avan la okuli tuta tragedio[1] di fervoroza Esperantisto, qua pro ca motivi povis trovar longatempe en sa naskala loko nula imprimisto, qua volus aceptar sa publikigaji di komuna utileso.... »
« Pro co esis tam precoza por la afero, ke la Komitato di la Delegitaro povis utiligar la sperienci di l’ Esperantisti por supresar tala ed altra malbonaji. Nam on devas ne tacar ico : la esperantistal organizeso mem rifuzis su til nun a ca necesa laboro. Kontre omna provi enduktar plubonigi, mem kande li venis de la inventinto di la linguo, on sempre retiras su dop la absoluta netuchebleso di « Fundamento ».... Quale motivo por ico on sempre alegas la destino di Volapük, qua perisis, on dicas, pro sa chanji… Certe, ni omni volas lernar de la historyo. Sed por povar lernar ek ica libro, on devas unesme korekte lektar. E se ni rigardas plu exakte, Volapük ne perisis pro la chanji, sed pro la absoluta rezisto di l’inventinto ad omna chanji, qua tante grandigis la tenso, ke fine la tuto explozis.... »
« Nun un chefa punto. Nula homala instituajo esas nechanjebla. Mem la internaciona komisitaro di l’metro, qua laboras de 30 yari, ne venis til nun ad definitiva rezultato en sa tasko (semblante simpla), determinar stango ek platino quale unajo di longeso, e peco de sama metalo quale unajo de graveso. E co suficas ad sa gloryo !.... Same esas nepensebla, ke aparato tam komplikita kam universala linguo, mem se on trovus la formo momente max kontentiganta, povus restar de nun nechanjebla.... On devas do ne sole determinar uniforme la nuna stando de universala helplinguo, sed anke sekurigar la kontinua ed reguloza evoluco por la futuro.... Tale omno parolas (pledas), por ke ne sole la plubonigi agnoskita quale necesa esez nun exekutata, sed samtempe por ke esez kreata fixa e duranta instituajo, ad qua esos komisita la futura administrado di l’nuva linguala domeno ».
«… Omna tala aferi prenis sa origino en privata inicatemeso, qua havas la tasko, pruvar la exekutebleso di la kozo. Sed kande ca esas agnoskata e komprenata, la Stati eniras kun lia plu granda moyeni ed autoritato. Til lor la devizo esas : « La voluntuli ante[2] ». »
Wissen und Leben, 15 febr. 1908 : Prof. Dr R. Lorenz, Das Problem der Weltsprache (Zurich, Suiso). — Bonega artiklo propagema por Delegitaro ed Esperanto, precipe de la vidpunto di la cienco. Ni citos penso aparte rimarkinda :
« Juste en ica loko impozas su esencala questiono : koncesate, ke LI. esas necesa, ke artificala linguo esas kapabla plenigar ica kondicioni, quale esos ebla starigar e konservar sistemo unfoye elektita ? Nula komisitaro povas impedar, ke nuva sistemi aparas.... Ad ica dubi on povas felice opozar grava argumenti. Kelka exempli
