Perthnasedd cyffredinol

Perthnasedd cyffredinol

Enghraifft o'r canlynol	damcaniaeth wyddonol, deddf ffiseg
Rhan o	damcaniaeth perthnasedd
Dechrau/Sefydlu	1916
Yn cynnwys	hafaliadau maes Einstein
Ffeiliau perthnasol ar Gomin Wicimedia

Damcaniaeth sy'n ymwneud â disgyrchiant wedi'i sgwennu gan Albert Einstein ar 25 Tachwedd 1915 ydy'r ddamcaniaeth perthnasedd cyffredinol (Saesneg: General relativity).^[1] Mae'n parhau i fod yn berthnasol i Ffiseg ac yn cael ei ddefnyddio fel y disgrifiad cyfredol, diysgog o ddisgyrchiant mewn ffiseg fodern.

Mae'n cyffredinoli damcaniaeth arall a sgwennwyd gan Einstein, sef y ddamcaniaeth perthnasedd arbennig a deddfau Isaac Newton ar ddisgyrchiant, gan gynnig disgrifiad o ddisgyrchiant fel rhan hanfodol o ofod ac amser gofodol. Dywed fod cromlin amser gofodol yn perthyn yn uniongyrchol i'r pedwar momentwm: egni mas, momentwm llinell, mater ac ymbelydredd. Mae'r berthnasedd rhyngddynt yn cael ei ddisgrifio gan hafaliadau Einstein, sef system o ran-hafaliadau gwahaniaethol (partial differential equations).^[2]

Mae'r ddamcaniaeth yn wahanol i'r damcaniaethau a gafwyd cyn 1915 yn y meysydd canlynol: amser, geometreg gofol, symudiad mas rhydd, a lledaeniad golau. Hyd yma mae'r rhagfynegiadau a gyflwynodd Einstein, yn dal dŵr ac yn gywir heddiw (2015), a hynny ym mhob arsylwad ac arbrawf a wnaeth. Nid dyma'r unig ddamcaniaeth ar ddisgyriachant, hwn yn sicr yw'r symlaf, ac agosaf at ganlyniadau data arbrofion ledled y byd. Fodd bynnag, ceir cwestiynau heb eu hateb, er enghraifft: sut y medrir cysoni deddfau ffiseg cwantwm a perthnasedd cyffredinol er mwyn cwbwlhau un ddamcaniaeth gyflawn, sy'n gyson hefyd i ddamcaniaeth 'cwantwm disgyrchiant'.

Mae i'r ddamcaniaeth hon oblygiadau pellgyrhaeddol o ran astroffiseg. Er enghraifft, mae'n awgrymu bodolaeth y twll du, ble mae gofod ac amser yn cael eu warpio cymaint fel nad oes unrhyw beth, nid hyd yn oed golau, yn medru dianc ohono. Ceir peth tystiolaeth o fodolaeth tyllau du e.e. ceir ymbelydredd dwys a allyrir gan rai gwrthrychau yn y gofod oherwydd bodolaeth y twll du seryddol.^[3] Mae perthnasedd cyffredinol hefyd yn rhagweld bodolaeth tonnau disgyrchiol (gravitational waves) a pulsar timing arrays; mae hefyd yn sail i'r gred fod y bydysawd yn ehangu.