Latino ecclesiastic

Latino ecclesiastic
instantia de: sacred language[*]
subclasse de: latino

Le ecclesia christian occidental semper habeva su proprie lingua international, le latino ecclesiastic, un idioma special derivate del latino classic, e usate per le libros de texto del Ecclesia catholic roman, le liturgia e le Biblia ipse, ma alsi per altere brancas del ecclesia christian, le quales lo rendeva alsi obligatori pro le studiantes de theologia e lo usava amplemente. Le latino ecclesiastic esseva alsi multo usate in le obras de ille scriptores christian del Occidente que interprendeva a explicar o a defender le doctrinas christian e illo contribueva a perpetuar le hereditage grec e latin durante invasiones barbaric. Le Latino ecclesiastic multo influentiava le linguas moderne del Occidente.

Le Latino ecclesiastic differe del Latino classic specialmente a causa del introduction de nove expressiones idiomatic e nove parolas. Pro lo que concerne le syntaxe e methodo litterari, le scriptores christian non es differente de altere scriptores contemporari. Iste differentias characteristic es debite al origine e al proposito del Latino ecclesiastic. Originalmente le populo roman parlava le antique lingua del Latio cognoscite como prisca latinitas. In le tertie seculo a. C. Ennio e alicun altere scriptores, instruite in le scholas grec, interprendeva le amelioration stilistic del lingua introducente elementos grec. Iste tentativa esseva incoragiate per le classes erudite a Roma, e il esseva iste classes al quales se adressava poetas, oratores, historicos e circulos litterari roman. Sub le influentia combinate de iste aristocratia politic e intellectual, on disveloppava le Latino classic, le qual esseva preservate pro nos in le plus grande puritate in le obras de Cesare e Ciceron. Le massa del populo simple e non erudite, tamen, remaneva foras de iste influentias hellenisante, e illo continuava parlar lor vetule lingua. Assi il eveniva que post le tertie seculo a. C. il existeva in Roma, le un al flanco del altere, duo linguas, o plus tosto, duo idiomas: illo del circulos litterari o hellenistas (sermo urbanus) e illo del illitteratos (sermo vulgaris) e quanto plus altemente le prime se disveloppava, tanto plus grande se faceva le abysmo inter le duo. Nonobstante, tamen, le effortios del puristas, le exigentias del vita quotidian portava le scriptores erudite in contacto continue con le population non erudite, e les obligava a comprender lor maniera de parlar e, a lor vice, de facer se comprender per illo. Assi illes esseva obligate, in le conversation a usar parolas e expressiones que esseva parte del lingua vulgar. Assi un tertie idioma surgeva, le sermo cotidianus, un mixtura del duo alteres, variante in su ingredientes con le varie periodo de tempore e le cultivation de illes que lo usava.

Le Latino classic non remaneva longemente al alte nivello al qual Ciceron lo habeva portate. Le aristocratia, le qual sol lo parlava, esseva decimate per le proscription e le guerra civil, e le familias que a lor vice surgeva a position de poter esseva super toto de extraction popular o estranie, e, in omne caso, non accostumate al delicatessa del lingua litterari. Assi comenciava le decadentia del latino classic: il esseva le etate de Augusto, e illo se corrumpeva multo rapidemente

[citation necessari]. Quando illo oblidava le distinction classic inter le linguage del prosa e illo del poesia, le latino litterari, parlate o scribite, comenciava a prender a presto semper plus liberemente expressiones del linguage popular. Il esseva a iste puncto que le Ecclesia se trovava appellate a construer un proprie latino
[citation necessari] e isto, in illo mesme, esseva le ration proque le latino ecclesiastic differeva del latino classic. Il habeva, tamen, altere rationes: primo le Evangelio debeva esser diffundite per le predication, illo es, per le parola parlate. Pro isto le missionarios debeva construer un idioma que poteva esser appreciate e comprendite non solmente per le classes erudite, ma per le integre populo. Viste que illes essayava de conquirer al fide le massas, illes debeva descender a lor nivello e usar un linguage familiar a lor auditores. Le episcopo Augustino de Hippon diceva isto multo francamente a su auditores: “Io usa sovente,” ille dice, “parolas que non es Latino, e io lo face a que vos me comprende. Io prefere incurrer in le reproche del grammaticos plus tosto que non esser comprendite per le populo”.[1] Isto pote parer estranie, ma il non esseva a Roma que on comenciava construer le latino ecclesiastic. Usque al medietate del tertie seculo, le communitate christian a Roma parlava prevalentemente greco. Le liturgia esseva celebrate in greco, e le apologistas e theologos scribeva in greco usque al tempore de Hyppolito, le qual moriva in 235. Il esseva quasi lo mesme in Gallia a Lyon e a Vienna, in omne caso usque al tempore de Ireneo. In Africa, greco esseva le lingua preferite per le clericos, in le prime tempores, ma latino esseva le lingua plus familiar pro le major parte del fideles, e isto gradualmente successava a prevaler, usque a Tertulliano, le qual scribeva in greco su prime obras, ma ben tosto ille comenciava scriber in latino solmente. In iste uso ille habeva essite precedite del episcopo de Roma Victor, qui esseva alsi un africano e le qual, como certifica Jeronimo, esseva le prime scriptor christian que usava le lingua latin.

