Potemkin (acoirazado)

Potemkin Knyaz Potiomkin Tavrícheski Panteleimón, Potiomkin Tavrícheski Boréts za svobodu
Historial
Estaleiro	Nikolaiev, Imperio Ruso
Tipo	Acoirazado pre-dreadnought
Operador	Armada Imperial Rusa
Posta en grella	28 de setembroxul./ 10 de outubro de 1898greg.
Botado	26 de setembroxul./ 9 de outubro de 1900greg.
Asignado	1905
Baixa	Marzo de 1918
Destino	Desmantelado en 1923
Características xerais
Desprazamento	13 107 t
Eslora	115,4 m
Manga	22,3 m
Calado	8,2 m
Blindaxe	Blindaxe tipo Krupp • Cinto blindado 229 mm • Cuberta 51 a 76 mm • Torretas 254 mm • Barbetas 107 a 254 mm • Mamparos: 178 mm • Ponte de mando: 254 mm
Armamento	• 4 canóns de 305 mm (2 × 2) • 16 canóns de 152 mm • 14 canóns de 75 mm • 6 canóns de 37 mm • 5 tubos lanzatorpedos de 381 mm.
Propulsión	• 2 máquinas de vapor de tripla expansión • 22 caldeiras de carbón Belleville • 2 hélices
Potencia	10 600 CV
Velocidade	16 nós (29,6 km/h)
Autonomía	3200 millas náuticas a 10 nós
Tripulación	• 26 oficiais • 705 tripulantes e infantes de mariña

Este artigo amosa letras cirílicas. Sen o soporte axeitado, o texto pode mostrar símbolos sen sentido, coma caixas, marcas e outros.

O Potemkin (en ruso: Князь Потёмкин-Таврический Kniaz Potemkin Tavricheskii, «Príncipe Potiomkin de Táurica») foi un acoirazado pre-dreadnought ruso que se construíu para a Frota do Mar Negro da Armada Imperial rusa. O buque fíxose famoso polo motín dos seus mariñeiros contra os oficiais en xuño de 1905, durante a Revolución Rusa de 1905. Tempo despois este motín considerouse un primeiro paso cara á Revolución Rusa de 1917 e converteuse nun símbolo revolucionario grazas á película muda O acoirazado Potemkin, dirixida por Sergei Eisenstein en 1925.

Despois de que os amotinados buscasen refuxio no porto romanés de Constanza, a armada rusa recuperou o buque e renomeouno Panteleimón. En 1909 o acoirazado afundiu accidentalmente un submarino ruso e en 1911 encalou e resultou gravemente danado. Iniciada a primeira guerra mundial, a finais de 1914 o Panteleimón participou na batalla do cabo Sarych contra buques de guerra do Imperio Otomán. A principios de 1915 bombardeou en varias ocasións fortificacións no Bósforo e nunha delas foi atacado polo cruceiro de batalla turco Yavuz Sultán Selim, aínda que o Panteleimón e outros acoirazados rusos que o acompañaban conseguiron poñelo en fuga antes de que causase danos. O antigo Potemkin quedou obsoleto trala entrada en servizo de novos acoirazados tipo dreadnought a finais de 1915 e en 1918 foi posto na reserva e estacionado en Sebastopol.

O Panteleimón foi capturado cando os alemáns tomaron Sebastopol en maio de 1918 e entregado aos Aliados tralo armisticio, en novembro dese mesmo ano. As súas máquinas foron destruídas en 1919 polos británicos cando se retiraban de Sebastopol, co que querían impedir que os bolxeviques usasen o acoirazado na súa guerra contra os rusos brancos. O buque foi abandonado cando estes últimos evacuaron Crimea en 1920, e finalmente foi desmantelado polos soviéticos en 1923.

