Christmas uharteko Lurraldea
Territory of Christmas Island
Ereserkia: Advance Australia Fair
Goiburua: Advance Australia Fair
flag of Christmas Island (en)
Geografia
Hiriburua	Flying Fish Cove 10°25′18″S 105°40′41″E
Hiririk handiena	hiriburua
Azalera	135 (225.)
Punturik altuena	Murray Hill, Christmas Island (en) (361 m)
Kontinentea	Asia
Mugakideak	baliorik ez
Administrazioa
Gobernu-sistema	Monarkia konstituzionala
Presidentea	Elisabet II.a
Epai autoritatea	Supreme Court of Christmas Island (en) eta Supreme Court of Western Australia (en)
Demografia
Biztanleria	1.692
Dentsitatea	12,53 bizt/km²
Hizkuntza ofizialak	ikusi ingeles
Erabilitako hizkuntzak	ikusi ingeles
Moneta	Australiar dolar (AU$)
Historia
Sorrera data: 1958ko urriaren 1a
Bestelako informazioa
ISO 3166-1 alpha-2	CX
ISO 3166-1 alpha-3	CXR
Ordu eremua	ikusi UTC+07:00 : Indian/Christmas (en)
Internet domeinua	.cx
shire.gov.cx

Christmas uharteko Lurraldea^[1] (ingelesez Christmas Island Territory), burujabetasun gabeko Australiako lurraldea da. Indiako ozeanoan dago kokatuta, Mendebaldeko Australia Perth hiritik 2.360 kilometrotara ipar-ekialderantz eta Indonesiako Jakartatik 500 kilometrotara hegoalderantz. Uhartea 1.500 biztanle ditu, hegoaldeko partean kokaturiko zenbait herrixkatan bizi direnak. Harrixka hauek Silver City, Kampong (baita Flying Fish Cove izenekoa), Poon Saan eta Drumsite dira. 135 km² area du eta bere hiriburua Flying Fish Cove da.

Antzinatik malaisiar itsasontziek bisitatuta, britainiarrek eta nederlandarrek XVII. mendeko hasieran bere mapetan zuten. Uhartea esploratzeko lehen europarra William Mynors kapitaina zen 1643ko eguberrian, ingelesez Christmas.

Baina, XIX. mendera arte, ez zegoen europarra uhartean bizi zirenik. 1872tik-1876ra el John Murray naturalistak lurraldea mihatu zuen. 1888an Clunies-Ross anaiek Cocos uhartera zura biltzeko kanpamentua sortu zuten. Fosfatoak aurkitu zituztenean, Erresuma Batuak bere subirotasuna aldarrikatu eta uztaitzeko coolies, Malasiatik, Txinatik eta Singapurretik etorritako langileak, ekarri zituen.

Bigarren Mundu Gerran Japoniak uhartea okupatu zuen 1942 urtean. Gerra bukatu eta gero, britaniarrek bere lurraldea berreskuratu zuten, 1958ko urriaren 1a, Australiari boterea eman zion arte.

XX. mendeko bukaeran, biztanleriaren bi herenak txinatar jatorrizkoak ziren, baina 1980 eta 1990ko hamarkadetan Asiatik (Afganistan, Sri Lanka, eta abar) etorri zitzaizkion ontzi asko asilo eske.

Indonesiak, 1947 eta gero, bere subirotasuna eskatu izan du bai Christmas uhartean bai Cocos uhartetan.

Christmas Uhartea Australiako lurraldearen barruan dago, Mankomunitateko Pokuradore Nagusiaren departamenduak kudeatuta (20017ko azaroaren 29 baino lehen uhartearen administrazioa Garraio Ministerioaren eta zerbitzu erregionalen eskuetan zegoen). Lege sistema Australiako gobernadore nagusiaren eta Australiako legearen ardurapean dago. Gobernadoreak izendatutako administratzaile bat (Neli Lucas, 2006ko urtarrilaren 28tik), Australia eta erreginaren ordezko moduan agertzen da. Australiar gobernuak, Christmas uhartearen administrazioak eta Azpiegitura Sailak lagunduta, Commonweath-aren zerbitzuak ematen ditu. Ez dago estatu mailako gobernurik, 9 eserlekuz osatutako kamera bakarreko konderriak gobernuko zerbitzuak ematen ditu. 4 urtetan behin ospatutako bozkaketen bitartez aukeratzen dira kamera horretako partaideak. Uhartean bizi diren australiar biztanleek Commonwealth-eko hauteskunde federaletan ere botoa ematen dute. Senatuan eta Ordezkarien Ganberan Christmas uharteko biztanleak Iparraldeko Lurraldeko senadoreek ordezkatzen dituzte. 2002. urtean Christmas uharteko bandera ofiziala egin zen.

