Jump to content

Հոգու կոնցեպցիա (Հին Եգիպտոս)

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից
Հոռի աչքը
Հատված եգիպտական Մեռյալների գրքից

Հոգու կոնցեպցիայի նկատմամբ հին եգիպտացիները ունեին փիլիսոփայական և կրոնական հայացքներ։ Հոգիների գաղափարը ժամանակի ընթացքում, հնից մինչ նոր թագավորություններ փոխվել է։ Հին եգիպտացիները հավատում էին, որ հոգին բաղկացած է մի քանի մասերից։ Նրանք հավատում էին նաև, որ հոգի ունեն ոչ միայն մարդիկ, այլև կենդանիները և աստվածները։

Հին եգիպտացիները հավատում էին, որ մարդը բաղկացած է ֆիզիկական մարմնից, հոգևոր մարմնից, սրտից, երկվորյակից, հոգուց, ոչ նյութական էթնիկ ոգուց, տեսքից և անունից։ Այս բոլոր բաղադրիչները սերտորեն կապված են միմյանց հետ, 7 մեկի բարիքը որոշում է մյուսների բարօրությունը։ Եգիպտացիները հավատում էին վերածննդին|հարությանը անդրշիրիմյան աշխարհում, չնայած որ վաղ դինաստյաների փարավոնները (ըստ բուրգերի արձանագրությունների) հավատում էին ֆիզիկական հարությանը[1]։ Հորի երեխաները պատասխանատու էին մարդու էության համար․ Ամսետ - կա, Դուամուտեֆ - բա, Քեբեկսենուֆ - սախ (մումիա), Հապի - իբ (սիրտ)[2]։

Ռան հայտնվել է ընտանիքում ոչ ուշ քան Բան և 14-րդ Կան։ Նրանցից յուրաքանչյուրը ուներ իր յուրահատկությունը, և որի շնորհիվ էլ Ռան կարողանում էր փարավոններին տալ հարստություն, կայունություն, մեծություն, փառք, հաղթանակ, ստեղծելու զորություն և այլն[3]։

Կա

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
D28
հիերոգլիֆներ
Կա

Կայի (k3) բացատրությունը դժվար է տալ ներկայիս լեզուներով։ Մասպերոն առաջարկել է «նմանակ» և «դոպպելգանգեր» թարգմանությունները։ Կա հասկացությունը հայտնաբերվել է հին արձանագրություններում[3]։ «Գնալ Կա», «երկնքում գնալ Կա» և «նրա Կան եկել է իր մոտ» արտահայտությունների հոմանիշը «մահանալ» բառն է[1][4]։

Կան դա կյանքի էությունն է, բնույթը և անձի ճակատագիրը[5]։ Մարդու մահից հետո Կան լքում էմարմինը, թափառում երկրով մեկ, ապա վերադառնում[3], սակայն ապրում է գերեզմաների քանդակված պատկերների մեջ և սնվում է զոհերով[6]։

Ըստ եգիպտական հավատալիքների Կան ապրում է մարդու կամ աստծո արձանների մեջ, դրա համար էլ փարավոնների տաճարները կառուցված են ոչ թե իրենց կամ աստվածների համար, այլ իրենց էությունների համար։ Կայի աստվածայնությունը ավելի մոտ էր մարդկաց, քան թե հենց աստվածների պաշտամունքը։ Դրա համար էլ, օրինակ, Մեմֆիսում աստված էր համարվում ոչ թե սուրբ ցուլ Ապիսը, այլ նրա Կան։ Օսիրիսին անվանում էին «Կա բուրգ»[3]։ Ստեղծող աստված Հնումը երբեմն պատկերվում էր խեցեգործ շրջանակի մեջ, ստեղծելով մարդ և իր Կան[4]։

Գոյություն է ունեցել «ծառա կա» քրմական պաշտամունք (hem-ka), ով պատասխանատու էր զոհաբերությունների համար[7]։

