìss, lé la se ritìra a Argenteuil, doe pò la se farà monéga. Ol Fölbèrt e i parécc, per pura che l' Abelard a l' vöia desliberàss de l' Eloisa, a i se vendìca e i ghe l' la fà teià vià di sassì. Dré a la fì del 1117 o al prénsepe del 1118 a l' se fà monègh pò a l' Abelard, ma l' và inacc a insegnà logìca e teologèa in d' öna scöla dervìda indela Champagne. Ché, i maèscc de la scöla escoàl de Reims i ghe pensa pò lur a dàga i sò bèle rógne de gratà per via di tesi sö la Trinità sostegnìde indel scrìt <<Teologéa del Massèm Bé>>, l' è ciamàt in caösa al Concorde de Soissons, doe l' arcivescóv e l' inviàt del papa a i l' la condana a brüsà ol libèr e a seràs de dèt in d' ol cunvént de Soissons. Pò dopo però, l' inviàt del papa ghe dà ol permèss de rientrà indela Badìa de Saint-Denis, ma ché a i saltà fò di nöe racóle col priùr, che l' völ cüsal denàcc al re. Alura l' Abelard l' iscàpa a Provins, ma öna donassiù la ghe permèt de stabilìss comè römét con d' ü scolàr a Quincey ( apröv Nogent-sur-Seine), doe el funda ön oratòre, dìcc ol Paraclèt, var a dì ol Spiritussànt, e pò a ché a l' ghe dervìss öna scöla, pagàda di scolàr. Tra ol 1125 e ol 1128 a l' làssa ol Paraclèt per deentà priùr de Saint-Gildas indela diocèsi de Vannes in Bretàgna:chechissé a l' tröa di monègh ignoràncc, zacù e vissiùs, ch' i sìrca de fal sassinà. A l' rebösca amò i contàcc con d' l'Eloisa, che intàt l'è deentàda priùra de Argenteuil, e la invìda a stabilìss co i sò monéghe al Paraclèt, doe l' Abelard dèt per dét a l' và a tröala e a predegà. A chèsto pónt a i fenìss i fati cöntacc sö de l' istèss Abelard, ma notèr a m' sà che indel 1136 a l' té de növ öna libéra scöla de dialetéga e teologéa a Parìs, doe a l' gh' à in tra i sò scolàr pò a l' Arnàld de Brèssa e ol Gioàn de Salisbury. In de sti agn la s'-ciòpa fò l' aversiù d' ol Guglielmo de Saint-Thierry e d' ol Bernàrd de Ciaraàl dré a i sò dutréne. Indel 1140, ol Bernàrd a l' ghe ria a ìga del Concorde de Sens la sò cundana, che l' è aproàda pò a del papa, alura l' Abelard a l' se ritìra arént a 'l Pedèr ol Venerabèl indela badìa de Cluny, in Burgùgna, doe l' mör indel 1142. Ol San Bernàrd de Ciaraàl l' à definìt l' Abelard comè ü combatét fin de s'-cet. In d'öna letèra a l' Eloisa, l' istèss Abelard a l' confèssa: «la logìca la m' à rendìt odiùs al mónd [...] ma mé öi mia èss filosèf in manéra de metèm contra al Paól, e gnà èss ü Restotél in manèra de spartìm de Crést.» In d'ü consèns esensiàl al Vangél, l' Abelard a l' gh'à mai però ìt di döbe söl fato che lü l' ìa fess bù de resunà e de parlà. Ol sò insegnamét e i sò prìm scrécc a i rearda la logìca; ghe và dré a l' urdèn de la logica vetus, e l' invìa con d' ol léns l' Introdussiù d' ol Porfirio a i Categorée d' ol Restotèl. L' Abelard a l' ghe taca pò là di comécc a chèsto scrìt, forbe catàcc sö in tra i ascoltadùr e pò dopo corensìcc de lü, pò öna Logìca per i noèi e öna Logica nostrorum, e demenemà öna Dialetéga.In seguèt, lü l' islàrga fò l' üs de la dialetéga pò a l' esàm di quistiù teologìche e a partì del 1118 a l' trà insèma, pós a la Dialetéga, la Teologéa del Massèm Bé, la teologéa cristiàna e ol Sic et non. L' Abelard l' à scrècc pò a di comécc a la Letèra a i romani de S. Paól, prèdiche, lódi religiùse e forbe a di poesée d' amùr. In tra i sò öltèm scrécc i gh' è Cugnóss té stèss o Etìca e, mia fenìt, la Ciciaràda tra ü giüdé, ü filosèf e ü cristià.