Ma mesmo ante le tempore de iste scriptores, varie ecclesias local sentiva le necessitate de render in latino le textos del Vetule e del Nove Testamento, le lectura del quales formava le portion principal del liturgia. Iste necessitate surgeva quando le fideles de lingua latin deveniva le majoritate, e in omne verisimilantia, isto eveniva in Africa. Durante un certe tempore sufficeva traductiones oral improvisate, ma tosto traductiones scribite esseva necessari. Iste traductiones se multiplicava. “Il es possibile enumerar,” diceva Augustino, “illes que traduceva le Scripturas del hebreo in greco, ma non illes que los traduceva in latino. In realitate, in le prime tempores del fide, qui possedeva un manuscripto grec e pensava que ille habeva alicun cognoscentia de ambe linguas, esseva satis hardite de interprender un traduction”.^[2] Le multiplicitate de iste traductiones, que esseva destinate a haber un influentia tanto grande sur le formulation del Latino ecclesiastic, pote explicar le multe colloquialismos que illo assimilava, e que pote esser trovate in le plus famose de iste textos, illo del qual Augustino diceva: “Inter tote le traductiones, le Itala es le preferibile, proque su lingua es le plus accurate, e su expressiones le plus clar”.^[3] Benque il es ver que on dava multe renditiones de iste passage, illo que es generalmente acceptate, e illo que nos satisface reproducer hic, es que le Itala es le plus importante inter le recensiones biblic de fontes italian, le qual remonta al quarte seculo, e que esseva usate per le episcopo Ambrosio e le autores italian de ille dies, le quales ha essite partialmente preservate pro nos in multe manuscriptos e mesmo con Augustino. Con alicun legier modificationes, su version del obras deuterocanonic del Vetule Testamento, esseva incorporate in le “Vulgata” de Jeronimo.

In respecto del traductiones precoce in latino, Africa esseva plus in ante que Italia ipse. Jam in 180 a. D. se face mention in le Actos del Martyres sicilian, de un traduction del Evangelios e del epistolas de Paulo. “In le tempore de Tertulliano,” dice Harnack, “existeva traductiones, si non del tote libros del Biblia, al minus del plus grande numero de illos”.

[citation necessari] Il es un facto, tamen, que nulle inter illos possedeva autoritate predominante, ben que alcunes comenciava ganiar un certe respecto. Assi nos trova Tertulliano e Cypriano que prefereva usar illos, como appare del concordantias de lor citationes. Le puncto interessante in iste traductiones facite per plure manos es que illos forma un del elementos principal del Latino ecclesiastic: illos constitue, pro si dicer, le contribution popular. Isto on pote vider quando illes neglige inflectiones complicate, in lor tendentia analytic, e in le alterationes debite a analogia. Le litteratos pagan, como dice Arnobio, exprimeva displacer pro le facto que iste textos esseva editate in linguage vulgar e basse, con un lingua vitiate e crude.[4]

