Margot Moles

Margot Moles Piña (Tarrasan, 1910ko urriaren 12an, Madrilen, 1987ko abuztuaren 19an) kirol anitzeko espainiar bat izan zen, hockeya (Atlético Madril taldeko jokalari eta kapitaina), igeriketa, eskia eta Espainiako emakumezkoen atletismoaren hastapenetan aitzindaria.^[1][2][3] Bere lorpen handienak disko-jaurtiketan lortu zituen. 1936an, Moles lehiaketa ofizialean Espainiako lehen eski-txapelduna izan zen. Bera eta haren ahizpa Lucinda izan ziren atletismoan era profesionalean aritu ziren lehen emakumeak. Moles eta Ernestina Maenza izan ziren 1936an Garmisch-Partenkirchenen Neguko Joko Olinpikoetan parte hartu zuten lehen espainiarrak.^[4]

Espainiako Bigarren Errepublikan, ikastetxe progresista batean aritu zen irakasle, gerra zibilean porrotera arte. Gerra zibila zela eta, lanetik erretiratu eta arropa bordatzen aritu zen, ikastetxea erlijioso bihurtu baitzen eta emakumeak kiroletik baztertu baitzituzten.Bai Molesen bizitza, bai kirol-karrera, Errepublikaren alde egitearen ondorioak jasan zituena, zapuztuta geratu ziren erregimen frankistak, gizarte-ostrazismora kondenatu baitzuen, eta, gainera, kirol-historia bikaina ezabatu.^[5][6]

Kataluniako burgesiako familia garrantzitsu batean hazi zen. Haren ama, Carolina Piña Rubíes, Bartzelonan finkatutako familia batetik zetorren, Kuban aberastu ondoren. Aita, Pedro Moles Ormella —maisua eta Filosofia eta Letretan lizentziatua—, Juan Moles Ormella politikariaren anaia zen, Gerra Zibila hastean gobernazio-ministro izan zena. Baita ere Enrique Moles, Espainiako farmazialari, kimikari eta fisikaria, Gerra Zibilaren aurreko espainiar zientziaren kimikari garrantzitsuentzat hartua;eta Odon, zentro psikiatriko bat zuzentzera iritsi zen mediku ospetsua.^[1]

Aita oso gaztetatik aritu zen irakasle-lanetan, eta hezkuntza-eredu berri bati jarraituz, lehenengo eskolak eman zituen Tarrasako Mont d'Or ikastetxean, hamarkada batean, seme-alabak jaio ziren garaian: Carlos eta Lucinda, eta Margot txikia, hirurak kirolariak.

1917an, Pedro Moles Madrilera joan zen familiarekin, hiriburuko zenbait erakunde progresistatan eskolak ematera, eta seme-alabak balio horietan heztea erabaki zuen. Hiru anaiek Irakaskuntzarako Erakunde Libreak sortutako Institut-Eskolan ikasi zuten. Bertan, prestakuntza akademikoa emateaz gain, fisikoki prestatu ziren, kirol espezialitate berriak garatu zituzten, hala nola eskia edo atletismoa, garai hartan kirol irakaslea zen Manuel Roblesek bultzatuta.

Urte batzuk geroago, bai berak bai haren ahizpa Lucindak, atletismoko txapeldunak izanik, kirol-irakasle gisa aritu ziren Institutu-Eskolan, baina gerra zibilaren ondoren irakaskuntzan jarraitzea eragotzi zitzaien. Espainiako Bigarren Errepublikan, gimnasia eta kiroleko irakasle izan zen, 1936ko uztaileko Espainiako estatu-kolpea eta ondorengo Espainiako gerra zibila arte. Bere lanetik alde egin behar izan zuen, ikastetxea erlijioso bihurtu baitzen eta emakumeak kiroletik baztertu zituzten; aldi berean, senarra fusilatu egin zuten 1942an, gerra zibilean militar errepublikano izateagatik.^[6]

1928an neguko kiroletan hasi zen, Peñalara Elkarteko kide izanik (gaur egun Real Sociedad Española de Alpinismo Peñalara). Garai hartan, natura eta mendia maite zuten gazte batzuekin, 1930ean, Club Canoe izan zenaren jatorrizko klub bat sortzea erabaki zuten.^[7] Laster hasi zen gizarte-lasterketak irabazten, eta, horren ondorioz, gizonezko eskiatzaile esperimentatuenekin entrenatzen hasi zen.