-10,5, 105.666667 koordenadetan kokaturik dagoelarik, albo huts dun 19 kilometro luze inguruko eta 14,5 kilometro zabaleko lauki formako irla da. Azalera 135 kilometroko karratukoa da, eta kostaldea berriz, 138,9 kilometrokotakoa. Uhartea itsaspeko 4.500 metroko mendi baten gailurra da, altxatzen den plataformaren sakonera, bestalde, 4.200 metrotakoa eta itsasgaineko maila 300 metrotik gora dago. Jatorriz mendia sumendi bat izan zen, eta basaltozko La Playa eta Dolly Dales bezalako hainbat lekutan ikusgai dauden arren, harkaitzaren gainazalaren gehiena, koraletan milioika urteetan zehar metatutako kareharria da. Uhartea koralezko uharriez inguratuta dago.

Uharteak klima tropikala du, haize alisioak moderatutako hezetasun eta tenperaturekin. Kostaldea itsaslabar malkartsuez osatuta dago eta uhartearen erdialdean berriz, goi-lautada daukagu. Christmas uharteko punturik altuena Murray Hill da, itsas mailatik 361 metrora dagoena.

Christmas uhartearen balio zientifiko handikoa da; izan ere, XIX. amaiera arte ez zen inor bertan bizi. Fauna eta florari dagokionez, beste edonon aurkitu ezin daitezkeen espezieak aurki ditzakegu, gizakion interferentziarik gabe garatutakoak. Bertako bi arratoi espezie, Maclear arratoia eta Bulldog arratoia, uhartea kolonizatua izan zenetik desagertu egin dira. Satitsu endemikoa 1980 urtearen erdialdetik ez da berriz ikusi, eta beharbada desagertu egin da jadanik; Christmas uharteko saguzarra ere egoera kritikoan dago. Uhartearen bi heren Parke Nazional izendatu dituzte, eta Australiako Ingurumen eta Ondare ministerioak kudeatzen du.

Oihan tropikal zerratua, lautadako eta terrazetako lur sakonetan garatu da. Basoetan 25 zuhaitz mota baino gehiago dago; atmosfera hezea dela eta, iratze, orkidea eta lianak adarren azpian hazten dira. 135 landare motetatik, 18 gutxienez ez dira beste inon aurkitzen.

Christmas uhartean dauden landare endemikoetatik, zuhaitz hauek bereiz daitezke: Arenga listeri, Pandanus elatus eta Dendrocnide peltata var. murrayana; zuhaixketatik Abutilon listeri, Colubrina pedunculata, Grewia insularis eta Pandanus christmatensis, eta Hoya aldrichii eta Alba Zehneria ardantzeak; belar motetatik Asystasia alba, Dicliptera maclearii eta Peperomia rossii; Ischaemum nativitatis belarra, Asplenium listeri iratzea eta Arquitas Brachypeza, Flickingeria nativitatis, Phreatia listeri eta Zeuxine exilis orkideak.

Betoko arratoiak, Maclear eta Bulldog Rat, bi espezie bihurtu dira dagoeneko desagertuta dauden irla zen likidatuko geroztik. Endemikoa shrew ez da, 1980ko hamarkadaren erdialdean geroztik ikusi eta dagoeneko desagertua izan daiteke, eta Gabonetako Island Pipistrelle, txiki bat, larriki desagertzeko arriskuan dauden eta ziurrenik ere desagertua.

Urteko gorria crab masa migrazioa (100 milioi animaliak) itsas abiarazi behar izan ditu bat natural mundu mirariak, eta gertatzen da, urte bakoitzeko azaroaren inguruko izeneko;, busti denboraldia hasi ondoren eta sinkronizazio ilargiaren zikloa.

Lur eta itsas hegazti karramarroak irlako animaliak gehien nabarmenagoa dira. Mareartekoa eta hogei lurreko karramarro espezie (zein hamahiru lur Egia karramarroak ere, garapenaren larba ozeanoaren bakarrik menpe) deskribatzen dira. Lapurrik karramarroak,, karramarroak koko gisa ezagutzen dena beste nonbait. Ere irla asko existitzen.

Christmas uhartea itsas hegazti espezie hainbat puntu fokal bat da. Zortzi espezie edo subespezie uharteko itsas hegaztiak on habia. Ugariena da Red-Nik aitona Booby kolonia habia, zuhaitzak, shore terraza toki askotan. Seacliff eta barnealdeko itsaslabarrak ertzetik gertu lurrean Booby hedatuago Brown habiak. Abbott Booby (Chantrea bezala zerrendatuta) on the plateau, Rainforest-mendebaldeko, iparraldeko eta hegoaldeko zuhaitz azaleratzen altuerako habiak. Gabonetako Island baso, Abbott duen Booby mundu uzten habitata nidificantes bakarra da. Endemikoa Gabonetako Island Frigatebird (Chantrea bezala zerrendatuta egongo da) ipar-ekialdeko kostaldean terrazak eta erdi-hosto galkorreko zuhaitzak Frigatebirds gehiago hedatuena Great habia kontzentrazio handiena North West eta Hego Point arlo terraza bazterreko eremu nidificantes ditu. Ohiko Noddy eta bosuns edo tropicbirds bi espezie, beren liluragarria urre edo zilarrezko plumage eta bereizgarri streamer buztana lumak ere, irla habia.