In formar le Latino del Ecclesia, tamen, al contribution popular, le christianos plus erudite addeva lor parte. Si le christiano ordinari poteva traducer le “Actos de Sancte Perpetua”, le “Pastor de Herma”, le “Didache” e le “prime epistola” de Clemente, on necessitava un erudito pro traducer in Latino le “Actos de Paulo” e le tractato de Ireneo “Adversus haereticos”, como alsi altere obras que pare haber essite traducite in le secunde e in le tertie seculo. On non sape a qual pais iste traductores pertineva ma, in le caso de obras original, esseva Africa a guidar le processo con Tertulliano, le qual esseva justemente considerate le creator del Latino ecclesiastic. Nascite a Carthagine, Tertulliano studiava e forsan inseniava ibi rhetorica. Ille studiava lege e acquireva un vaste erudition. Ille esseva convertite al christianismo, entrava in le presbyterato, e portava al servicio del fide un ardente zelo e un potente eloquentia, al qual le numero e le character de su obra testifica. Ille tractava omne sorta de subjecto: apologetica, polemica, dogma, disciplina, exegese. Ille debeva exprimer multe ideas que le simple communitates del Occidente non ancora comprendeva. Con su temperamento focose, su rigor doctrinal, e su contempto pro canones litterari, ille nunquam hesitava de usar le parola le plus appropriate, le phrase de cata die. Hinc le exactitude meraviliose de su stilo, su vigor sollicite e alte profilo, le forte tonos como si le parolas haberea essite ibi jectate impetuosemente: hinc, super toto, un richessa de expressiones e parolas, multes del quales perveniva pro le prime vice in le Latino ecclesiastic e que remaneva desde inde. Alcun parola inter istes es parolas grec in veste latin: baptisma, charismata, extasis, idolatria, prophetia, martyr, etc. A alcunos ille poneva un termination latin: daemonium, allegorizare, Paracletus, etc. Alcunos es terminos juridic o vetule parolas latin con un nove senso: ablutio, gratia, sacramentum, saeculum, persecutor, peccator. Le plus grande parte de iste parolas es integremente nove, ma illos es derivate de fontes latin e regularmente inflectite secundo le regulas ordinari que affice parolas analoge: annunciatio, concupiscentia, christianismus, coaeternum, compatibilis, trinitas, vivificare, etc. Multes de iste nove parolas (plus que 850 de illos) moriva, ma un grande portion de illos esseva apte a exprimer strictemente ideas christian. Il non es certe que tote iste parolas debeva lor nascentia a Tertulliano, ma ante su tempore on non incontra los jammais in textos que perveniva usque a nos : multo sovente Tertulliano esseva le sol responsabile de lor naturalisation in le terminologia christian.

Le parte que Cypriano habeva in iste construction del lingua esseva minus importante. Le famose episcopo de Carthagine nunquam perdeva ille respecto pro le tradition classic que ille habeva inhereditate de su education e de su precedente profession de rhetor. Ille conservava assi su interesse pro le stilo, que le conduceva al practica del methodos litterari tanto amate per le rhetores de su dies. Su linguage lo monstra mesmo quando ille tracta de themas christian. A parte de su su imitation plus tosto caute del vocabulario de Tertulliano, nos trova in su scriptos non plus que 60 nove parolas, alicun hellenismos – apostata, gazophylacium – alicun parolas o phrases popular – magnalia, mammona – o alicun parolas formate per inflectiones addite – apostatare, clarificatio.

In le caso de Augustino, il esseva su sermones predicate al populo que contribueva essentialmente al latino ecclesiastic e que lo presentava nos in su forma melior. De facto, nonobstante su contempto pro le grammaticos, su studios juvenil troppo le influentiava pro permitter le de distantiar se troppo del discurso classic. Ille esseva le primo a criticar le uso de certe parolas commun in su tempore, como dolus pro dolor, effloriet pro florebit, ossum pro os. Le linguage que ille usa include, in ultra a un grande parte de latino classic, e del latino ecclesiastic de Tertulliano e Cypriano, prestos ab le linguage popular de su dies – incantare, falsidicus, tantillus, cordatus – e alicun nove parolas con nove significato – spiritualis, adorator, beatificus, aedificare, inflatio (superbia), reatus (culpa) etc.

Il es, nos pensa, inutile persequer iste investigation in le area del inscriptiones christian e le obras de Victor de Vito, le ultime de iste scriptores latin, durante que ibi nos troverea un latino peculiar solmente a certe individuos, plus tosto que illo adoptate per alicun communitates christian. Nos non tractara le africanismos, i.e. characteristicas peculiar a scriptores african. Le existentia mesme de iste characteristicas, un vice fortemente supportate per multe philologos, es hodie generalmente questionate. In le obras de plures inter iste scriptores african nos trova un grande amor pro le emphase, allitterationes e rhythmo, ma iste questiones affice plus tosto le stilo e non le vocabulario. Lo que merita dicer es que iste scriptores african reputa plus importante le latino parlate (sermo cotidianus) – ma isto non esseva un peculiaritate del Africa.