Atletismoaz gain, zaletasun ugari izan zituen: saskibaloia, tenisa, motozikletak gidatzea eta zaldiketa. 1930eko apirilean, Ángel Cruz y Martín kazetaria emakumezkoen kirolaren sustatzaileetako batek erreportaje handi bat argitaratu zuen Crónica aldizkarian.

1931n, emakumezkoen Espainiako lehen atletismo-txapelketa egin zen Madrilen, eta Molesek Gaztela ordezkatu zuen. Hala, disko-jaurtiketako txapelduna izan zen, pisu- eta xabalina-azpitxapelduna izatea ere lortu zuen.

1932ko uztailaren 19an mailuaren munduko markarik onena lortu zuen, 22,85 metroraino jaurtiz. Markak 43 urtez iraun zuen mundu mailan, 1975era arte. Espainian 1988 arte egon zen.^[8][9]

1932an ere bigarren txapelketan parte hartu zuen, oraingoan Bartzelonan, eta berriro ere txapeldun izan zen bai diskoan bai pisuan, xabalina txapeldunorde izan zen eta brontzea lortu zuen 80 metro hesidunetan.

IAAFek ez zuen mailu-jaurtiketa emakumezkoen kirol-diziplinatzat hartu 1995era arte, Espainiako jaurtitzaileek egindako marka batzuk erregistratuta geratu ziren eta baliozkotzat jo ziren.

1929 eta 1934 artean bost aldiz hautsi zuen Espainiako disko-jaurtiketaren errekorra..^[9][10] Espainiako azken errekorra (35,84 m), 1934ko apirilaren 20an lortutakoa, 30 urtez mantendu zen 1964ko irailean hautsi zuten arte. Lehenago, 35,02ko marka egin zuen 1933ko Turingo V. Nazioarteko Unibertsitate Jokoetan (1959tik aurrera unibertsiadak izango zirenaren aitzindariak), baina ez zen homologatu Espainiako federazioen arteko desberdintasunengatik.^[11]

1937an, Anberesko Herri Olinpiadan parte hartu zuen, hirugarren postua lortuz, disko-jaurtiketan, eta hiru atleta errusiarrek bakarrik gainditu zuten.^[8]

1930ean, Molesek Canoë Club Kirol Elkartearen sorreran parte hartu zuen, ondoren Canoe Igeriketa Kluba eta gaur egun Real Canoe Igeriketa Club bezala ezagutzen dena..Lucinda, haren arreba, eta Manuel Pina,bokal gisa agertzen dira lehen zuzendaritza-batzordean.^[7]

Atletismoko eta eskiko txapelduna izateaz gain, 1933an proba nautikoetan eta hockeyan nabarmentzen hasi zen. Lucinda Moles ahizpa Estatu Batuetara joan zen Wellesley-n (1933-1934) beka bat lortu zuenean, eta Joko eta Kiroletako irakasle izan zen Institutu-Eskolan. Handik gutxira, Munduko Unibertsitate Jokoetan parte hartu zuen Turinen, eta han lortu zuen disko-jaurtiketaren munduko errekorra igotzea. Itzuli zenean, homologazio-arazoak izan arren, omenaldi ugari jaso zituen.

1934an eta 1935ean hockeyan, bere taldea, Madrileko Athletic Club, non defentsa nagusi gisa jokatzen baitzuen eta kapitaina baitzen, bi urte horietan Espainiako txapelduna izan zen, eta Molesek garaipenetarako gol erabakigarriak markatu zituen.

Eskian, 1936an, lehiaketa ofizialean Espainiako lehen eski-txapelduna izan zen, ordura arte lehiaketa nazional ofiziosoak egin baitziren, eta horiek ere irabazi zituen.

Hockeyko hirugarren txapelketa ere lortu zuen, hiru aldiz errepikatu behar izan zen finala non jokalari nabarmenena izan baitzen.

Ernestina Maenzarekin batera, Neguko Olinpiar Jokoetan parte hartu zuten lehen espainiarrak izan ziren. Garmisch-Partenkircheko Joko Olinpikoetan parte hartu zuten, 1936an. 26 urte zituen.^[12][13] Jaitsiera eta slalomaz osatutako proba konbinatuan Espainia ordezkatu zuen.