O vicealmirante K. P. Pilkin, xefe do Estado Maior da Armada rusa e comandante da Frota do Mar Negro, quería construír un novo acoirazado da clase Peresvet. Con todo, o seu criterio quedou relegado en favor da idea do gran duque Aleksei Aleksandrovich, almirante xeral da armada tsarista, quen opinaba que os canóns de 250 mm de longo alcance dos buques da clase Peresvet eran pouco potentes para o mar Negro. Por iso ordenou construír unha versión mellorada do acoirazado Tri Sviatitelia que incorporase blindaxe de aceiro cementado Krupp, caldeiras Belleville e un castelo de proa máis alto para incrementar a navegabilidade do buque. O deseño do acoirazado comezou en 1895 e a configuración final resultou aprobada o 31 de maio^xul./ 12 de xuño de 1897^greg., logo dun proceso complicado por mor dos numerosos cambios demandados por varios departamentos do Comité Técnico da Armada.^[1]

A construción do buque iniciouse o 15 de decembro^xul./ 27 de decembro de 1897^greg. no estaleiro de Nikolaiev, actual Mykolaiv, nas beiras do mar Negro, e a súa quilla púxose en grada^[2] o 28 de setembro^xul./ 10 de outubro de 1898^greg.. Durante a fase construtiva incorporáronse modificacións que atrasaron o final dos traballos. O novo buque foi bautizado en honor do príncipe Grigorii Potemkin, militar e estadista ruso.^[3] O casco do acoirazado foi botado o 9 de outubro de 1900 e trasladado ao porto de Sebastopol o 4 de xullo de 1902 para completar o seu acondicionamento. As probas de mar arrincaron en setembro de 1903 e estendéronse de forma intermitente ata principios de 1905, cando as torretas dos seus canóns principais estiveron terminadas.^[4]

O Potemkin tiña unha lonxitude de 113,2m na liña de flotación e a súa eslora total era de 115,4 m. A súa manga era de 22,3 m e o calado máximo de 8,2 m. O seu desprazamento chegaba ata as 13 100 toneladas, unhas 400 máis das previstas no seu deseño. A tripulación do buque eran 26 oficiais e 705 mariñeiros.^[5]

O acoirazado contaba con dúas máquinas verticais de tres cilindros de tripla expansión, cada unha das cales movía unha hélice e que xeraban en total 10 600 CV de potencia (7900 kW). O vapor para estas máquinas producíase en 22 caldeiras tipo Belleville a unha presión de 15 atm (1520 kPa; 220 psi). As oito caldeiras da sala de proa queimaban fueloil e as catorce restantes carbón. Durante as probas de mar do 18 de outubro^xul./ 31 de outubro de 1903^greg. o acoirazado Potemkin alcanzou unha velocidade máxima de 16,5 nós (30,6 km/h). O 20 de decembro de 1903^xul./ 2 de xaneiro de 1904^greg. unha fuga de combustible provocou un importante incendio, motivo polo cal a armada rusa decidiu prescindir das caldeiras de fueloil e substituír por outras de carbón, unha modificación que tivo un custo de 20000 rublos. O buque podía almacenar un máximo de 1100 t de carbón que lle proporcionaban unha autonomía de 3200 millas náuticas (5900 km) a unha velocidade de cruceiro de 10 nós (19 km/h).^[6]

O armamento principal do acoirazado Potemkin consistía en catro canóns de 305 mm montados en dous torretas xemelgas, unha colocada diante da superestrutura e a outra detrás. Eran torretas operadas electricamente cuxo deseño derivaba das montadas nos acoirazados da clase Petropavlovsk. Eses canóns podíanse elevar como máximo 15 graos e a súa cadencia de tiro era baixa, de só un disparo cada catro minutos, como se puido comprobar durante as probas de mar.^[7] Disparaban proxectís de 337,7 kg a unha velocidade de saída de 851 m/s. Cunha elevación de 10 grados, estes canóns tiñan un alcance máximo de 12 km.^[8] O Potemkin portaba 60 proxectís para cada un dos seus canóns principais.^[7]