Ultra al scriptores african, nulle autor habeva un tal influentia sur le edification del Latino ecclesiastic como Jeronimo. Su contribution veniva principalmente sur le linea del latino litterari. De su maestro, Donato, ille habeva recipite un education grammatical que le rendeva le plus litterari e erudite inter le Patres del Ecclesia. Ille semper conservava un amor pro le correcte diction e un attraction pro Ciceron. Ille tanto valorisava le bon scriptura que ille semper se inragiava quandocunque ille esseva accusate de parlar in maniera incorrecte. Un medietate del parolas que ille usa es trahite de Ciceron e on demonstrava que, in ultra a usar, occasionalmente, le parolas introducite per precedente scriptores, ille mesme es responsabile pro 350 nove parolas in le vocabulario del Latino ecclesiastic, ma in iste numero il ha solmente novem o dece parolas que poterea esser appellate barbarismos, proque non se conformava al leges general del derivativos latin. “Le restante,” dice Goelzer, “esseva create per usar suffixos ordinari e esseva in harmonia con le genio del linguage”.

[citation necessari] Illos es parolas sia accuratemente formate, sia utile, exprimente, in grande parte, qualitates abstracte requirite per le religion christian e que antea non habeva existite in le lingua latin, p. ex. clericatus, impoenitentia, deitas, dualitas, glorificatio, corruptrix. A vices, in ultra, pro provider a nove necessitates, ille da nove significatos a vetule parolas: conditor (creator), redemptor, predestinatio, communio, etc. In ultra a iste inricchimento del lexico, Jeronimo rendeva un servicio non minor per su edition del Vulgata, le Biblia latin. Sia quando ille lo traduceva del texto original o quando ille adaptava precedente traductiones post haber los corrigite, ille diminueva, assi, le autoritate de multe versiones popular que non poteva non prejudicar le correctessa del linguage del Ecclesia. Per iste mesme acto, ille popularisava un certe numero de hebraismos e manieras de parlar – vir desideriorum, filii iniquitatis, hortus voluptatis – que completava le formation del particular physiognomia del latino ecclesiastic.

Post le tempore de Jeronimo, on pote dicer que le Latino ecclesiastic realisava su forma optimal.

[citation necessari] Si nos tracia le varie passos del processo de producer lo, nos trova que le le ritos ecclesiastic e institutiones esseva primo cognoscite per nomines grec, e que le prime scriptores christian in lingua latin prendeva ille parolas consacrate del usage e los incorporava in lor obras, sia in toto (p. ex. angelus, apostolus, ecclesia, evangelium, clerus, episcopus, martyr) o los traduceva (p. ex. verbum, persona, testamentum, gentilis). Aliquando il mesmo eveniva que parolas que un vice esseva incorporate, esseva substituite plus tarde per traductiones (p. ex. chrisma pro donum; hypostasis pro substantia o persona; exomologesis pro confessio; synodus pro concilium).

Parolas latin esseva create per derivationes de existente parolas grec o latin, per le addition de suffixos o prefixos, o per le combination de duo o plus parolas (p. ex. evangelisare, incarnatio, consubstantialis, idololatria).

A vices es usate parolas con significato secular o profan sin modificationes in un nove senso (p. ex. fidelis, depositio, scriptura, sacramentum, resurgere etc.). Con respecto a su elementos ecclestiastic, latino consiste de latino parlate (sermo cotidianus) miscite con un quantitate de parolas grec, alcun phrases popular primitive, alcun accretiones nove e normal al lingua e, finalmente, nove significatos que surge super toto de disveloppamento o analogia.

Con le exception de alicun expressiones hebraic o hellenista, popularisate per le traductiones biblic, le peculiaritates grammatical que on incontra con le latino ecclesiastic non es debite al christianismo. Illos es resultato de un evolution trans le qual passava le linguage commun que pote alsi esser trovate inter scriptores non christian. Generalmente le revolution religiose que colorava le credentias e costumes del mundo occidental non perturbava le lingua tanto quanto on poterea supponer. Le scriptores christian preservava le latino litterari de lor dies como base de lor lingua, e si illes addeva a illo multe neologismos, on non debe oblidar que le scriptores classic, Ciceron, Lucretio, Seneca, etc. debeva, ante isto, lamentar le povressa del Latino pro exprimer ideas philosophic, e illes mesme dava le exemplo de como on poteva cunear nove parolas. Proque scriptores plus tarde haberea debite hesitar de dicer annunciatio, incarnatio, predestinatio, quando Ciceron habeva dicite monitio, debitio, prohibitio, e Tito Livio coercitio? Parolas como deitas, nativitas, trinitas non es minus estranie que autumnitas, olivitas, cuneate per Varron, e plebitas, le qual esseva usate per Caton le ancian.

