Hegoafrikako mugako gerra

Hegoafrikako mugako gerra
Gerra Hotza eta Afrikako deskolonizazioa
Goiko ezkerraldetik hasita: Angolako MiG-21 bat; Hegoafrikako armada Namibia patruilatuz; 1981eko Hegoafrikako istiluak; FAPLAko soldaduak eta sobietar aholkulari bat; NBEko tropak Namibia independitzatu baino lehen; Hegoafrikar armada morteroak botatzen.
Data	1966ko abuztuaren 26a-1990eko martxoaren 21a
Lekua	Namibia, Angola, Zambia
Emaitza	Namibiako independetzia Hegoafrikako tropak Angolatik irten ziren
Gudulariak
Hegoafrika UNITA  Portugal (1975era arte) SWAPO (PLAN)  Angola  Kuba Umkhonto we Sizwe
Buruzagiak
Gerrit Viljoen Willie van Niekerk Louis Pienaar B.J. Vorster P.W. Botha Constand Viljoen Johannes Geldenhuys Magnus Malan Andreas Liebenberg Georg Meiring Cornelius Ndjoba † Jonas Savimbi Sam Nujoma Tobias Hainyeko † Peter Nanyemba Dimo Hamaambo Peter Mweshihange Solomon Huwala Agostinho Neto José Eduardo dos Santos António Franca Iko Carreira Fidel Castro
Indarra
~71.000 (1988) ~122.000 (1988)

Hegoafrikako mugako gerra edo Angolako zuhaixkaren gerra 1966ko abuztuaren 26tik 1990eko martxoaren 21erarte iraun zuen Afrikako gatazkarik luzeenetako eta handienetako bat izan zen, bai soldadu kopuruari dagokionez, bai erabilitako armamentuari dagokionez.

Desadostasunak egon arren, 1966tik 1988ra bitartean Hegoafrikako tropek, UNITA angolar erakundearekin batera, SWAPOko namibiarrak, Afrikako Kongresu Nazionaleko kideak, Angolako soldaduak eta Kubak eta SESBek bidalitako aholkulariak borrokatu zituzten. Zeharka, Hegoafrikako aliatuek (Estatu Batuek, Israelek, Erresuma Batuak, Frantziak, Alemaniak eta Iranek) eta SESBek, Txinak, ekialdeko Alemaniak edota Egiptok SWAPOrekin batera borrokatzen zuten kubatar eta angolarren ondoan. Bestalde, gerrak mendebaldeko mertzenario kopuru zehaztugabe bat ere bildu zuen.

Gerra Namibiaren independentziarekin eta Hegoafrikako eta Kubako indarren erretiroarekin amaitu zen. Hegoaldeko Afrikako nazioetan bakea finkatu zen eta Hegoafrikako erregimenak finantzatutako talde gerrillariak bakea sinatuz joan ziren. Epe luzeagora, Hegoafrikako lege-erreforma eta Apartheid-aren amaiera bultzatu zituen, herrialdea nazioarteko isolamendutik aterata.

Gatazkaren sustraietako bat Afrikanersek sudafrikarrak beraien nazioan ez onartzeko nahia izan zen. Beraien nahia, ordea, Namibia nazioan onartzea zen, hain zuzen ere, XlX.mendean kolonizatu zutelako. Baita beraien aurkakoak izan zitezkeen herrialdeak ezegonkortzea^[1], Apartheidaren erregimenaren aurkako mugimendu gerrillari/terroristen nahasketaren habia izateagatik. Horri Angolako Gerra Zibila eta gerra koloniala gehitu zitzaizkion, Namibia eta Angola Hegoafrikak eta Portugalek administratutako lurraldeak eta mugakideak zirelako. Hori horrela izan zen lurralde berean, eta batzuetan elkarrekin, Namibiako independentistak, Afrikako Kongresu Nazionaleko kideak, Angolako Libertaçãoko Herri Forçak, Kubako aholkulariak eta, neurri txikiagoan, sobietar eta beste herrialde batzuetako aholkulariak borrokatu zirelako Hegoafrikako tropa erregularren, herrialde bereko poliziaren, UNITAko gerrillaren eta CIAk kontratatutako mertzenarioen aurka.^[2]

Hegoafrika beste herrialde mugakideetatik bereizten zen, bertako jatorri europarreko biztanleria zuelako. Aljeria, Hego Rodesia edo Angola ere populazio koloniak ziren, europar jatorriko milioika pertsonarekin. Kolonizazioaren garaiagatik da hori.  Europarrak Angola, Rodesia edo Aljeria XIX. mendean okupatzen hasi ziren bitartean, Hegoafrika 1651z geroztik Ekialdeko Indietako Konpainia Holandarra (Vereenigde Oostindische Compagnie nederlanderarraren CHIO edo VOC) izan zen.

