Maqueto

Maqueto (do éuscaro makito ou maketo) é o nome despectivo que recibiron as persoas que emigraron dende outras rexións de España a Biscaia, e en xeral ao País Vasco, a partir do último terzo do século XIX, como consecuencia do intenso proceso de industrialización que experimentaron estes territorios. O termo tiña un senso pexorativo, que foi estendido por Sabino Arana, fundador do nacionalismo vasco,^[1] a todos os españois (España era «Maquetania») a quen consideraba os responsábeis da «dexeneración» de Biscaia e de «Euzkadi» —un neoloxismo inventado por el—.

Para designar aos obreiros que viñan de fóra, os capataces das minas utilizaron denominacións despectivas coma «os nosos chineses», e as máis claramente racistas de «belarri-motxas» («orellas curtas», por referencia aos non vascos) ou azur baltzak («negros ou liberais nos ósos», expresión que procede do carlismo). A máis usada, porén, foi a de «maquetos», que tamén era empregada polos patróns e por outros grupos sociais e políticos, tal e como o denunciaron os socialistas, entre os que destacou o xove Miguel de Unamuno que escribiu varios artigos sobre o tema no xornal socialista La Lucha de Clases, e máis tarde, no diario liberal El Heraldo de Madrid.^[2]

Ainhoa Arozamena recolle a idea de que o apelativo maqueto provén da zona mineira biscaíña e cita a Sabino Arana para corroboralo, quen escribiu que o seu uso inicialmente estaba restrinxido á zona «dende Galdakao até Portugalete e dende Mungia até Valmaseda». Así, segundo Arozamena, «maqueto» derivaría da palabra ou voz biscaíña makutua, que significa envoltorio, xa que os mineiros naturais do País Vasco chamaban makutuak aos vindos de fóra, querendo significar coa citada palabra «os do envoltorio», ou os da «casa ao lombo». Esta mesma interpretación é a que fai Juan José Solozábal, que di que o «vocábulo, con intención despectiva, aplicábase aos obreiros inmigrantes que chegaban doutras provincias para traballar nas minas co seu pobre hatillo, ou maco, ás costas».^[3]

Porén, tamén se sinalou que a palabra «maqueto» podería derivar da voz «rexional do noroeste de orixe descoñecida, probabelmente prerromano» magüeto, como aparece no Diccionario crítico etimológico de la lengua castellana,^[4] ou do meteco ('estranxeiro') da antiga Atenas.^[5]

• Charnego
• Insulto