Non ancora le Latino ecclesiastic habeva pervenite a su maturation quando le invasiones barbaric e le cadita del Imperio in le Occidente causava un grande choc a tote le cultura latin. Iste choc dava un colpo mortal al latino litterari, ma alsi al latino del parlata quotidian,

[citation necessari] super le qual multo se appoiava le latino ecclesiastic. Assi ambes esseva subponite a un serie de cambios que completemente les transformava. Le latino litterari esseva semper de plus humiliate, e le latino popular evolveva in le varie linguas romanic del Sud, durante que in le Nord illo esseva abandonate in favor de linguas germanic. Solmente le latino ecclesiastic continuava viver,
[citation necessari] gratias al religion del qual illo esseva le organo e con le qual su destino haberea essite semper ligate. Il es ver que illo perdeva un portion de su poter e influentia. In le predication popular illo esseva substituite per le linguas local post le septime seculo, ma illo poteva semper appoiar se sur le liturgia e le theologia: in istos illo serviva su function de lingua vivente. In le liturgia le latino ecclesiastic monstra su vitalitate e fructuositate. Africa ancora un vice es in position de commando con Cypriano. In ultra al canto del Psalmos e al lectura in publico del Biblia, que constitueva le portion major del liturgia, illo monstra su amor pro le rhythmo in le preces establite, le equilibrio del terminationes del parolas e pro altere optime characteristicas que debeva remaner durante seculos. Durante su processo de disveloppamento, iste amor pro harmonia se manifestava in tote le preces. Illos sequeva le regulas metric e prosodic, ma il esseva su cursus rhythmic a ganiar popularitate del quarte al dece-quinte seculo. Le cursus consiste in certe arrangiamentos de parolas, accento, e aliquando, integre phrases, per le qual se produce un agradabile effecto modulate. Le prece del Angelus es le plus simple exemplo de isto. Illo contine tote le tres typos de cursus que se pote incontrar in le preces del missal e del breviario.

• le cursus planus, «nostris infunde» ;
• le cursus tardus, «incarnatione cognovimus» ;
• le cursus velox, «gloria perducamur».

Tanto grande esseva lor influentia sur le linguage, que le cursus passava del preces del liturgia in alcun sermones de Sancte Leon e poc alteres, usque al bullas papal del duodecime al dece-quinte seculo e in multe litteras latin durante le Medievo.

In ultra al preces, le hymnos constitue le cosa le plus vital in le liturgia. Ab Hilario de Poitiers, al qual Jeronimo attribue le plus antique, usque a Leon XIII, que componeva multe hymnos, le numero del scriptores de hymnos es multo grande. Iste hymnos originava in rhythmos popular fundate super accento. Como regula illos esseva modellate sur metro classic, ma gradualmente le metro esseva substituite per pulsation o numero de syllabas e accento. Desde le Renascentia, le rhythmo esseva ancora substituite per le metro, e multe vetule hymnos esseva mesmo remodellate, sub Urbano VIII pro alinear los con le regulas del prosodia classic.

In ultra a iste liturgia, que on pote considerar como official, e que esseva facite per le parolas del missa, del breviario, o del ritual, nos poterea mentionar le ricchessa del litteratura que tractava de un varietate de detalios historic como le Peregrinatio ad loca sancta, un vice attribuite a Sylvia, multe collectiones de rubricas, ordines, sacramentarios, ordinarios, o altere libros religiose, del quale multes ha essite editate.

Plus ample e plus variate es le campo del theologia in le qual latino serviva como lingua principal. Iste campo es tanto ample que nos debe limitar nos a dicer que le ressources creative que le latino del qual nos parla ha date proba desde le principio del studios de theologia speculative. Plus que in alicun altere sphera, on demonstrava quanto le latino ecclesiastic es capabile a exprimer le plus delicate subtilessas de pensamento theologic, o le sophismos del Scholasticismo decadente. Le expressiones que illo creava, le significatos que illo transmitteva, es ben cognoscite. Benque le plus parte de iste expressiones esseva legitime, necessari, e successose (transubstantio, forma, materia, individuum, accidens, appetitus, etc.), il ha multe parolas que monstra un formalismo verbose e vacue, un deplorabile indifferentia pro le sobrietate de expression e pro le puressa del lingua latin (aseitas, futuritio, beatificativum, terminatio, actualitas, haecceitas, etc.). Il esseva a causa de parolas como istos que le linguage del theologia se exponeva al burlas de Erasmo o de Rabelais, e portava discredito a un studio que meritava major consideration.

