Morales de Toro

Morales de Toro
Alministración
País	España
Autonomía	Castiella y Lleón
Provincia	provincia de Zamora
Tipu d'entidá	conceyu d'España
Alcalde de Morales de Toro (es)	Luis Segovia García
Nome oficial	Morales de Toro (es)[1]
Nome llocal	Morales de Toro (es)
Códigu postal	49810
Xeografía
Coordenaes	41°32′12″N 5°18′31″W / 41.5367°N 5.3086°O / 41.5367; -5.3086
Morales de Toro Morales de Toro (España)
Superficie	53.45 km²
Altitú	705 m[2]
Llenda con	Toro, Villavendimio, Villalonso, Casasola de Arión, Pedrosa del Rey y San Román de Hornija
Demografía
Población	917 hab. (2023) - 494 homes (2020) - 460 muyeres (2020)
Porcentaxe	0% de provincia de Zamora
Densidá	17,16 hab/km²
Más información
Estaya horaria	UTC+01:00
moralesdetoro.sedelectronica.es

Morales de Toro ye un conceyu y llocalidá española de la provincia de Zamora, na comunidá autónoma de Castiella y Llión.^[3]

El topónimu Moral, según Riesco Chueca,^[4] respuende a un modelu tradicional del área lleonesa, consistente nun nome d'árbol en singular, femenín y con o ensin artículu. Asina ye frecuente La Moral, con o ensin artículu, según los sos diminutivos, que caltienen el xéneru femenín, de tradición llatina. Na provincia de Zamora son frecuentes los topónimos Moral, Moraleja o Moralina. L'orixe de toos ellos ye'l totémicu Morus nigra o morera negra (llatín mōrus, -i), entá denomináu moral en gran parte del dominiu llingüísticu lleonés. Este ye un árbol d'antigua tradición conceyil, frecuentemente plantáu ante munches de les ilesies rurales. Na mayor parte de los casos, la so forma diminutiva nun suel aludir a un moral pequeñu, sinón a una población llamada Moral que ye de menor rangu qu'otra llocalidá del mesmu nome.

Frente a esta teoría, tamién s'indica que n'orixe podría referise a persones procedentes d'África si atendemos al significáu deriváu del vocablu llatín 'maurus' (mauritanu), y esti del griegu 'mαῦρος' (maûros), con significáu d'escuru, por alusión al color de la so piel.^[5][6]

"De Toro" ye, como en munches llocalidaes de la zona, la concreción xeográfica que nesti casu faise necesaria pa estremalo d'otros pueblu como Morales del Vino, Morales de Valverde y Morales del Rey.^[5]

Asítiase na comarca de Toro, xunto a la N-122 que coneuta esta llocalidá coles de Toro y Tordesillas, a unos 40 km de Zamora, la capital provincial. Na actualidá, amás, Morales de Toro ye una de les llocalidaes coneutaes pola autovía del Duero. El so términu llinda al norte con Villavendimio y Villalonso, al sur y al este cola provincia de Valladolid, y al oeste con Toro.^[5]

Nuna llanura con más de 53 km² d'estensión, travesada pel ríu Bajoz y asitiada a unos 705 metros d'altitú.^[5]

Hai nicios que confirmaríen la esistencia de Morales yá en dómina romana.^[7] Más palantre, na Edá Media, Alfonsu III d'Asturies consolidó les fronteres del reinu nos ríos Duero y Mondego,^[8] y llevó a cabu una fuerte actividá repobladora, acoyendo a una importante inmigración mozárabe. Posiblemente sía d'esta dómina'l castiellu o fortaleza qu'hubo en Morales.

Nel añu 1153 Morales quedó incluyíu dientro de la demarcación de la Tierra de Toro que fixo'l rei Alfonsu VII de Llión, quien concedió a Toro estes tierres.

Yá nel sieglu XIII, nel añu 1220, l'obispu Martín de Zamora dio fueru propiu a Morales de Toro,^[9] magar la llocalidá foi donada en 1222 a la Orde Teutónica,^[10] fechu que nun evitó qu'en 1244 fóra-y concedíu un nuevu fueru per parte del obispu Pedro de Zamora.^[9][11]

Nel sieglu XIV, Pedru I el Cruel asocedió nel tronu al so padre Alfonsu XI, so que'l so reináu ye cuando mayor númberu de vegaes apaez citáu Morales nos escritos de la dómina.