Բա

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
bAZ1
հիերոգլիֆներ
Բա

Բա (bʒ — «դրսևորում») - հոգի, կենսական էությունն ունի մարդու գլխով թռչնի տեսք։ Այն նաև մրադու խիղճն է, ինչպես նաև Կա հոգին[4]։ Մարդու մահից հետո Բան լքում է մարմինը և թափառում է աշխարհով մեկ՝ մտնելով տարբեր կենդանիների մեջ[6]։ Մարդու մահից հետո նրա Բան տեղափոխվում է տեղական սուրբ կենդանու մեջ։ Մեռյալների գրքում Բան նկարագրվում էր բազեի (որը թռչում է երկնքում), սագի, կռունկի (որը համբուրում է երկինքը), կամ մորեխի|ծղրիդի (որը թռչում է դեպի երկինք) տեսքով[8]։ Կենդանիների մեջ թափանցող նմանատիպ հոգին կոչվում է նաև ալտեր էգո։ Եգիպտացիները Բային նկարում էին մարդու գլղով թռչնի տեսքով։

Բան ստանալով շնորհ անդրշիրիմյան աշխարհում դառնում է baiu menkhu: Բան պատկերված է մոգական օբյեկտների և ամուլետների վրա (ba’apur)[4]։

Բան «Բայի հետ հիասթափված խոսակցությունը» գրական փիլիսոփայական աշխատանքի գլխավոր հերոսն է (XXII-XXI դարեր)։

Ախ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
G25
հիերոգլիֆներ
Ախ

Ախ (3ḫ — «փայլող»; Ու. Բաջը անվանում է khu[1]) - Բայի և Կային միաձուլումը, ազատվելով մարմնական միջամտությունից։ Մաքուր հոգի է[4], որը ապրում է անդրշիրիմյան աշխարհում և սնվում է ուրախությամբ[6]։ Իր կարիքները բավարարելու համար Ախը օգտագործել էր գերեզմանում մնացած ուշեբտները[4]։ Նկարագրվում է փամփլիկ քաջահավի տեսքով[5]։ Ախի ինքնիշխաությունը Մերիմուտեֆն է(Ḥḳʒ-ʒḫw)[9]։

Հին Եգիպտոսում ախերը համարվում էին ուրվականներ, որոնք նման էին իրենց նախկին «ես»-երին, իսկ մարդկանց և ուրվականների փոխհարաբերությունները չէին համարվում այնդքան գերբնկական որքան հիմա[10]։ Եգիպտացին��րի և ուրվականների հանդիպումներիմասին պատմությունը գրված է «Քրմապետ Ամոն Հոնսյուեբի խոսակցությունները Հոգու հետ»-ում (Ք․ա․ XIII - XII դարեր)։

Խաթ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
F32tZ1
[11]
հիերոգլիֆներ
Խաթ

Խաթ (անգլ.՝ khat, եգիպ․՝ ẖt[11]) - Մարդու մահկանացու մարմինը, հանդես է գալիս Կայի և Ախի հետ[12]։

Մումիացիայի փարձարկումները ցույց են տվել, որ հին եգիպտացիների համար կարևոր էր մարմնի երկարաժամկետ պահպանումը մինչև մահը տեսքի նման, որպեսզի Սախը հասցներ հայտնվել։ Ֆիզիկական Խաթին անվանում էին aufu[13]։ Մումիաների տարբեր տեսակի վնասներից փրկելու համար, նրա հետ դնում էին ամուլետներ, կատարում էին տարբեր ծիսական արարողություններ և հմայություններ[14]։ Բացակայող օրգանի տեղում կամ որպես սրտին հավելում մումիֆիկացիայի ժամանակ դրվում էին ամուլետներ։ Նմանատիպ ամուլետներ հայտնաբերվել են շատ մումիաներում[15]։

Իբ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
F4
X1 Z4		 F34
հիերոգլիֆներ
Խաթի
F34
հիերոգլիֆներ
Իբ

