Golpo ti Fonseca
Ti Golpo ti Fonseca (Espaniol: Golfo de Fonseca) ket golpo a parte ti Taaw Pasipiko idiay Tengnga nga Amerika iti pagbaetan ti El Salvador, Honduras, ken Nicaragua.
Pakasaritaan
[urnosen | urnosen ti taudan]Ti Golpo ti Fonseca Bay ket nadiskobre babaen dagiti Europeano idi 1522 babaen ni Gil González de Ávila, ken ninaganan kaniana babaen ti patronna, ni Archbishop Juan Fonseca, timaysa a kabusor ni Columbus.[1]
Idi 1849, nakitunos ni E. G. Squier iti tulag iti Estados Unidos a mangipatakgder iti kanal iti ballasiw ti Honduras manipud iti Baybay Karibe aginggana iti Golpo. Ni Frederick Chatfield, ti Briton nga agbilbilin idiay Tengnga nga Amerika ket nagbutbuteng idi a ti kaada dagiti Amerikano idiay Honduras ket mangdadael iti talna ti Aplaya ti Miskito, ken nangipatulod iti plotana tapno sakupenda ti Isla El Tigre idiay sabangan ti Golpo. Kalpasanna iti nabiit, nupay kasta, nagdemanda ni Squier a pumanaw dagiti Briton, gapu ta nakaipakauna ti panagsakop ken nakitunos ti temporario a pannakaitagikua ti isla iti Estados Unidos. Tumungpal laeng ti naaramid ni Chatfield.
Amin dagiti tallo a pagilian—ti Honduras, El Salvador, ken Nicaragua—nga addaan iti aplaya iti igid ti Golpo ket nairamandan iti napaut a suppiat kadagiti karbengan iti Golpo ken dagiti isla a mabirukan iti kauneganna. Idi 1992, ti kamara ti Sangalubongan a Korte ti Hustisia (International Court of Justice-ICJ) ket nangikeddeng ti Suppiat ti Daga, Isla ken Prontera ti Maritimo, a parte ti suppiat iti Golpo. Inkeddeng ti ICJ a ti El Salvador, Honduras, ken Nicaragua ket agbibingayda a mangtengngel iti Golpo ti Fonseca. Naited ti El Salvador kadagiti isla ti Meanguera ken Meanguerita, bayat a naited iti Honduras ti Isla El Tigre.
Pisikal a heograpia
[urnosen | urnosen ti taudan]Ti Golpo ti Fonseca ket sakupenna ti kalawa iti agarup a 3,200 km2 (1,200 sq mi), ken addaan iti aplaya a gumay-at iti 261 km (162 mi), a kadagitoy a 185 km (115 mi) ket adda idiay Honduras, 40 km (25 mi) idiy Nicaragua, ken 29 km (18 mi) idiay El Salvador.
