Antigua Gran Bulgaria

[[kanato de los turcos occidentales (es) |←]] [[kanato de los turcos occidentales (es) ← kaganatu ávaru Antigua Gran Bulgaria (de 632 a 668) Bulgaria del Volga →
estáu desapaecíu
Alministración
Llingües oficiales	idioma bulgáricu
Xeografía
Coordenaes	48°N 42°E / 48°N 42°E / 48; 42

L'Antigua Gran Bulgaria (Bolgaria) (griegu: Παλαιά Μεγάλη Βουλγαρία, en llatín Magna Bulgaria) yera un estáu formáu pol amiestu de tribus de protobúlgaros y onoguros (Bauer, 2010: 319-326), (Brook, 2006: 1-18), de curtia duración (del 632-668, aprox.), que xurdió nes estepes d'Europa Oriental dempués del desaniciu del Khanatu Túrquicu Occidental, como una dexebra del kaganatu ávaru. La Gran Bulgaria nun tinía llendes ñidies, l'área cimera na que s'allugaba yera peles estepes del mar Prietu y del Mar d'Azov.

Hai perpoca información sobre l'Antigua Gran Bulgaria n'aturoes antiguos. Les fontes cimeres de la información sobre este estáu son:

• Nicéforu nel so Breviarium Historicum o Resume d'Historia (en griegu: Ίστορία σύντομος);
• Teófanes na so Chronographia (en griegu: Χρονογραφια);
• Xuan de Nikiu na so Chronica (orixinalmente escrita en griegu, que solo se conserva na so torna al ge'ez);
• Moisés de Khorena na Xeografía atribuida a Moisés de Khorena (n'armeniu: Աշխարհացույց (Axharatsuyts) (lliteralemente: muestra del mundu));
• Agatíes;
• Carta de Cambridge.

[Brevarium - Pat. 100 § 915-916, GIBI, t. III: 294.]

Ὑπὸ δὲ τὸν αὐτὸν καιρὸν ἐπανέστη Κούβρατος ὁ ἀνεψιὸς Ὀργανᾶ ὁ τῶν Οὐνογουνδούρων κύριος τῷ τῶν Ἀβάρων χαγάνῳ, καὶ ὃν εἶχε παρ' αὐτοῦ λαὸν περιυβρίσας ἐξεδίωξε τῆς οἰκείας γῆς. Διαπρεσβεύεται δὲ πρὸς Ἡράκλειον καὶ σπένδεται εἰρήνην μετ' αὐτοῦ, ἥνπερ ἐφύλαξαν μέχρι τέλους τῆς ἑαυτῶν ζωῆς· δῶρά τε γὰρ αὐτῷ ἔπεμψε καὶ τῇ τοῦ πατρικίου ἀξίᾳ ἐτίμησεν.

Kubratos, primu d'Organa y Príncipe de los Hunnogururianos allevantose contra'l Cagan de los Avaros que trataba mal al pueblu y cazábalos fuera de les sos tierres. Unvió darréu Embaxadores a Heracliu, fizo con él la paz, que caltuvo durante tola so vida. Esti emperador mandaba-y delles vegaes regalos y honrábalu cola dignidá d'un particiu.

[Brevarium - Pat. § 929-934, GIBI, t. III, 295-296]

1. Λεκτέον δὲ ἤδη περὶ τῆς τῶν λεγομένων Οὔννων καὶ Βουλγάρων ἀρχῆς καὶ καταστάσεως αὐτῶν.

2. Περὶ τὴν Μαιῶτιν λίμνην κατὰ τὸν Κώφινα ποταμὸν καθίσταται ἡ πάλαι καλουμένη μεγάλη Βουλγαρία καὶ οἱ λεγόμενοι Κότραγοι, ὁμόφυλοι αὐτῶν καὶ οὗτοι τυγχάνοντες.

