Taylann

Rwéyonm di Taylann ประเทศไทย (th) Prathet Thai (th)
Lanng ofisyèl	Tay
Kapital	Banngkòk
Siperfisi total	514 000 km²
Jantilé	Taylandé
Popilasyon total	69 950 850 zab. (2021)

Taylann, an fòrm lonng rwéyonm di Taylann, an tay Prathet Thaï, ประเทศไทย oben Ratcha Anachak Thai, ราชอาณาจักรไทย, sa roun péy di Lazi di sid lès. Anvan 1939, li té ka aplé sokò rwéyonm di Syanm. Li sa bòdé bò lwès é bò nòlwès pa Birmanni, bò sid pa Malézi-a, bò lès pa Kanbòdj-a épi bò nòlès pa Laos. So kapital sa Krung Thep (กรุงเทพฯ, Sité Zanj-ya), osi aplé Banngkòk. Lanng ofisyèl-a sa tay-a ké lanmonnen bat. A roun monnarchi konstitisyonnèl dipi 1932 annan lakèl rwè-a ofisyèlman titré Chèf di Léta, Chèf dé Fòs larmé, patizan di rélijyon boudis ké défansò di tout konfésyon.

Patché rwéyonm, prensipalté oben lanpir ka patajé yékò péy-a annan oun listwè ki enbriké, lenvazyon ké donminasyon étranjé ki ka pèrpétchwé jouk finisman-an di XVIIe syèk.

Rézimen kronnolojik :

Ie jouk VIe syèk, rwéyonm-an ki konnèt pa so non chinwè di Funan ka donminen réjyon-an

• IIIe jouk Ve syèk, rwéyonm ki konnèt anba non chinwè-a di Dun-sun (sid)
• VIe jouk XIe syèk, rwéyonm môn di Dvâravatî(sant)
• VIIIe syèk, rélasyon ké rwéyonm-an di Sriwijaya (sid)
• VIIe jouk XIVe syèk, rwéyonm di Lavo (sid)
• VIIIe jouk XIIIe syèk, rwéyonm môn di Haripunchai (nò)
• XIe é XIIe syèk, lenvazyon kmèr
• XIIIe syèk, rwéyonm tay di Sukhothaï(sant) jouk 1438.
• XIIIe jouk XVIIe syèk, rwéyonm tay di Lanna(nò)
• XIVe jouk XVIIIe syèk, rwéyonm d'Ayutthaya(an mitan)
• XVIIIe syèk jouk jodla, dinasti Chakri atè Banngkòk (oben krungthep an tay)
• 1939 : Péy-a ka pran non-an di Taylann

24 jen 1932, roun révolisyon di palè, ki ké douré 3 lèr, ka mété finisman ké monnarchi absoli-a. « Révolisyon-an di 1932 », kou li fika nonmen, té mennen pa roun group di roun santenn di moun, « pati di pèp », ki konpozé ké pa égal di ofisyé ki koumandé pa Plaek Phibunsongkhram é di sivil ki dirijé pa Pridi.

Taylann-an ka fè pati di pénensil endochinwè-a, jouk lism di Kra, ki ka marké tranzisyon-an ké pénensil Malé-a. Péy-a ka étann sokò asou anviron 805 km di lès an lwès é 1 770 km di nò bò sid.

An mitan péyi-a, nou ka trouvé roun vas plenn, plenn alivyal-a di Chao Phraya, pli gran flòv taylandé. A réjyon-an ki pli dans an nivèl di popilasyon-an é ki pli rich di mannyè agrikòl.

Banngkòk sa sitchwé bò di fèrtil délta di Maenam Chao Phraya (Mae Nam - แม่น้ำ - litéralman manman dilo (dilo manman di lavi), lé di larivyè oben flòv an tay). Tout otour di sa basen ka élvé sokò tchèk masif montangné. Masif-ya ki ka lonjé frontchè birman-an sa pik-ya ki pi élvé-ya, ki ka kilminen jouk 2 595 mèt atè Doi Inthanon. Pou sa ki ka konsèrnen réjyon pénensilèr-a, li bòdé ké étrwè plenn kotché, li ka atenn so pwen kilminan atè Khao Luang jouk 1 786 m.

Taylann-an ka bénéfisyé di roun klima di mouson. Nou ka distengé 2 sézon :

• Oun sézon sèk : di désanm pou avril
• Oun sézon di mouson : di finisman mè pou novanm
• Annan nò péyi-a, nou ka distengé oun trwézyenm sézon ki nou ka rélé « sézon frèt »

Sézon sèk-a sa pli kour pas li pròch di lanmè. Tanpératir-a ka varyé ant 19° ké 38 °C an mwéyenn.

Kiltir-a di Taylann sa profondéman enprégné pa boudism theravāda, rélijyon ofisyèl. Oun gran pa di lar — lapentir, èskiltir, larchitègtir, dans ké lanmizik — ka sibi sa lenfliyans é sa pou sèrvis di rouprézantasyon tradisyonnèl di boudism é di so dérivé-ya. Konfòrméman ké anségnman di Bouda, mwenn-yan ka pratiké lasétism-an. Tout bonmanten-yan, yé k'alé sasé yé nouriti opré di zabitan ké koumèrsan bò'd 6zèr di bonmanten (menm annan kapital mégapòl-a, Banngkòk - Krung Thep an tay).

Si lanng ofisyèl-a ki palé pa onmwen 85 % di popilasyon-an sa tay, lengwis-ya ka dénonbré pli di 60 lanng an Taylann.

Taylandé oben tay sa pròch di 2 djalèk law ki palé atè Laos (don pi enpòrtan sa Law Soung anvan Lao Soum), Ségon lanng matèrnèl sa chinwè, lanng ki prézan an 2 djalèk (ant 1 ké 2 000 000 lokitò), don Hakka, ké anviron 70 000 lokitò. Annglé-a sa ségonn lanng administrativ é lanng koumèrsyal-a, é sa palé an ségon lanng pa 3 500 000 di lokitò réyèl oben parsyèl.