Henri d'Arbois de Jubainville

E familh he doa tapet he anv diwar ur gêriadenn etre Toul ha Neufchâteau, ma vourre Henri d’Arbois de Jubainville mont da vakañsiñ. Mab d’un alvokad e Nancy e oa, setu ez eas di d'ober e studioù er skolaj kristen. Goude bloaz er c'hloerdi ne fellas ket dezhañ mont da veleg, met studiañ a reas ar gwir evel e dad. A-benn ar fin ez eas d’an École royale des Chartes e 1847, hag eñ ar c’hentañ eus ar bloaziad 1850 goude bezañ soutenet un dezenn anvet Recherches sur la minorité et ses effets dans la France coutumière au Moyen Âge^[1].

Gant ar statud diellour-henskridoniour (archiviste-paléographe) e voe anvet da rener Dielldi-departamant an Aube e 1852 ; e 1880 e c'houlennas e leve evit en em staliañ e Pariz. Sevel a ras studiadennoù diwar-benn istor ar Champagn ha war anvioù ar Franked kent treiñ e selloù war ar Gelted.
Evel meneget gant Edmond Pottier, mirour Mirdi al Louvre, da zeiz e obidoù, goude an istorourien skrivagnerien ampart e tegasas H. d’Arbois de Jubainville kediadenn an diskiblezoù skoazeller an Istor (gwir, gwerinoniezh, henskridoniezh, lizheregouriezh), ken e teuas da vezañ difraoster an hentenn skiantel evit an istorouriezh.
Diouzhtu e voe merzet e studiadennoù niverus hag anvet e voe an dielldiour da genskriver Akademiezh an Enskrivadurioù hag al Lizhiri-Kaer hag e 1882 e voe an hini kentañ anvet er gador-brezeg « Yezhoù ha lennegezhioù keltiek » krouet e Skolaj Bro-C’hall (Collège de France). Daou vloaz goude e teuas de vezañ ezel eus an Akademiezh gant skoazell tud ouiziek illur evel Gaston Paris hag Alexandre Bertrand, a roas o faeroniezh dezhañ. Degemeret e voe e-barzh ar Société nationale des Antiquaires de France, a oa bet diazezet e 1805 dindan an anv Académie celtique, ha kalz a skridoù a gasas dezhi da embann en he Bulletin.
E 1885 e kemeras post rener ar Revue celtique war-lerc’h he rener-diazezer, Henri Gaidoz (1842–1932).

Joseph Loth hag Êmile Ernault a voe e zaou ziskibl tost hag e gendalc’herien, hemañ kentañ e warlerc’hiad war ar gador-prezeg.

Trumm e varvas Henri d'Arbois de Jubainville e 1910, er prantad ma oa bet beuzet un darn vras eus Pariz.

A-drugarez da Georges Dottin e weler penaos eo bet broudet al Lorenad da studiañ lennegezh kozh Iwerzhon hag ar sevenadur keltiek. Un ugent vloaz bennak goude lennet ar Barzaz Breiz e kejas ouzh Théodore Hersart de La Villemarqué, hemañ ezel eus an Akademiezh an Enskrivadurioù hag al Lizhiri kaer ivez.
Petra bennak ma oa echu gantañ gant ar brezhoneg er mare-se e studias anezhañ dre ar skridoù nemetken. Skrivañ a reas un nebeud pennadoù war yezhadur ar brezhoneg^[2] ha reoù all war an anvioù-tud brezhonek kavet er c’hartaoù kozh, met kompren a reas e oa al lennegezh vrezhonek dibourvez a destennoù o taveañ d’ar sevenadur keltiek kozh.

Deskiñ kembraeg hag iwerzhoneg kozh a reas, ken e voe ar c'hentañ arbennigour gall war lennegezhioù Keltia. Ur c’hevandir sevenadurel e talc’h da lakaat da zivorañ^[3].

Ma oa Henri d'Arbois de Jubainvill troet ouzh studi ar Geltiegezh, ne oa ket un arkeologour anezhañ, ul lizheregour e oa, a glaskas kompren ar c’hevredigezhioù dre ar gerioù keltiek hag alamanek a gaver e skridoù an Henamzer. Gant labourioù ar geltegourien alaman e pledas, en o zouez ar Grammatica Celtica savet gant Johann Kaspar Zeuss e 1853. Keltomania, da lavared eo, un deur bras evit ar Gelted a savas en Europa a-bezh.
Ma lezas koun un den gouzañvus e oa start en e vennozhioù hag e gredennoù hengounel (relijion, brogarouriezh). Levezonet gant ar spered kempred e klaskas diskouezañ dre studi ar skridoù harpet gant an arkeologiezh e oa bet araok aloubadenn ar Romaned ur seurt impalaerezh kelt en doa lakaet meuriaded german dindan e bennaotrouniezh. Arguzennoù a sache eus an douranvadurezh, da skouer, pa oa bet prouet eo keltiek kalz ar stêranvioù e Bro-Alamagn. Meneg un impalaerezh kelt kozh gant Titus-Livius ha hini dreisted milourel ar C'halianed e-keñver ar C'hermaned gant Kaesar a vroudas ar martezeadennoù-se ha ne oant ket nac'het gant an holl Alamanegerien. Darn an istorourien a asantas ma oa kendirvi-nes ar Gelted hag ar Germaned^[4]. Beteg hiziv e chom an Alamaned hag an Aostridi kalz dedennet gant istor ha buhez ar Gelted kozh.