Hegoafrikak, enpresa pribatu baten esfortzupean populatua izan zen arren, Ekialdeko Indietako Konpainia Holandarra (EIKH), Asiarako bidean bere ontziak hornitzeko leku bakarra bilatzen zuen. Biztanle berriak iritsi eta 36 urtera, Konpainiak beren herrialdeetatik arrazoi erlijiosoengatik ihes egindako 200 bat holandar, frantses eta alemaniar errefortzu bidali zituen beren hizkuntza galdu arte kolonoekin integratzeko interesarekin, VOCek debekatu egin baitzuen hori beren domeinuetan. Nahasketa horrek boer herria sortu zuen, "nekazaria" flandesteraz, 1717tik aurrera pixkanaka bere izena Afrikaner izenagatik aldatuko zuena.

Bestalde, bertako biztanleria gehiena desagertu zen^[3]. Alde batetik, nahasketagatik, eta beste alde batetik,  europarrekin eta beste herri batzuekin izandako liskarrengatik. Gainera, itsasontzietan iritsitako baztangaz gaixotutako pertsonengatik ere, biztanleriak behera egin zuen. Era berean, gainerako erresuma beltzak iparralderago etorritako tribuekin formalizatu ziren XIX. mende inguruan. Afrikarrak egoera horretaz baliatu dira aldarrikatzeko haiek ez zutela herrialdea ezagutzera eraman, baizik eta XVII. mendean sortu zutela, gainerako biztanleak berrehun urte geroago iritsi zirenean. Gainera, beltz haien ondorengoak beren herrikide gisa ez onartzeko eta independentzia eman nahi izateko sentimendua eratzen lagundu zuen, Hego-Mendebaldeko Afrika, ondoren Namibia, Lehen Mundu Gerraren ondoren okupatu aurretik afrikanear populazio handi batekin anexionatu nahi zuten bitartean.

Mugaren edo Zuhaixkaren Gerraren gisako gerra baten sorrera nazioarteko hainbat gertakariren ondorioz etorri zen. Aipatzekoak dira honako gertakari bi hauek

• Ghanaren independentzia: 1957an, Ghana Afrika Beltzeko lehen nazioa izan zen independentzia lortzen, eta horrek nolabaiteko euforia eragin zuen Afrikako beste kolonia batzuetan; izan ere, ordura arte, Ipar Afrikako herrialdeek baino ez zuten eskuratu independentzia, Liberiak eta Etiopiak izan ezik. Hurrengo urtean, Gineak lortuko zuen. Bi kasuetan kolonizatzaileek alde egin behar izan zuten.
• SESBren eta Txinaren arteko banaketa: 1953an Nikita Jrushchov PCUSeko idazkaritza nagusira iritsi zenean, apurka-apurka Txinatik urruntzen hasi zen, eta azkenean banatu egin ziren. Horren ondorioz, nazio bakoitzak bere eragin-eremua eskuratu nahi izan zuen, fakzio batzuen edo besteen alde eginez.^[4]

• Karrera nuklearra: 1960an Frantziak bere lehen proba nuklearra egin zuen Aljerian, Erresuma Batuarekin eta SESBekin bat eginez. Bere aldetik, Txina ere bertan ari zen lanean. Johannes Gerhardus Strijdomen gobernuak akordio bat sinatu zuen 1957an Erresuma Batuarekin, britainiarrek Hegoafrikako programa nuklearra finantziazioarekin eta ezagutzekin altxatzen laguntzeko.^[5]

• Bazirudien komunismoa nagusitzen ari zela: Indotxinan Viet Ming-ak, Txinak armatu eta babestua, Frantzia garaitu zuen hainbat batailatan, bereziki Dien Bien Phu-ren guduan. Bestalde, Kuba Aljeriako eta beste herrialde batzuetako borrokalariak entrenatzen ari zen. Txinak ere berdin egiten zuen. Che Guevara Fulbert Youlou sozialistak gobernatutako Brazzaville Kongora iritsi zen, Zairen sartu eta Mobutu Sese Seko mendebaldearen aldeko gobernua agintetik kentzeko asmoz. Operazio horrek porrot egingo zuen.^[6]

Azken puntu hau hegoafrikar askoren buruan zegoen, zuriak zein beltzak, zeinen arabera beraien herrialdea komunismoaren pean eroriko zen hurrengoa izan zitekeen zerbait egiten ez bazuen.

Lehenik Erresuma Batuak eta ondoren Hegoafrikako Batasunak, Alemaniako Hego-mendebaldeko Afrika eta Namibiarekiko zuten interesa eztabaidagarria izan da historian.

Jarreretariko bat lur horrek ekarritako onuretan oinarritu zen. Bai estrategia aldetik, Indiarako balizko ibilbidearekin, ingelesen kasuan, bai haien aberastasun materialarengatiik, kaletan, eta baliabide mineralengatik, hala nola, diamanteetan edo uranioan, independentziaren ondoren motor ekonomikoetako bat izan baitzen.

Ikuspuntu horren aurrean, Olusaga eta Erichsen (2010) bezalako autoreek mantendu zuten iritzia dago, horien arabera Namibiak ekar zitzakeen aberastasunak eztabaidagarriak ziren. Hain zuzen ere, Diego Cãoren agindupean zeuden portugaldarrek gurutze bat utzi zuten bere nagusitasun izendatuaren ikur gisa, 1484an, eta ez ziren nabigaziorako ur arazotsu horietara itzuli.