3. Ἐν δὲ τοῖς Κωνσταντίνου χρόνοις ὃς κατὰ τὴν δύσιν ἐτελεύτα, Κοβρᾶτός τις ὄνομα κύριος γενόμενος τῶν φύλων τούτων τὸν βίον μεταλλάξας πέντε καταλιμπάνει υἱούς, ἐφ' οἷς διατίθεται μηδαμῶς τῆς ἀλλήλων ἀποχωρισθῆναι διαίτης, ὡς ἂν διὰ τῆς πρὸς ἀλλήλους εὐνοίας τὰ τῆς ἀρχῆς αὐτῶν διασώζοιτο.

4. Οὗτοι μικρὰ τῆς πατρικῆς φροντίσαντες παραινέσεως ὀλίγου παρῳχηκότος χρόνου διέστησαν ἀλλήλων, ἕκαστος αὐτῶν τοῦ λαοῦ ἴδιον μέρος ἀποτεμνόμενος.

5. Ὧν ὁ μὲν πρῶτος Βαϊανὸς υἱὸς λεγόμενος κατὰ τὰ ἐνταλθέντα αὐτῷ παρὰ τοῦ πατρὸς ἐν τῇ προγονικῇ γῇ διέμεινε μέχρι τοῦ δεῦρο,

6. ὁ δὲ δεύτερος λεγόμενος Κότραγος τὸν Τάναϊν περαιωθεὶς ποταμὸν ᾤκησε τούτων ἀντικρύ,

7. ὁ δὲ τέταρτος τὸν Ἴστρον ποταμὸν διαβὰς ἐν Παννωνίᾳ τῇ νῦν ὑπὸ Ἀβάροις κειμένῃ αὐλίζεται ὑπόσπονδος τῷ ἐγχωρίῳ ἔθνει γενόμενος,

8. ὁ δὲ πέμπτος κατὰ τὴν Ῥαβεννησίαν πεντάπολιν ἱδρυσάμενος ὑπόφορος Ῥωμαίοις ἐγένετο.

9. Τούτων ὁ λοιπὸς τρίτος ἀδελφὸς ὄνομα Ἀσπαροὺχ τὸν Δάναπριν καὶ τὸν Δάναστριν ποταμὸν περαιωθεὶς περὶ τὸν Ἴστρον οἰκίζεται, τόπον πρὸς οἴκησιν ἐπιτήδειον, Ὄγλον τῇ σφῶν καλούμενον φωνῇ, καταλαβόμενος, δυσχερῆ τε καὶ ἀνάλωτον πολεμίοις ὑπάρχοντα· ἀσφαλής τέ ἐστι τὰ μὲν ἔμπροσθεν τῇ τε δυσχωρίᾳ καὶ τῷ τελματώδης εἶναι τυγχάνων· τὰ δ' οὖν ὄπισθεν κρημνοῖς ἀβάτοις τετειχισμένα.

10. Οὕτω τοίνυν τοῦ ἔθνους διαιρεθέντος καὶ σκεδασθέντος, τὸ τῶν Χαζάρων φῦλον ἀπὸ τοῦ ἐνδοτέρου τῆς Βερυλίας λεγομένης χώρας ὡς πλησίον τῶν Σαρματῶν ᾠκημένον πλείστης ἀδείας ἐντεῦθεν ἐπέτρεχον. Τὰ τοιαῦτα πάντα κατέδραμον χωρία τῆς ὑπὲρ Πόντου τὸν Εὔξεινον γῆς καὶ θαλάττης ἐπέρασε· μεθ' ὧν καὶ Βαϊανὸν ὑπεξούσιον ποιησάμενος εἰς ὑπαγωγὴν φόρων κατέστησε.

1. Agora hai que falar del orixe y de l'afitamientu de los hunos y de los bólgaros.

2. La gran Bulgaria (μεγάλη Βουλγαρία) ta a lo llargo de les orielles de la llaguna Meótida (Mar d'Azov), cerca del riu Cophin (Kuban), ú tamién viven los Cotragurios (Κωνσταντίνου), que son la mesma nación que los Bólgaros.

