Pribatizazio

Pribatizazioa ekonomian gauzatzen den mekanismo bat da. Horren bidez, gobernuak industria edo jarduera bat eremu publikoaren parte izateri uzten dio, eta Estatutik enpresa edo erakunde pribatuetara transferitzen edo eskualdatzen ditu.

Pribatizazioak Estatuak ekonomian duen parte-hartzea murrizten duenez, politika kapitalistekin identifikatzen da. Tresna hori nazionalizazioaren aurkakoa da.

Pribatizazioa modu ezberdinetan gerta daiteke. Metodo ohikoenak hurrengoak dira: akzioen eskaintza publikoa, akzioen salmenta pribatua, inbertsio pribatu berria Estatuko Enpresetan (EE), gobernuaren edo Estatuko Enpresen (EE) ondasunen salmentak, zatika berrantolatzea (edo zatiketa), kudeatzaileek edo enplegatuek akzioak erostea, eta alokairu- eta gerentzia-kontratuak.

Aipatutako Estatu Enpresen edo gobernuaren aktiboen kontrol pribatura transferitzeko metodoez gain, badira  beste neurri batzuk batzuetan pribatizaziotzat har daitezkeenak edo prozesu horrekin erlazionatuta daudenak.

Antzinako Greziako gobernuek ia jarduera guztiak azpikontratatzen zioten sektore pribatuari. Geroago, Erromatar Errepublikan, partikularrek eta enpresa pribatuek zerbitzu gehienak gauzatzen zituzten, adibidez zerga-bilketa. Hala ere, Erromatar Inperioak Estatu-jabetzako enpresak ere sortu zituen, esaterako ale ugari Enperadoreen jabetzako lursailetan ekoizten ziren.

Beharbada, pribatizazioaren aldeko lehen mugimendu ideologikoetako bat Txinako Han dinastiaren Urrezko aroan heldu zen, eta Taoismoak Wu weiren laissez-faire printzipioa sustatu zuen.

Errenazimenduan zehar, Europa gehienak eredu feudal ekonomikoa jarraitzen zuen. Aldiz, Txinako Ming dinastia berriro hasi zen pribatizazioa martxan jartzen.

Britania Handian, enclosure izeneko lur komunen pribatizazioak gertatzen ziren, Industria Iraultzara arte helduz herrialde honetan.

Estatuko ondasunen lehen pribatizazio masiboa Alemania Nazian gertatu zen 1933 eta 1937 bitartean, Alderdi Sozialista Nazionaleko gobernuak jabetza publikoa saldu zuenean 1930eko hamarkadaren erdialdean. Gainera, administrazio publikoek 1930eko hamarkadaren aurretik sortutako zerbitzu publiko batzuk, batez ere, gizarte-zerbitzuak eta lanarekin sortutako zerbitzuak, sektore pribatura eraman zituzten.

Britania Handiak bere industria siderurgikoa pribatizatu zuen 1950eko hamarkadan, eta Mendebaldeko Alemaniako gobernua eskala handiko pribatizazioan sartu zen. Hala ere, 1980ko hamarkadan Erresuma Batuko Margaret Thatcherren eta AEBetako Ronald Reaganen agindupean pribatizazioak mundu osoan indarra irabazi zuen.

1993an, Britaniar trenbidea pribatizatu zenean Thatcherren oinordekoarekin, John Majorrekin, ahalegin hauen gorengunea gertatu zen.

Erresuma Batuko partaidetza-eskaintza publikorik handienak Telecom Britaniarren eta Gas Britaniarren pribatizazioak izan ziren, 1980ko hamarkadan zehar Margaret Thatcherren gobernu kontserbadorearen pean, sektore publikoko zenbait enpresa sektore pribatuari saldu zirenean.

Latinoamerikako pribatizazioa 1980ko eta 1990eko hamarkadetan loratu zen, mendebaldeko politika ekonomiko liberalaren ondorioz. Uraren kudeaketa, garraioa eta telekomunikazioa bezalako zerbitzu publikoak eskaintzen zituzten enpresak azkar saldu ziren sektore pribatura.

1990eko hamarkadan, Estatu mailako enpresa asko pribatizatu zituzten Ekialdeko eta Erdialdeko Europan eta Errusian, besteak beste, Munduko Bankuaren eta Nazioarteko Garapenerako Agentziaren laguntzarekin.