Aurkitu zutena metal preziaturik gabeko basamortu bat izan zen. Ez zuten ez ur edangarririk, ez salerosteko edo esklabo bihurtzeko herri ugaririk ere aurkitu. Hain da horrela, 1883ra arte ez zutela lur horien izenen edukitza berreskuratu. Kolono eta misiolari batzuk kokatu ziren, hala nola, Joseph Fredericks bere kolonia Betanian. Baina 1883an Heinrich Vogelsang iritsi arte lur haiek ez zuten ezer ordezkatzen europarrentzat eta europarren ondorengoentzat.^[7]

Lehen Mundu Gerran, Europako nazioek ez zituzten errespetatu beren artean zituzten itunak, hau da, borroka Afrikako lurraldeetara ez eramatea, beltzen aurrean zuri batu eta ahalguztidunen irudia ez hausteko. Baina azkenean konfrontazioa gertatu zen, eta Alemaniak, Entente Hirukoitzaren aurrean, koloniak galdu zituen. Gainera, Alemaniako hego-mendebaldeko Afrika egungo Hegoafrikatik etorritako tropek okupatu zuten. Horregatik, Nazioen Elkarteak kolonia Hegoafrikako Batasunak administratutako lurralde gisa aitortzea erabaki zuen, Versaillesko Tratatuaren 22. artikulua aplikatuz.

Bigarren Mundu Gerraren ondoren, Nazioen Elkarteak bere eskumen guztiak NBEren esku utzi zituen, eta etorkizuneko Namibiaren estatusa agintalditik Hegoafrikak administratutako lurraldea izatera igaro zen. Hori aprobetxatuz, Jan Smutsen gobernuak lurraldea beste probintzia bat bezala hartu zuen, seigarrena, eta Daniel François Malan hautatzearekin Apartheid erregimena aplikatu zen bertan. Hala ere, ia sortu zenetik, NBEren Batzar Orokorrak arreta jarri zion ondoren Namibiako Auzia deituko zenari, ez ordea NBEren Segurtasun Kontseiluari, eta 1950eko uztailaren 3an Nazioarteko Zigor Gorteak Batzarraren aldeko epaia eman zuen, adieraziz Hegoafrikak ez zuela legezko botererik erregimen hori hego ekialdeko Afrikan ezartzeko, NBErekin kontsultatu gabe. 1960ko abenduan, SESBek eskatuta, Batzarrak adierazpen bat eta ebazpen bat hartu zituen kolonien independentzia orokorra bermatzeko.

1966ko uztailaren 18an iritsi zen, Nazioarteko Zigor Auzitegiak gaiari buruzko iritzirik ez ematea erabaki zuenean. Ia bost urte itxaron beharko zen Nazioarteko Zigor Auzitegiak Namibian hegoafrikarren presentzia legez kanpokotzat jo eta "berehala" erretiratzeko agintzeko. Hala eta guztiz ere, Batzarrak adierazpenak onartzen jarraitu zuen Namibiaren izena erabiliz, SWAPO namibiarren ordezkari bakartzat onartuz, hauteskunde libreak eskatuz, baina Segurtasun Kontseiluaren erabakirik gabe. NBEko organo hori, erabakiak inposatzeko ahalmena duen munduko organo bakarra, gai puntualen aurka agertu zen, eta Hegoafrikaren presentziak Namibian zuen legez kanpoko izaera onartu zuen; baina bere bost kide iraunkorrek, bereziki mendebaldekoek, beto eskubidea erabili zuten neurri hertsatzaileak eskatzen zituen ebazpenen bat onartu nahi zenean, Tsokodayiren arabera (2011, 11. eta 12. or.).^[8]

Artikulu nagusia: Angolako Independentzia gerra

Artikulu nagusia: Angolako gerra zibila

Portugalgo gatazka kolonialetik, Hegoafrikako erregimenak Portugalgo indarrei laguntza eman zien eskualdean jarduten zuten gerrilla independentisten aurka. Hala ere, Krabelinen Iraultzaren ondoren, bai Hegoafrikako gobernua bai AEBetako inteligentzia kezkatuta zeuden herrialdean erregimen sozialista bat ezartzeagatik independentzia lortzen zuenean. Horrekin batera, MPLA gerrillak babesa eman zien bere lurraldean SWAPOko paramilitarrei, talde horrek Namibiaren independentzia bilatzen baitzuen Hegoafrikatik.

Arrazoi horren ondorioz, gerra zibila hasi zenean, Hegoafrikako Defentsa Indarrak lurraldean sartu ziren, UNITA eta FNLA gerrillek lagunduta, baita AEBetako CIA ere, MPLAko indarren aurka borrokatzeko. Indar horiek Kubako eta Sobietar Batasuneko laguntza eta aholkularitza zuten, baita SWAPOrena ere. Hegoafrikako porrotak, Carlota Operazioa izenekoan, indar aliatuak hegoaldera erretiratzea eta MPLAren garaipena behartu zituen. Azken horrek Angolako Herri Errepublikaren independentzia aldarrikatu zuen 1975eko azaroaren 11n. Hala ere, gerra zibilak beste urte batzuetan jarraituko zuen, 2002ra arte.^[9]

Bigarren Mundu Gerraren ondoren, herrialde askok sozialismoa hartu zuten gobernu-modutzat, batzuk SESBek inbadituta eta beste batzuk borondatez, gizateriaren % 60 izateraino. Egitate honetatik abiatuta, teoria honek SESB munduan bere eragina handitzeko irrikan dagoen nazio bezala jartzen du, lehenik Iosif Stalinekin, ondoren Nikita Khrustxovekin eta bereziki Leonid Brézhnevekin. Komunismoa finkatu zuen lehen herrialdea Txina izan zen 1949an, ondoren Ipar Vietnam 1955ean eta baita Kuba ere 1959an (nahiz eta Iraultzaren izaera sozialista ez zen 1961era arte aitortua izango).

