Antoniniano

O antoninano (lat.antoninianus) foi unha moeda do Imperio Romano, creada nos inicios do século III d. C. co valor de dous denarios. Orixinalmente de prata, o antoniniano foise desvalorizando gradualmente ata se converter nunha moeda de billón.^[1][2]

As súas características máis salientables para unha rápida identificación son os bustos coroados cunha coroa de raios, no caso dos emperadores, e cunha media lúa na súa base, no caso das emperatrices.^[3][4]

O dobre denario foi creado en 215 polo emperador Caracalla. Hoxe descoñécese o nome que tivo esta moeda naqueles tempos, e foi na Idade Contemporánea cando se bautizou como "antoniniano", tomando como referencia o patronímico do seu creador: Marcus Aurelius Severus Antoninus (alcumado Caracalla).

O antoniniano tiña na súa orixe a mesma lei có denario (a mesma proporción de prata), e foi emitido por cun valor teórico do dobre dun denario, aínda que cun peso de só cinco gramos (1/64 de libra romana) e non seis, como lle correspondería, xa que o denario pesaba tres, o que inicialmente lle provocou ao Estado imperial unha liquidez substancial. Este dobre denario foi emitido durante algúns anos, ata ser abandonado en 240, cando se retoma odenario.^[5][6]

Logo do abandono da produción en 240, as crecentes necesidades de financiamento do Estado motivaron que se retomase e, mesmo, que se incrementase a produción de antoninianos, en particular a partir do reinado de Gordiano III (238-244), mentres que as cuñaxes de denarios se reducían.

A multiplicación das emisións de antoninianos por numerosos emperadores e usurpadores a mediados do século III orixinou unha tendencia de desvalorización e de inflación, que aceleraron a partir dos reinados de Valeriano (253-260) e Galieno (260-268):^[7][8][9]

• Os prezos subían constantemente, os particulares acumulaban as moedas que sabían que tiñan máis contido de prata, e só mantiñan en circulación as febles, xerando unha escaseza de prata en circulación.
• Os impostos recadábanse en moeda desvalorizada, mentres que os gastos militares aumentaban sen parar: o continuo incremento da masa monetaria en circulación era a solución máis doada para os xestores das finanzas imperiais.
• Os obradoiros monetarios multiplicábanse e víanse na obriga de compensar a falla de metais nobres emitindo antininianos cada vez máis lixeiros e cada vez con menor contido de prata.
• Xurdiron obradoiros provinciais, máis ou menos tolerados, instalados ás veces en campamentos militares, e mesmo falsificadores que emitían pola súa banda antoninianos moi pobres en grandes cantidades.

Como consecuencia desta situación, a lei da prata dos antoniniados chegou a tocar fondo:^[10]

• 50 % de prata e 5,1 gramos no inicio, en 215, baixo Caracalla.
• 10 % e 2,5 gramos en 260.
• 2,4 % e 2,5 gramos en 268.

No Imperio Galo, grazas ás existencias de metais monetizables existentes na conca do Rin, e ás minas de Hispania, o antoniniano mantívose cunha calidade axeitada ata preto de 265, ata que comezou a decaer coma no resto do Imperio. Baixo Claudio II e Tetrico, a creba do antoniniano foi total: as moedas oficiais e as pezas falsas (chamadas radiati barbari) circulaban conxuntamente en cantidades millonarias, con pesos inferiores aos 3 gramos e con apenas o 1 % de prata. A cuñaxe doutras moedas de cobre e de bronce practicamente se detivo, xa que o seu custo de produción superaba o seu valor teórico.^[11] As emisións de moedas de prata nas cidades orientais do imperio non puideron sosterse e ese paupérrimo antoniniano pasou a ser a única moeda en todo o Imperio, agás en Exipto, illado polo seu status especial.