Per otru llau, dende les Cortes lleoneses de 1188, Morales foi una de les llocalidaes representaes pela ciudá de Toro en Cortes, siendo una de les qu'integró darréu la provincia de Toro, dependiendo dende la Edá Media del arciprestalgu toresano.^[12][13]

Yá na Edá Moderna, mientres el reináu de Felipe II d'España l'endeldamientu de la Corona tuvo como una de les sos consecuencies que Morales fora vendíu en Señoríu a Rodrigo de Ulloa, Señor de la Mota, fechu que tuvo llugar nel añu 1573, sumiendo dichu señoríu nel 1812.

El dos de xunu de 1813 tuvo llugar nes proximidaes de Morales de Toro la llamada «batalla de Morales», na que se punxo fin a la Guerra de la Independencia en tierres zamoranes. Nella enfrentáronse unidaes de la caballería napoleónica contra otres de la caballería británica, estes postreres formando parte del exércitu aliáu que al mandu de Duque de Wellington entrara pocos díes antes n'España pela frontera lusu-zamorana al norte del Duero y qu'avanzaba pola provincia de Zamora en busca de los exércitos imperiales al mandu del rei Xosé I Bonaparte.^[14]

Yá na Edá Contemporánea, al crease les actuales provincies na división provincial de 1833, Morales de Toro quedó encuadráu na provincia de Zamora, dientro de la Rexón Lleonesa, que, como toles rexones españoles de la dómina, escarecía de competencies alministratives.^[15] Un añu dempués Morales foi adscrita al partíu xudicial de Toro.^[16]

Tres la constitución de 1978, Morales de Toro pasó a formar parte en 1983 de la comunidá autónoma de Castiella y Llión, en tanto conceyu integráu na provincia de Zamora.^[17]

Nos años de la posguerra civil hubo un acontecimientu bien importante pa la vida del pueblu: el fenómenu emigratoriu. En 1944 Morales tenía unos 2.500 habitantes. A partir d'ésti añu'l pueblu empezó a perder habitantes, baxando del añu 1959 al 60 de 2.043 a 1.886.

A finales de 2010, el censu municipal algamó los 1250 habitantes, esperimentando nos últimos siete años una crecedera cercana al 16%, debíu en gran parte a la llegada d'inmigrantes de distintes nacionalidaes -sobremanera de ciudadanos rumanos-, el regresu de moralinos al so pueblu -especialmente los procedentes del País Vascu- y pol empadronamientu de pareyes nueves de la zona o que trabayen en distintos conceyos de la contorna.^[18]

Gráfica d'evolución demográfica de Morales de Toro ente 1900 y 2017

Fonte: Institutu Nacional d'Estadística d'España - Ellaboración gráfica por Wikipedia.

Esti artículu necesita wikificase. Pues visitar la llista d'artículos pa wikificar. Contribúi camudando lo que seya necesario o poniendo na páxina d'alderique lo que nun conozas pa que l'autor faiga los camudamientos. (Collabora!) geografía Esti avisu púnxose'l 6 de ochobre de 2009.

Asitiada nel centru de la población. gozu de ciertes preeminencias sobre les otres. Dientro de la so demarcación taba l'Hospital de San Martín y la so xurisdicción se Capillaextendía a la ermita de Santa Ana, en termino del despobláu de Cabañeros. L'edificiu, procedente de la Edá Media, yera mezquino, de traza irregular por causes de parches múltiples ya inscrita nun rectángulu. Na primer metá del sieglu XVI adquirió la so configuración definitiva. Llabraron entós la magnífica armadura de la capiya mayor (moriscu-renacentista); pero tamién nesti sieglu estucaron tolos murios y pintar <<asonsañando a cantería>> Va unos años el teyáu de la nave fundió sobre la mesma, dando con ella en tierra, dempués baltóse y se malvendió lo que quedaba de pies.