Japan Postaren pribatizazioa, posta zerbitzu nazionalaren eta munduko bankurik handienetako baten artekoa da. Eztabaidan urteak eman ondoren, Japan Postaren pribatizazioa Junichiro Koizumik hasi zuen 2007an.

1988an, Mikhail Gorbatxoven perestroika politikak zentralki planifikatutako ekonomiaren pribatizazioa ahalbidetu zuen. Sobietar ekonomiaren pribatizazio handia hurrengo urteetan zehar gertatu zen, herrialdea desegin zenean. Ekialdeko blokeko beste herrialde batzuk ere bide bera jarraitu zuten, 1989ko iraultzek gobernu ez komunistak sartu ondoren.

Frantziako eskaintza publiko handiena France Télécom izan zen, eta Egiptok pribatizazioari ekin zion Hosni Mubarakin.

Estatuko jarduerak edo enpresak hiru metodo orokor erabiliz pribatiza daitezke: interesen eskualdaketa, delegazioa edo lekualdatzea.

Interesak eskualdatzeak enpresen edo ondasunen besterentzea esan nahi du. Horretarako, Estatuaren ekintza zuzena eta positiboa behar da, esklusiboki gertatzen dena. Enpresa edo ondasun bat martxan dagoen negozio gisa saldu edo lagatzen da, edo enpresa bat likidatu daiteke.

Estatuko enpresa baten salmenta partziala edo etapaz etapakoa izan daiteke, Estatuak une jakin batean bere edukitzeen zati bat bakarrik saltzen duenean.

Salmenten bidezko eskualdaketak bost modalitate izan ditzake: enpresaren salmenta negoziatua (edo) erosle bakar bati saltzea, akzioak jaulkiz edo salduz jendeari saltzea, administratzaileei saltzea, langileei saltzea, edo erabiltzaileei edo bezeroei saltzea.

Eskualdaketak ez du enpresa baten salmenta eskatzen, enplegatuei, erabiltzaileei edo bezeroei laga dakieke, edo, oro har, jendeari.

Akzioak jendeari ematea izan da Estatuko enpresen pribatizazioaren ezaugarri nagusia garai bateko herrialde sozialista gehienetan.

Azkenik, jarduera eskasa duen enpresa baten likidazioaren bidez egin daiteke eskualdaketa; hau da, bere aktiboak saldu, eroslerik aurkitu ezin bada eta enpresa errentagarri bihurtzeko aukerak lausengu gutxikoak badira.

Interesen eskualdaketak ez bezala, zeina behin bakarrik egiten den, delegazioak etengabeko funtzio estatala eskatzen du. Delegazioko pribatizaziora jotzen denean, administrazio publikoak sektore pribatuaren esku uzten du ondasun edo zerbitzuen ekoizpena, partzialki edo osorik, baina emaitzak gainbegiratzeko eginkizuna mantentzen du. Delegazioa kontratu, lizentzia, diru-laguntza, kupoi edo mandatu bidez gauzatzen da.

Administrazio publikoak jarduera bat pribatizatu dezake, erakunde pribatu batekin kontratu bat egiten duenean lana egin dezan.

Lizentzia baten arabera, administrazio publikoak zerbitzu edo produktu bat saltzeko eskubidea ematen dio erakunde pribatu bati.

Bi lizentzia mota daude. Batak enpresen jabari publikoa erabiltzen du merkataritza-jarduerak gauzatzean, eta bestea errentamendua da, non errentari pribatu batek Estatuaren jabetzako ondasun materialak erabiltzen dituen, merkataritza-enpresa batean aritzeko.

Jarduera bat egiten duena administrazio publikoa bera izan beharrean, erakunde pribatu batek egiten du, eta hari ematen dio diru-laguntza. Metodo hori, askotan, ospe politikoa irabazteko erabiltzen da, beraz, normalean, diru-laguntzak enpresa pribatuei bakarrik ematen zaizkie.

Kupoiak elikagaiak, etxebizitza, hezkuntza-zerbitzuak, osasun-arreta, haurtzaindegiak eta garraioa lortzeko erabil daitezke. Onuradunek merkatuan zerbitzu horiek eskuratzeko erabiltzen dituzte. Horrela, ekoizleei diru-laguntzak eman beharrean, diru-laguntzen kasuan bezala, kupoiek diru-laguntza ematen diete baldintza jakin batzuk betetzen dituzten kontsumitzaileei.