Os dezaseis canóns de 152 mm e 45 calibres^[a] de disparo rápido modelo Canet de 1891, ían montados en casamatas. Doce deles estaban situados nas bandas do buque e os outros catro nunha esquina da superestrutura.^[7] Disparaban proxectís de 41,46 kg a unha velocidade de saída de 792 m/s e tiñan un alcance de 11 523 m cunha elevación de 20 graos.^[9] No buque almacenábanse 160 proxectís para cada un destes canóns.^[5]

O Potemkin contaba tamén con canóns de menor calibre para defensa próxima contra buques torpedeiros, caso dos 14 canóns de 75 mm e 50 calibres^[b] de disparo rápido, catro dos cales dispuxéronse en portas no casco e o resto na superestructura. Había 300 proxectís por cada canón,^[7] que pesaban 4,9 kg, disparábanse a 820 m/s e chegaban a unha distancia máxima de 6405 m.^[10] Así mesmo, o acoirazado tiña seis canóns Hotchkiss de 47 mm, catro deles situados na cofa e dúas na superestrutura.^[7] Os seus proxectís pesaban 1 kg e saían disparados a 430 m/s.^[11]

O acoirazado tamén foi armado con cinco tubos lanzatorpedos de 381 mm baixo a liña de flotación, un deles en proa e dous en cada banda. Cada tubo dispoñía de tres torpedos,^[7] os cales foron cambiando de modelo co paso do tempo. O primeiro tipo de torpedo usado polo acoirazado debeu ser o M1904, que tiña unha oxiva de 70 kg de peso e unha velocidade de 33 nós (61 km/h) cun alcance máximo de 800m.^[12]

En 1907 os canóns de 305 e 152 mm do acoirazado ruso foron equipados con miras telescópicas e cara a 1908 dotouse ao buque de telémetros. O tubo lanzatorpedos de proa e os canóns da cofa foron retirados en 1910-11. Ao ano seguinte modernizouse a maquinaria das torretas principais e os canóns de 305 mm modificáronse para alcanzar unha cadencia de tiro dun disparo cada corenta segundos.^[13] En xuño de 1915 colocáronse dous canóns antiaéreos de 57 mm á nave e ao ano seguinte outros dous de 75 mm, un sobre cada torreta. En febreiro de 1916 quitáronse os catro tubos lanzatorpedos que tiña o acoirazado e, nalgún momento durante a primeira guerra mundial, tamén se retiraron os canóns de 75 mm.^[14]

O grosor máximo do cinto blindado tipo Krupp na liña de flotación do Potemkin era de 229 mm, o cal reducíase a 203 mm na zona da santabárbara. Este cinto blindado abarcaba 72 m da eslora do acoirazado, mentres que os extremos da nave tiñan placas de 51 mm de grosor na liña de flotación. Este cinto tiña 2,3 m de altura, dúas dos cales estaban baixo a liña de flotación, e estreitábase ata 127 mm no seu bordo inferior. A parte principal do cinto terminaba nuns mamparos transversais de 178 mm de espesor.^[7]

Encima do cinto blindado estaba a traca blindada de 152 mm de grosor e 47,5 m de lonxitude flanqueada a proa e a popa por tabiques de igual espesor. A casamata superior protexía os canóns secundarios de 152 mm con pranchas de aceiro de 127 mm. As torretas principais tiñan un grosor de 254 mm nos seus laterais e de 51 mm no seu teito. A ponte de mando estaba protexido por pranchas de aceiro de 229 mm. A blindaxe de cuberta tiña 51 mm, aínda que se ensanchaba ata os 64 mm na zona na que se unía co cinto blindado.^[7] Na proa e a popa da cidadela blindada, a blindaxe da cuberta se ensanchaba ata os 76 mm, unha zona que foi reforzada con pranchas de 25 mm cara a 1910 – 1911.^[13]