Güei caltiénse de pies losFoto del interior de san juan paredones del llau occidental con restos de pintures, una puerta semicircular al mediudía (que se caltuvo como entrada Restos de pinturasde la capiya ellí edificada), la portada primitiva principal y la torre fabricada de sillería caliar y de planta rectangular con un pegoteadosado p'asitiar el reló. El campanariu tien ocho baldíos d'arcu de mediu puntu. El teyáu foi remozado en 1985, sustituyendo los machones antiguos por vigues de cementu armáu. Tien una sola campana, la del reló, pero hasta que se cayó la ilesia tuvo cuatro mas, dos grandes y dos pequeñes.

El recintu de la ilesia de San Xuan llevantáronse dos edificios, unu adosáu a la torre de piedra aprovechando la paré occidental y la puerta semicircular del mediudía que da entrada a la ilesia o capiya, denominación que se-y dio por tener unes dimensiones menores que tenía la Virxe de les viñasiglesia, y que foi terminada de construyir en 1983, incorporando nella los elementos que pudieron salvase; tamién se caltién el buecu del Bautisteriu convertíu agora n'altar mayor. En mediu del bautisteriu había un pozu, non bien fondu, utilizáu en tiempos p'arramar ellí l'agua sobrante de los bautismos y al construyir la capiya enllenar colos güesos de munches de les persones que taben soterraes na ilesia; la mayoría de los güesos fueron llevaos a la güesera del campusantu. El pozu esta agora tapáu por lloses de la ilesia; En toes elles había inscripciones de los ellí soterraos y munches d'elles fueron a parar, ente los escombros, al llamáu <<Barreru>>, la llaguna qu'había nel camín que va de la plaza a les bodegues del pueblu, a la izquierda; solo caltiénense dos losa con inscripciones una asitiada so la mesa del altar con fecha de 1700 correspondiente a un sacerdote, que ye lo único que puede lleese, porque'l restu de la inscripción ta borrada poles pisaes del tiempu,. Y la otra, esta a la entrada de San juanla capiya y correspuende a Ramón Alonso y la so esposa Francisca Capellán, padres de Gaspar Alonso Capellan qu'apaez rellacionáu en 1750 nel Catastru d'Ensenada, que foi Alcalde en 1790. Percima de la capiya hai un segundu pisu destináu a dependencies de la ilesia: salón de xuntes, cursos, catequesis, etc. La capiya foi costeada por donativos personales de les xente delTorre del reló pueblo, moradores nel y otros, nacíos nel pueblu, pero que por motivos llaborales o profesionales viven la mayor parte del añu fora. Los bancos de madera, fechos pol carpinteru Carmelo Salgado, la virxe de les viñes, mercada nel establecimientu <<Garin>> de la cai mayor de Madrid y el sagrariu, mercáu en <<Alsina>>, cai Bordadores, númberu 7, tamién de Madrid, fueron regalaos polos sacerdotes del pueblo don Francisco Gamazo y Pedro Gamazo, tíu y sobrín, capellanes militares.La única campana que queda, el sacerdote párrocu del pueblu, que llevó la responsabilidá de les obres y llevó a términu la construcción de la capiya, foi don Heliodoro Calleja, natural de Vezdemarban, los arbañiles fueron los hermanos Ramos: Angel, Vidal, Emiliano y Cipriano Ramos, toos ellos de Morales.

L'otru edificiu, construyíu no que yera la ilesia, de la metá escontra alantre, destinóse a Llar del xubiláu con chigre y salón de xuegos, una pequeña biblioteca y una sala de televisión. Inauguróse'l 27 de setiembre de 1986, siendo financiáu pola Xunta de Castiella y Lleón, la Diputación Provincial, la Caxa d'Aforros y el Conceyu. La planta de riba foi destináu ya inauguráu como Alberto gaton un salón pa esposiciones y otres coses.