Henri d'Arbois de Jubainville en deus roet brud da droidigezh al lostgêr -acum pe -iacum a gaver e meur a lec’hanv e Bro-C’hall, met treuzfurmet hag aet da vogalennoù (-é', -ié, -y, -ieu hag all). Hervezañ, ar pennrann a zispak anv ar perc’henn koshañ, un den galian-ha-roman gant un anv latin peurvuiañ, hag al lostger a dalvezfe merk ar piaou^[5]. Pelloc’h e voe kavet ne oa ket al lostger ur merk piaou hag e c’helle ar pennrann bezañ un anv-kadarn. Frañsez Falc’hun a bouezas war ezvezañs ar penrannoù douaroniel.
An deorienn a zo bet heuliet gant Auguste Longnon hag Albert Dauzat, met kemmet e voe ar sell gant Marc Bloch hag embannadur tezenn an istorour Michel Roblin (1910–1998)^[6].
Labourioù nevesoc'h war ar galianeg o deus kadarnaet ar martezeadennoù^[7].

Da lavar Christian-Joseph Guyonvarc'h ez eo levezonet speredoù ha hentennoù labour H. d'Arbois de Jubainville gant o mare, daoust dezho bezañ degaset e Bro-C'hall gwelloc'h anaoudegezh eus ar skridoù gwengelouriel keltiek^[8] ; «  mastaret int gant soliadelouriezh hag istoreloureizh int » (entachés de positivisme et d'historicisme) hervezañ^[9].

• Études grammaticales sur les langues celtiques

• Première partie : Introduction, phonétique et dérivation bretonnes, Paris, F. Vieweg, 1881.

• Voyage paléographique dans le département de l'Aube, Troyes, Paris : Bouquot, Durant, Dumoulin, 1855, disponible en ligne.
• Histoire des ducs et comtes de Champagne depuis le Patrom:S- jusqu'à la fin du XIe, 8 vols. (1859-69)
• Répertoire archéologique du département de l'Aube rédigé sous les auspices de la Société d'agriculture, sciences et belles-lettres du département..., Paris, imprimerie impériale, 1861.
• Étude sur la déclinaison des noms propres dans la langue franque à l'époque mérovingienne (1870)
• Les Premiers Habitants d'Europe (1877),
  • avec une reprise et une seconde édition en 2 volumes (1889 ; 1894)
• Les Intendants de Champagne (1880)
• Les Noms gaulois chez César et Hirtius De bello gallico (1891, sur Wikisource)
• Recherches sur l'origine de la propriété foncière et des noms de lieux habités en France (période celtique et période romaine), avec la collaboration de Georges Dottin, éd. Ernest Thorin, Paris, 1890 ; in-8°, XXXI-703 p.
• L'Épopée celtique en Irlande (1892). Traduit en anglais sous le titre Irish Mythological Cycle par R. I. Best.
• Études de droit celtique (1895) avec la collaboration de Paul Collinet.
• Les Principaux Auteurs de l'Antiquité à consulter sur l'histoire des Celtes (1902)
• Cours de littérature celtique (collectif, 12 volumes, 1883-1902) [1]
  • Sur Wikisource :
  • tome 1 [2], Introduction à l'étude de la littérature celtique, 1883
  • tome 2, Le cycle mythologique irlandais et la mythologie celtique, 1884
  • tome 3, Les Mabinogion, contes gallois, trad. Joseph Loth, t. 1, 1889
  • tome 4, Les Mabinogion, contes gallois, trad. Joseph Loth, t. 2 (1889)
  • tome 5 [3] [4], L'épopée celtique en Irlande
  • tome 6 [5], La civilisation des Celtes et celle de l'épopée homérique
  • tome 7 [6] : Études sur le droit celtique, 1895
  • tome 8 [7] : Études sur le droit celtique, 1895
  • tome 9, [8], Introduction au 'Livre noir de Carmarthen et aux vieux poèmes gallois. Tome premier : La métrique galloise depuis les plus anciens textes jusqu'à nos jours. (par Joseph Loth), 1900
  • tome 10, [9], La métrique galloise du Patrom:Sp-. Première partie : Laisses et strophes ; Cynghanedd vocalique (par Joseph Loth), 1901
  • tome 11, [10], La métrique galloise du Patrom:Sp-. Deuxième partie : Cynghanedd consonantique ; rythme ; métrique bretonne-armoricaine, cornique, irlandaise : origines et traits caractéristiques de la métrique celtique, par Joseph Loth, 1902
  • tome 12 [11], Principaux auteurs de l'Antiquité à consulter sur l'histoire des Celtes depuis les temps les plus anciens jusqu'au règne de Théodose Ier. Essai chronologique, 1902.
  • Sur Projet Gutenberg (epub, kindle...) : tome 2.

• Rue d'Arbois-de-Jubainville e Bar-sur-Aube (Aube)
• Rue d'Arbois-de-Jubainville e Troyes (Aube)

• Henri d’Arbois, Unité primitive des Italo-Celtes ; relations des Germains avec l’Empire celtique antérieurement au secondd siècle avant notre ère, Académies des Inscriptions et Belles-Lettres, 1885, p. p. 316-25 (Comptes rendus, 13)
• Henri d’Arbois, Les témoignages linguistiques de la civilisation communes aux Celtes et aux Germains pendant le Ve et le I332Vème siècle avant JC, In : Revue archéologique, n° 17, 1891, p. p. 183-217.
• Bernard Mees Linguistics and nationalism: Henry d'Arbois de Jubainville and cultural hegemony
• Edmond Pottier, Émile Levasseur, René Cagnat, Paul Durrieu, « Nécrologie — Henri d'Arbois de Jubainville », in Bibliothèque de l'école des chartes, 1910, tome 71, p. 204-215.
• Gérard Taverdet, « Les théories de d’Arbois de Jubainville en France au début du Patrom:S- » in Actes du Congrès ICOS (Pise 2005), p. 801 et suiv.

• (fr) Wikisource