Estatuaren mandatuak erakunde pribatuei zerbitzu bat ematea eskatzen die, erakunde horien kontura. Langabezia-asegurua agindu horren adibide da.

Mandatuak, hala nola diru-laguntzak, kupoiak, lizentziak eta kontratuak, pribatizatzeko modutzat jo daitezke soilik Estatuaren funtzioa gutxitzea dakartenean, ez handitzea.

Estatuaren ekintza aktiboa eskatzen duten lehen bi metodoek ez bezala, desplazamendua prozesu pasibo samarra da, eta, merkatuak unean uneko beharrei erantzuteko garatzen diren heinean, Estatua sektore pribatuarekin ordezkatzera darama. Lekualdaketa ez-betetzeagatik, erretiratzeagatik eta liberalizatzeagatik gertatzen da.

Publikoa ohartzen denean Estatuak ematen duen zerbitzua desegokia dela, eta sektore pribatuak eskaria onartzen duenean eta hura asetzen prestatzen denean, ez-betetzeagatiko desplazamendutzat har daiteke.

Ez-betetzea nahita ez den bitartean, administrazio publikoak erantzukizuna nahita kentzeko ahalmena da.

Estatuko enpresa eta jarduerak, batzuetan, monopolio izaera dutelako eta sektore pribatuari haiekin lehiatzea debekatuta dagoelako baino ez dira existitzen. Liberalizazioa pribatizazio-metodo bat da, sektore pribatuari Estatuaren monopolioa aurkaratzeko eta lekualdatzeko aukera ematen badio.

Pribatizazioaren abantailak zerikusia dute Estatuaren likidezia handitzearekin eta hura zor eta pasiboetatik askatzearekin, funtsezkoa izan daitekeena premia ekonomiko larriko uneetan.

Bestalde, zenbait ondasun publikoaren kudeaketa pribatuak (adibidez, oinarrizko zerbitzuak: argia, telefonoa, etab.) eraginkortasunari eta zerbitzuen prestazioari dagokienez hobekuntza ekartzea du helburu, enpresak bere bezero-zorroa handitu nahiko dutelako eta, aldi berean, Estatuak arautu ahal izango duelako.

Pribatizazioaren defentsariek bestelako argumentu dituzte, hala nola, Estatuko industriak burokratikoak izaten direla, enpresa pribatuek gaitasuna dutela behar diren giza eta finantza-baliabide guztiak funtzio espezifikoetan zentratzeko, edo gobernuak hobekuntzak eten ditzakeela sentsibilitate politikoagatik eta interes bereziengatik, Estatuak monopolizatutako funtzioak ustelkerian erortzeko joera izanik. Beste ideia batzuk hurrengoak dira: Estatuak kontrolatutako enpresak informazioa edo aktiboak eskura ditzake, disidenteen edo bere politikekin bat ez datorren edonoren aurka erabil daitezkeenak; enpresa pribatu batek batzuetan errazago lor dezake inbertsio-kapitala finantza-merkatuetan, tokiko merkatuak existitzen direnean eta behar bezala likidatzen direnean; edo, gobernuek aldarrikatu edo konfiantzaren aurkako legeria egin dezakete, enpresa publiko zein pribatu guztien jokabide ez-lehiakorrei aurre egiteko.

Pribatizazioek langileen murrizketa eta zerbitzuen edo kontsumo-ondasunen prezioen gorakada ekarri ohi dute, tokiko merkatuan lehiakortasunari ekiteko beharrezkoak direnak. Horrek eragin negatiboa izaten du, oro har, egoera ahulenean dauden sektoreetan, enplegua galduz edo kontsumitzeko gaitasuna murriztuz, zerbitzu publikoen gorakadaren kasuan.

Bestalde, Estatuaren ondarea ahultzen da prozesu ekonomiko, sozial edo politikoei aurre egiteko; izan ere, ondasun nagusienetako asko interes pribatuen eta botere-taldeen araberakoak izango dira, eta horiek, kapital handien jabe izanik, eragina izan dezakete zeregin politikoetan.

