Τουρνουά (Μεσαίωνας)

Τα τουρνουά (γαλλικά: tournoi) ήταν σειρές εκδηλώσεων του Μεσαίωνα. Πραγματοποιούνταν στη Δύση μεταξύ του 9ου και του 16ου αιώνα. Το απόγειο των τουρνουά ήταν στα έτη 1125-1225.^[1] Τα έπαθλα ήταν μερικές φορές ευγενή (αγώνας για ένα στεφάνι από λουλούδια), χρηματικά και κάποιες φορές συμβολικά, ενώ οι αγώνες μιμούνταν μια πραγματική μονομαχία ή ένα πόλεμο μικρής έκτασης. Οι διαγωνιζόμενοι, εκτός από τη στρατιωτική εκπαίδευση που λάμβαναν, είχαν την ευκαιρία ν' αποδείξουν την αξία τους μεταξύ των καλύτερων μαχητών ή να γίνουν πλούσιοι, χάρη στις πανοπλίες των ηττημ��νων ιπποτών και στα λύτρα που κατέβαλλαν οι φυλακισμένοι.

Στο Μεσαίωνα, τα τουρνουά συγκέντρωναν διάφορα γεγονότα. Κατά τη διάρκεια ενός τουρνουά, πραγματοποιούνταν μονομαχίες πεζικού, αγώνες ιππικής δεξιοτεχνίας και έφιππες κονταρομαχίες ή ξιφομαχίες, οι οποίες πραγματοποιούνταν σε ανοιχτούς και περιφραγμένους χώρους. Επίσης, οι ιππότες πραγματοποιούσαν ομιλίες σχετικά με πραγματικές μάχες μπροστά σε ένα ενθουσιώδες ακροατήριο (συμπεριλαμβανομένων γυναικών).^[2] Ο χώρος διεξαγωγής βρισκόταν στα σύνορα μεταξύ δύο ηγεμονιών, αλλά και σε χερσαίες εκτάσεις ανάμεσα σε δύο χωριά, σε απόσταση από καλλιεργούμενα εδάφη και σπίτια.^[3]

Ο κήρυκας των όπλων ανέφερε το έμβλημα των ιπποτών που επέστρεφαν στον αγωνιστικό χώρο. Το κοινό ντυμένο στα χρώματα των διαγωνιζόμενων ανέμενε τους πρωταθλητές, μερικοί από τους οποίους κρεμούσαν στο κράνος τους ένα μακρύ κομμάτι πολύτιμο ύφασμα, ένα αφαιρούμενο μανίκι από φόρεμα με κουμπιά ή χρωματιστά κορδόνια: τα τουρνουά αποτελούσαν τη διαθήκη του κώδικα τιμής της ιπποσύνης και της ευγενούς αγάπης.

Το ιπποτικό τουρνουά ήταν ένα άθλημα που παιζόταν στη Γαλλία, βόρεια του Λίγηρα (περιοχή των Φράγκων), στη Φλάνδρα (δηλαδή, στο δουκάτο της Νορμανδίας, Μαιν, στην κομητεία της Καμπανίας και στο γαλλικό δουκάτο του Βερμαντουά). Η Αγγλία φιλοξενούσε το τουρνουά σε 5 από τα μεγάλα κέντρα της. Ήταν επίσης δημοφιλές στην Αγία Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία, αν και φαίνεται να ήταν μικρότερο και ποιο σπάνιο από ότι στη Γαλλία (τουλάχιστον μέχρι το δωδέκατο αιώνα). Διοργανωτής ήταν κυρίως ο κάτοχος του χώρου διεξαγωγής του τουρνουά (κόμητες και δούκες), συνήθως στα σύνορα μεταξύ δύο ηγεμονιών.

Οι συμμετέχοντες προέρχονταν από τις ακόλουθες περιοχές και τις γειτονικές περιοχές: Βρετάνη, Ανζού, Πουατού, Βουργουνδία, κομητεία της Φλάνδρας, κομητεία του Αινώ, Αγγλία. Κάποιοι συμμετέχοντες προέρχονταν από την Κάτω Λωρραίνη (μετέπειτα Ολλανδία), ενώ δεν υπήρχε εκπροσώπηση από τα Νότια της Γαλλίας. Αρχικά, στο τουρνουά υπήρχε συμμετοχή κυρίως από «νέους» ιππότες, πτυχιούχους, που είχαν χριστεί αλλά δεν είχαν ακόμη φέουδο. Προσλαμβάνονταν επίσης εταιρείες μη ευγενών επαγγελματιών στρατιωτών. Μερικά μεγάλα τουρνουά συγκέντρωναν έως και τρεις χιλιάδες ιππότες ή δέκα χιλιάδες αγωνιστές (για εκείνο του Λανύ, συγκεντρώθηκαν περισσότεροι άνθρωποι και πλούτος από ότι για την ετήσια έκθεση). Το τουρνουά του Σωβενσύ-λε-Σατώ, που αποθανατίστηκε από τον Ζακ Μπρετέλ, συγκέντρωσε περισσότερους από 500 ιππότες. Αργότερα (δέκατος πέμπτος αιώνας), οι αστικές τάξεις άρχισαν να το χλευάζουν.^[4] Παρόλο που πολλές κοινωνικές τάξεις μετείχαν στο παιχνίδι, ορισμένοι δεν μπορούσαν ν' αντέξουν τον ανταγωνισμό.^[5]