3. Un príncipe nomáu Curat, que comandaba a toes estes naciones nes dómines del Emperador Constantinu, dexó cinco fios, que-yos mandó, anantes de morrer, nun separtar pa caltener la so unión.

4. Pero, faciendo poco casu del saviu conseyu del so pá, separtáronse y cada ún d'ellos remanó un pueblu que tinía baxo la so obediencia.

5. Solo Bayán (Βαϊανὸς) siguió el testamentu del so pá y quedó nel so llugar de nacencia.

6. El segundu, nomáu Kotrag (Κότραγος) travesó'l riu Tanais (Don) y allugóse a sos orielles.

7. El cuartu travesó'l Dnubiu, y teniendo entrao en Panonia, afitóse ellí col consentimientu de los sos habitantes.

8. El quintu coló a Pentapolis de Ravena y ellí fízose tributariu de los romanos.

9. Por fir, el terceru nomáu Asparuk (Ἀσπαροὺχ), dempués de pasar los ríos Danapris y Danastris, allugóse a orielles del Daubiu, nel llugar que pescudó más afayadizu, y que nomó Ogla (Ὄγλον), na so llingua. Paecía-y impenetrable por mor de que d'un llau taba defendíu por llamargues, y pel otru por cantiles.

10. Esta nación foi dixebrada y desanizada, de tala mena que los Kházaros (Χαζάρων) veníos de Berylia (Βερυλίας), que ta cerca de Sarmatia, atravesaron el Pontu-Euxinu (Mar Prietu), allugaron baxo'l so poder a Bayán (Βαϊανὸς) ya impusiéron-y un tributu.

[Chronografia – Pat. 108 §. 723-728, GIBI, t. III: 261-263, De Boor (1883), Vol. I: 357-358]

1. ἀναγκαῖον δὲ εἰπεῖν καὶ περὶ τῆς ἀρχαιότητος τῶν Οὐννογουνδούρων Βουλγάρων καὶ Κοτράγων.

2. ἐν τοῖς ἀρκτῴοις περατικοῖς μέρεσι τοῦ Εὐξείνου πόντου, ἐν τῇ λεγομένῃ Μαιώτιδι λίμνῃ, εἰς ἣν εἰσάγεται ποταμὸς μέγιστος ἀπὸ τοῦ ὠκεανοῦ καταφερόμενος διὰ τῆς τῶν Σαρματῶν γῆς, λεγόμενος Ἄτελ,

3. εἰς ὃν εἰσάγεται ὁ λεγόμενος Τάναϊς ποταμὸς καὶ αὐτὸς ἀπὸ τῶν Ἰβηρίων πυλῶν ἐξερχόμενος τῶν ἐν τοῖς Καυκασίοις ὄρεσιν,

4. ἀπὸ δὲ τῆς μίξεως τοῦ Τάναϊ καὶ τοῦ Ἄτελ, (ἄνωθεν τῆς προλεχθείσης Μαιώτιδος λίμνης σχιζομένου τοῦ Ἄτελ) ἔρχεται ὁ λεγόμενος Κοῦφις ποταμός, καὶ ἀποδίδει εἰς τὸ τέλος τῆς Ποντικῆς θαλάσσης πλησίον τῶν Νεκροπήλων εἰς τὸ ἄκρωμα τὸ λεγόμενον Κριοῦ Πρόσωπον.

5. ἀπὸ δὲ τῆς προσημανθείσης λίμνης ἴσα ποταμῷ θάλασσα, καὶ εἰσάγεται εἰς τὴν τοῦ Εὐξείνου πόντου θάλασσαν διὰ τῆς γῆς Βοσφόρου καὶ Κιμμερίου, ἐξ οὗ ποταμοῦ ἀγρεύεται τὸ λεγόμενον μουρζοῦλιν καὶ τὰ τούτου ὅμοια, καὶ εἰς μὲν τὰ πρὸς ἀνατολὴν μέρη τῆς προκειμένης λίμνης ἐπὶ Φαναγουρίαν καὶ τοὺς ἐκεῖσε οἰκοῦντας Ἑβραίους παράκεινται ἔθνη πλεῖστα.

