Sankt-Peterburg

En 1611, Sueda kolonigiisti konstruktis Nyenskans, fortreso apud l'estuario dil fluvio Neva, en la lore nomizita "Ingermanlando", habitita dal Ingriani, *Fina tribuo. L'urbeto Nyen developis proxim ol.

Dum la fino dil 17ma yarcento, Pyotr la 1ma di Rusia deziris ke Rusia havis portuo che Baltiko por komercar kun l'Ocidento. Ilu deziris portuo plu bona kam Arkangelsk, portuo an Blanka Maro qua klozesis per frosto dum la vintro. Ye la 12ma di mayo (Juliale: 1ma di mayo) 1703 Pyotr kaptis Nyenskans, ed ye la 27ma di mayo 1703 ilu komencis konstruktar la Fortreso di Petrus e Paulus, origino di Sankt-Peterburg.

L'urbo konstruktesis da konskriptita rurani e da militala kaptiti. Dekope de mili ek li mortis dum la konstrukto. Pyotr movis la chef-urbo de Moskva a Sankt-Peterburg en 1712, non yari ante ke la pakto di Nystad, de 1721, finis la milito inter Rusa imperio e Suedia.

Dum l'unesma yari, l'urbo kreskis cirkum la Placo dil Triuno, an la dextra rivo dil fluvio Neva. En 1725 Pyotr la 1ma mortis, e lua filiulo Pyotr la 2ma decidis transferar la chef-urbo itere a Moskva, ma en 1732 l'imperiestrino Ana di Rusia itere transferis la chef-urbo a Sankt-Peterburg.

En 1736-1737 l'urbo subisis katastrofoza fairi. Dum lua rikonstruktado, tri larja stradi apertesis: l'avenuo Nevsky Prospect (nune la precipua strado del urbo), la strado Gorokhovaya e l'avenuo Voznesensky (Voznesensky Prospekt). Pose, l'urbo komencis florifar kulturale: en 1738 inauguresis la Skolo pri Baleto dil urbo, ed en 1757 inauguresis l'Akademio pri Arti, qua diplomizesis multa piktisti, skultisti ed arkitekti. En 1764 l'arkitekto Francesco Bartolomeo Rastrelli konstruktis la Vintrala Palaco sub impero dal carino Yekaterina la 2ma di Rusia, qua deziris gardar ibe elua kolekturo di pikturi. La palaco e quar altra vicina edifici nun formacas la muzeo Hermitage. Entote 25 institucuri, inter teatri, muzei, skoli e biblioteki, kreesis dal imperiestrino. En 1783 inauguresis la Teatro Mariinski, ube Mihail Glinka prizentis l'unesma Rusa opero. En 1810 inauguresis skolo pri milital injeniorarto, ed en 1819 la Pedagogiala Instituto transformesis en l'Universitato di Sankt-Peterburg. En 1847 inauguresis lua ferovoyala staciono. Tamen, nur en 1850 l'urbo ganis lua unesma petra ponto super la fluvio Neva: la ponto Blagoveschensky ("Ponto dil Anuncofesto").

Pos l'aboliso di la serfeso en 1861 e la komenco dil Industriala Revoluciono en Rusia, l'influxo di antea rurani a la chef-urbo gradope augmentis. Povra quarteri aparis en lua suburbi. Sankt-Peterburg divenis un ek la maxim industriizita urbo di Europa dum da fino dil yarcento, e balde komencis aparar radikala movadi di laboristi. La revoluciono di 1905 komencis en Sankt-Peterburg e rapide atingis altra regioni. Konseque la caro Nikolai la 2ma posibligis la kreado di la Duma (l'unesma parlamento Rusa).

Dum l'unesma mondomilito decidesis ke Sankt-Peterburg esis nomo "tre Germana" por la urbo. Konseque, ye la 31ma di agosto 1914 ol rinomizesis Petrograd. En marto di 1917, Rusa Revoluciono komencis en la urbo. Caro Nikolai la 2ma abdikis, ed instalesis provizora guvernerio kun Alexandr Kerenski kom chefministro. La duesma fazo di la revoluciono eventis en novembro (oktobro, segun Juliala kalendario) kande provizora guvernerio revokesis ed instalesis tale nomizita "guvernerio di sovieti" (konsilistaro di laboristi). Vladimir Lenin decidis transferar la guvernerio Rusa a Moskva pro esar plu distanta de la kombato-linei e de la grupi di kontre-revolucioneri. Moskva divenis la chef-urbo di Sovietia e pose de Rusia til nun. Pos ke Lenin mortis en 1924 Petrograd ribaptesis Leningrad, nomo qua uzis de 1924 til 1991. Lua habitantaro diminutesis per 1/3 pos ke la chef-urbo transferesis a Moskva.