Τα τουρνουά, ως υποκατάστατα του πολέμου, διοργανώνονταν καθ' όλη τη διάρκεια του έτους, εκτός από την εποχή του πολέμου και κατά τη διάρκεια της Σαρακοστής πριν από τις μεγάλες θρησκευτικές εορτές: Χριστούγεννα και Πάσχα, των Αγίων Πάντων και της Ανάληψης. Το καλοκαίρι, εποχή η οποία περιόριζε τη σκουριά στη σιδερένια πανοπλία, ήταν προτιμότερο.

Ο στόχος ήταν η πραγματοποίηση επιτευγμάτων, για τιμή και φήμη, αλλά και για τη σύλληψη του εχθρού ή του αλόγου του ώστε να επιτευχθεί κέρδος, με μεταπώληση ή λύτρα. Αυτό το κέρδος συνήθως χρησιμοποιούνταν στις αργίες μετά το τουρνουά. Αυτό, εκτός από τους μαχητές, υπήρχε ένας αριθμός τεχνιτών, δανειστών, οι οποίοι πλούτιζαν. Οι ιππότες οργανώνονταν σε περιφερειακές ομάδες: Γάλλοι (δουκάτα της Γαλλίας) εναντίον Νορμανδών, Ανδεγαυών, κλπ. Αυτές οι περιφερειακές ομάδες συνδυάζονταν πολλές φορές μεταξύ τους, σύμφωνα με τις συγγένειες: Γάλλοι-Καμπανοί εναντίων Άγγλων-Νορμανδών, οι οποίες αναπαρήγαγαν τους πραγματικούς πολιτικούς αγώνες.

Οι ιππότες έφταναν συχνά στο τουρνουά κατά ομάδες, καθεμιά από τις οποίες οδηγούνταν από έναν μεγάλο άρχοντα. Αυτές οι ομάδες μπορούσανν να ενώσουν τις δυνάμεις τους για να δημιουργήσουν μια κατάσταση όπου έρχονταν αντιμέτωπες μόνο δύο πλευρές. Πριν από το τουρνουά, τα κράνη ήταν διακοσμημένα με λοφία που εμφανίζονταν κάτω από τα πανό των συμμετεχόντων.^[6]

Στο έδαφος, οι εσοχές επιλέγονταν με κοινή συμφωνία πριν από την έναρξη του τουρνουά: κάθε ομάδα μαχητών μπορούσε να καταφύγει εκεί για να ανασυνταχθεί, καθώς σε μια πραγματική μάχη οι ιππότες υποχωρούσαν προς τα πίσω με σκοπό την αναδιοργάνωσή τους ή για τη διόρθωση της θέσης του κράνους. Πραγματοποιούνταν πολλές εκδηλώσεις: αρχάριοι (αγώνες κατά την έναρξη των παιχνιδιών, που προορίζονται για αρχάριους, νεοεισαχθέντες), αγώνες ιππικής δεξιοτεχνίας, δημοφιλείς εκδοχές ποδοσφαίρου με μουλάρια και μπαστούνια.^[7]

• 
  Μεσαιωνικό τουρνουά στην πλατεία του καθεδρικού ναού, Βάδη-Βυρτεμβέργη
• 
  Ξιφομαχία μεταξύ ιπποτών της Βρετάνης και των Βουρβόνων στη Γαλλία, 1460
• 
  Σκηνή από μεσαιωνικό τουρνουά ιπποτών το 1518
• 
  Πίνακας που απεικονίζει τουρνουά, The Past, 1838, Τόμας Κόουλ
• 
  Ιππέας σε Θερινή Εκδήλωση ιπποτών στο Παλάτι Λίνλιθγκοου, 2011
• 
  Αγωνιζόμενος σε Θερινή Εκδήλωση ιπποτών στο Παλάτι Λίνλιθγκοου, 2011

• Κονταρομαχία

• Georges Duby. Guillaume le Maréchal ou le meilleur chevalier du monde, chapitre IV, in Féodalité. Gallimard, 1996. Collection Quarto. σ. 1114-1132. Première publication : 1984.
• Sébastien Nadot, Rompez Les lances ! Chevaliers et tournois au Moyen Âge, éditions Autrement, Paris, 2010, 224 p.
• Sébastien Nadot, Le spectacle des joutes. Sport et courtoisie à la fin du Moyen Âge, Presses Universitaires de Rennes, 2012, 396 p.
• vÉelyne van den Neste, Tournois, joutes, pas d'armes dans les villes de Flandre à la fin du Moyen Age (1300-1486), Droz, 1996