Edukira joan

Daniel Defoe

Artikulu hau "Kalitatezko 2.000 artikulu 12-16 urteko ikasleentzat" proiektuaren parte da
Wikipedia, Entziklopedia askea

Daniel Defoe

Bizitza
Jaiotzako izen-deiturakDaniel Foe
JaiotzaLondres eta Ward of Cripplegate (en) Itzuli, 1660
Herrialdea Ingalaterrako Erresuma
 Britainia Handiko Erresuma
Lehen hizkuntzaingelesa
HeriotzaMoorfields (en) Itzuli, 1731ko apirilaren 24a (70/71 urte)
Hobiratze lekuaBunhill Fields Burial Ground (en) Itzuli
Familia
AitaJames Foe
AmaAlice Marsh
Ezkontidea(k)Mary Tuffley (en) Itzuli  (1684 -
Seme-alabak
Jarduerak
Jarduerakkazetaria, eleberrigilea, prosalaria, haur literaturaren idazlea, publizista, idazlea, enpresaburua, iritzi-kazetaria, poeta eta argitaratzailea
Lan nabarmenak
Sinesmenak eta ideologia
ErlijioaPresbiterianismoa
IMDB: nm0214518 Allocine: 35515 Allmovie: p204314
Musicbrainz: 5160f7d4-4140-44c4-a84d-790a537a9e22 Discogs: 1423187 Find a Grave: 270 Edit the value on Wikidata

Daniel Defoe, jaiotzez Daniel Foe, (Londres, 1660ko irailaren 13a?[1] - Londres, 1731ko apirilaren 24a.?)[2], Zalantza dago bere jaio eta heriotza datarekin. Kazetari eta nobela idazle famatua izan zen. Mundu osoan zehar ezaguna izan zen Robinson Crusoe nobelagatik. Erresuma Batuko nobela errealistaren fundatzailetzat jotzen da. [3]Prentsa ekonomikoa idatzi zuen lehenengo idazle ezaguna da.[4]

Biografia

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Lehen urteak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Daniel Foe Londresen jaio zen St. Giles Cripplegate parrokia inguruan, baina data eta lekua ez dakizkigu ziurtasunez. Gurasoak Annie eta James Foe izan ziren. Aita The Worshipful Company of Butchers izeneko harakinen gremioko kidea zen eta argizariak egiten ateratzen zuen bizimodua. Presbiteriano zorrotza izaki, haren iritziek eragina izango zuten gerora semearengan. Askotan, gurasoen sinesmen erlijiosoak ez zetozen bat Ingalaterrako Elizarekin. Danielek erantsiko zion abizenari “de” eta, behin baino gehiagotan, De Beau Faux sendikoa zela esan ohi zuen.[5] Bere ama, Annie, Danielek 10 urte zituela hil zen. [6]

Bere lehenengo hezkuntza Dorking-en (Surrey konderrian) jaso zuen. 14 urterekin, presbiteriano disidenteentzako Londresko Charles Morton eskolan ikasi zuen, baina ez zuenez nahi ministroa izan, akademia utzi eta merkatari lanetan murgildu zen -galtzerdiak, artilezko gaiak edo ardoa salduz- eta Europan zehar bidaiatu zuen. Nahiz eta anbizio handiko gizona izan negozioak ez zitzaizkion oso ondo atera, zor asko izan zituen eta horrek kartzelara ere eraman zuen uneren batean.[7]

Ezkontza, negozioak eta politika

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

1684an, Mary Tuffleyrekin ezkondu zen eta 3.700 £-ko dotea jaso zuen: dote handia, garai hartarako. Zorrak eta arazo politikoak izan zituen, baina hori ez zen oztopo bat izan bere ezkontzak 50 urte irauteko eta bi seme eta bost alaba izateko.[8]

1685ean, Monmoutheko dukearen aurkako matxinadan hartu zuen parte. Eliza batean ezkutatu zen matxinadak porrot egin zuenean eta hantxe ikusi zuen Robinson Crusoe izena harrian grabatuta, gerora mundu osoan ospea lortuko zuen heroi bihurtuko zuena. Indultua lortu zuen eta kartzelatik libratu zen.

