Krim

D Krim (russ. Крым, Krym; ukr. Крим, Krim; krimtat. Qırım [qɯˈrɯm]) isch e Halbinsle im Schwarze Meer. Si ghört zur Ukraine und bestaat us der Autonome Republik Krim und de Stadt Sewastopol. D Hoptstadt vo der Autonome Republik Krim isch Simferopol im Landesinnere.

D Krim bildet sit dr Krimkrise 2014 de facto di russisch Teilrepublik Krim und d Stadt Sewastopol, wo Russland sit em 18. Merz 2014 as Däil vo sim Staatsgebiet aalueget. Die mäiste Staate uf dr Wält anerkenne die Annexioon aber nid.

D Krim isch im Norde dör di schmooli, nu 8 km braiti Landengi vo Perekop mitem europäische Festland verbunde. Im Weste und Süüde lit s Schwarze Meer, im Oste grenzt d Krim as Asowsche Meer und im Südoste werd si dör d Meerengi vo Kertsch vo de Halbinsle Taman in Kaukasus trennt. De nördlich und mittler Tail vo de Krim isch flachs Steppeland mit trochnem kontinentalem Klima mit haisse Sümmer und chalte Winter. A de westliche Südchüste no verlauft s Krimgebirge (ukr. Krymski Hory), di höchste Berge sind de Roman-Kosch (1545 m) und de Tschatyr-Dag (1527 m). D Berge bildet e Wetterschaide. Südlich isch mediterrans Klima, s nördliche Bergland het gmässigsts füechts Klima.

Hüt lebet uf de Krim fast zwai Millione Mensche. D Russe bildet mit 58,5 % d Meerhait, gfolgt vo de Ukrainer mit 24,4 %, si sind meerhaitlich Chreste. Minderhaite bildet d Krimtatare (12,1 %) wo Muslim sind, und di je öppe 1000 Krimtschake und Karaime, wo e Religion hend, wo vom Judetum abstammt.

D Vertailig vo de Sprooche uf de Krim gsiet asen uus: 77 % redet Russisch, 10 % Ukrainisch und 11 % Krimtatarisch. Die drai Sprooche hend de Status vonere offizielle Sprooch uf de Krim. Denebet gits no e Minderhait vo andersprochige Mensche.

Di grösste Städt sind Simferopol, Sewastopol, Kertsch, Jewpatorija, Jalta und Feodosija.

De Tourismus bildet e wichtige Wertschaftsfaktor. Wegem milde Klima liget a de Südchüste vo de Krim am Schwarze Meer meriri biliebti und bikannti Feri- und Kurort, drunder Jalta, Aluschta und Sudak. Di letze baid Orte sind au di traditionelle Hersteller vom Krimsekt. Bachtschisaraj, di früenrig Hoptstadt vom Chanat vo de Krimtatare isch e touristisches Ziil, s gliiche gelt sit em End vo de Sowjetunion au vo de vile Höölechlöster und Höölestädt im nördliche Krimgebirge, drunder Tschufut-Kale (»Judeburg«) und di beede eemoolige krimgotische Städt Eski-Kermen und Mangup-Kale.

Au d Landwertschaft isch wichtig, voralem sit em Bau vom Krimkanal, wo Wasser vom Dnjepr uf d Krim füert. A de Südchüste wachset Truube, sus werd ono Gmües, Obst, Waisse und Tubak abaut. De Fischfang het kai grossi Bidüütig und d Krim wiist nu wenig Roostoff uuf. I de Städt gits Industrii und Sewastopol isch e wichtige Hafe und e millitärische Stützpunkt.

Die früeste bikannte Völcher, wo uf de scho vo Neandertaler biwonte Krim, glebt hend, sind d Kimmerier gsii und im Krimgebirge d Taurer. Deno het d Krim i de Antiki Kimmerischi Halbinsle (agr. Ταυρικὴ Χερσόνησος, Taurikē Chersonēsos) und s Kirmgebirge Taurischi Berge (Ταυρικὰ ὂρεα, Taurika orea) ghaisse. Spöter sind Skythe uf d Halbinsle choo und hend d Kimmerier vertribe, wäred sich d Taurer i de Berge zruggzoge hend.