Durante a guerra ruso-xaponesa de 1904 – 1905 moitos dos oficiais e mariñeiros máis experimentados da frota rusa do Mar Negro foron trasladados a buques no Pacífico para cubrir as baixas do conflito. Por iso esta frota quedou composta por recrutas recentes e oficiais menos capaces. Cando chegou a noticia da desastrosa derrota rusa na batalla de Tsushima en maio de 1905 a moral viuse moi afectada e só necesitaba unha faísca para que se desencadease unha catástrofe maior.^[15] Aproveitando a situación, o Comité Central da Organización Socialdemócrata da Frota do Mar Negro, chamado «Tsentralka», comezara os preparativos para un motín simultáneo en todos os buques da frota, aínda que aínda non decidira o momento idóneo.^[16]

O 14 de xuño^xul./ 27 de xuño de 1905^greg. o Potemkin debía realizar unha práctica de tiro en augas da illa Tendra, fronte á costa ucraína. A faísca que fixo estalar o motín foi iniciada polo segundo de a bordo Ippolit Guiliarovskii, quen ameazou con tomar represalias contra varios membros da tripulación que se negaban a comer borsch, unha sopa de remolacha que elaboraban con carne parcialmente podrecida e infestada de larvas de mosca, traída polo buque torpedeiro Ismail –que actuaba como buque de enlace e correo–. Ao parecer Guiliarovskii reuniu a devanditos mariñeiros fronte ao alcázar nunha zona en cuxo chan estender unha lona impermeable e onde esperaban infantes de mariña armados. Os mariñeiros asumiron que ía celebrarse unha execución en grupo e abalanzáronse sobre os infantes. Guiliarovskii foi asasinado despois de que ferise mortalmente a Grigorii Vakulinchuk, un dos líderes dos amotinados. Os mariñeiros asasinaron a sete dos dezaoito oficiais do buque, entre eles ao capitán Ievgeni Golikov, e capturaron o Ismail. Organizaron un comité composto por vinte e cinco mariñeiros e liderado por Afanasi Matushenko para que dirixise a nave.^[17]

O comité decidiu navegar a Odesa ondeando unha bandeira vermella, a cuxo porto arribaron ás 22:00 horas dese mesmo día. Na cidade declarouse unha folga xeral e estábanse producindo algúns disturbios mentres a policía trataba de acougar aos manifestantes. Ao día seguinte os amotinados do Potemkin rexeitaron desembarcar mariñeiros armados para axudar aos folguistas a facerse co control da cidade, pois preferían esperar a chegada doutros acoirazados da Frota do Mar Negro. Máis tarde ese mesmo día capturaron un transporte militar que chegara á cidade. As revoltas en Odesa continuaron e gran parte do porto da cidade foi arrasado polo lume. Na tarde do 16 de xuño^xul./ 29 de xuño^greg. o enterro de Vakulinchuk converteuse nunha manifestación política en toda regra e o exército tratou de emboscar aos mariñeiros que asistían ao funeral. En represalia por iso o acoirazado disparou dous proxectís de 152mm contra un teatro no que se ía a celebrar unha reunión de militares tsaristas de alto nivel, pero ningún fixo branco.^[18]

O goberno ruso ordenou o envío de dous escuadróns navais a Odesa para forzar a rendición dos rebeldes ou afundir a nave. O Potemkin partiu a mañá do 17 de xuño^xul./ 30 de xuño^greg. para reunirse cos tres acoirazados que compoñían o primeiro escuadrón, Tri Sviatitelia, Dvenadtsat Apostolov e Georgii Pobedonosets, pero todos déronse a volta. O segundo escuadrón, formado polos acoirazados Rostislav e Sinop, chegou máis tarde esa mesma mañá ao mando do vicealmirante Aleksandr Krieger, comandante da Frota do Mar Negro, que ordenou a todas as naves regresar a Odesa. O Potemkin partiu de novo e navegou entre os buques do escuadrón negándose a renderse. Malia as ordes de Krieger, os mariñeiros dos acoirazados do escuadrón gobernamental non quixeron abrir lume contra os seus camaradas do Potemkin. O capitán Kolands do Dvenadtsat Apostolov quixo golpear ao buque rebelde e logo facer estalar a santabárbara, pero os seus tripulantes impedíronllo. Krieger ordenou ás súas naves retirarse, malia o cal os mariñeiros do Georgii Pobedonosets se amotinaron e uníronse ao Potemkin.^[19]