6. ἀπὸ δὲ τῆς αὐτῆς λίμνης ἐπὶ τὸν λεγόμενον Κοῦφιν ποταμόν, ἔνθα τὸ ξυστὸν ἀγρεύεται Βουλγαρικὸν ὀψάριν, ἡ παλαιὰ Βουλγαρία ἐστὶν ἡ μεγάλη, καὶ οἱ λεγόμενοι Κότραγοι ὁμόφυλοι αὐτῶν καὶ οὗτοι τυγχάνοντες.

7. ἐπὶ δὲ τῶν χρόνων Κωνσταντίνου, τοῦ εἰς τὴν δύσιν, Κροβάτου τοῦ κυροῦ τῆς λεχθείσης Βουλγαρίας καὶ τῶν Κοτράγων τὸν βίον μεταλλάξαντος καὶ πέντε καταλιπόντος υἱοὺς καὶ διατυπώσαντος μηδαμῶς τούτους ἀποχωρισθῆναι ἐκ τῆς πρὸς ἀλλήλους διαίτης, διὰ τὸ πάντη κυριεύειν αὐτοὺς καὶ ἑτέρῳ μὴ δουλωθῆναι ἔθνει,

8. μετ' ὀλίγον δὲ χρόνον τῆς ἐκείνου τελευτῆς εἰς διαίρεσιν ἐληλυθότες οἱ αὐτοῦ πέντε υἱοὶ διέστησαν ἀπ' ἀλλήλων μετὰ τοῦ ἐν ὑπεξουσιότητι ἑκάστου αὐτῶν ὑποκειμένου λαοῦ.

9. καὶ ὁ μὲν πρῶτος υἱὸς ὁ λεγόμενος Βατβαιᾶν τὴν ἐντολὴν τοῦ οἰκείου φυλάξας πατρὸς διέμεινεν ἐν τῇ προγονικῇ αὐτοῦ γῇ μέχρι τῆς δεῦρο.

10. ὁ δὲ δεύτερος τούτου ἀδελφός, ὁ λεγόμενος Κότραγος, τὸν Τάναϊν διαβὰς ποταμὸν ἀπέναντι τοῦ πρώτου ᾤκησεν ἀδελφοῦ.

11. ὁ δὲ τέταρτος καὶ ὁ πέμπτος τὸν Ἴστρον ἤτοι ∆ανοῦβιν λεγόμενον περαιωθέντες ποταμόν, ὁ μὲν εἰς Πανονίαν τῆς Ἀβαρίας ὑποταγεὶς τῷ Χαγάνῳ τῶν Ἀβάρων ἔμεινεν ἐκεῖ μετὰ τῆς δυνάμεως αὐτοῦ, ὁ δὲ τὴν πρὸς τῇ Ῥαβέννῃ Πεντάπολιν καταλαβὼν ὑπὸ τὴν βασιλείαν τῶν Χριστιανῶν γέγονεν.

12. ἔπειτα τούτων ὁ τρίτος, Ἀσπαροὺχ λεγόμενος, τὸν ∆άναπριν καὶ ∆άναστριν περάσας καὶ τὸν Ὄγλον καταλαβὼν βορειοτέρους τοῦ ∆ανουβίου ποταμοὺς μεταξὺ τούτου κἀκείνων ᾤκησεν, ἀσφαλῆ καὶ δυσμάχητον εἶναι τὸν τόπον στοχασάμενος ἐξ ἑκάστου μέρους· τελματώδης γὰρ ἔμπροσθεν, καὶ ἄλλοθεν τοῖς ποταμοῖς στεφανούμενος, πολλὴν τῷ ἔθνει τεταπεινωμένῳ διὰ τὸν μερισμὸν τὴν ἐκ τῶν πολεμίων παρεῖχεν ἄνεσιν.