Hedapen komunista, batzuetan, bere zatiketen bidez egiten zen zuzenean, Ekialdeko Europa deritzan herrialdeetan bezala, beste batzuetan laguntza ekonomiko edo militarra emanez. Azken egoera horretan, SESBek zuzenean egitea erabaki zuen, armak, aholkulariak eta mota guztietako laguntza bidaliz, baina baita beste herrialde baten bidez ere. Horrela, Piero Gleijeses historialariak (2002) Karibe itsasoko Bulgaria bat ikusten zuen Kuban gaztetan, hau da, Moskuren agindupean zegoen herrialde bat. Antzeko iritzia dute Breytenbachek (2002) edo Geldenhuysek (2012). Are esplizituagoa da Garivaldi:

Kremlin Leonidas Brevneven gobernuko presidentea zen, politika hedatzaile eta oldarkor baten protagonista Afrikako Adarrean (Haile Mariam Menghistu diktadoreak lagunduta), Angolan, Mozambiken eta Portugalgo kolonia ohietan, non Fidel Castroren mertzenario kubatarren esku uzten zen SESBeko zenbait gobernu txotxongilo basailu armekin mantentzeko konpromisoa.

Afrika hegoaldeko kasu zehatzari dagokionez, SESBek aliatua lortuko zuen aholkularitza eta laguntza militarra eman zioten kubatarren bidez. Horrela, Kubak bere aginduak betetzen zituen eta agian Angolako petroliotik etekinen bat lor zezakeen. Kubako laguntzarekin egindako gatazka bat izateko ideia hori Frantziako zerbitzu sekretuko kideek ere zabaldu dute, eta Gulf Oilek faktura handi bat ordaintzen zuela adierazi dute, Karibeko tropak beren petrolio-putzuak defendatzen mantentzeko, eta horrek Castrismoa mantentzen lagundu zuela.

Petrolioa beharrezkoa zen Hegoafrikarentzat, gutxi baitzeukan, eta Fischer-Tropsch prozesuak likidotutako ikatzetik atera behar zituen bere erregaiak. Gainera, petrolioa ondasun estrategikoa da, eta SESBen aliatu batek izanez gero, mendebaldekoek galduko lukete. Aipamen berean kokapen geografikoa aipatzen da, Errusia bezalako potentzia kontinental batean indar berezirik hartzen ez zuen xehetasuna, eta ondoren SESB, "ur urdinak" izeneko flota ozeaniko bat eraikitzen hasi zen arte. Errusiaren nahia, eta geroago SESBena, urte osoan izotzik gabeko portu bat lortzea izan zen. Testu liburu batzuetan ere adierazten da SESBek Gerra Hotzean lortutako arrakastetako bat itsas base bat izan zela Angolan, mendebaldeko analisten arabera abantaila garrantzitsu bat, desabantaila bat bezala adierazten zutenak SESBek munduan zehar itsas porturik ez izatea, Estatu Batuek zuten bezala. Estatu Batuek, ordea, gatazka kasuetan misio kortsarioetara baino gutxixeago baztertu ahal izango zuten.

Fidel Castrok bere gizonak bidaltzean Moskuren aginduak betetzen zituenaren ideia Castrok berak gezurtatu du hasieratik, Kubako eta ez Kubako hainbat egilez gain, John Gaddis (2008) barne.

Georgek (2007, 22. or.) adierazten duenez, Che Guevarak Kongon (gero Zaire) egindako ekintzetatik, Angola bezalako koloniak ez ziren SESBera laguntza bila joan, Kubara baizik; ezagutzen zuten, eta agintari batzuek bekak jaso zituzten han ikasteko edo entrenatzeko 1962 eta 1964 bitartean; nahiz eta Cheren porrotak Castro eskatzaile horiekin uzkur bihurtu zuen. Baina, Kubako misilen krisiaren ondoren, Castro ere uzkuago bihurtu zen SESBekiko, eta bere independentzia gorde nahi zuen kanpo-politikan, "finlandizazio" antzeko zerbait saihesteko.

Gatazka hau gatazka eztabaidagarria izan da bibliografia espezializatuan, hainbat arrazoirengatik zenbait alderditan. Arrazoiei dagokienez, lehiakide guztien aurkako aitortu gabeko gatazka da, eta horrek zaildu egiten du gatazka aldi baterako mugatzea; bigarrenik, hainbat herrialdek esku hartu zuten eta hainbat herrialdetan eman zen; beraz, izen desberdinak jasotzen ditu kontsultatutako bibliografiaren arabera. Gerrako emaitzak ez dira esplizituak, eta horrek aukera ematen du ikuspegi desberdinak izateko garaipenaren eta garaipen hori militarra, politikoa edo biak izan zenaren inguruan.