Dum la duesma mondomilito Leningrad subisis violentoza siejo e batalio qua duris de la 8ma di septembro 1941 til la 27ma di januaro 1944, entote 29 monati.^[2][3] Sub impero da Adolf Hitler l'urbo siejesis e bombardesis konstante.^[4] Segun kalkuli, to produktis cirkume 1,5 milion morti, sive pro la kombati, sive pro hungro, di qui 1 milion esis de civili.^[5] Ye la 1ma di mayo 1945 (oficale ye la 8ma di mayo 1965) Leningrad recevis la titulo "heroala urbo".^[4]

En oktobro 1946, kelka teritorii an la norda rivo dil gulfo di Finlando qui okupesis da Sovietia en 1940 transferesis a Leningrad. L'urbo e multa ek lua suburbi rikonstruktesis, partale segun planigi antea a la milito. De 1949 til 1952 eventis la nomizita "afero Leningrad", politikala lukto inter Iosif Stalin ed altra chefi dil Partiso Komunista. La chefeso dil partiso en Leningrad destruktesis komplete: entote 23 politikisti kondamnesis a mortopuniso, 181 enkarcerigesis od exilesis, e cirkume 2.000 membri de la partiso ekpulsesis.

En 1955, du yari pos la morto di Stalin, inauguresis l'unesma 8 stacioni del metroo di Sankt-Peterburg. De la yari 1960a til la yari 1980a multa rezidala suburbi kun apartamenti identika l'un a l'altru inauguresis. Ye la 12ma di junio 1991, samatempe kam l'unesma prezidantala elekti en Rusia, eventis plebicito pri la nomo dil urbo, e l'unesma direta elekto por urbestro. La nomo Sankt-Peterburg selektesis, e l'unesma elektita urbestro esis Anatoly Sobchak. En 1996 Vladimir Yakovlev vinkis Anatoly Sobchak, e la titulo "urbestro" modifikesis a "guberniestro".

Sankt-Peterburg propre mezuras 605,8 km², jacante apud la bayo di Neva, Ye la gulfo di Finlando. La reliefo dil urbo esas partale basa e plana, e kelka arei freque subisas inundadi, exemple la regiono weste del avenuo Liteyny Prospekt, note kande la venti formacas granda ondi super la bayo di Neva. La maxim alta punto dil urbo, la kolino Orekhovaya, jacas 175,9 metri super la marala nivelo. De la 18ma yarcento til nun, l'areo dil urbo augmentesis artificale, per modifiki en la hidrologio, la drenado di arei inter insuli, por unionar li a la kontinento.

La precipua fluvio dil urbo esas Neva, qua fluas de lago Ladoga e debushas an Baltiko. Altra riveri importanta esas Sestrá, Ojta e Izhora. La maxim granda lago del urbo esas Sestroretski Razliv, norde del urbo.

La klimato di Sankt-Peterburg esas humida kontinentala (Dfb segun la klimatala klasifikuro da Köppen). La mezavalora temperaturo en julio (somero) esas 18,8°C, dum ke la mezavalora temperaturo en februaro (vintro) esas -5,8°C. L'influo di Baltiko produktas milda, humida e kurta someri, e vintri longa e kolda. La maxima temperaturo enrejistrita che la urbo esis 37°C, en 2010. La minima enrejistrita dum la historio esis −35,9°C, en 1883.

La mezavalora yarala pluvo-quanto esas 661 mm, e la maxim pluvoza monato esas agosto, kun mezavalore 83 mm.

Sankt-Peterburg esas importanta koncentro-punto por multa transporto-sistemi. L'internaciona aeroportuo Pulkovo recevis 16 125 250 pasajeri en 2017 e nun esas la 4ma maxim okupata aeroportuo Rusa. L'aeroportuo Lappeenranta, jacanta en Finlando ma poke distanta de Sankt-Peterburg, ank uzesas da Rusa pasajeri por vizitar o departar del urbo.