13. τούτων δὲ οὕτως εἰς πέντε μέρη διαιρεθέντων καὶ ἐν βραχύτητι καταντησάντων,

14. ἐξῆλθε τὸ μέγα ἔθνος τῶν Χαζάρων ἀπὸ τοῦ ἐνδοτέρου βάθους Βερζιλίας τῆς πρώτης Σαρματίας καὶ ἐδέσποσε πάσης τῆς περατικῆς γῆς μέχρι τῆς Ποντικῆς θαλάσσης· καὶ τὸν πρῶτον ἀδελφὸν Βατβαιᾶν, τῆς πρώτης Βουλγαρίας ἄρχοντα, ὑποτελῆς καταστήσας φόρους παρ' αὐτοῦ κομίζεται μέχρι τοῦ νῦν.

1. Agora ye necesario narrar la antigua historia de los Unnogundúros, Búlgaros y Kotragos.

2. Nel norte, lloñe del Mar Euxinu (El Mar Prietu), ta'l nomáu Llagu Meótidu (Mar d'Azov), al que fluye un gran ríu nomáu Atel (Ἄτελ) (Volga)[1], que baxa al Océanu pela tierra de los Sármates.

3. Esti riu amiéstase col riu Tanais (Τάναϊς) (Don), que tien el so entamu nes puertes d'Iberia (Xeorxa), que tan nos Montes del Cáucasu.

4. De la confluencia del Tanais y del Atel (oseya nel Llagu Meótidu, mencionáu enriba, nel que desemboca el Atel), fórmase'l riu nomáu Kufis (Κοῦφις) que desemboca nel Mar Pónticu cerca de Nekropela (Νεκροπήλων) (Karintski), nun cuetu nomáu “La Tiesta'l Castrón” (Κριοῦ Πρόσωπον).

5. Del antedichu llachu hai un estrechu facia la mar, como un riu que s'amiesta col Euxinu traviés de la tierra del Bósforu Cimeriu (L'estrechu de Kerch), nel que se pesca el nomáu murzulín (μουρζοῦλιν), y otros pexes asemeyaos. Pela costa oriental d'esti llagu, ta Phanagoria, y ellí viven munchos xudíos, con munches otres tribus.

6. Dende el mesmu llagu, p'enriba, fasta'l ríu Kufis, a ú los búlgaros garren un pexe que nomen tsistón (ξυστὸν), ta allugada la Gran Bulgaria (παλαιὰ Βουλγαρία), y los nomaos kotragos (Κότραγοι), que son de la mesma tribu que los bólgaros.

7. Nos tiempos de Constantinu, qe vivía nel oeste, Krobatos (Κροβάτου), el cabezaleru de la anantes mencionada Bulgaria, y de los Kotraos, que morrió dexando cinco fios, a los que-yos dixo que nun tiníen que colar baxo denguna circunstancia y que si permanecien unios, denguna otra tirub los diba esclavizar.

8. Daqué tiempu dempués de finar [Krobatos], magar les sos pallabres, los sos cinco fios colaron un pa cada llau, cada un colos exércitos que se-y sometíen.

9. El so fíu mayor, nomáu Batbayán (Βατβαιᾶν), siguió'l mandatu del so pá y quedó na so tierra ancestral.

10. L'hermanu más mozu, nomáu Kotragos (Κότραγος), cruzó'l riu Tanai, y vivió na oriella opuesta al so hermanu mayor.

11. El cuartu y quintu hermanu travesaron el riu Istros (Ἴστρον), que ye'l Danubiu (∆ανοῦβιν), el primeru quedó suxetyu al Kagán de los Avaricos (Ἀβάρων) na Panonia Avarica (Πανονίαν τῆς Ἀβαρίας) y quedó ellí col so exércitu, y l'otru llegó a Pentapolis (Πεντάπολιν), cerca de Ravenna (Ῥαβέννῃ), y aceutó una alianza col Imperiu Cristianu.