1688an Gilen III.a Ingalaterrakoaren alde egin zuen Iraultza Loriatsuan. 1692an porrot egin zuen merkataritza negozioetan, eta espetxeratua izan zen. Kartzelatik atera ondoren Europan zehar bidaiatzen ibili zen. 1697tik 1701era Gilen III.aren ezkutuko ajentea izan zen, eta 1703tik 1714ra Harley-rena eta beste zenbait ministrorena. [9]

1719tik aurrera literaturan murgildu zen, eta eleberriak idatzi zituen batez ere. Bere bizitzako azken urteetan zor asko izan zituen. [10]

Idazletza

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

1701ean, lehen lana argitaratu zuen, "Egiazko ingelesa", Gilem III.a erregearen defentsan eta aurreiritzi nazionalei eraso eginez.

Handik bi urtera, ekintza politikoak kondenara eraman zuen eta 1703an pikotatik zintzilikatu zuten, The Shortest Way with Dissenters panfletoa idatzi zuelako. Hala ere, kondairaren arabera, Hymn to the Pillory poema errezitatu zuen eta pikotaren inguruan zegoen jendeak, min emateko objektuak bota ordez, loreak bota zizkion. Bi egun pikotan pasa eta gero, kartzela zigorra erori zitzaion Newgateko presondegian, baina ez zuen zigorra bete beharrik izan agente sekretu bezala lan egin zuelako gobernu ingelesarentzako. Negozioak porrotean, 1713ra arte, kazetari lanetan ibili zen The Review aldizkarian.

Azken urteetan idatzi zituen eleberriek arrakasta izugarria lortu zuten bere garaian, eta ospea eman zioten. 1719an argitaratu zen Robinson Crusoeren abenturak, eta bertan kontatzen zituen naufragio baten ondoren hutsik dagoen uharte batera heltzen da gizon baten abenturak. Alexander Selkirk marinel eskoziarraren eta Pedro Serrano marinel espainiarraren naufragio erreala kontatu zuen. Liburu hau lehenengo eleberri ingelesa kontsideratzen da.

1720an, The Life, Adventures and Piracies of the Famous Captain Singleton idatzi zuen, bi gizonezkoen arteko amodioa: nola Quaker Williamek Singleton kapitaina bizitza kriminal eta pirata batetik aldendu zuen, bikote bezala Londresen bizitzeko. Hori bai, ingeles zipitzik ez zuten jendaurrean hitz egiten, greziarrak zirelakoan; Singleton Williamen arrebarekin ezkonduta zegoelako itxura egiten zuten.

1722an, Moll Flandersen abenturak eleberria argitaratu zuen. Obra honek literatura pikareskoaren ezaugarriekin bat egiten du: narrazioa pasarte desberdinetan dago zatituta, pertsonaien eboluzioa gertaeren arabera ikus dezakegu, protagonistaren klase sozialaren aldaketa agertzen da, eta engainua eta itxura hartzen ditu gai nagusi bezala.

A journal of the plague year of 1665  1722an publikatu zuen nobela historiko hau, 1655eko Londresen egon zen izurriteari buruz hitz egiten duena.

1724an, Roxana: The Fortunate Mistress. Eragin handia izan zuen; deskripzio errealista nabarmendu zen liburu honetan. Lady Roxanaren ondorengo lan gehienak A tour throught the Whole Island of Great Britain bezalako bidaia-liburuak izan ziren.

Jonathan Wild kriminala urkatu zutenean, Defoek Applebee's Journalentzako artikulua idatzi zuen eta True and Genuine Account of the Life and Actions of the Late Jonathan Wild argitaratu zuen gero, 1725eko ekainean.

Daniel Defoe 1731n hil zen eta heriotzaren arrazoiak ez dira ziurrak. Uste da apirilaren 24 edo 25ean izan zela eta Bunhill Fieldsen, Londresen, dago ehortzita.

Robinson Crusoe

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Robinson Crusoe (ingelesez, jatorrizkoan The life and strange surprising adventures of Robinson Crusoe) ingelesez idatzitako lehenengo eleberritzat hartzen den liburua da, Daniel Defoe ingelesak Alexander Selkirk eskoziar itsasgizonaren istorioan oinarriturik idatzia, lehen aldiz 1719an argitaratua.  Lehen edizioa egilearen izenik gabe argitaratu zen, egiazko naufragoak idatzitako memoria liburua balitz bezala hartua izan zedin. Robinsonek gizon modernoaren eredua sinbolizatzen duten ezagugarriak ditu: bizirik irauteko eta ekonomikoki hobetzeko desioak dauzka. Gizon moderno eta indibidualaren eredua islatzen du.[11] Urte hartan bertan, liburu honen jarraipena zen The Further Adventures of Robinson Crusoe idatzi zuen Defoek.