Hau, beste gerra asko bezala, era askotara deitzen da. Gerra osoari buruzko lan bat idatzi zuen lehen autoreak, Willem Steenkamp-ek (1989), "La guerra de la Frontera" deitu zion. Hori, South African Border War ingelesezko esamoldea itzultzeko modua izan zen, baina "Zuhaixkazko gerra" ere esaten zaio, Ingalaterrako "Bush War"^[10] esapide generikoagatik, neurri batean Angolan dagoen landarediagatik. Ciment eta Hill bezalako adituek (1999, 1009. or. eta hurrengoak) gatazka-entziklopedian "Namibiako askapen nazionalaren aldeko gerra" deitzen diote. "Angolako Gerra" besterik proposatzen ez duten autoreak ere badira, Portugalgo kolonia ohiaren barruko misioetan parte hartu zutelako eta Angolako Gatazkaren bigarren fasearekin batera edo harekin lotuta libratu zirelako, Portugalgo irteera baino lehentxeago. NBEk, bere aldetik, ez dio inolako abizenik ematen, gerratzat baizik.

Gatazka hau ze herrialdetean libratu zen zehaztea ere gatazkatsua da. Steenkamp (1989) Namibia eta Angolan zentratzen da, Zambiari erreferentzia batzuk eginez. SADFeko arduradun Jannie Geldenhuysek (2012) antzeko planteamendu bat, Angola eta Zambia ere aipatzen dituena batez ere Hego Rodesia eta Mozambike aipatuz. Hasteko, Namibiako mugan, Angola, Zambia, Hegoafrika eta Mozambikerekin ere gatazka nahasiak jasotzen dituzten izendapenetako bat libratu zen tokiak zehazten hasi zen.

Beste aldean, aldiz, Ruben Jimenez (2008) edo Eloy Concepcion (1987) bezalako kubatarrak agertzen dira, zeinentzat dena Hegoafrikaren, Namibiaren eta Angolaren artean gertatu zen, beste herrialde batzuetako borrokak gatazka desberdinak izanik. William 40k, aldiz, Mozambikeko gerra zibilarekin lotzen du, eta dena gatazka bakarra izango zela esaten du, bai Hegoafrikari erasotzeagatik, bai Angolan, bai Mozambiken, eta bai UNITA eta RENAMO bezalako taldeei armak eta ekipoak emateagatik.

Daten inguruan ez dago akordiorik gatazka noiz hasi zenaren inguruan.

Steenkampentzat (1989) 1966ko uztailaren  izango zen gatazkaren hasiera independentista namibiar talde batek Hego-Mendebaldeko Afrikako iparraldean, etxaldeak erasotu zituztenean, ondoren Namibiakoak. Hala diote, Nortje (2003, 5. or.) bezalako egileek, zeinarentzat Hegoafrikako poliziaren eta indar armatuen aurka borrokatuko zuen erakundea 1958an sortu zen, Owamboland People 's Congress izenarekin, Herman ya Toivak, Andries Shipangak, Jac Simmonsek eta Ben Burakek Lurmutur Hiritik zuzenduta. 1960ko apirilaren 19an, South West Africa People 's Organization (SWAPO) izena jarri zioten Sam Nujoma presidente ezarrita, Ya Toiva atxilotu ondoren. SWAPOren helburua Hego-Mendebaldeko Afrikaren independentzia zen, ondoren Namibia. 1961ean Egipton, Aljerian, Txinan, Ipar Korean edo Jugoslavian entrenatutako namibio batzuek 1963an People 's Liberation Army of Namibia (PLAN) sortu zuten. Hegoafrikako poliziaren presioaren ondorioz, PLANA Tanzanian sortzen da.

Era berean, 1966an, apirilaren 28an, ZANLAk, ZANUren beso armatuak, eraso bat egin zuen Hunyani etxaldearen aurka, Sinoiatik gertu, Rodesian. Herrialde horretako gerra abiaraziz. Eraso hori izan zen Zimbaguako erakundeak Hego Rodesiako Aldebakarreko Independentzia Adierazpenari eman zion erantzuna. Adierazpen hori Iam Smithek aldarrikatu zuen lehenago, 1965eko azaroaren 11n. Moorcraft eta McLaughlinen ustez (2008, 27. eta 28. or.), praktikan, ekintza horrek mugimendu beltzen aurkako gerra-deklarazioa suposatzen zuen; izan ere, independentetzat jotzean, ez zuten Londresekin deskolonizazioa negoziatuko, baizik eta Salisburirekin egin beharko lukete, zuriek ezarritako baldintzetan. Hegoafrikak ere parte hartu zuen gerra honetan gizonekin eta materialarekin, Smithen gobernuari laguntzeko, baina, batez ere, Rodesia zeharkatzen zuten MK-ko kideak jazartzeko eta denborarekin oso baliagarria izango zen eremu horretan esperientzia bat lortzeko.ç

