Abasida a Kalipato

Abasida a Kalipato الخلافة العباسية al-Khilāfah al-‘Abbāsīyyah
750–1258
Wagayway
Ti Abasida akalipato iti kalatakan a gay-atna, c. 850.
Kapitolio	Kufa (750–762) Ar-Raqqah (796–809) Samarra (836–892) Baghdad (762–796) (809–836) (892–1258)
Sapasap a sasao	Opisial apagsasao: Arabiko Dagiti rehional a pagsasao: Arameo, Armenio, Berebere, Koptiko, Georgiano, Griego, Hebreo, Kurdo,[1] Tengnga a Persiano, Oghuz Turkika,[2][3]
Relihion	Sunni nga Islam
Gobierno	Kalipato
Kalipa
• 750–754	As-Saffah (immuna)
• 1242–1258	Al-Musta'sim (naudi)
Pakasaritaan
• Pannakabangon	750
• Nawaswas ti pannakabangon	1258
Kuarta	Dinar (balitok a sensilio) Dirham (pirak a sensilio) Fals (gambang a sensilio)
Sinaruno Simmaruno Umayyad a kalipato Dabuyid a dinastia Tahirid a Dinastia Mongol nga Imperio Fatimid a kalipato
Parte ita nga aldaw ti	Pagpagilian  Apganistan  Arhelia  Andorra  Armenia  Azerbaijan  Cyprus  Ehipto  Georgia  India  Gibraltar  Gresia  Iran  Irak  Israel  Italia  Hordania  Kazakhstan  Kuwait  Kirgistan  Lebanon  Libya  Malta  Oman  Pakistan  Nailian a Turay ti Palestina  Portugal  Katar  Rusia  Saudi Arabia  Siria  Tayikistan  Tunisia  Turkia  Turkmenistan  Dagiti Nagkaykaysa nga Emirato nga Arabo  Uzbekistan  Yemen

Ti Ababasida a Kalipato (Arabiko: ٱلْخِلافَةُ ٱلْعَبَّاسِيَّة‎, al-Khilāfatu al-ʿAbbāsiyyah), ket isu idi ti maikatlo kadagiti Islamiko a kalipato. Daytoy ket tinurayan babaen dagiti Kalipa ti Abasida a dinastia, a nangbangon dagiti kapitolioda idiay Baghdad kaplasan ti panagparmekda ti Umayyad a kalipato manipud kadagiti amin malaksid ti rehion ti al-Andalus.

Ti Abasida a kalipato ket binangon babaen ti kaubingan nga uliteg ni Propeta Mahoma, a ni Abbas ibn Abd al-Muttalib (566–653), idiay Kufa idi 750 CE ken nangipan ti kapitolio idi 762 idiay Baghdad. Iti kaunegan dagiti 150 a tawen iti panangala ti panagtengngel ti Persia, dagiti kalipa ket napilitda a nangibbet ti bileg kadagiti lokal a dinastiko nga emir a bassit laeng a nangikeddeng ti turayda. Ti kalipato ket napukawna pay dagiti Lumaud a probinsia ti al-Andalus, Maghreb ken Ifriqiya manipud iti maysa nga Umayyad a prinsipe, dagiti Aghlabid ken ti Fatimid a kalipato, respectively.

Ti turay ti Abasida ket nabiit a nagpatingga para kadagiti tallo a tawen idi 1258, idi ni Hulagu Khan, ti Mongol a khan, ket pinarmekna ti Baghdad, a nagtultuloy idiay Mamluk Ehipto idi 1261, nga idiay ti nagtuloyanda a nagtunton ti turay kadagiti relihioso a banag aginggana idi 1519, idi ti bileg ket pormal a naisubli iti Otomano nga Imperio ken ti kapitolio ket naipan idiay Konstantinopla.

Dagiti Abasida a kalipa ket dagidi caliphs were Arabo a kaputotan manipud kenni Abbas ibn Abd al-Muttalib, maysa kadagiti kaubingan nga uliteg ni Mahoma ken iti isu laeng a puli ni Banu Hashim. Dagiti Abasida ket nagtunton nga isuda ti agpayso a simmaruno kenni Mahoma babaen ti panagsukat dagiti Umayad a kaputotan ni Banu Umayya babaen ti as-asideg a pannakaikabagianda kenn Mahoma

Dagiti Abasida ket insaluminada dagiti bagbagida manipud kadagiti Umayad babaen ti sapasap a panangidaruros ti moral a karakter ken administrasionda. Segun kenni Ira Lapidus, "Ti AAbasida a rebulto ket kaaduan a sinuportaran idi babaen dagiti Arabo, nangnagruna dagiti naulpit a nagtataeng iti Marw a naipatinayon dagiti sangkatipunan dagiti Yemeni ken dagiti bukodda a Mawali".^[4] Dagiti Abasida ket nangaw-awisda pay kadagiti saan nga Arabo a Muslin, nga ammo kas mawali, a naggigian iti ruar ti naibatay iti pannakaikabagian a kagimongan dagiti Arabo ken naipagpagarup a kas ab-ababa a klase iti uneg ti Umayad nga imperio. Ni Muhammad ibn 'Ali, ti nalatak nga apo a lalaki ni Abbas, keyt nangrugi a nangkampania para iti isusubli ti bileg iti pamilia ni Mahoma, dagiti Hashemita, idiay Persia idi las-ud ti turay ni Umar II.