Á mañá seguinte os tripulantes do Georgii Pobedonosets que eran leais ao goberno tsarista retomaron o control da nave e a encallaron no porto de Odesa.^[20] Os amotinados do Potemkin, xunto cos do Ismail, tomaron ao final do día a decisión de navegar ao porto romanés de Constanza para aprovisionarse de comida, auga e carbón. Os romaneses negáronse a facilitarlles os recursos e o comité do acoirazado ruso decidiu navegar ao pequeno e pouco defendido porto de Feodosia, en Crimea, onde esperaban conseguir o que necesitaban. O Potemkin fondeou alí o 22 de xuño^xul./ 5 de xullo^greg. pero o gobernador da cidade tan só aceptou darlles comida. Á mañá seguinte os amotinados trataron de roubar varias barcazas de carbón, pero foron emboscados pola gornición do porto, que matou ou capturou a vinte e dous dos trinta mariñeiros implicados no roubo. O comité do Potemkin tomou esa tarde a decisión de regresar a Constanza.^[21]

O Potemkin alcanzou o seu destino ás 23:00 horas do 24 de xuño^xul./ 7 de xullo^greg. e os romaneses aceptaron darlles asilo se depoñían as armas e rendían o acoirazado. Os tripulantes do Ismail regresaron a Sebastopol á mañá seguinte para entregarse ás autoridades. Antes de desembarcar, Matushenko ordenou abrir as válvulas Kingston do Potemkin para afundilo no porto.^[22]

O acoirazado foi reflotado con facilidade, pero a auga salgada danara as súas máquinas e caldeiras. Foi remolcado a Sebastopol, a onde chegou o 1 de xullo^xul./ 14 de xullo de 1905^greg..^[23] O 29 de setembro^xul./ 12 de outubro de 1905^greg. foi renomeado Panteleimón (en ruso: Пантелеймон) en honra a San Pantaleón.^[24] Algúns tripulantes do Panteleimón sumáronse en novembro a un motín que comezou a bordo do cruceiro Ochakov pero que foi rapidamente reprimido porque ambos buques foran previamente desarmados.^[23]

En febreiro de 1909 o buque recibiu un equipo experimental de comunicacións submarinas.^[25] Máis tarde ese mesmo ano, na noite do 29 de maio^xul./ 11 de xuño^greg., golpeou accidentalmente e afundiu o submarino Kambala^[23] provocando a morte dos seus dezaseis tripulantes.^[26] Mentres regresaba para facer unha visita ao porto de Constanza, en Romanía, o Panteleimón encallou o 19 de setembro^xul./ 2 de outubro de 1911^greg. e tardáronse varios días en reflotalo. Realizáronlle reparacións temporais, pero os importantes danos que sufrira a súa quilla non foron evidentes durante varios meses. O acoirazado tomou parte en manobras de tiro durante o resto daquel ano e vixiouse coidadosamente que os seus canóns non sufrían danos ao abrir lume. Entre o 28 de decembro de 1911^xul./ 10 de xaneiro^greg. e o 12 de abril^xul./ 25 de abril de 1912^greg. o Panteleimón foi sometido a reparacións de gran calado que incluíron a renovación de moitas pranchas do seu casco e a substitución das bases das caldeiras. A armada rusa aproveitou estas intervencións para revisar a fondo as súas máquinas e caldeiras.^[27]

Despois de que Rusia declaráselle a guerra ao Imperio Otomán durante a primeira guerra mundial o Panteleimón, buque insignia da 1.ª Brigada de Acoirazados, e os acoirazados pre-dreadnought Evstafi, Ioann Zlatoust e Tri Sviatítelia, cubriron ao acoirazado Rostislav mentres este bombardeaba a cidade turca de Trebisonda na mañá do 17 de novembro de 1914. Ao día seguinte, mentres regresaban a Sebastopol, a formación rusa foi interceptada polo crucero de batalla turco Yavuz Sultan Selim (ex Goeben alemán) e o cruceiro lixeiro Midilli (ex Breslau), un enfrontamento que se coñece como a batalla do cabo Sarych. Malia que era mediodía había néboa e os buques inimigos non se avistaron uns a outros ata que estiveron moi preto. Varios acoirazados rusos abriron lume contra o Yavuz Sultán Selim e fixéronlle algúns impactos, pero desde o Panteleimon non viron á nave otomá e non puideron abrir lume contra ela.^[28]