1961eko abenduaren 16a izango zen benetako hasiera Van Engeland eta Rudolphentzat (2007, 18. or.) edo Cherryrentzat (2011, 14. or.), Umkhonto we Sizwek gerrilla/terrorista jarduerari ekin zion urtea baitzen. Hegoafrikako estatuaren aurkako indarkeria PLANA egin aurretik hasi zen. 1960ko martxoaren 21ean, Hegoafrikako poliziak Sharpevilleko sarraskia egin zuen, eta, horren ondoren, iritziak bat ez zetozen arren, hainbat erakundetan afiliatutako hegoafrikar batzuek, bereziki Afrikako Kongresu Nazionalean edo CNAn, Apartheid-aren erregimenaren aurkako borroka armatuari ekitea erabaki zuten, 1961eko amaieran Umkhonto we Sizwe edo MK sortuz. Manifestu bat argitaratu zuten 1961eko abenduaren 16an, honako hau esanez: "Nazio guztien bizitzan bi aukera bakarrik geratzen dira: menpean hartu edo borrokatu".  Umkhonto we Sizwe bidaltzeko, sodatik itzuliko zena, nazioaren lantza izenez, Nelson Mandela abokatu gaztea izendatu zuten. Denborarekin, MK-k beste herrialde eta mugimendu batzuen entrenamendua eta laguntza jasoko zuen, eta Hegoafrikako barnealdean eta hark administratutako lurraldeetan Zambiako kuartel nagusitik eta Tanzanian eta Angolan jarriko zituen baseetatik erasoak egiteko behar adina efektibo eta material biltzera iritsi zen. Baina horretan ere ez dago adostasunik.

1961ean ere, otsailean, MPLAko, Movimento Popular de Libertação de Angolako, hiru komandok Luandako espetxeak eraso zituzten eta hainbat aldeko askatu zituzten. Kopurua ez da gertaera bezain garrantzitsua. Erasoak Angolako Independentzia Gerraren hasiera markatu zuen, SWAPOk eta PLANek, Hegoafrikaz gain, parte hartuko zuten erreakzio kateagatik. Portugaldarrek ehunka afrikarren errepresioarekin erantzun zuten Luandako aldirietan, Angolako hiriburuan, eta iparraldeko afrikarrek ehunka nekazari portugaldar hil zituzten. Berriz ere, Lisboak soldadu gehiago bidali zituen, eta 50.000 biktimako errepresioa hasi zen. Angolako Gerra hasi zenetik, Hegoafrika era batera edo bestera egon zen herrialde horretan. Hasiera batean, soilik behatzaileekin, Angolako beste gerrilla mugimendu batek, MPLAri aurre egin zionak, UNITA edo União Nacional para a Independência Total de Angola delakoak, hasiera batean nolabaiteko babesa eman baitzien SWAPOri eta PLANi.

Horrela, bada, Hegoafrikak eta bere aliatuek, UNITAk eta Portugalek bezala, MK/CNAko gerrillarien/terroristen aurka borroka egin zuten edo borroka horren alde egin zuten, baina baita PLAN/SWAPOko independentisten aurka eta Angolan zein Mozambiken boterean zegoen alderdiaren aurka ere. Baita Angola independente izendatu baino lehentxeago babesten zituzten indar kubatarren aurka eta kubatarren ondorengo sobietar aholkulari urrien aurka ere.

Beraz, gatazkaren hasiera 1961eko hasieran finka daiteke, Jimenezen ondoren (2008, 7. or.), edo urte bereko abenduan, MKko atentatuak erreferentziatzat hartuz gero.

Azkenik, data bat 1904 izango zen. Jarrera horretan daude Cleophas Johannes Tsokodayi zimbabuarra (2011) edo Christopher Saunders norvegiarra (2003), inbaditzaileen aurkako borroka namibiarraren hasiera delako, nazionalitatea edozein izanda ere. Hegoafrikak 1904an Alemaniako Gilen II.a kaiserraren tropa alemaniarren aurkako altxamendu namibiarrarekin hasitako gatazka kolonial bat baino ez zuen heredatu. Genozidioan amaitu zen matxinada, Alemaniako agintariek ere aitortuta. Bi egileek alemaniarren aurkako borroken eta hegoafrikarren aurkako borroken arteko aldi baterako parentesia onartzen dute; baina, hala ere, gatazkaren latentzia gatazkaren luzapentzat hartzen dute.

Afrika hegoaldeko Saharako liskar handia izan eta 25 urte iraun izan arren, gatazka hau herrialde gehienarentzako ezaguna da, garaiko beste batzuk ez bezala, hala nola, Libanoko Gerra Zibila edo Nikaraguako Kontrakoen gerrilla. Kuban zein Hegoafrikan horri buruzko bibliografia eta gerra honetan jatorria duen lagunarteko adierazpenak baitaude.

