Txoria txori

Txoria txori («O paxaro paxaro é») é un poema en éuscaro escrito por Joxean Artze en 1957. En 1968 Mikel Laboa musicouno e publicou a canción no álbum Bat-Hiru (1974), coa que obtivo grande éxito.

A canción tamén é coñecida como «Hegoak» («Les ailes» en francés ou «As ás» en galego), trala versión de Anne Etxegoien. En 2014 a cantante vascofrancesa conseguiu un Disco de Ouro en Francia, con máis de 60.000 copias, e estivo no top 10 dos máis vendidos no país galo.^[1]

En éuscaro

Hegoak ebaki banizkio
nerea izango zen,
ez zuen alde egingo.
Hegoak ebaki banizkio
nerea izango zen,
ez zuen alde egingo.

Bainan, honela
ez zen gehiago txoria izango
Bainan, honela
ez zen gehiago txoria izango
eta nik...
txoria nuen maite
eta nik...
txoria nuen maite.

En galego

Se lle cortase as ás
sería meu,
non me escaparía.
Se lle cortase as ás
sería meu,
non me escaparía.

Mais así,
deixaría de ser paxaro.
Mais así,
deixaría de ser paxaro.
E eu...
eu o que amaba era o paxaro.
E eu...

eu o que amaba era o paxaro.

Joxean Artze en Txoria Txori

O poema que Artze escribiu con 25 anos trata sobre a liberdade e a posesión, o dominio e o respecto entre as persoas e animais. Deste xeito, expón o dilema que se presenta cando se quere a unha persoa ou un animal.

Por unha banda, pódese atar a persoa e posuíla coma unha ave nunha gaiola, co que deixa de ser a persoa (a ave) que nos fascina. Por outra banda, existe a opción de amar esa persoa na súa forma de ser natural e respectala, de forma que se quere marchar, poida facelo en calquera momento.^[2]

En 1968, estando Mikel Laboa e a súa muller Marisol Bastida no restaurante Aurrera de Donostia, viron impresos os versos do poema de Artze nos panos de mesa. Mikel levou un deles á casa e compuxo unha melodía para o poema.^[3] A canción podíase interpretar como «un acto de resistencia contra o franquismo, que prohibía o éuscaro» e calquera lingua que non fose a castelá.^[4]

Sobre as versións, Artze declarou sentirse emocionado de «ver tantas persoas diferentes interpretalo de maneiras tan diversas».