Gerra zibilaren ondoren, arrazoi politikoengatik lehiaketetarako gaitasunik gabe geratu zen. 1939an, frankismoko emakumeen kirol-antolamenduak atletismoa debekatu zien emakumeei, maskulinizatzen zituela argudiatuz. Hainbat modalitate bakarrik baimendu zituen: hockeya, saskibaloia, tenisa edo igeriketa.^[14]

Gerra zibilean, bizitza osoan bezala, Moles Errepublikaren alde egon zen. Langileen aldeko mitinetan parte hartu zuen eta behin-behineko gobernuak bultzatutako Gorputz Hezkuntzako Kontseilu Nazionalean kide izan zen. Aldi berean, eskolak ematen jarraitu zuen. Gizarte-lanetan ere parte hartu zuen, eta Institutu-Eskolako gelak jarri zituen gobernuaren esku, gerraren biktima ziren haurrentzako eskolaurre bat sortzeko. Estatu-kolpea baino aste batzuk lehenago, 500 gazteri eskolak ematen ari zen kalean.

1932an Errepublikaren alde agertu zen eta dibortzioa defendatu zuen. Emakumeei dagokienez, Luis Meléndez kazetariak Bartzelonan egindako elkarrizketa batean hau esan zuen:

"Guk ez dugu sinesten sexu maskulinoaren nagusitasunean. Uste dut mende askoko atzerapen izugarria dagoela, gure espiritua kikildu eta murriztu duena, baina historiak zenbait adibide ditu, tesi hau aldezten dutenak: emakumeak behar adina arraza-elementu dituela bizitzan gizonaren rol bera betetzeko".^[15]

1928an, Peñalara mendilerroan eskiatzen hasi zenean, kirol-ibilbidearen hasieran, Manuel Pina Picazo eskiatzailea ezagutu zuen, eta harekin harreman sentimentala eta, aldi berean, kirol-harreman bati ekin zion, bizitza osoan lehiaketa-bikote izanik. 1934ko apirilaren 20an ezkondu ziren, etamedioren batek "txapeldunen ezkontza" deitu zion.^[16][15] Manuel Pina, kirolari nabarmena izateaz gain, errepublikar borrokalari bat izan zen gerra zibilean, non Lur-Armadako Infanteriako teniente izatera iritsi baitzen.^[17]

1939an, alaba bat izan zuten, Lucinda, eta "Luli" esaten zioten. Margotek Madrilen geratzea erabaki zuen, gurasoak eta Carlos anaia Mexikora Sinaia ontzian erbesteratu ziren bitartean, eta ondoren Estatu Batuetara joan zen, han bizi baitzen Lucinda ahizpa. Manuel Pina fusilatu zuten 1942ko urtarrilaren 17an.^[18] Kirolariak baimena izan zuen gorpua biltzeko, eta alabarekin biziraun zuen puntuzko jantziak eta jertseak eginez. Geroago, hitzarmen bat sinatu zuen Institute for Girls in Spain-ekin gelak alokatuz, etxea ikasle estatubatuarrentzako truke-zentro izan zedin.

1981ean, bularreko minbizia izan zuen. Bere onera etorri zen, baina berriro gaixotu zen. Madrilen hil zen 1987ko abuztuaren 19an.^[18]

• 1936an, 1936ko uztaileko Espainiako estatu-kolpea eta Espainiako ondorengo gerra zibila baino lehentxeago, Espainiako Federazioak omenaldia antolatu zien Margot Molesi eta Manuel Pinari, eski nazionaleko bi kirolari onenak zirela aitortuz.
• 1981ean, A.F. emakumezkoen atletismo-klubak egindako omenaldian parte hartu zuen.Espainiako kirolaren aitzindariei.
• 2018an, Madrilgo Udalak, Vicalvaroren barrutian, Margot Molesen eta Faustina Valladolid bezalako kirolari errepublikanoaren lana aitortu zuen, bi kiroldegiri izenak emanez, eta emakumeak kirolean ikusarazten eta, bereziki, kirolari isilduak ikusarazten saiatuz.^[19]
• 2018ko uztailean, “Herstóricas. Historia, Mujeres y Género” eta “Autoras de Cómic” taldeek kultura- eta hezkuntza-izaerako proiektu bat sortu zuten, emakumeek gizartean egin zuten ekarpen historikoa agerian jartzeko eta ez egoteari buruzko hausnarketa egiteko, karta-joko batean oinarrituta. Gutun horietako bat Molesi buruzkoa da.^[20][21]