Afrikako hegoaldeko konotik iritsitako informazioa oso urria izan zen, albiste puntualetara mugatuz, Cuito Cuanavaleko gudua kasu. Ondoren, komunikabideek bake-prozesuari arreta handiagoa eskaini zioten, hirurogeiko hamarkadan Katangara azken misioa egin ondoren kasko urdinak bidaltzen ziren lehen aldia zelako. Era berean, Espainia bezalako herrialdeentzat, bere tropek kasu urdinak erakutsi eta nazioarteko misioan irten zitezkeen lehen aldia zen, eta zerrenda luze bateko lehena izan zen.

Zinema da, beharbada, gatazka honetan arreta apur bat erakutsi duen komunikabideetako bat, nahiz eta zeharka izan.

El señor de la guerra filmak Namibiako bakeari buruzko eszena bat zuen, non Yurik eta Vitalik Ava haur beltzez eta NBEko kasko urdinez inguratuta ikusten duten, Hiruko Akordioen sinadura ospatzen; baina eszena azken muntaiatik kendu zuten. DVDaren apartekoetan ikus daiteke.

Edward Zwicken Diamante de Sangre (2006) filmean, Leonardo DiCapriok antzeztutako pertsonaiak, Danny Archerrek, Bufalos 32 batailoiko kide gisa parte hartu zuen gerra honetan. Unitate hori gehienbat integratuta zegoen, eta batzuetan soilik atzerritarrek hartzen zuten, batez ere herrialde horretatik emigratutako rodhesiar zuriek, herrialdea Zimbaue bihurtu zenean. Batailoia behin baino gehiagotan ezizenez Los Terribles deitua izan zen eta gaur egungo Namibian eta Angolan SWAPOren beso armatua den Namibia Askatzeko Herri Armadaren aurkako kontrainsurgentzia kanpainetan zerbitzatu zuen. Gerra horretan hainbat operazio arrakastatsu egin zituzten Angolan, baina baita Cassingako Sarraskia bezalako ekintzak ere. Haien trebetasuna erakutsi zuten, baina baita basakeria ere, XX. mendeko hilketa handienetako bat egin baitzuten. Pertsonaia honek bikain jorratzen du (Oscarretarako izendatua) Afrika beltzean jaiotako zuri batzuek duten trauma psikologikoa.

Gerra Jokoak edo WarGames filmean hiru aldiz aipatzen da Hegoafrikako gatazka, WOPR ordenagailu handiak bere kalkuluen emaitzak ematen dituenean. Hiru pantailetan, Hegoafrikako gatazka "barnekoa", "matxinada" eta "iraingarria" bezala izendatzen da, eta ez du bandorik ematen irabazletzat, gainerako herrialde eta eskualdeetan bezala.

Hegoafrikaren aldetik, Los dioses deben estar locos pelikularen emanaldietako bat da, Espainiako kasurako bigarrena. Gerraren zati bat girotzen da, eta boskimanoa bera ere soldadu hegoafrikar beltz baten eta bi etsairen arteko liskar batean biltzen da. Zintaren nazionalitatea hegoafrikarraren ontasuna argi ikusten da, alde egiten uzten baitie, eta kubatarra bere lurraldera itzultzera gonbidatzen du. Dena den, Hegoafrikako ikuspegia ez da erraz hautematen. Hala ere, ez dago daturik jakiteko Mugako Gerra Hegoafrikako Vietnamtzat har daitekeen ala ez.

Kubako aldearen ikuspegi bat ikus daiteke material logistiko eta belikoen lekualdaketa kontatzen duen Caravana filmean, baita Kanganba filma ere, Angolako probintzian jazotako gertaerak islatzen dituena. Izan ere, Angola eta Kubako tropak UNITA eta hegoafrikako tropek inguratuta ikusten dira. Gerra telebistako eta dokumentaletako hainbat sailetan edo Frank Delgado Veterano bezalako abestietan ere jorratzen da; azken horrek soldaduek bizitako kontraesan batzuk jasotzen ditu bere letran, hala nola, egun bateko gorespenak eta hurrengo eguneko inproperoak, edo azkenik indar mertzenario bat aurkitzea, eta ahalegin hura itzultzean aintzat hartzeko nahia.