Dientro de la so demarcación taben les ermites de Santa Cruz y de La nuesa señora de Moralinos; esta postrera baltar en 1781. Suxúrenos l'antigüedá d'esta ilesia, diz Navarro Talegon, el fechu de que'l comendador de Roncesvalles tuviera derechu de presentación sobre'l so beneficiu curáu, la metá de que los sos ingresos decimales pertenecíen al de Santa María de Roncesvalles y Santa Catalina, de la ciudá de Toro. La ilesia tien tres naves separaes por dos pares d'arcos formeros, redondos, llisos y posaos sobre pilastres tan axataes como ellos. Gómez Moreno considera a la ilesia Retablu. Santiago matamoros<<toa del sieglu XVI>>.En 1735 se rehízo la capiya mayor, calteniendo'l so anterior tecumbre d'estilu mudéxar ya iguóse la parte del mediudía, güei entrada de la ilesia onde se suprimió la portalada o cabildru qu'antes tenía. El diseñu del techu de la capiya mayor ye únicu na contorna y usu igual describió Gómez Moreno na ilesia de Santu Tomás, güei sumida. El retablu del altar mayor ye del sieglu XVI, hacia 1540 y ye d'un maestru toresano. El retablu del cristu de les Batalles ye d'estilu barrocu y asitióse en 1737, lo mesmo que'l retablu de La nuesa Señora Roncesvalles; el grupu del martiriu de Santiso y de San Sebastian vienen de la ilesia de Santu Tome. El retablu del Duce Nome de Jesús ye barrocu y tamién lo fixo'l mesmu que los anteriores, Pedro Roldan, de Valladolid. El retablu del Cristu de la Expiración ye de la ilesia de Santu Tome y data de 1685;nel frisu hai esta inscripción <<siendo cura, Retablu. san Miguel en 1679, Francisco Rubio, fixeron esti retablu Juan Pinto y Catalina del Tesu>>.La talla de la nuesa Señora de La Siella data del sieglu XIV, y ye la talla más antigua que tien la ilesia xunto cola columna de la pila d'agua bendito que data del sieglu X. Tamién un crucifixu d'estilu góticu que ta na sacristía (yera de San Juan) data del sieglu XIV. La predela perteneciente al retablu mayor de la derruida ilesia de San Xuan Bautista caltiénse y los sos relieves fueron bien reutilizaos na mesa del altar, ambon y panel sotopuesto al sagrariu na ilesia de San Salvador; ello garantizara la so pervivencia; dichos trabayos realizar el maestru Zamorano José Alonso.(ver <<corréu de Zamora>> de 20 de payares de 1977). Les demás talles y oxetos sagraos como motes de plata, custodia, etc., que se caltienen na ilesia y na sacristía, tán bien detallaos na obra a la qu'unviemos pal estudiu d'esti capítulu: <<Catalogo monumental de Toro y el so Alfoz>> del que ye autor José Navarro Talegon.

Esti edificiu foi casa de don Tomás Pinto Miguel y de la so esposa doña Juana Monroy; nel instituyo la Obra Pia de la Escuela y dempués dar al conceyu pa Consistoriu. ye del sieglu XVIII y tien una escalera con bóveda recubierta de riques yeserías, mas llinterna. Nel salón principal hai tamién delles pintures de la dómina. N'ochobre de 1986 llevantóse la cubierta inicial, asitiando otra nueva de fierro más llixera. Les obres concluyeron n'avientu y fueron costeadas pola Xunta de Castiella y Lleón. A principios de 1987 tán remocicándose y pintando los salones y asitiáronse nueves ventanes.

El 16 d'agostu celebrar en non pocos pueblos de la Rexón Castellanu Lleonesa, allugaos na nuesa contorna, les fiestes conmemorativas de San Roque. Na mayoría de los pueblos celebren fiesta con ocasión d'un día señaláu por una festividá mariana, sicasí, resulta interesáu qu'en la nuesa Provincia haya tantos pueblos sol patronalgu d'un santu francés, San Roque, nacíu nel sieglu XIII. Paez ser qu'en 1356, un añu dempués de la nacencia en Morales de la Infanta Isabel, fía de Pedru I el Cruel, San Roque foi proclamáu patrón del pueblu. Dende tiempos inmemoriales correr en Morales los toros el día de San Roque. Viva San Roque y el Perru!! Les meyores fiestes con un montón d'actos pa tolos públicos xarrés, conciertos, concursos, les típiques sopes d'ayu ente otres coses, encierres, gran prix, y un montón de coses más tou nuna gran fiesta. fiesta de la vendimia Morales de Toro ye una de les llocalidaes que más xune les sos fiestes a les tradiciones. Una feria na Plaza Mayor déxanos esfrutar de los vinos de más d'una trentena de bodegues de la zona de Toro. Los carros engalanaos y el primer mostiu del añu, recuérdennos les tradiciones que lleven repitiéndose nesta zona cientos d'años. Nesta cita esíbense les meyores uves y fálase, y enforma de lo bona que ta siendo anguaño la vendimia. esta feria ye gratuita puedes probar los distintos vinos gratis