12. Yendo detrás d'ellos, el tercer hermanu, nomáu Asparuh (Ἀσπαροὺχ), cruzó los ríos Danapris (∆άναπριν) u Danastris (∆άναστριν) (rios que tan más lloñe, al norte del Danubiu), y, aportando a Oglos (Ὄγλον) establecióse ellí, ente'l primeru y el caberu, porque pescudó que yera un llugar seguru ya impenetrable por dambos llaos: per un llau taba una llamarga, y pol otru llau taba rodeao por rios.

13. Esto dába-yos gran seguridá frente a los enemigos, pa una tribu que taba feble poles sos dixebres.

14. Cuando foron asina dixebraos en cinco fasteres y reduxéranse a un estáu feble, la gran nación de los Kházaros (Χαζάρων), vivniendo de les profundidaes de Berzilia (Βερζιλίας), que ta más allá de Sarmatia (Σαρματίας) conquistó tol pais, dende'l mar hasta lo más lloñe del Pontu, - y subyugó al hermanu mayor, a Batbayán ()Βατβαιᾶν, cabezaleru de la Primera Bulgaria (πρώτης Βουλγαρίας), debíendo-yos tributu fasta anguaño.

[1] Esto xeográficamente ye incorreuto: el Volga desemboca nel Caspiu.

Nun ta del too ñidio l'allugamientu de l'Antigua Gran Bulgaria. Siguiendo a Moisés de Khorena, Nicéforu, Teófanes y otros autores taba allugada na Oriella Norte del Mar Prietu (Pontu Euxinu) y pel Mar d'Azov (Llaguna Meótida), fasta'l riu Kuban (Cophin).

La ciudá cimera de la Antigua Gran Bulgaria yera Phanagoria (en griegu antiguu: Φαναγόρεια Phanagóreia), ciudá fundada nel 543 por colonos griegos, como un centru de comerciu. Allugada nel estremu occidental de la península de Taman, enfrente de la península de Crimea, faila un centru estratéxicu, mesmo anguaño.

L'Antigua Gran Bulgaria formóse pol amiestu de les tribu protobúlgares de los Onoguros, Kutriguros y Utiguros, col so cabezaleru Kubrat que consiguió amestar a estres tribus pa revelase contra'l kaganatu ávaru y formar asina l'Antigua Gran Bulgaria. Kubrat fizo una alianza col emperador bizantín que mantuvo durante la so vida.

Siguiendo a les fontes bizantines, l'Antigua Gran Bulgaria foi conquistada polos Khazaros, facia l'añu 668, que la fixeron un reinu vasallu, y posteriormente anexonáronla defechu.

Supónse que la llingua de la Antigua Gran Bulgaria yera la llingua bulgárica, magar que, polo escaso de los datos al respeutu ye enforma dubidoso.

• Bauer, Wise (2010): The History of the Medieval World: From the Conversion of Constantine to the First Crusade, London, Barner & Nobles.
• Bekker, J. (1837): Sancti Nicephori patriarchae Constantinopolitani: Breviarium rerum post Mauricium gestarum Sancti Nicephori patriarchae Constantinopolitani: Breviarium rerum post Mauricium gestarum , Bonn.

• Brook, Kevin Alan (2006) The Jews of Khazaria ,

• De Boor, C. (1883): Theophanis. Chronographia, Leipzig. tomu I: Tomu II.

• [GIBI] Гръцки Извори За Българската История - Fontes Graeci Historiae Bulgaricae – 10 tomos. Sofía.

• [Pat] Migne, Jacques-Paul : Patroloxíes Griegues: Patrologiæ cursus completus - Series græca (161 tomos – 1857-1866)
  • Tomu100. Nicephorus Constantinopolitanus, Breviarium historicum, Chronographia brevis.
  • Tomu 108. Theophanis abbatis agri et confessoris: Chronographi

• POTOCKI, Jan (1796) : Fragments historiques et geographiques sur la Scythie, la Sarmatie et les slaves,

• Silentiarii, Pauli (1837) Descriptio S. Sophiae et Ambonis. Georgii Pisidae

• Wikimedia Commons acueye conteníu multimedia sobre Antigua Gran Bulgaria.