Emgann Kergidu (romant)

• Ur pennad diwar-benn ur romant eo hemañ. Ur pennad all zo diwar-benn an emgann c'hoarvezet e Kergidu. Sellit ouzh Emgann Kergidu.

Emgann Kergidu ha traoù all c'hoarvezet e Breizh-Izel e-pad Dispac'h 1793 zo anv ur romant skrivet e brezhoneg gant Lan Inizan e dibenn an XIX^vet kantved. Kontet eo da vezañ ar c'hentañ romant brezhonek.

Abaoe ma voe kavet ur romant koshoc'h diembann, Kastell Keryann Koadanskourr, e lavarer eo ar c'hentañ romant embannet e brezhoneg.

Kentañ gwech ma voe embannet Embannet e voe e ti Lefournier, e Brest, dre ziv lodenn, al lodenn gentañ e 1877 hag an eil e 1878.

Adembannet eo bet e peurunvan, dre ziv levrenn bepred, gant Al Liamm e 1977.

Nav fennad warn-ugent zo en holl : c'hwezek pennad a ya d'ober al levrenn gentañ, tra ma'z a trizek pennad hepken d'ober an eil levrenn.

Kontet eo ennañ troioù Yann Pennhorzh a gemeras perzh en emgann Kergidu, e Plougouloum, nepell diouzh Kastell-Paol, e 1793, a-enep soudarded ar Republik, renet gant ar jeneral Jean Baptiste Camille de Canclaux.

Prezegennoù hir diwar-benn ar relijion zo el levr, e brezhoneg yac'h avat, hag un oberenn a bouez eo evit studi ar yezh koulz ha hini an istor hag ar gevredigezh. E 2015 e oa c'hoazh da vezañ studiet e programm an testeni CAPES^[1] Brezhoneg ^[2], hogen ne oa mui Emgann Kergidu er programm e 2021^[3].

Setu ur skouer ma c'heller gwelet liv anat ar relijion gant an oberenn met war ar mesmes tro liv ur brezhoneg a-zoare :

N'eus forz, ne ket kals nec'het gant kement-se, rak ar pez a rank da ober herrio a ranke da ober deac'h :

Eur belek katolik a zo eun evn guenn ervad ;
Herrio 'ma el lannek, varc'hoaz e vo er c'hoad ;
Disul enn eun neiz pick, dilun enn eun neiz bran,
Hag el leac'h ma tebr lein ne zebr nep tro he goan.

– Levrenn I, pevare pennad (p. 79 en embannadur Al Liamm, 1977)

An oberenn Emgann Kergidu, ouzhpenn bezañ ul levr a gont ul lodenn eus Istor Breizh, zo dreist-holl un digarez evit Lan Inizan da brezegenniñ ha da glask kenteliañ hervez e soñj tud e amzer awenet dre un istor dammwir. Evit an aozer ez eo daouhanteret ar gevredigezh en amzer an Dispac'h gall e Breizh : en un tu an dud a vat a-enep ar Republik, a-du gant ar roue gall ha gant ar relijion, hag en tu all an dud a fall a sav a-du gant ar Republik laik. Pe gwenn pe du ez eo ar bed, ha n'eus ket tud a vez kavet en entremar pe diseblant dirak an darvoudoù.

Disi dre ret eo an tudennoù a zo a-du gant savboent an aozer : kalonek int, tost d'o familh, leal da Zoue hag eeun en o buhez, doujus e-keñver an noblañsoù hag ar binvidien, peogwir e vez difennet ha maget an dud vunut gant ar re-se. Tud an arvor ha tud war ar maez int dreist-holl, n'eus ket anv vourc'hizion.

An dud a-enep mennozhioù an Aozour a zo dre ret bernioù sioù anezho : trubarded, mezvierien, laeron, lezireien, feuls ha difeiz. Hervez an aozour ez int evel dislonket gant an Ifern ha gant an Diaoul.

C'houi, paotred iaouank an amzer zo breman, hoc'h euz kement a skiant var ho meno abalamour m'eo touz ho penn, abalamour ma ouzoc'h mont aliesoc'h d'ar c'hafeou eget da gofez, daoust ha c'houi o piche great guell eget na rea an dud iaouank euz va amzer-me, ne c'houient, an darnvuian, na skriva na lenn ?

– Levrenn I, pevare pennad (p. 71 en embannadur Al Liamm, 1977)

A veac'h eur stereden en em zispak eur veach enn amzer evit diskouez e peleac'h eman ti an Aoutrou Doue.

– Levrenn I, pevare pennad (p. 75 en embannadur Al Liamm, 1977)

Ploumanac'hiz koz a c'houie selaou ho beleien, heuilla lezen Doue ha beza tud vad, leal hag eeun. Ar re zo brema siouaz ! o deuz chenchet giz.

– Levrenn I, pevare pennad (p. 76 en embannadur Al Liamm, 1977)

Embannet e voe Emgann Kergidu evit ar wech kentañ d'ur mare a drubuilh da-geñver lec'h an Iliz er gevredigezh c'hall. Lan Inizan a implijas e zonezon a gonter evit klask broudañ pobl Breizh-Izel, ar gouerien dreist-holl, d'en em sevel enep ar Republik c'hall ha da zifenn Breizh hag an Iliz. Dre hanterouriezh an haroz Yann Pennhorzh e reas kement-se.

Adkavout a reer ivez buhez ar skrivagner hag e savboentoù personel e-maez ar politikerezh hag ar relijion dre meur a wech en oberenn, na pa gomz diabeg eus ar Brusianed en oberenn, pe pa sav ar gaoz war vicherourien kêr, a vefe mezvierien daonet ha lezireien ken daonet all.

• La bataille de Kerguidu et autres événements survenus en Basse-Bretagne pendant la Révolution, troet gant Yves Le Berre, embannet gant an Éditions Robert Laffont e Pariz, e 1977^[4]

• Rafael Urien, "Emgann Kergidu : eus al Lennegezh d'an Istor", Aber 22 (Goañv 2005), p. 514-556

Sellet er Wikimammenn : Emgann Kergidu (embannadur 1902).

Un abadenn skinwel zo bet e 2013 ; ur varzhoneg zo bet savet gant Bernez Tangi ha kanet gant Brieg Guervenno.

• (br) 'Echu gant mojenn Emgann Kergidu, Radio Breizh, 25/03/2013. Kavet : 02/10/2022.
• (br) 'Emgann Kergidu, barzhoneg gant Bernez Tangi. Kavet : 02/10/2022.
• (br) Emgann Kergidu, kanet gant Brieg Guervenno. Kavet : 02/10/2022.

• (br) 'Emgann Kergidu, embannadur 1902, e ti Gallica. Kavet : 02/10/2022.
• (br) Ar C’halan, Reun. "Istor ha kealoniezh : Emgann Kergidu", Al Liamm, niv. 286 (1994), pp.361-383 — (fr) Galand, René (1994). 'Histoire et Idéologie: Emgann Kergidu'. Kavet : 02/10/2022.