Իբ (jb, ab) - սիրտ[16], որը Օսիրիսի դատի ժամանակ, մտել է Մաատի (ճշմարտության) կշեռքի մեջ, որպեսզի պարզեր թե ինչքան բարեպաշտորեն է ապրել մարդը[4]։ Մարմնի ֆիզիկական սրտին անվանում են hati, ինչը մնում է մարմնի մեջ մումիֆիկացիայի ժամանակ։ Սիրտը համարվում էր մտքի, ճակատագրի և զգայունության պահեստարանը։ Մումիայի հետ նաև թողնում էին սրբաբզեզ, որը պետք էր օգներ Օսիրիսի դատի ժամանակ։ Մեռյալների գրքում աղոթքների վերաբերյալ մի քանի գլուխներ հեռացվել են, որպեսզի կանխեն սրտի մահը և գողությունը անդրշիրիմյան աշխարհում[17]։ XXVI գլխում մահացածը ասում է․

Թող իմ սիրտը լինի սրտերի տանը։ Թող իմ խաթը մնա խաթերի տանը։

Սահ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Սահ/ Սահու (saḥ) - հոգևոր մարմին[18], մումիֆիկացիայից հետո սրազան մասունքները[2]։ Մոմիֆիկացումից հետո մարդկային մարմինը համարվում էր նաև հոգու մարմնացում[2]։ Հոգին մարմնից ազատվում էր թաղման ծեսերի ժամանակ։ Սահը շնորհիվ աղոթքների և լիտանիաների հասավ հոգեւոր երանության[4]։ Մեռյալների գրքում Սահը պատկերված է լոտոսի տեսքով, որը աճում է Խաթի վրա[13]։

Սեհեմ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
S42
հիերոգլիֆներ
Սեհեմ

Սեկեմը (sḫm - «տիրապետում է ամենինչին» / «ուժ», «պատկեր»)[14] մարդկային էության ուժն է հավերժության աշխարհում, բայց տարբեր է Բայից և Կայից։ Նույն բառերով նրանք բնութագրում էին աստվածների ուժն ու կախարդական ունակությունները[4]։

Շուիթ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Շուիթ (šwt) - ստվեր[19]։ Նույն ձևով է թարգմանվում ումբռաների և σκιά-ի մասին հին հույներն ու հռոմեացիները։ Ենթադրվում էր, որ ստվերը կարող է անջստվել մարդուց և ինքնուրույն գոյություն ունենալ։ Կայի և Բայի նման, համարվում էր որ Շուիթը կարող էր լքել մրմինը հուղարկավորության արարողությունների ժամանակ։ Ավելի ուշ, Շուիթին անմիջականորեն կապվում էին հոգու հետ, որին և հետևում էր[1]։

Ռեն

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
rn
հիերոգլիֆներ
Ռեն

Ռեն (rn) - անուն[3]։ Հին եգիպտացիները մեծ նշանակություն էին տալիս մարդու անվանը, դրա համար էլ մարդկանց մահը կապում էին տարբեր անեծքների հետ։ Նրանք ովքեր անուն չունեին չէին կարող կանգնել աստվածների առաջ։ Քանի որ չկա որևէ առարկա որ անուն չունի, դրա համար էլ չէր կարող գույություն ունենար անանուն մարդ։ Իրենց անուններից զրկված մարդիկ խոցելի էին աստվածային ուժերի կողմից։ Հայրերի գերեզմանների պահպանությամբ զբաղվում էին որդիները, որոնց պարտականությունն էր զոհեր մատուցել և վերանորոգել իրենց նախնիների գերեզմանները։ Մյուս կողմից, եթե մահացածը գիտեր ընկերների կամ թշնամիների աստվածային հովանավորների անունները, նա կարող էր կանչել նրանց և ստիպել որպեսզի նրանք կատարեն իր կամքը[14]։