O 5 de marzo^xul./ 18 de marzo de 1915^greg. os acoirazados Tri Sviatítelia e Rostislav bombardearon fortificaciones otomás no Bósforo, o primeiro de varios ataques que pretendían desviar tropas e atención da batalla de Galípoli, pero tan só efectuaron 105 disparos antes de regresar ao norte para reunirse co Panteleimón, o Ioann Zlatoust e o Evstafi.^[29] O 21 de marzo^xul./ 3 de abril de 1915^greg. o Yavuz Sultán Selim e outros buques da armada turca atacaron o porto de Odesa e os acoirazados rusos partiron na súa persecución sen éxito. O 19 de abril^xul./ 2 de maio^greg. e o 20 de abril^xul./ 3 de maio^greg. o Tri Sviatítelia, o Rostislav e o Panteleimón bombardearon de novo os fortes do Bósforo, efectuando nesa ocasión 337 disparos cos canóns principais e outros 528 dos secundarios de 152 mm entre os tres acoirazados.^[29]

O 26 de abril^xul./ 9 de maio de 1915^greg. o Tri Sviatitelia e o Panteleimón regresaron ao Bósforo coa cobertura do resto de naves da súa escuadrón, pero o Yavuz Sultán Selim interceptou aos tres acoirazados de apoio. Ningunha das naves conseguiu inflixir danos ao inimigo, pero cando regresaron o Tri Sviatitelia e o Panteleimón, o segundo conseguiu acertar dous proxectís á nave alemá antes de que esta retirásese. As unidades rusas perseguiron o crucero inimigo durante seis horas de xeito infrutuoso. O 19 de xullo^xul./ 1 de agosto de 1915^greg. todos os acoirazados pre-dreadnought do mar Negro foron transferidos á 2.ª Brigada de Acoirazados trala entrada en servizo dun acoirazado máis moderno tipo dreadnought, o Imperatritsa Mariya. O 18 de setembro^xul./ 1 de outubro^greg. este novo buque realizou tarefas de cobertura mentres o Ioánn Zlatoust e o Panteleimón bombardeaban Zonguldak e o Evstafi facía o propio na próxima localidade de Kozlu, en Turquía.^[14] O Panteleimón tamén atacou a localidade búlgara de Varna en dúas ocasións en outubro de 1915. No segundo destes ataques, o 14 de outubro^xul./ 27 de outubro^greg., penetrou na baía de Varna e foi atacado sen éxito por dous submarinos alemáns.^[30]

O Panteleimón apoiou ás tropas rusas a comezos de 1916 na súa captura de Trebisonda^[23] e tomou parte nunha redada contra o comercio no noroeste da costa de Anatolia en xaneiro de 1917 na que se destruíron trinta e nove barcos mercantes turcos.^[31] O 31 de marzo^xul./ 13 de abril de 1917^greg. o acoirazado foi renomeado Potemkin-Tavricheski (en ruso: Потёмкин-Таврический) e o 28 de abril^xul./ 11 de maio^greg. Borets za svobodu (en ruso: Борец за свободу - Loitador pola Liberdade).