Idi las-ud ti turay ni Marwan II, daytoy a panagsuppiat ket nagtungpalan ti rebelion ni Ibrahim ti Imam, ti makapat iti putot manipud kenni Abbas. Sinuportaren babaen ti probinsia ti Khorasan, ti Iran ken dagiti Shi'i nga Arabo,^[5] isu ket nakagun-od iti adu a panagballigi, ngem natiliw met idi idi tawen ti 747 ken pimmusay iti pagbaludann; adda met dagiti nangibagbaga nga isu ket naasasinado.

Idi Hunio 9 747 (15 Ramadan AH 129), ni Abu Muslim ket nagballigi a nangirugi ti maysa a nawaya a rebulto iti turay ti Umayad, ken naaramid daytoy babaen ti senial ti Nangisit a Banderola. Gangani dagiti 10,000 a soldado dagiti inbilbilin babaen ni Abu Muslim idi opisial a nangrugi dagiti pababgbubusor idiayMarv.^[6]

Ti ringgor ket tinawid met babaen ti kabsat a lalaki ni Ibrahim a ni Abdallah, nga ammo iti nagan a kas ni Abu al-'Abbas as-Saffah, ken inabakna dagiti Umayad idi 750 iti Gubat ti Zab idiay asideg ti Nalatak a Zab ken kanungpalan idi a naiproklama a kalipa. Dagus met kalpasan ti panangabakda, nangipatulod ni As-Saffah kadagiti puersan idiay Sentral nga Asia, a nakilaban dagiti puersana idiay iti panagsuppiat iti panagpadakkel dagiti Tang idi las-ud ti Gubat ti Talas (dagiti Abasida ket ammo dagiti kasuppiatda a kas ti Abbasid "Nagroba ti nangisit a Tazi" (黑衣大食: hēiyī Dàshí), ti "Tazi" ket ti Tang a Dinastia a nagbulbulod manipud iti Persiano a mangibaga iti 'ADagiti Arabo'.^[7] Dagiti Barmakida, nga isu dagidi instrumental iti panangpatakder ti Baghdad; ket isuda ti panangiyammo ti immuna a nairehistro a molino ti papel idiay Baghdad, ken isun ti baro a panawen ti intelektual a pannakaipasngay manen iti dominio ti Abasida.

•  Mangiraman daytoy nga artikulo iti teksto manipud iti pablaak a mabirukan itan iti dominio a publiko: Chisholm, Hugh, ed. (1911). "Abbasids". Encyclopædia Britannica (iti Ingles) (Maika-11 nga ed.). Cambridge University Press.
• Al-Abbasi, AMM (1986), Nader al-Bayan fi Dhikr Ansab Baniabbassian (iti Persiano), Doha.
• Baniabbassian, M (1960), Tarikh-e Jahangiriyeh va Baniabbassian-e Bastak (iti Persiano), Tehran.
• Bonner, Michael (2010). "The waning of empire, 861–945". Iti Robinson, Charles F (ed.). The New Cambridge History of Islam, Volume I: The Formation of the Islamic World, Sixth to Eleventh Centuries. Cambridge: Cambridge University Press. pp. 305–359. ISBN 978-0-521-83823-8.
• Bosworth, C; Van Donzel, E; Lewis, B; Pellat, Ch. (1983), The Encyclopedia of Islam: New Edition (Vol. V), Leiden, E.J. Brill.
• El-Hibri, Tayeb (2011). "The empire in Iraq, 763–861". Iti Robinson, Chase F. (ed.). The New Cambridge History of Islam, Vol. 1: The Formation of the Islamic World, Sixth to Eleventh Centuries. Cambridge and New York: Cambridge University Press. pp. 269–304. ISBN 978-0-521-83823-8.
• Floor, W (2010), The Persian Gulf: The Rise and Fall of Bandar-e Lengeh, The Distribution Center for the Arabian Coast, 1750–1930, ISBN 1-933823-39-9.
• Floor, W (2011), The Persian Gulf: Bandar Abbas, The Natural Trade Gateway of Southeast Iran, ISBN 1-933823-43-7.
• Gordon, Matthew (2001). The breaking of a thousand swords: a history of the Turkish military of Samarra, A.H. 200–275/815–889 C.E. Albany, New York: State University of New York Press. ISBN 978-0-7914-4795-6.
• Grant, John; Clute, John (1999), "The Encyclopedia of Fantasy", Arabian fantasy, ISBN 0-312-19869-8.
• Kennedy, Hugh N. (2004). The Prophet and the Age of the Caliphates: The Islamic Near East from the 6th to the 11th Century (Second nga ed.). Pearson Education Ltd. ISBN 0-582-40525-4.
• Mottahedeh, Roy (1975). "The ʿAbbāsid Caliphate in Iran". Iti Frye, R. N. (ed.). The Cambridge History of Iran, Volume 4: From the Arab Invasion to the Saljuqs. Cambridge: Cambridge University Press. pp. 57–90. ISBN 978-0-521-20093-6.
• Perry, J (1979), Karim Khan Zand: A History of Iran, 1747–1779, ISBN 0-226-66098-2.
• Sourdel, D. (1970). "The ʿAbbasid Caliphate". Iti Holt, P. M.; Lambton, Ann K. S.; Lewis, Bernard (dagiti ed.). The Cambridge History of Islam, Volume 1A: The Central Islamic Lands from Pre-Islamic Times to the First World War. Cambridge: Cambridge University Press. pp. 104–139. ISBN 978-0-521-21946-4.

• Dagiti midia a mainaig iti Abasida a Kalipato iti Wikimedia Commons
  
• Dagiti Abasida (750–1517)