Անվան կարևորությունը բացատրվում է փոխադար կապերով, մարդու վրա ազդեցությունը երբ տալիս ենք նրա անունը։ Բացի այդ մարդու անունը իգտագործվել է բարի կամ չար կախարդությունների համար։ Անվան ծիսական ոչնչացումը նշանակում էր որ պետք է ոչնչացվի նաև մարդը (նույնիսկ աստծո)։ Եթե կախարդը չիտեր մարդու անունը ապա չէր կարող կախարդել տվյալ մարդուն։ Լուրջ հանցագործությունների համար դատապարտյալը կարող էր զրկվել իր անունից և ունենար նոր «հիմար անուն»։ Թուրինյան հին դատական պապուրուսից հայտնի է որ Ռամզես Երրորդի ժամանակ մարդասպանների անվանել են Պեբեկամոն «կույր վարպետ», Մեսեդսուրա «Ռան ատում է նրան»[20][21], Բոնեմվեզ «գարշանք Թեբեում»[22][23][24]։

Անուններ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Երեխայի ծնվելուց հետո նրան հիմնականում անուն էր տալիս նրա մայրը (որտեղից էլ եկել է rn.f n mwt.f արտահայտությունը «նրա անունը իր մորից է»)[25]։ Մայրը երեխային տալիս է մեկ կամ երկու անուն, որոնք ունեին որոշակի իմաստ։ Որոշ անուններ ծննդաբերությունից հետո մոր առաջին խոսքերն էին՝ Իհ (եգիպտ. Jḫ «Ո՞վ է նա?»), Նեֆերեն (եգիպտ. Nfr-nn «Ինչ գեղեցիկ է»), Ուարսու (եգիպտ. Wr-sw «Մեծ»)։ Մյուսները առողջություն էին ցանկանում՝ Սենեբսուամի(եգիպտ. Snb-sw-m-'-j «Իմ ձեռքերում նա առողջ է»), Джед-?-иуф-анх (եգիպտ. Ḏd-X-jw.f-'nḫ «Աստված ասել է, որ նա կապրի»), Հեդեբ-?-Իրեթ-Բենեջեթ (եգիպտ. Hdb-X-jrt-bnjt «աստված քշում է աչքը»)։ Կան անուններ որոնք կապված են ծննդյան կամ ինչ-որ աստածների հետ՝ Սակահերկա (եգիպտ. S3-k3-ḥr-k3 «Երեխան ամսով խոյակ է»), Սեպենաբեդ (եգիպտ. Sp-n-3bd «յոթերորդ ամսվա նվեր»), Հորեմհեբ (եգիպտ. Ḥr-m-ḥ3b «Հոռը տոնախմբության մեջ է»), Ամոնհեռհենուտ («Ամոն տեղափոխվել է բարկ»)։ Անուններ ընտվել են նաև հավատարմության համար աղոթելիս։ Նորածնի ծնողները հաճախ շնորհակալություն են հայտնել աստվածներին նրա անունով՝ Դեբեհենիտհաենմուտ (եգիպտ. Dbḥ.n.j-ṯ3-n-Mwt «Մութից տրված»), Սատամոն (եգիպտ. S3.t Jmn «Ամոնի դուստր»), Սապտահ (եգիպտ. S3. Ptḥ «Պտահի որդի»)։ Անունները ընտրվել են նաև հաշվի առնլով թե ընտանիքի որերրորդ երեխան է նա՝ Սենենու (եգիպտ. Sn-nw «Երկրորդ»), Հեմենտու (եգիպտ. ḫmt-nw «Երրորդ»), կամ էլ բարեկամներից ինչ-որ մեկի պատվին՝ Սենետիտես (եգիպտ. snt-jt.s «Հորաքույր»), Իթսենի (եգիպտ. Jt-sn(.j) «Սկեսրայր»)։ Իր մարմնի թերությունների, բնավորության, սեցիալական կարգավիճակի և ծագման պատճառով մարդը կարող էր ստանալ համապատասխան անուն՝ Իդ (եգիպտ. Jd «Խուլ»), Տաբինետ (եգիպտ. T3-bjnt «Վատ»), Պեն-Մենեֆեր (եգիպտ. Pn-Mn-nfr «Ինչ-որ մեկը Մեմֆիսից»), Յամ (եգիպտ. '3m «ասիացի»), Պակեր (եգիպտ. P3-qr «թափառաշրջիկ»), Պահերիպեջետ (եգիպտ. P3 ḥrj pḏt «գլխավոր նետաիգ»), Սեշետ (եգիպտ. Sšt «լոտոս»), Միու (եգիպտ. Mjw «կատու»)[26]։