O acoirazado foi posto na reserva en marzo de 1918 e os alemáns capturárono en Sebastopol en maio. Foi entregado aos Aliados en decembro de 1918 trala firma do armisticio alemán. Os británicos destruíron as súas máquinas o 19 de abril de 1919 cando deixaban Crimea para evitar que os bolxeviques o utilizasen contra os rusos brancos. Durante a Guerra Civil Rusa (1917-23) o buque estivo en mans de ambos bandos, pero foi abandonado polos «brancos» cando se retiraron de Crimea en novembro de 1920. O Borets za svobodu foi desmantelado a comezos de 1923, aínda que non desapareceu da lista de buques da armada rusa ata o 21 de novembro de 1925.^[23]

Os efectos inmediatos do motín son difíciles de avaliar. Puido influír na decisión do tsar Nicolao II de poñer fin á guerra ruso-xaponesa e aceptar o Manifesto de Outubro (1905), pois o motín demostrou que o seu réxime xa non tiña a lealdade incuestionable dos militares. O fracaso do motín do Potemkin non detivo outros revolucionarios para incitar insurreccións moi pouco despois, caso do levantamento de Sebastopol en outubro dese mesmo ano. Lenin, líder do partido comunista bolxevique, cualificou o motín como un «ensaio xeral» da súa vitoriosa revolución en 1917. Os comunistas apropiáronse dos sucesos no Potemkin para convertelo nunha icona da súa propaganda, destacando o seu papel no motín. A realidade foi que Matushenko, líder dos amotinados, rexeitou explicitamente os bolxeviques porque tanto el como outros mariñeiros rebeldes eran socialistas de diversos tipos aos que non lles importaba nada o comunismo.^[32]

O primeiro filme que recreou o motín foi a película muda francesa La Révolution en Russe, dirixida por Ferdinand Zecca ou Lucien Nonguet (ou ambos) en 1905.^[33] Con todo, se o motín no acoirazado ruso é recordado hoxe en día é pola soada película muda O acoirazado Potemkin, dirixida por Sergei Eisenstein en 1925 e considerada unha obra mestra do cine. Filmada pouco despois do triunfo bolxevique na Guerra Civil Rusa (1917-23),^[32] os cineastas usaron os acoirazados abandonados Dvenadtsat Apostolov e Rostislav para simular o xa desmantelado Potemkin, mentres que as escenas de interiores se rodaron no cruceiro Komintern.^[34] Eisenstein transformou o motín nun precedente directo da Revolución de novembro de 1917 que levou os bolxeviques ao poder en Rusia destacando o seu papel no mesmo e suxerindo que a súa rebelión fracasou porque Matushenko e o resto de líderes non eran bos bolxeviques. O director realizou outros cambios para dramatizar o relato, como ignorar o incendio que arrasou o porto de Odesa mentres o Potemkin estaba alí fondeado, combinar os moitos enfrontamentos entre manifestantes e soldados na xa mítica escena do masacre perpetrado polos soldados tsaristas na escalinata de Odesa –hoxe coñecida como Escaleira Potemkin– e mostrando como os oficiais lanzan unha lona sobre os mariñeiros para executalos.^[32]

De acordo coa doutrina marxista de que a historia a fan as accións colectivas, Eisenstein non deu protagonismo a ningún personaxe en particular e centrouse en enxalzar un «xentío protagonista».^[35] Os críticos de cine soviéticos encomiaron a película, caso do dramaturgo Adrian Piotrovskii, que escribiu o seguinte no xornal de Leningrado Krasnaia gazeta:

Os heroes son os mariñeiros do acoirazado, o pobo de Odessa, aínda que aquí e alá emerxen figuras destacadas entre a multitude. Por un momento, como un truco de maxia, atraen todas as simpatías da audiencia: o mariñeiro Vakulinchuk, a muller nova e o neno nas escaleiras de Odessa, pero emerxen só para volver disolverse co xentío. Isto significa que non hai protagonistas na película, senón só persoas da vida real.^[36]

Nesta liña o crítico teatral Aleksei Gvozdev escribiu no xornal Zhizn ikusstva:^[36] «En Potemkin non hai heroes individuais como si os había no teatro antigo. É o xentío o que actúa: o acoirazado e os seus mariñeiros, a cidade e os seus habitantes cun espírito revolucionario».^[37] Finalmente, Nikolai Aseev afirmou na revista Sovetski ekran:

Un novo heroe introduciuse na consciencia do espectador. Este heroe non é alegórico nin convencional. Este heroe é real e contundente na súa autenticidade, na forza das súas renovadas formas e convincente no seu verdadeiro realismo. Este heroe é o acoirazado revolucionario, someténdose á vontade dos mariñeiros, limpándose da escoura dos privilexios tradicionais e do convencionalismo mortal da disciplina forzada.^[38]

1. ↑ 45 calibres denota a lonxitude do ánima do canón expresada en calibres, neste caso, ao ser o calibre de 152 mm, indica que estes canóns tiñan unha cana de 6,84 m.
2. ↑ 50 calibres denota a lonxitude do ánima do canón expresada en calibres, neste caso, ao ser o calibre de 75 mm, indica que estes canóns tiñan unha cana de 3,75 m.

Wikimedia Commons ten máis contidos multimedia na categoría:  Potemkin

A Galipedia ten un portal sobre: Rusia

• Bascomb, Neal (2007). Red Mutiny: Eleven Fateful Days on the Battleship Potemkin. Boston: Houghton Mifflin. ISBN 0-618-59206-7. 
• Bordwell, David (1993). The Cinema of Eisenstein. Cambridge, Massachusetts: Harvard University Press. ISBN 0-674-13138-X. 
• Friedman, Norman (2011). Naval Weapons of World War One. Barnsley, South Yorkshire, UK: Seaforth. ISBN 978-1-84832-100-7. 
• Godin, Oleg A.; Palmer, David R. (2008). History of Russian Underwater Acoustics. Singapur: World Scientific. ISBN 981-256-825-5. 
• McLaughlin, Stephen (2001). "Predreadnoughts vs a Dreadnought: The Action off Cape Sarych, 18 November 1914". En Preston, Antony. Warship 2001–2002. Londres: Conway Maritime Press. ISBN 0-85177-901-8. 
• McLaughlin, Stephen (2003). Russian & Soviet Battleships. Annapolis, Maryland: Naval Institute Press. ISBN 1-55750-481-4. 
• Nekrasov, George (1992). North of Gallipoli: The Black Sea Fleet at War 1914–1917. East European Monographs. CCCXLIII. Boulder, Colorado: East European Monographs. ISBN 0-88033-240-9. 
• Oscherwitz, Dayna; Higgins, MaryEllen (2007). Historical Dictionary of French Cinema. Historical Dictionaries of Literature and the Arts 15. Lanham, Maryland: Scarecrow Press. ISBN 978-0-8108-7038-3. 
• Polmar, Norman; Noot, Jurrien (1991). Submarines of the Russian and Soviet Navies, 1718–1990. Annapolis, Maryland: Naval Institute Press. ISBN 0-87021-570-1. 
• Silverstone, Paul H. (1984). Directory of the World's Capital Ships. Nova York: Hippocrene Books. ISBN 0-88254-979-0. 
• Smigielski, Adam (1979). "Imperial Russian Navy Cruiser Varyag". En Roberts, John. Warship III. Londres: Conway Maritime Press. ISBN 0-85177-204-8. 
• Taylor, Richard (2000). The Battleship Potemkin. KINOfiles Film Companion 1. Londres e Nova York: I.B. Tauris. ISBN 1-86064393-0. 
• Watts, Anthony J. (1990). The Imperial Russian Navy. Londres: Arms and Armour Press. ISBN 0-85368-912-1. 
• Zebroski, Robert (2003). "The Battleship Potemkin and Its Discontents, 1905". En Bell, Christopher M.; Elleman, Bruce A. Naval Mutinies of the Twentieth Century: An International Perspective. Londres: Frank Cass. ISBN 0-203-58450-3. 

• O cruceiro Kniaz Potemkin Tavricheskiy na frota do mar Negro (en inglés)
• A historia do barco, con imaxes dunha maqueta en construción Arquivado 06 de agosto de 2020 en Wayback Machine. (en inglés)
• Un breve artigo contemporáneo de Lenin sobre o motín xunto ao manifesto dos mariñeiros (en inglés)