Ti klima ti Golpo ket kadawyan a dagiti rehion ti tropikal ken subtropikal, ken agraman kadagiti dua a naisangayan a tiempo, ti tudo ken maga. Ti Golpo ket makaawat iti gangani a 80% iti dagup a tinawen a tudona iti 1,400–1,600 mm (55–63 in) itilas-ud ti panawen ti panagtutudo manipud iti mayo aginggana iti Nobiembre.[2] Ti panawen ti maga ket mapasamak iti pagbaetan ti Disiembre ken Mayo ken mangited iti maysa a tinawen a gatad ti ebaporasion iti 2,800 mm (110 in). Kas resulta ti basbassit a danum nga agayus iti Golpo, dagiti anod masansanda nga agpauneg nga agayus manipud iti Taaw Pasipiko, ken kumaro dagiti agpang ti kaapgad kadagiti estuario, ken mapasamak ti natiempuan nga igaaw.[3]
Dagiti temperatura iti Golpo ket agpakatengnga iti pagbaetan ti 25 ken 30°C; ti Marso ken Abril dagiti kapudotan a bulan ken ti Nobiembre ken Disiembre ti kalamiisan. Agdumaduma ti relatibo a dam-eg iti pagbaetan ti 65 ken 86% depende iti lokasion. Iti pakaigiddiatan, ti interior ti pagilian ket semitropikal ken nalamlamiis nga addaan iti maysa a pagtengngaan a temperatura iti 26°C.[4]
Dagiti mual iti ekosistema ti kalugnakan ket kaaduan babaen dagiti sebbangan dagiti mangrove. Kadagiti innem a sebbangan ti mangrove a nainaganan iti Golpo, ti kaadan ket ti nalabbasit a mangrove (Rhizophora mangle), ken kaaduan a mabirukan kadagiti lugar a permanente a layusen ti atab. Ti maikadua a kaaduan a sebbangan ket ti nangisit a mangrove (Bruguiera gymnorrhiza) ken kadawyan daytoy a mabirukan iti lawlaw dagiti karayan nga ayan dagiti naideposito a sedimento iti igid ti aplaya. Ti maikatlo a kaaduan ket ti mangrove (Laguncularia racemosa), ken sarunuen babaen ti botoncillo (Conocarpus erectus); dagitoy dua ket kadawyan a mabirukan iti ad-adayo nga uneg ti daga ken saan unay a layusen ti atab. Ti kaadu dagiti nadumaduma a sebbangan kadagiti sabali ket maitunos iti kasansan ti layus, kalidad ti danum, ken dagiti agpang ti kaapgad.[5]
Ti siklo dagiti atab ket 2.3 m (7 ft 7 in) iti pagtengngaan iti tunggal maysa nga aldaw iti Golpo. Iti las-ud ti ugot, dagiti daga ket taengan dagiti kappi, kontsa, ken dagiti dadduma pay a sebbangan. Iti las-ud ti atab, dagiti kabakiran ti mangrove ket agserbi a kas panganan ken habitat para iti ikan, pasayan, ken dagiti dadduma paya sebbangan, gapu ta dagiti estruktura ti ramut dagiti mangroves ket mangited iti paglemmengan manipud kadagiti daddadakkel nga agsidsida.[6]
Adda met dagiti adu a bulkan a mabirukan iti kaunegan ken iti lawlaw ti Golpo.
Dagiti nagibasaran
[urnosen | urnosen ti taudan]- ^ Maysa wenno ad-adu kadagiti naiyun-una a sentesia iti teksto manipud iti pablaak a mabirukan itan iti dominio a publiko: Chisholm, Hugh, ed. (1911). "Fonseca, Bay of". Encyclopædia Britannica (iti Ingles). Vol. 10 (Maika-11 nga ed.). Cambridge University Press. pp. 604–605.
- ^ Honduran Secretariat of Industry and Commerce, 2002: 23
- ^ El Comité para la Defensa y Desarrollo de la Flora y Fauna del Golfo de Fonseca (CODDEFFAGOLF), 2001: 10
- ^ Honduran Secretariat of Industry and Commerce, 2002: 14
- ^ Sanchez, 1999: 13
- ^ CODDEFFAGOLF, 2001: 14
Dagiti akinruar a silpo
[urnosen | urnosen ti taudan]
Dagiti midia a mainaig iti Golpo ti Fonseca iti Wikimedia Commons
- Dagiti pakaammo iti pakasaritaan Naiyarkibo 2007-09-28 iti Wayback Machine
- UNESCO
- Land, Island and Maritime Frontier Dispute (El Salvador/Honduras: Nicaragua intervening) Naiyarkibo 2014-03-05 iti Wayback Machine, International Court of Justice case registry
- Application for Revision of the Judgment of 11 September 1992 in the Case concerning the Land, Island and Maritime Frontier Dispute (El Salvador/Honduras: Nicaragua intervening) (El Salvador v. Honduras) Naiyarkibo 16 Nobiembre 2014 iti Wayback Machine, International Court of Justice case registry
Nagsasabtan: 13°15′N 87°45′W / 13.250°N 87.750°W
| Sapasap | |
|---|---|
| Dadduma | |