Պատկերասրահ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
  • Հատված Թեհենի Մեռյալների գրքից (մոտ․ Մ․թ․ա․ 1550 - 1077 թվականներ)
    Հատված Թեհենի Մեռյալների գրքից (մոտ․ Մ․թ․ա․ 1550 - 1077 թվականներ)
  • Բան և ստվերը։ Ինեֆեռայի TT290 ֆիֆանական գերեզման։
    Բան և ստվերը։ Ինեֆեռայի TT290 ֆիֆանական գերեզման։
  • Բայի տեսէով ոսկե անոթրոպային ամուլետ. Ուոլթերսի պատկերասրահ, ԱՄՆ
    Բայի տեսէով ոսկե անոթրոպային ամուլետ. Ուոլթերսի պատկերասրահ, ԱՄՆ
  • Կա փարավոնի արձանը։ Հոռ I
    Կա փարավոնի արձանը։ Հոռ I
  • Մահացած սպասվող առաջարկությունների քանդակը, Իբա մաստաբ, Գիզայի բուրգ
    Մահացած սպասվող առաջարկությունների քանդակը, Իբա մաստաբ, Գիզայի բուրգ
  • Հաթնիերի սրտի ամուլետը (մոտ. Մ․թ․ա․ 1492 –1473 թվականներ)
    Հաթնիերի սրտի ամուլետը (մոտ. Մ․թ․ա․ 1492 –1473 թվականներ)
  • Սրտի կշռումը Օսիրիսի դատի ժամանակ։ Հատված Անիի պապիրուսից
    Սրտի կշռումը Օսիրիսի դատի ժամանակ։ Հատված Անիի պապիրուսից