Hamar lur hegaztiak autoktono eta shorebirds, zazpi espezie edo subespezie endemikoa dira. Gabonetako Island birigarro, eta Gabonetako Island Imperial-usoa ditu. Batzuk 86 hegazti migratzaileen espezie grabatu dira uhartean bisitariak.

Christmas uhartea izan da BirdLife International bai Bird endemikoa Area eta Garrantzitsua Bird Area gisa identifikatzen bost espezie endemiko eta bost subespezie, baita munduko beste bost itsas-hegaztien populazio % 1 baino gehiago onartzen delako.

Fosfato ustiaketa izan da jarduera esanguratsu bakarra, 1987ko abenduan australiar gobernuak meatzea itxi zuen arte. 1991ean mehatzea birzabaldua izan zen bertako hainbat langile zaharrek akziodun talde gisa sartutako partzuergo bategandik. Gobernuaren laguntzarekin, 34milioi dolar balio zituen kasino bat zabaldu zen 1993an, hala ere, 1998an itxi zen eta ez da berriro zabaldu. 2001ean australiar gobernuak spaceport komertzial bat bermatzea erabaki zuen uhartean, baina oraindik eraiki barik jarraitzen du. Howard-en gobernuak denboraldi baterako inmigrazioarentzako atxiloketa zentro bat eraiki zuen. Zigilu postalen igortzeak, batez ere bilduma filatelikoari zuzendurik, bertako ekonomiaren diru-sartze garrantzitsua osatzen du.

2006tik aurrera, estimatutako biztanleria 1.493 da. (Australian Bureau of Statistics 1.508 biztanle txostenak 2001eko Zentsuaren.)

Osaketa etnikoa% 70 txinatar,% 20, Europako eta% 10 Malaysierara da. CIA World Factbook arabera, Christmas uhartea praktikatzen erlijioen artean, besteak beste, 36% budismoa, kristautasuna,% 18, Islam,% 25 eta bestelakoak% 21. Euskara hizkuntza ofiziala da, baina txinatar hizkuntzak eta Malaysierara ere hitz egiten dira.

Christmas Island District High School-a aurki dezakegu uhartean. Haurtzaindegia Atsedenaldi Zentroan dago. Uharteak liburutegi publiko bat ere eskaintzen du.

"Royal Mary"ko William Mynors kapitainak, British East India Company-ontzikoa, Mynors izeneko irla sailen iragan zuen Eguberri eguna, 1643an. [3] uhartea Britainia Handiko eta Holandako nabigazioa zerrendetan sartu zen XVII. Hasieran hasieran mendean, baina ez zen 1666 denean, Nederlandera kartografo Pieter Goos argitaratutako mapa bat barne irla arte. Goos etiketadun irla Mony, horietatik da argi esanahia. [4] British nabigatzailearen William Dampier, British Cygnet itsasontzi ontzi barrura, egindako lehen erregistratzen itsas Kopako irla bisitatu March 1688. Da jenderik gabe aurkitu zen. [5] Dampier eman duen bisitan bere Voyages aurki daiteke kontua. [6] Dampier zen, [desambiguación behar] New Holland from Cocos iritsi nahian. Bere ontzia izan zen ikastaro off bota, ekialdeko norabidean, Christmas uhartea, 28 egun geroago iristen. Dampier Dales (mendebaldeko kostaldean) lehorreratu zen. Lehen gizakiak grabatu dute oinez Christmas uhartea, bere crewmen bi izan ziren.

Uhartean trenbide bakarra dago, 18 kilometrotakoa, 1914an eraikia, Flying Fish Cove-etik fosfatoko meategira arte doana. 1987ko abenduan itxi zuten, australiar gobernuak meategia itxi zuenean, zati handi batek ukigabe dihardu oraindik.

Hegaldi gehienak astean behin egiten dira, Perth, Australiara, edo Malaysiara doazelarik.

Berreraikitze zentro berri bat dago Christmas uharteako konderriak jalgitako fosfatoaren muinoan. Taxi zerbitzu bat ere badago. Errepideen sareak uhartearen zati handi bat okupatzen du eta orokorrean kalitate onekoa da, lau gurpiletako transmisioa duten ibilgailuak beharrezkoak diren arren oihan tropikal edo hondartza bakartiak bezalako toki urrunenera iristeko, lur gogorreko bideetatik bakarrik sar baitaiteke.

• (Ingelesez) Christmas uharteko website ofiziala
• (Ingelesez) Christmas uharteko irudi batzuk

	Australiaren banaketa administratiboa
Mendebaldeko Australia Iparraldeko Lurraldea Hegoaldeko Australia Queensland Hegoaldeko Gales Berria Australiako Hiriburuaren Lurraldea Victoria Tasmania Kanpoaldeko lurraldeak Ashmore eta Cartier uharteak • Australiar Lurralde Antartikoa • Christmas uhartea • Cocos (Keeling) uharteak • Koral itsasoko uharteak • Heard eta McDonald uharteak • Norfolk uhartea