La gran fiesta d'esta dómina son los Antroxos, que güei tán perdiendo tol protagonismu. Hasta los años 60 tuvieron enraigonaes nel pueblu, magar fueron perdiendo la so intensidá.

Nos bonos tiempos d'Antroxu, incluyó hasta l'añu 50, la preparación de los mesmos empezaba un mes antes col ensayu de les Murgues y Rellaciones y la llimpieza del llocal de la llimonada, xeneralmente un payar o panera, onde s'axuntaben mientres estos díes les cuadrielles de mozos y bebíen una llimonada, siempres abondosa. La llimonada faía'l domingo antes o dempués de la misa y antes del baille de la mañana que se celebraba na Plaza Mayor. Les Cuadrielles de mozos visitar nos sos locales ( güei llámense Peñes ) pa probar la llimonada ayena y con tanta probadura dacuando llegábase al baille con un grau de más.

Una de les tradiciones que tenía llugar mientres los Antroxos yera la de "correr el bollu". Los mozos casaderos diben en cuadrielles a les cases de les sos bailadores, solíen ser les moces a les que queríen rondar, onde yeren agasayaos pola madre col bollu. El día más importante ye'l martes d'antroxu, con desfile y fiesta polos distintos chigres de Morales.

Morales de Toro ye una de les llocalidaes que más xune les sos fiestes a les tradiciones. Una feria na Plaza Mayor déxanos esfrutar de los vinos de más d'una trentena de bodegues de la zona de Toro. Los carros engalanaos y el primer mostiu del añu, recuérdennos les tradiciones que lleven repitiéndose nesta zona cientos d'años. Nesta cita esíbense les meyores uves y fálase, y enforma de lo bona que ta siendo anguaño la vendimia.

La Selmana Santa ye la conmemoración añal en que'l calendariu cristianu conmemora la Pasión, Muerte y Resurrección de Xesús de Nazaret o lo que ye igual conmemorar los sos últimos díes, por ello, ye un periodu d'intensa actividá llitúrxica dientro de les diverses confesiones cristianes. Da empiezu'l domingu de Ramos remata'l SÁBADU SANTU, anque la so celebración suel empecipiase en dellos llugares el vienres anterior (Vienres de Dolores) y considérase parte de la mesma'l Domingu de resurreición.

Va precedida pola Cuaresma, que remata na Selmana de Pasión y da pasu a un nuevu periodu llitúrxicu.

La Selmana Santa cuenta con celebraciones propies que recuerden la institución de la Eucaristía nel Xueves santu, la Crucifixón de Jesús y la so Muerte'l Vienres santu y la so Resurrección na Vixilia Pascual na nueche del Sábadu Santu al Domingu de Resurreición.

Destaca pola so producción vinícola que, dada la so alta calidá, dende va años merez la Denominación d'Orixe Toro. Bona parte de los viñeos de la D. O. de Toro atópase na vecina Morales de Toro, unu de los mayores centros de producción de la zona. La so hestoria remontar a tiempos de los romanos, y anguaño seis bodegues concentren la so actividá vinícola, que conforma la principal atraición turística. Anque'l turista va estimar nun colar de Morales ensin conocer la so destacable Ilesia de San Salvador.

• Pablo Martín Caballero (Morales de Toro, 27 de xineru de 1936-), Gobernador Civil de Castellón, Badayoz y Tenerife.^[19]

• Wikimedia Commons acueye conteníu multimedia sobre Morales de Toro.

• Sitiu web oficial

• Morales de Toro n'OpenStreetMap.