[citation necessari] Con le Renascentia, le mentes human deveniva plus difficile a satisfacer, lectores de gustos erudite non poteva tolerar un lingua tanto estranie al genio del latinitate classic que habeva essite revivificate. Il deveniva necessari, mesmo pro theologos como Melchior Cano in le prefation de su Loci theologici, altiar su voce contra le requestas de lor lectores como alsi contra le negligentia e le obscuritate de precedente theologos.

Ben que le uso de latino in le Ecclesia catholic non ha jammais cessate, le linguas vernacular ha ganiate un maxime importantia desde le Secunde Concilio del Vaticano. Latino es totevia le lingua official del textos del Ecclesia catholic, como le missa de Paulo VI, le catechismo, e le plus parte de bullas; mesmo quando istos son traducite in altere linguas, le texto latin es normative. On usa latino como le lingua official del Sancte Sede (que es alsi le autoritate que governa le Citate del Vaticano). Desde 1962 le Opus Fundatum Latinitas, establite per Paulo VI, promove le uso e studia de latino e publica lexicos de vocabulos moderne pro usatores de latino.

Ultra le vocabulario specialisate que on ha notate supra, le latino ecclesiastic se distingue per normas de pronunciation e phonologia.

Contexto	Pronunciation		Exemplo	Transcription
	classic	ecclesiastic		classic	ecclesiastic
sc /_{e i ae oe y}	[sk]	[ʃ]	scientia	[skieːntia]	[ʃieːntsia]
xc /_{e i ae oe y}	[ksk]	[kʃ]	excelsum	[ekskelsũː]	[ekʃelsum]
c /_{e i ae oe y}	[k]	[tʃ]	Caesar	[kaɪsar]	[tʃeːzar]
g /_{e i ae oe y}	[ɡ]	[dʒ]	gens	[ɡeːns]	[dʒeːns]
gn	[ŋn]	[ɲ]	regnum	[reːŋnũː]	[reːɲum]
s /V_V	[s]	[z]	Caesar	[kaɪsar]	[tʃeːzar]
u (consonante)	[w]	[v]	uiuidus	[wiːwidus]	[viːvidus]
ae	[aɪ]	[e]	Caesar	[kaɪsar]	[tʃeːzar]
oe	[oɪ]	[e]	poena	[poɪna]	[peːna]
t /_iV	[t]	[ts]	natio	[naːtioː]	[naːtsioː]

Nos non es nunc interessate al uso del lingua latin como tal, e nos non vole entrar in le discussion si o non le latino ecclesiastic deberea o non deberea esser usate in le liturgia o in theologia. Nos vole solmente esser recognoscente al latino ecclesiastic proque illo suppleva nos un preciosissime thesauro de parolas que non solmente entrava in le uso del cultura moderne, ma que formava le base ipse de un lingua como interlingua, que poterea esser considerate le successor natural del latino pro le excambio theologic del ecclesias christian a nivello international, e como le lingua de un “nove Vulgata”, illo es un nove Biblia scribite in un linguage vermente international e coherente con tote le hereditage terminologic latin del ecclesias christian. Le elegantia e le flexibilitate de interlingua deberea ergo esser appreciate de tote illes que valorisava le function del latino ecclesiastic.

[citation necessari]

1. ↑ Augustino, Enarrationes in Psalmos, cxxxviii, 90.
2. ↑ Augustino, De doctrina christiana, II, xi.
3. ↑ Augustino, De doctrina christiana, II, xv.
4. ↑ Arnobio. Adversus nationes, I, xlv-lix.

v t e Historia del latino usque 75 adC 75 adC – 200 200–900 900–1300 1300–1500 1500–presente 1900–presente Latino antique Latino classic Latin basse Latino medieval Latino renascentista Neolatino Latin contemporanee Vide etiam: Historia del latino, Litteratura latin, Latino vulgar, Latino ecclesiastic, Linguas romanic