L'unesma ferovoyo Rusa konstruktesis ibe en 1837 e pose expansesis por akompanar la kresko dil urbi. Nun, moderna treno di granda rapideso nomizita Allegro ligas Sankt-Peterburg a Helsinki. En 2009, inauguresis lineo di treno di granda rapideso Sapsan, longa de 651 km, liganta Sankt-Peterburg a Moskva.

Multa federala chosei konektas Sankt-Peterburg ad altra regioni de Rusia, exemple l'Europala choseo E18, qua ligas ol a Helsinki, e la choseo E20, qua ligas ol a Tallinn. La trafikala problemi esas frequa, note dum la vintro, kande eventas nivegi. Dum la yari 2010a konstruktesis 142 km-a autochoseo qua cirkondas l'urbo e helpis diminutar la konflikti di trafiko. Por pasajeri, existas linei di autobusi qui ligas Sankt-Peterburg a la Baltika Stati ed anke a Helsinki.

La portuo di Sankt-Peterburg recevas multa turismala navi qui trairas Baltiko. Sistemo di paromi ligas l'urbo a Helsinki.

Pri publika transporto, lua metroo inauguresis en 1955, e nun havas 5 linei kun entote 118,6 km e 69 stacioni. Existas projeto pri krear altra 9 linei e 126 plusa stacioni.

Dum la fino dil yari 1980a, Sankt-Peterburg havis 340 km di reli di tramveturi, ma multa ek li dismuntesis dum la yari 2000a. nun restas nur 205,5 km di reli e 41 linei. La municipala kompanio Gorelektrotrans administras la sistemo di tramveturi ed anke di troleobusi del urbo.

Ante la krulo di Sovietia 1990, la sistemo di taxii di Sankt-Peterburg havis 4500 vehili.^[6] Nun existas multa privata taxii ed anke taxio-kompanii, ma nula esas l'"oficala taxio-kompanio" dil urbo.^[7] Por turisti on rekomendas vokar taxii per SMS-sistemo ed indikar ube li deziras irar, pro multa taxiisti ne parolar altra linguo ultre la Rusa.^[7] Ank existas vehili lokacebla per la sistemo UBER en Sankt-Peterburg.^[8]

Pos 1991, Sankt-Peterburg e kelka ek lua historiala suburbi, exemple Peterhof, listizesas kom Mondala Patrimonio di la Homaro, segun l'UNESKO. La muzeo Hermitage esas la 2ma maxim granda artala muzeo de la mondo, e fondesis en 1764 kande lora carino Yekaterina la Granda kompris granda quanto di pikturi de la Germana komercisto Johann Ernst Gotzkowsky. La muzeo apertesis publike en 1852. Lua kolekturo kontenas plua kam 3 milion objekti, di qui cirkume 1/3 formacas lua numismatikala kolekturo.^[9] La kolekturi okupas 6 edifici alonge la Palaca taluso, inkluzite la Vintrala Palaco, l'antea domego dil Rusa imperiestri. De la 6 edifici dil komplexo, 5 esas apertata por publika vizito: la Vintrala Palaco, la Mikra Hermitage, l'Anciena Hermitage, la Granda Hermitage, e la Teatro Hermitage.

Altra muzei

• La Muzeo Rusa, antee Muzeo Rusa de la Sinioro Imperiestro Alexander la 3ma jacas an la Placo dil Arti, e kontenas la maxim granda kolekturo di Rusa arto. Ol inauguresis ye la 13ma di aprilo 1895, dal caro Nikolai la 2ma.
• L'anciena apartamenti del artisti Alexandr Pushkin, Fyodor Dostoyevski, Nikolai Rimski-Korsakov, Feodor Chaliapin, Alexandr Blok, Vladimir Nabokov, Anna Ahmatova, Mikhail Zoshchenko e Iosif Brodski transformesis en muzei qui rakontas lia vivi.
• La Muzeo pri Politikala Historio prizentas la historio dil urbo dum Sovietiana rejimo, kontre ke la Muzeo dil Blokuso rakontas la historio dil urbo dum la siejo Germana, de 1941 til 1944.
• La muzeo Kunstkamera judikesas kom l'unesma muzeo di Rusia. Ol inauguresis en 1714 da Petrus la Granda, e lua kolekturo havas plu kam 2 milion objekti. Ol jacas an la nomizita Universitetskaya taluso, afrontanta la Vintrala Palaco. Parto ek lua kolekturo montresas en la "Muzeo Petrus la Granda pri Antropologio ed Etnografio", kreita en 1879.

