William Bowen Rowlands

William Bowen Rowlands
Ganwyd	1837  Hwlffordd
Bu farw	4 Medi 1906, 1906
Dinasyddiaeth	Teyrnas Unedig Prydain Fawr ac Iwerddon
Alma mater	Coleg yr Iesu, Rhydychen
Galwedigaeth	gwleidydd, cyfreithiwr, bargyfreithiwr
Swydd	Aelod o 25ain Senedd y Deyrnas Unedig, Aelod o 24ain Senedd y Deyrnas Unedig
Plaid Wleidyddol	Plaid Ryddfrydol

Roedd Y Barnwr William Bowen Rowlands KC (1836 – 4 Medi 1906) yn athro, clerigwr, cyfreithiwr ac yn wleidydd Rhyddfrydol Cymreig a wasanaethodd fel Aelod Seneddol Ceredigion^[1]

Ganwyd Rowlands yn Hwlffordd ym 1836 yn fab hynaf i Thomas Rowlands, Pensaer ac adeiladwr ac Anne Bowen ei wraig. Fei bedyddwyd ar 4 Chwefror 1836 yn Eglwys St Thomas Hwlffordd ^[2]

Cafodd ei addysgu mewn ysgol breifat o'r enw Gough House yn Chelsea cyn mynd ymlaen i Goleg yr Iesu, Rhydychen lle graddiodd BA ym 1859 ac MA ym 1865 Ym 1864 priododd Adeline Morgan merch y Dr J D Brown, Hwlffordd

Ym 1864 cafodd Rowlands ei ordeinio'n diacon yn Eglwys Loegr a'i benodi'n giwrad Eglwys Hwlffordd ac yn brifathro Ysgol Ramadeg Hwlffordd. Ar ôl cyfnod o bedair blynedd yn y swyddi ymddiswyddodd gan fynd i astudio'r gyfraith yn Gray's Inn gan gael ei alw i'r Bar ym 1871. Cychwynnodd ei yrfa gyfreithiol fel bargyfreithiwr ar gylchdaith De Cymru. Ym 1882 daeth y Gwnsler y Frenhines ac yn feinciwr. Ym 1889 fe'i penodwyd yn drysorydd Gray's Inn ac yn aelod o'r Cyngor Addysg yn y Gyfraith. Ym 1893 fe'i penodwyd yn Gofiadur Abertawe. Ym 1898 fe'i penodwyd yn arweinydd Cylchdaith De Cymru ac ym 1900 fe'i penodwyd yn farnwr llysoedd sirol cylchdaith Penbedw.

Yn Etholiad Cyffredinol 1885 cynigiodd ei enw ar gyfer ymgeisyddiaeth y Blaid Ryddfrydol yn Nwyrain Morgannwg gan golli i Alfred Thomas. Ym 1886 bu rwyg yn y Blaid Ryddfrydol ar achos ymreolaeth i'r Iwerddon; yr oedd y Prif Weinidog William Gladstone am ganiatáu lefel o hunan lywodraeth i'r wlad, ond roedd nifer yn ei blaid yn wrthwynebus i'r syniad. Dymchwelwyd y llywodraeth ar yr achos a bu'n rhaid cynnal etholiad arall ym 1886 gyda'r aelodau oedd yn erbyn ymreolaeth yn sefyll fel Rhyddfrydwyr Unoliaethol a oedd yn datgan nad oeddynt am gefnogi llywodraeth newydd a arweiniwyd gan Gladstone nac unrhyw lywodraeth Ryddfrydol oedd am barhau i fygwth dyfodol Undod y Deyrnas Gyfunol. Ymysg yr Unoliaethwyr oedd David Davies, Llandinam Aelod Rhyddfrydol Ceredigion. Gwahoddwyd Rowlands i sefyll dros adain Gladstone o'r Blaid Ryddfrydol^[3]. Gan ei fod yn ddyn gweddol anadnabyddus, yn di Gymraeg ac yn aelod o Eglwys Loegr ystyriwyd ei obeithion o ennill yn erbyn ei wrthwynebydd, a oedd yn un o hoelion wyth y byd anghydffurfiol Gymraeg; ond fe lwyddodd i gipio'r sedd o drwch y blewyn.

Parhaodd i gynrychioli'r etholaeth hyd 1895 pan safodd i lawr gan ei fod wedi cael tröedigaeth i achos yr Eglwys Gatholig ac mi fyddai wedi bod bron yn amhosibl i Babydd cael ei ethol yng Nghymru wledig y cyfnod.

Bu farw Rowlands yn ei gartref yn Kensington Llundain ym 1906^[4] yn 69 mlwydd oed a chladdwyd ei weddillion ym mynwent Mortlake