Ծանոթագրություններ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
  1. ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 E. A. Wallis Budge The Egyptian Book of the Dead: The Papyrus of Ani in the British Museum; the Egyptian Text with Interlinear Transliteration and Translation, a Running Translation, Introduction, Etc. — Cosimo, Inc., 2010. — С. lxii-lxx. — 538 с. — ISBN 9781616405113
  2. ↑ 2,0 2,1 2,2 Швец Н.Н. Словарь египетской мифологии / ред. Янцева Л. И.. — Центрполиграф, 2008. — 377 с. — (Загадки древнего Египта). — ISBN 978-5-9524-3466-0
  3. ↑ 3,0 3,1 3,2 3,3 3,4 Alfred Wiedemann The Ancient Egyptian Doctrine of the Immortality of the Soul. — Books on Demand, 2018. — С. 16—17, 43. — 54 с. — ISBN 9783732656936
  4. ↑ 4,0 4,1 4,2 4,3 4,4 4,5 4,6 4,7 4,8 Margaret Bunson Encyclopedia of Ancient Egypt. — Infobase Publishing, 2014. — С. 1—2, 62, 163, 189, 350, 359. — 481 с. — ISBN 9781438109978
  5. ↑ 5,0 5,1 Пьер Монте Эпоха Рамсесов. Быт, религия, культура / Переводчик: Д. Шамшин. — М.: Центрполиграф, 2004. — 366 с. — ISBN 5-9524-0921-0
  6. ↑ 6,0 6,1 6,2 Джон Уайт Боги и люди Древнего Египта / Переводчик: Калашникова Л. А.. — М.: Центрполиграф, 2007. — 189 с. — (Древние цивилизации). — ISBN 978-5-9524-3252-9
  7. ↑ Emily Teeter Religion and Ritual in Ancient Egypt. — Cambridge University Press, 2011. — С. 19—37. — 267 с. — ISBN 9780521848558
  8. ↑ Erik Hornung Der Eine und die Vielen - altägyptische Götterwelt. — 6. — Darmstadt: Wissenschaftliche Buchgesellschaft, 2005. — С. 39, 51. — ISBN 3-534-14984-X
  9. ↑ Christian Leitz Lexikon der ägyptischen Götter und Götterbezeichnungen. — Peeters Publishers, 2002. — 840 с. — ISBN 9789042911482
  10. ↑ Simpson, William Kelly he Literature of Ancient Egypt: An Anthology of Stories, Instructions, and Poetry / translations by R.O. Faulkner, Edward F. Wente, Jr., and William Kelly Simpson. — New Haven and London: Yale University Press, 1972. — С. 137–141. — ISBN 0-300-01711-1
  11. ↑ 11,0 11,1 E. A. Wallis Budge Hieroglyphic Vocabulary to the Book of the Dead. — Courier Corporation, 2012. — С. 293. — 546 с. — ISBN 9780486144924
  12. ↑ Sir William Matthew Flinders Petrie The Religion of Ancient Egypt. — Library of Alexandria, 1912. — 59 с. — ISBN 9781613106167
  13. ↑ 13,0 13,1 Earle de Motte Egyptian Religion and Mysteries. — Xlibris Corporation, 2013. — С. 78—84. — 148 с. — ISBN 9781479761852
  14. ↑ 14,0 14,1 14,2 E. A. Wallis Budge Egyptian Ideas of the Afterlife. — Courier Corporation, 2013. — 151 с. — ISBN 9780486158679
  15. ↑ Smith Egyptian Mummies Hb. — Routledge, 2013. — С. 149. — 257 с. — ISBN 9781136188787
  16. ↑ Виталий Акимов 6 // Библейская Книга Екклезиаста и литературные памятники Древнего Египта / РПЦ. — М., 2017. — С. 179, 383. — 560 с. — ISBN 9785041189976
  17. ↑ Уоллис Бадж Боги египтян. Царство света, или Тайны загробного мира. — М.: Центрполиграф, 2014. — С. 59. — 577 с. — ISBN 9785457827882
  18. ↑ E. A. Wallis Budge An Egyptian Hieroglyphic Dictionary: With an Index of English Words, King List and Geographical List with Indexes, List of Hieroglyphic Characters, Coptic and Semitic Alphabets. — Cosimo, Inc., 2013. — С. 646. — 742 с. — ISBN 9781616404598
  19. ↑ Мифы и сказки Древнего Египта. — ПКФ "ОЮ-92", 1993. — С. 186. — 220 с.
  20. ↑ Пьер Монтэ X. Гаремные интриги. — Египет Рамсесов: повседневная жизнь египтян во времена великих фараонов. — М.: Наука, 1989.
  21. ↑ Брэстед Д. Г. История Египта с древнейших времён до персидского завоевания / пер. с англ.: В.Викентьева. — М.: Книгоиздательство М. и С. Сабашниковых, 1915. — Т. 2. — 366 с.
  22. ↑ James Henry Breasted. Records of the Harem Conspiracy // Ancient Records of Egypt. — Chicago, IL: The University of Chicago Press, 1906. — Vol. IV. The Twentieth Dynasty. — P. 208—209.
  23. ↑ Лурье И. М. Очерки древнеегипетского права XVI — X вв. до н.э.. — Л.: Издательство Государственного Эрмитажа, 1960. — 354 с.
  24. ↑ Pascal Vernus Affairs and Scandals in Ancient Egypt. — Cornell University Press, 2003. — 244 с. — ISBN 9780801440786
  25. ↑ Erika Feucht Das Kind im Alten Ägypten: Die Stellung des Kindes in Familie und Gesellschaft nach altägyptischen Texten und Darstellungen. — Campus Verlag, 1995. — С. 108. — 632 с. — ISBN 9783593352770
  26. ↑ Wolfgang Helck, Eberhard Otto, Wolfhart Westendorf Name, Namengebung, Namensbildung. — Lexikon der Ägyptologie. — Wiesbaden: Otto Harrassowitz Verlag, 1975. — Т. IV. — С. 320—337. — 672 с. — ISBN 9783447022620
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Հոգու_կոնցեպցիա_(Հին_Եգիպտոս)&oldid=9014440» էջից