• Ignacio Ramos, Margot Moles, la gran atleta republicana. Argitaletxea libros.com.^[5]

• Institutu-Eskola
• Aurora Villa
• Irakaskuntzako Erakunde Librea
• José Castillejo
• 1932ko Espainiako Atletismo Txapelketa
• Unibertsiadak

1. ↑ ^{a b} «Las pioneras del atletismo español» Atletismo español (RFEA) enero/febrero de 2014.
2. ↑ «Margot Moles, una rojiblanca olvidada» Los 50 2017-11-24.
3. ↑ Aipuaren errorea: Konpondu beharreko erreferentzia kodea dago orri honetan: ez da testurik eman Libro1 izeneko erreferentziarako
4. ↑ Si te gusta el deporte deberías saber quién es Margot Moles. El País 7 de febrero de 2017.
5. ↑ ^{a b} Margot Moles, la gran atleta republicana. Qué Libros
6. ↑ ^{a b} Margot Moles, la atleta republicana que abrió el camino olímpico y terminó recluida en casa por el franquismo. eldiario.es 16 de febrero de 2018.
7. ↑ ^{a b} Real Canoe N. C. - Historia. .
8. ↑ ^{a b} «El récord mundial que la guerra nos ocultó» Marca: 24-25. 11 de abril de 2012.^{[Betiko hautsitako esteka]}
9. ↑ ^{a b} «Las atletas españolas en el ránkin mundial y europeo antes de 1969» Boletín de la Asociación Española de Estadísticos de Atletismo (Boletín núm.88): 149-155. junio de 2011.
10. ↑ «Sabina Asenjo, récord de España de disco (60,74)» RFEA - Noticias 15 de junio de 2015.
11. ↑ FISU History - The Beginning. .
12. ↑ Real Sociedad Española de Alpinismo Peñalara - Nuestros orígenes. .
13. ↑ COI. Margot Moles de Pina. .
14. ↑ Margot Moles: Lo que nos robó la Guerra Civil (I) - MARCA.com. .
15. ↑ ^{a b} «Historia cultural del deporte y la mujer en la España de la primera mitad del siglo XX a través de la vida y obra de Elia María González Álvarez y Lopez Chicheri, "Lilí Álvarez"» datos.bne.es.
16. ↑ Aipuaren errorea: Konpondu beharreko erreferentzia kodea dago orri honetan: ez da testurik eman :0 izeneko erreferentziarako
17. ↑ Jorge García García. «Mujeres que, hagan lo que hagan, ganan todo (I) | BiciRun Salamanca» bicirunsalamanca.com.
18. ↑ ^{a b} Margot Moles: Tragedias, posguerra y silencio (y IV) - MARCA.com. .
19. ↑ Margot Moles y Faustina Valladolid, las atletas pioneras que Madrid rescata del olvido. .
20. ↑ «Participa en el Crowdfunding "Herstóricas Pioneras" en Verkami» www.verkami.com.
21. ↑ Madridiario. «Paseos urbanos con historia y mirada feminista» Madridiario.

• Margot Moles, la gran deportista de la República. CTXT, 2018ko urriaren 24a
• Mujeres que hagan lo que hagan lo ganan todo.
• Margot Moles, la atleta republicana que abrió el camino olímpico y terminó recluida en casa por el franquismo, eldiario.es, 16/2/2018
• Margot Moles, la gran atleta republicana
• Si te gusta el deporte deberías saber quién es Margot Moles, 7 de febrero de 2017, El País.
• Margot Moles: mujeres olvidadas en la historia, Nueva Tribuna, 5 de febrero de 2017
• Margot Moles, pionera del deporte femenino en España Margot Molesi buruzko elkarrizketa Ignacio Ramosi.Dena, futbola izan ezik. HEA

[[Kategoria:1910} jaiotzak]][[Kategoria:1987} heriotzak]]