Pintura rupestre

A pintura rupestre é aquela forma de expresión artística pictórica que se plasma sobre as rochas, xeralmente no interior de covas, grutas ou cavernas empregadas como abrigo polos homes, pero tamén a ceo aberto e sobre diferentes obxectos.

As pinturas rupestres nas paredes das cavernas, nas cales se representan seres humanos e animais, poden ser encontradas en tódolos continentes da Terra. Parece que tódolos grupos humanos, ó pasaren pola fase de cazadores e recolectores, iniciaron este tipo de traballo plástico duradeiro no cal expresan a especial relación que tiñan coas criaturas do seu contorno e coas súas deidades.

A existencia deste tipo de pinturas está documentada dende tempos non moi antigos. José Mariano Rothea, misioneiro en San Ignacio de 1759 a 1768, coñecía algunhas das grandes pinturas rupestres da Baixa California. Este é o dato máis antigo que se posúe sobre o coñecemento destas pinturas. Marcelino Sanz de Sautuola descubriu en 1879 as pinturas da cova de Altamira, en Cantabria. Juan Cabré descubriu en 1907 unhas pinturas de cervos na Roca dels Moros, no barranco de Calapatá, en Cretas, Teruel, dun estilo diferente das pinturas de Altamira.

As formas artísticas rupestres corresponden a épocas prehistóricas. Estas pinturas permiten acreditar que o home, dende tempos prehistóricos, creou un sistema de expresión artística cun grao de complexidade suficiente para poder distinguir nel varias tendencias ou escolas.

Unha delas é a tradicionalmente chamada franco-cantábrica, que se desenvolve en Europa, especialmente en territorio francés e ó Norte da Península Ibérica. Son coñecidas as pinturas de:

• Cova de Altamira, cerca de Santillana del Mar, en Cantabria.
• Lascaux, Francia.
• La Marche, cerca de Lussac-lles-Chateaux, Francia.
• Chauvet-Pont-d'Arc, cerca de Vallon-Pont-d'Arc, Francia.

Nunha data moi posterior, máis relacionadas coas transformacións climáticas xurdidas no Mesolítico, aparecen no sur de Europa novas culturas que dan lugar a novas tendencias pictóricas. En España, ademais da zona cantábrica e pirenaica, atópanse pinturas rupestres na área do Levante (Cataluña, Valencia, Murcia e Andalucía), con características que permiten considerala unha escola diferenciada. Destacan as seguintes:

• Covas de El Cogul, na provincia de Lleida, coa escena en vermello e negro da danza dun grupo de mulleres en torno a un home espido.
• Cova Vella de Alpera, na provincia de Albacete, co seu propio estilo de pinturas esquemáticas, onde H. Breuil distinguiu ata trece períodos.
• Barranco da Valltorta e os seus arredores, na provincia de Castelló, con debuxos de arqueiros e homes correndo.
• Cova da Araña, cerca de Bicorp na provincia de Valencia.

A escola franco-cantábrica caracterízase por empregar motivos moi variados, represéntanse dende contornos e impresións de mans a figuras de animais, siluetas en negro de cabalos, bisontes, cervos e outras especies propias da fauna do contorno (mamuts, xabarís, rinocerontes, elefantes etc.), ás veces tamén gravados na rocha. Nunha primeira etapa os motivos desta pintura emprega formas sinxelas. Máis adiante o sentido artístico vaise perfeccionando e as figuras non só se perfilan, senón que tamén se decoran no seu interior cun profundo naturalismo, introducindo variedade cromática, sentido do volume e movemento. As figuras, aínda que se xustapoñen sobre a parede, non forman escenas, e case nunca aparece a figura humana. En cambio é moi frecuente a aparición de signos e símbolos, que se relacionan co carácter máxico-relixioso que se lles atribúe a estas manifestacións artísticas.

As pinturas rupestres levantinas distínguense das representacións máxicas de animais da escola franco-cantábrica polos seus temas, referidos á actividade humana: a vida cotiá, a caza, a guerra etc. As representacións seguen un estilo que tende á estilización, o cal o aproxima á arte rupestre africana.

Os motivos e materiais das distintas pinturas rupestres do mundo teñen un parecido entre si, a pesar de teren sido realizadas a miles de quilómetros de distancia e a miles de anos de diferenza. Os materiais que se usaban eran o carbón de leña e diferentes terras de cores, aglutinadas con auga ou graxas de animais.

Considérase que as pinturas rupestres están relacionadas con rituais máxicos ou relixiosos para propiciar a caza, imprescindibles para a alimentación e a subsistencia. Os primeiros homes tiveron fortemente arraigado un sentido máxico co que pretenderon dominar as forzas naturais adversas ou potenciar as favorables. A maxia é a forma que tiña o home de enfrontarse a esas forzas naturais e poñelas ó seu servizo, pois cría que posuíndo o símbolo ou a representación das cousas se posuía a mesma cousa.

Sobre as paredes ou o teito das covas, os artistas prehistóricos debuxaban ou pintaban os distintos animais que cazaban. Tamén pintaban escenas de significado ritual ou máxico como, por exemplo, o rito da fertilidade. Crían que representar un bisonte era unha forma de propiciar a súa caza ou que a representación dunha muller cuns grandes seos aseguraba a fertilidade.

• Arte rupestre
• Petróglifo