En 274, logo de reunificar o Imperio e reprimir severamente as fraudes do obradoiro monetario de Roma, Aureliano modificou o sistema monetario coa introdución de dúas novas moedas de billón, cun peso de 1/84 de onza (3,9 gramos) e fabricadas cunha aliaxe de mellor calidade cá do desvalorizado antoniniano, en dúas versións:^[12][13]

• A coñecida como aurelianus, que levaba as marcas XX I en Occidente ou K A en caracteres gregos, o que se interpreta como sinal de conter 20 partes de cobre por unha de prata.
• O dobre aurelianus, coa marca XI: 10 partes de cobre por unha de prata.^[14]

Para autenticar a orixe das cuñaxes, Aureliano ordenou ademais engadir no reverso unha marca específica de cada obradoiro monetario, unha práctica que xa se utilizara baixo o reinado de Gallienus e Salonina. Paralelamente a estas emisións, o antoniniano, xa case sen valor, foi eliminado gradualmente. O aurelianus circulou durante vinte anos, ata que de desvaloriza e desaparece en 294 baixo Diocleciano, coas reformas monetarias da Tetrarquía.

Na tradición numismática actual, o aurelianus non se concibe como unha moeda independente, senón como unha variante do antoniniano.^[15]

Entre os tesouros de antoninianos máis salientables dos atopados na Idade Contemporánea, polo seu número de pezas, están os seguintes:

• Tesouro de Évreux, descuberto en 1885, con 340 Kg de moedas romanas, que contén preto de 110.000 antoninianos, dos que aproximadamente 15.500 levan o busto do emperador Galieno.^[16]
• Tesouro de Komin, descuberto en 1918 nesa localidade croata próxima a Dubrovnik, con máis de 300.000 pezas.^[17]
• Tesouro de Eauze, descuberto en 1985 nesa localidade francesa, con 28.000 moedas romanas de prata e billón: dividido en 4.706 denarios e 23.297 antoninianos.^[18][19]
• Tesouro de Les Authieux, en Normandía, con 1.084 antoninianos, 6 denarios e un áureo de finais do século III (exponse no museo da Monnaie de Paris).^[20]

Wikimedia Commons ten máis contidos multimedia na categoría:  Antoniniano

• Moeda da Antiga Roma
• Imperio Romano

• Burnett, Andrew. Coinage in the Roman World. Seaby. Londres, 1987. ISBN 978-0-900652-84-4
• Burnett, Andrew. La Numismatique romaine, de la République au Haut-Empire. Errance, París, 1991. ISBN 9782903442699
• Callu, Jean-Pierre. La politique monétaire des empereurs romains de 235 à 311. Éditions E. De Boccard. París, 1969.
• Cayón, Juan R. Compendio de las monedas del imperio romano. 1985. Tomo 1: ISBN 978-8492098002. Tomo 2: ISBN 978-8492098019
• Cohen, Henry. Description historique des monnaies frappées sous l'Empire romain. MM. Rollin & Feuardent. 2ª edición. París, 1880-1892 (Tomo I: 1880. Tomo II: 1882. Tomo III: 1883. Tomo IV: 1884. Tomo V: 1885. Tomo VI: 1886. Tomo VII: 1888. Tomo VIII: 1892 (mais táboa de emperadores).
• Depeyrot, Georges. Le Bas Empire romain, économie et numismatique (284-491). Edition Errance, 1987. ISBN 2903442401
• Depeyrot, Georges. La monnaie romaine : 211 av. J.-C. - 476 apr. J.-C. Éditions Errance. 2006. ISBN 2877723305
• Melville Jones, John R. A Dictionary of Ancient Roman Coins. Spink. Londres, 2003.
• Salmon, E. Togo. Roman Coins and Public Life under the Empire. The University of Michigan Press. Míchigan, 1999.
• Suarez, Rasiel. The Encyclopedia of Roman Imperial Coins. Dirty Old Books, 2005.
• Sutherland, C. H. V. Roman Coins. Barrie and Jenkins. Londres, 1974. ISBN 0-214-66808-8
• Van Meter, David. The Handbook of Roman Imperial Coins. Laurion Press, 1990.

• A historia do antoniniano en vídeo
• Identificador de moedas da Antiga Roma Arquivado 17 de novembro de 2020 en Wayback Machine.
• Digital Library Numis (bibliografía sobre numismática da Antiga Roma) Arquivado 27 de marzo de 2019 en Wayback Machine.
• La Bible des monnaies romaines de 313 à 476 ap. J.-C.