• La Centrala Navala Muzeo esas un ek la maxim granda navala muzei de la mondo. Ol fondesis da Petrus la Granda e prezervas lua naveto Botik, la projeto submara navo Dzhevetskiy, e plu kam 719 mil altra objekti, inkluzite 56.000 maristal uniformi.
• La Muzeo pri Zoologio di Sankt-Peterburg establisesis en 1931. Ol prezervas granda kolekturo di fishi, uceli, insekti ed altra senvertebra animali, amfibii e reptile. Ank existas exemplero pri lanugoza mamuto, e 27-metra longa skeleto pri baleno blua.
• La Ferovoyala Muzeo di Rusia jacas proxim la staciono ferovoyala Baltiysky, e prezervas rara exempleri pri vapora lokomotivi, inter lua 3.500 objekti.
• La Centrala Muzeo pri la Sulo V.V. Dokuchaev prezervas multa exempleri pri roki e suli de la mondo, de l'Artiko a Nova-Zelando.

Teatro e muziko

Sankt-Peterburg havas plua kam 50 teatri, esanta la maxim famoza la Teatro Mariinsky, nomizita Teatro Kirov dum la Sovietian epoko. Ol inauguresis ye la 2ma di oktobro 1860, e famoza kompozisti Rusa, exemple Modest Musorgski, Pyotr Chaikovski, Nikolai Rimski-Korsakov prizentis lia maestroverki ibe. Lua nomo Mariinsky homajas l'imperiestrino Maria Alexandrovna, spozino dil imperiestro Alexander la 2ma di Rusia.

La Teatro Mihailovsky,^[10] inaugurita en 1833, esas un ek la maxim anciena teatri e baleto-domi di Rusia. En 1918 ol transformesis en opero-domo. Nun ol gastigas muzikala e dansala spektakli.

La Konservatorio di Sankt-Peterburg fondesis en 1862 dal kompozisto Anton Rubinstein. Inter lua maxim famoza studenti esis Pyotr Chaikovski, Sergei Prokofyev e Dmitri Shostakovich.

Jacanta an l'avenuo Nevski Prospect, la Teatro Alexandrinsky apertesis ye la 31ma di agosto 1832. Projetita dal arkitekto Carlo Rossi, nun ol judikesas kom parto del Historiala Patrimonio dil Homaro de la centro di Sankt-Peterburg.

Altra loki

• La Katolika Kirko di Santa Katarina, che avenuo Nevsky Prospekt komencis konstruktesar en 1710 pos ke l'imperiestro Pyotr la Granda permisis konstruktar katolika kirki en la urbo. Ol inauguresis ye la 7ma di oktobro 1783, e depos 2013 ol esas la sola kirko katolika en Rusia qua portas la titulo baziliko.
• La Katedralo di Santa Isaac (Ruse: Исаа́киевский Собо́р, Isaakievskiy Sobor), projetita dal Franca arkitekto Auguste Montferrand, esas la maxim granda baziliko ortodoxa del urbo. Lua konstrukturo duris dum 40 yari, de 1818 til 1858. Pos 1931 ol transformesis en muzeo, e nun vizitesas da cirkume 1 milion turisti omnayare.
• La katedralo navala di Kronstadt (Ruse: Морской Никольский собор, Morskoj Nikol'skij sobor) konstruktesis de 1903 til 1913, homajanta omna maristi mortinta. Dum la komunista rejimo ol transformesis en cinemo e pose en muzeo. En 2013, dum lua cent-yara aniversario, ol itere divenis ortodoxa katedralo.
• La kirko dil Ikono di Vladimir e di la Matro di Deo, o Katedralo Vladimirsky, fondesis en 1746 e kompleteskis en 1783. Ol mixas baroka e neoklasika stili, e multa diferanta arkitekti laboris en ol.^[11]

• Futbalo-stadio Krestovsky o Gazprom Arena esas la domo-stadio dil klubo FC Zenit Sankt-Peterburg. Ol inauguresis en 2017 por la Kupo di la Kunfederuri, ed uzesis por kelka partii dum la Mondala Kupo di Futbalo di 2018. Lua konstrukto-kusto superiris US$ 1 miliardo, ed ol judikesas kom un ek la maxim chera stadii de la mondo.