Pribatizazioaren aurkako bestelako zenbait arrazoi defendatzen dira, hala nola, irabazien arrazoia gizarte-helburuen menpe egon behar direla, gobernuak hobekuntzak egin eta negozioek Estatuaren sarreretan lagundu behar dutela, edo gobernuko ministroak eta funtzionarioak behartuta daudela maila etiko gorenak mantentzera. Beste ideia batzuk hurrengoak dira: gobernuek dirua bildu dezakete finantza-merkatuetan Estatu-mailako enpresei maileguak emateko; herritar guztiei funtsezko zerbitzu bat eskaintzen dien Estatuko enpresa bat pribatizatzen bada, jabe berriak ordaindu ezin dutenei gizarte-betebeharra bertan behera uztea ekar dezake; edo, enpresa pribatuek ez dute etekinak maximizatzea beste helbururik.

• Frantzia: TF1.
• Erresuma Batua: BT Group, Sealink, BP, British Aerospace, British Gas eta Rolls-Royce.
• Mexiko: Telmex, TV Azteca eta Ferromex.
• Kolonbia: RCN Televisión, Caracol Televisión, Colombia Telecomunicaciones eta ISAGEN.
• Argentina: Telefónica Argentina, Ferrocarriles Argentinos, Servicios Eléctricos del Gran Buenos Aires, Empresa Nacional de Telecomunicaciones, Sociedad Mixta Siderúrgica Argentina, Caja Nacional de Ahorro y Seguro, Gas del Estado, Yacimientos Petrolíferos Fiscales, Aerolíneas Argentinas, Agua y Energía Eléctrica, Administración General de Puertos, Banco Hipotecario Nacional, Canal 11, Canal 13, Altos Hornos Zapla eta Hidroeléctrica Norpatagónica.
• Peru: AeroPerú, Empresa Nacional del Transporte Urbano del Perú (ENATRU), Compañía Nacional de Gas - Sol Gas, Refinería La Pampilla, Compañía Peruana de Teléfonos, Hierro Perú, Centromin Perú, Empresa Nacional de Ferrocarriles (ENAFER), Empresa de Generación Eléctrica (Edegel), Empresa de Distribución Eléctrica de Lima y Norte (Edelnor), Empresa de Distribución Eléctrica de Lima Sur (Edelsur), Minero Perú, Empresa Nacional del Tábaco (Enata), Banco Continental, Banco Internacional del Perú eta 90eko hamarkadan pribatizatutako 228 enpresa baino gehiago.
• Txile:  Radio Nacional de Chile, Entel Chile, Endesa Chile, Compañía de aceros del pacífico (CAP), Industria Azucarera Nacional (Iansa), Empresa nacional de telecomunicaciones (Entel), Línea aérea nacional (LAN Chile), Laboratorio Chile, Sociedad Química y Minera de Chile (Soquimich), Txileko diktadura zibiko militarrean (1973-1990) irregularki pribatizatutako Estatuko 700 enpresa baino gehiagoren artean.
• Espainia: Grupo Telefónica, Antena 3, Repsol, Endesa, Aena, Gas Natural, Iberia, Indra eta ENCE.
• Guatemala: Telgua.

• Capriles, Gonzalo. Privatización de la economía global: conexiones financieras y de contabilidad en los casos seleccionados. 2. Métodos básicos de la privatización. http://lanic.utexas.edu/project/sela/privatizacion/estudios/capriles2.htm.
• Máxima Uriarte, Julia (2019-10-27). Privatización. https://www.caracteristicas.co/privatizacion/.
• Pampillon Olmedo, Rafael (1997-01-23). ¿Para qué privatizar?. https://elpais.com/diario/1997/01/23/economia/853974025_850215.html.
• Privatización. Wikipedian. 2021ko abenduaren 14an berreskuratuta. https://es.wikipedia.org/wiki/Privatización.
• Privatization. Wikipedian. 2022ko urtarrilaren 1ean berreskuratuta. https://en.wikipedia.org/wiki/Privatization.
• S. Savas, Emanuel. Métodos de privatización. https://web.archive.org/web/20220106162851/http://www.ts.ucr.ac.cr/html/tlc/ts-tlc-018-metodos-de-privatizacion.pdf.
• Sánchez Galán, Javier (2016-05-06). Privatización. https://economipedia.com/definiciones/privatizacion.html.

• Globalizazio.
• Liberalismo.
• Kapitalismo.
• Nazionalismo.