Hainbat aldiz zinemaratu dute liburua.

Lanak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Robinson Crusoe. Lehen edizioa

Fikzioa

  • The Consolidator or, Memoirs of Sundry Transactions from the World in the Moon (1705)
  • Atlantis Major (1711)
  • Robinson Crusoe (1719)
  • The Farther Adventures of Robinson Crusoe (1719)
  • Captain Singleton (1720)
  • Memoirs of a Cavalier (1720)
  • A Journal of the Plague Year (1722)
  • Moll Flanders (1722)
  • Roxana: The Fortunate Mistress (1724)
  • The Family Instructor
  • The Pirate Gow
  • The Storm
  • The King of Pirates (1719)
  • Colonel Jack

Saiakerak

  • Conjugal Lewdness
  • Serious Reflections of Robinson Crusoe (1720)
  • The Complete English Tradesman
  • An Essay Upon Projects – Argitaratu zuen lehen liburua.
  • An Essay Upon Literature – 1726
  • Mere Nature Delineated – 1726
  • A Plan of English Commerce - 1728
  • A General History of the Pyrates, Defoe's authorship of this pseudonymous work is disputed

Poemak

  • The True-Born Englishman: A Satyr

Euskaratuak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]
  • Robinson Crusoe (Robinson Crusoe, 1719). Ibaizabal, 1997. Itzultzailea: Aintzane Ibarzabal
  • Robinson Crusoe (Robinson Crusoe, 1719). Elkar, 2012. Itzultzailea: Aintzane Ibarzabal[12]

Erreferentziak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]
  1. ↑ (Ingelesez) Who is Daniel Defoe? Everything You Need to Know. (Noiz kontsultatua: 2018-01-09).
  2. ↑ Paul Duguiden arabera, "Limits of self organization" lanean azaltzen duenez, First Monday (2006ko irailaren 11): "Most reliable sources hold that the date of Defoe's birth was uncertain and may have fallen in 1659 or 1661. The day of his death is also uncertain."
  3. ↑ Daniel Defoe (1660? - 1731). (Noiz kontsultatua: 2018-06-01).
  4. ↑ Adams, Gavin John. (2012). Letters to John Law. Newton Page, liii-lv or. ISBN ISBN 978-1-934619-08-7..
  5. ↑ Biography of Daniel Defoe. (Noiz kontsultatua: 2018-06-01).
  6. ↑ John J., Richetti. (2015). The Life of Daniel Defoe. Wiley-Blackwell ISBN 978-1-119-04530-4..
  7. ↑ Robinson Crusoe. Liburuaren sarrera. (Noiz kontsultatua: 2018-06-01).
  8. ↑ The Broadview anthology of British literature. Broadview Press 2006 ISBN 155111609X. PMC 63125391. (Noiz kontsultatua: 2018-11-02).
  9. ↑ 1661?-1731., Defoe, Daniel,. ([1997]). Robinson Crusoe. Ibaizabal ISBN 8483250632. PMC 433924282. (Noiz kontsultatua: 2018-11-02).
  10. ↑ Diccionario de los escritores del mundo. Everest [1988] ISBN 8424115414. PMC 20077851. (Noiz kontsultatua: 2018-11-02).
  11. ↑ Beitia., Iñaki Aldekoa. (2016). Literatura Unibertsala - Batxilergoa 1. (1. Ed. argitaraldia) Erein Argitaletxea, S.A ISBN 9788491090571. PMC 1056518804. (Noiz kontsultatua: 2018-11-02).
  12. ↑ «NorDaNor | EIZIE» nordanor.eus (Noiz kontsultatua: 2018-11-12).

Ikus, gainera

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Kanpo loturak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Wikimedia Commonsen badira fitxategi gehiago, gai hau dutenak: Daniel Defoe Aldatu lotura Wikidatan
"https://eu.wikipedia.org/w/index.php?title=Daniel_Defoe&oldid=8958173"(e)tik eskuratuta