1. Andresen, Fernando (2001). The origins of the Angolan civil war: foreign intervention and domestic political conflict (segunda edición). Londres: Macmillan Press. ISBN 0-333-68471-0.
2. Aróstegui Sánchez; García Sebastián; Gatell Arimont; Palafox Gamir; Risques Corbella (2005). Historia del mundo contemporáneo. Barcelona: Vicens Vives. ISBN 84-316-6457-6.
3. Attrill, Mark; Rolfe, Mark (2006). Dassault Mirage F1 (en inglés). Oxon: The Aviation Workshop Publications Ltd. ISBN 1-904643-10-8.
4. Bergot, Erwan (1979). La batalla de Dien Bien Phu. Barcelona: Albar. ISBN 8496803007.
5. Breytenbach, Jan (2002). The buffalo soldiers (en inglés). Alberton: Galago Books. ISBN 9781919854113.
6. Caranci, Carlos (2002). «Angola: termina la guerra de Sabimbi el irreductible». La aventura de la Historia (Madrid: Arlanza Ediciones) 3 (44). ISSN 1579-427X.
7. Caranci, Carlo (2007). «La guerra del amo blanco, epopeya alemana en Camerún». La aventura de la Historia (Madrid: Arlanza Ediciones) 9 (99). ISSN 1579-427X.
8. Cherry, Janet (2011). Spear of the Nation: Umkhonto weSizwe (en inglés). Sunnyside: Jacana. ISBN 978-0-8214-4443-6.
9. Ciment, James; Hill, Kenneth (1999). Encyclopedia of Conflicts Since World War II (en inglés). Nueva York: Fitzroy Dearborn. ISBN 1-57958-181-1.
10. Concepción, Eloy (1987). Por qué somos internacionalistas. La Habana: Ediciones políticas.
11. Gaddis, John L. (2008). La guerra fría. Barcelona: RBA. ISBN 9788498671131.
12. Garibaldi, Luciano (2001). Un siglo de guerras. Barcelona: Librería Universitaria de Barcelona. ISBN 8489978360.
13. Geldenhuys, Jannie (2012). At the front a General's account of south africa's border war (en inglés). Johannesburgo & Ciudad del Cabo: Jonathan Ball Publishers.
14. George, Edward (2007). Cuban Intervention in Angola, 1965-1991 (Cass Military Studies). Nueva York: Frank Cass. ISBN 0415350158.
15. Gleijeses, Piero (2002). Conflicting Mission: Havana, Washington, and Africa (en inglés). Chapel Hill: North Carolina Press.
16. Goot, J. Richard (2007). Cuba. Madrid: Akal. ISBN 9788446024323.
17. Negrí, Gusti (2007). «Ghana grita libertad». La aventura de la Historia (Madrid: Arlanza Ediciones) (102). ISSN 1579-427X.
18. Jiménez, Rubén G. (2008). Cuito Cuanavale crónica de una batalla. La Habana: Extramuros. ISBN 9789592662117.
19. Jiménez, Rubén G. (2009). En el sur de Angola. La Habana: Letras cubanas. ISBN 9789591016270.
20. Katjavivi, Peter H. (1988). A history of resistence in Namibia. Oxford: James Currey. ISBN 9780852553206.
21. Minter, William (1994). Apartheid's contras (en inglés). Londres: Zed Book. ISBN 1439216185.
22. Moorcraft, Paul; McLaughlin, Peter (2008). The Rhodesian war a military history. Edición revisada. Soth Yorkshire: Pen & Sword. ISBN 9781844156948.
23. Nortje, Piet (2003). 32 Battalion (en inglés). Ciudad del Cabo: Zebra Press. ISBN 9781868729142.
24. Olusaga, David; Erichsen, W. Casper (2010). The Kaiser's Holocaust: Germany's Forgotten Genocide and the Colonial Roots of Nazism. Londres: Faber and Faber Ltd. ISBN 9780571269488.
25. Ortega, Félix (1983). «USA-URSS Quien puede más». Muy Interesante (Madrid: G+J) (31).
26. Pitta, Robert; Fannell, Jeff; McCouaig, Simon (1993). South African Special Forces (en inglés). Londres: Osprey. ISBN (1)1855322951 |isbn= incorrecto (ayuda).
27. Purkitt, Helen E.; Burgess, Stephen F. (2005). South Africa's Weapons Of Mass Destruction. Bloomington: Indiana Univertity Press. ISBN 025321730X.
28. Rojo, Alfonso (1993). La odisea de la tribu blanca. Barcelona: Planeta. ISBN 8408010395.
29. Ross, Robert (2006). Historia de Sudáfrica. Madrid: Akal. ISBN 978-84-460-2295-4.
30. Saunders, Christopher (2003). Re-Examining Liberation in Namibia: Political Culture Since Independence (en inglés). Uppsala: Nordic Africa Institute. ISBN 9171065164.
31. Solé, José María (2003). «El Conquistador la forja de Rusia». La aventura de la Historia (Madrid: Arlanza Ediciones) 5 (55). ISSN 1579-427X.
32. Steenkamp, Willem (1989). South Africa's border war, 1966-1989 (en inglés). Fotografías de Al J. Venter. Orange: Ashanti Pub. ISBN 9780620139670.
33. Steynberg, André; Dry, Mark (2004). Fischer-Tropsch Technology (en inglés). Amsterdam: Elsevier. ISBN 0444451354X |isbn= incorrecto (ayuda).
34. Stockwell, John (1978). In Search of enemies A CIA story (en inglés). Nueva York: Norton&Company. ISBN 9780393009262.
35. Tsokodayi, Cleophas Johannes PhD (2011). Namibia's independence struggle. The rol of the United Nations (en inglés). Nueva York: Xlibris. ISBN 9781456852924.
36. van Engeland, Anisseh; Rudolph, Rachael M. (2007). From Terrorism to Politics (en inglés). Ashgate: Hampshire. ISBN 978-0-7546-4990-8.
37. Walmer, Max (1986). Guía Ilustrada de Fuerzas de Élite (I), Tecnología Militar,. Barcelona: Orbis. ISBN 84-7634-926-2.

• Namibiako historia
• Hegoafrikako historia
• Angolako historia
• Hegoafrika apartheidaren garaian
• Gerra Hotza
• Angolako gerra zibila