Stanislav Vinaver

Stanislav Vinaver (Šabac, 1. marta 1891. — Niška Banja, 1. augusta 1955.) je bio srpski pjesnik i prevodilac jevrejskog porijekla.

Erudita, književnik i prevodilac Stanislav Vinaver, rođen je 1. marta 1891. godine u Šapcu u uglednoj jevrejskoj porodici. Otac Avram Josif Vinaver bio je ljekar, a majka Ruža pijanistkinja. Osnovnu školu završio je u Šapcu, gimnaziju je učio u Šapcu i Beogradu, a na pariskoj Sorboni studirao je matematiku i fiziku. Već tada postaje sljedbenik filozofskih ideja Henrija Bergsona, a već 1911. objavljuje zbirku simbolističke poezije Mjeća.

U balkanskim ratovima i Prvom svjetskom ratu učestvovao je kao dobrovoljac, jedan od 1300 kaplara. Bio je poručnik u Đačkom bataljonu, prešao je golgotu povlačenja preko Albanije i na Krfu se angažovao kao urednik Srpskih novina i radio kao službenik Državnog presbiroa.

Godine 1916, upućen je na informativno-diplomatske poslove u Francusku i Veliku Britaniju, a potom i u Petrograd, kao član srpske diplomatske misije baš u vrijeme revolucije. Po okončanju rata, kratko je zaposlen u Ministarstvu prosvjete, a potom se nemirni i razbarušeni duh posvetio novinarstvu i književnosti kao pripadnik šarolike grupe mladih i novih modernističkih srpskih književnika (Miloš Crnjanski, Dragiša Vasić, Rastko Petrović, Ljubomir Micić, Rade Drainac, Velibor Gligorić, Marko Ristić).

Pjesnik i esejista Vinaver, javlja se kao utemeljivač ekspresionističkog pokreta (napisao je Manifest ekspresionističke škole), najoštrije se zalažući za raskid s tradicionalnim umjetničkim izrazom i osporavajući dotadašnje "patriotske i deseteračke kanone" koje su bili postavili dotad neprikosnoveni književni kritičari Jovan Skerlić i Bogdan Popović.

Drugi svjetski rat proveo je u zarobljeništvu u njemačkom u koncentracionom logoru u Osnabrücku.

Vinaver još 1911. u Parizu piše Mjeću kojom započinje prevazilaženje srpske moderne. Parodijske pesme poput Evdoksije subverzivnog su karaktera i suštinski su početak srpske avangarde. Evropska i srpska avangarda otuda su savremene u predratnom smislu. Vinaver prvi prevodi Hašekovog Dobrog vojnika Švejka, Rableovog „Gargantuu i Pantagruela“, Carrollovu Alisu u zemlji čuda, Twainove „Doživljaje Toma Sojera i Haklberi Fina“ imajući prilike da se sretne sa elementima parodije u književnosti.

Poslednje godine (1945-55) u Beogradu, radeći kao profesionalni književnik, satiričar i prevodilac sa francuskog, engleskog, ruskog, češkog, poljskog i nemačkog jezika. Njegovi specifični prevodi, u kojima je zarad prenošenja najdubljeg smisla i tumačenja prevođenog teksta vidljivo odstupao od originala, ponekad su čak nailazili na odbijanje izdavača, ali su i danas ostali nenadmašni, skoro kao posebna književna dela.

Na polju satire Vinaverove parodije odlikuju se beskrajno duhovitim obrtima, svežinom izraza i prefinjenim osećajem za grotesku, što je posebno došlo do izražaja u Pantologijama novije srpske pelengirike (1920, 1922. i 1938.), koje su zapravo parodijski pandan "Antologiji novije srpske lirike" Bogdana Popovića. U knjizi Zanosi i prkosi Laze Kostića, za koju je Vinaver vodio veliku bitku i za života nije mogao da nađe izdavača, autor je polemičkim majstorstvom do vrhunca doveo svoje kritike srpskog kulturnog mediokritetstva i mitomanstva. Iako je pokazao da se može biti moderan u kontekstu nacionalne kulture, on je i poslije toga još pola vijeka ostao neshvaćen, potiskivan i prećutkivan, pa su "Zanosi" ponovo štampani tek 2006. godine.

U knjizi na skoro 600 strana eseja o velikom pjesniku, Vinaver je uspeo da oslika kompletno duhovno i umetničko naslijeđe srpske književnosti, kulture, mitologije, državnosti i da napiše ne samo monografiju o Lazi Kostiću, već i autopoetičko delo, koje spaja intelektualno-umetničku radoznalost, enciklopedijsku obaveštenost i autentični duh. "Zanosi i prkosi" sadrže, naime, kompletnu Kostićevu biografiju i njegova dijela, historijski kontekst u kome su nastajala i beleške o njegovim suvremenicima, ali Vinaver piše i o muzici, problemima stiha, posebno deseterca, troheja i heksametra, o jezičkim mogućnostima, melodiji jezika i o modernoj poeziji uopšte.

Umro je u Niškoj Banji, 1. augusta 1955. godine.

• Mjeća - Beograd 1911,
• Priče koje su izgubile ravnotežu - Beograd 1913,
• Misli 1913,
• Varoš zlih volšebnika - Beograd 1920,
• Pantologija novije srpske pelengirike - Beograd 1920.
• Gromobran svemira - Beograd 1921,
• Nova pantologija pelengirike - Beograd 1922,
• Čuvari sveta - Beograd 1926,
• Goč gori, jedna jugoslovenska simfonija - Beograd 1927,
• Šabac i njegove tradicije - Beograd 1935,
• Ikarov let 1937,
• Čardak ni na nebu ni na zemlji - Beograd 1938,
• Momčilo Nastasijević - Beograd 1938,
• Najnovija pantologija srpske i jugoslovenske pelengirike - Beograd 1938,
• Živi okviri - Beograd 1938,
• Ratni drugovi - Beograd 1939,
• Godine poniženja i borbe, život u nemačkim „oflazima“ - Beograd 1945,
• Evropska noć - Beograd 1952,
• Jezik naš nasušni - Novi Sad 1952,
• Nadgramatika - Beograd 1963,
• Zanosi i prkosi Laze Kostića - Novi Sad 1963

• Stanislav Vinaver: Gromobran svemira (knjiga)
• Stanislav Vinaver: Nova pantologija pelengirike (knjiga)
• Stanislav Vinaver: Srpski humoristi i satiričari (predavanje na Kolarcu)
• Kraća biografija sa fotografijom S. Vinavera^{[mrtav link]}
• Jovan Deretić: Ekspresionizam u srpskoj književnosti