Griechischi Koloniste hend au uf de Krim meriri Städt ggründet. Im Oste isch drususe s Bosporanische Riich entstande, en riiche Händlerstaat mit merere Städt entlang vo de Meerengi vo Kertsch (agr. Βόσπορος, Bósporos). Da Riich het guet 700 Joor bistande. Am Südwestspitz het sich mit de Stadt Chersonesos Herakleia (agr. Χερσόνησος ῾Ηράκλεια; hüt: Sewastopol) e chliine Stadtstaat bildet. Baidi Staate sind spööter zwor eng bifründet mit em Römische Riich gsii, sind aber nöd iiglideret wore.

Ab 255 sind ersti Germane bis zu de Krim vorgstosse und hend meriri Joorzeet ufem Land- und Seeweg Städt rund um s Schwarze Meer öberfalle und s Bosporanischi Riich gschwächt. Im 4. Joorhundert hend sich Germane uf de Krim niderloo. Entlang vom Asowsche Meer hend Heruler gsidlet, im Süde d Krimgote. Ane 375 sind d Hune vom Oste her gege Europa anegstürmt und hend d Ostgote underem König Ermanarich bisigt. Drufabe hend sich hunnischi Utrigure uf de Krim niderloo. D Stadt Cherson und d Krimgote hend dozmol zum Byzantinische Riich ghört.

Ab de zwait Hälfti vom 7.Jh. hend d Chazare d Krim nodisnoo underworfe. D Chazare hend de jüdisch Globe agnoo und wege de Judefindlichkait im Byzantinische Riich sind vill Jude uf d Krim uusgwanderet. Ane 1016 het de byzantinisch Chaiser Basileios II. (976-1025) em Riich vo de Chazare s End biraitet. Doch wenig Joorzeent spööter hend d Kumane d Krim underworfe.

D Tatare sind z erschtmol ane 1239 i d Krim gfalle und hend d Halbinsle underworfe und em Riich vo de Goldig Horde zuegornnet. De Name Krim chunnt vom tatarisch-mongolische Wort qyrym »Festig«. 1266 hend d Genuese Land a de Südchüste gchauft und d Stadt Caffa (hüt Feodosija) ggründet, wo denn e wichtigi Station bi de Raise uf China bildet het. Ab 1380 isches zum Chrieg zwüschet de Tatare und Genua choo, wo ane 1387 mit eme Fride gendet het. Ab denn isch d Krim längiri Zitt i drai Piet uftailt gsii. S nördliche Steppeland het zum Chanat vo de Krimtatare ghört, wo sitt 1433 unabhängig vo de Goldig Horde gsii isch, und as Hoptstadtt Bachtschisaraj (krimtat. Bağçasaray »Gartepalast«) gweelt het. Im Krimgebirge hend d Krimgote s Förstetum Theodoro bigründet und d Genuese hend e paar Hafestädt bsesse, so Cembalo (hüt Balaklawa), Soldaia (hüt Sudak) und Caffa (hüt Feodosija), wo de Hoptort bildet het. Die Häfe sind denn e wichtige Umschlagplatz för Handelsgüeter us China und us de Mongolai wore, aber vor alem het au de Sklavehandel floriert.

Ane 1475 hend d Osmane afange d Häfe uf de Krim öberfalle und hend i wenige Joor s Förstetum Theodoro und di genuesische Städt is Osmanische Riich iiglideret, wääred s Chanat vo de Krimtatare witterexisitert het, aber zumene Vasall woren isch.

D Russe hend scho immer en Intressi a de Krim ghaa, aber erst gege s End vom 18. Joorhundert isch es ene glunge d Krim z annektiere. Well d Halbinsle strategisch guet lit, hend si afange e rigorosi Sidligspolitik bitriibe: all Christe vo de Krim sind um 1780 i de noigründete Stadt Mariupol i de Ukraine umgsidlet wore, wa e grosse Schade för d Wertschft vom Krimchanat bidüttet het. Em 8. April 1783 het d Zarin Katharina II. deklariert, ass d Krim zu Russland ghöri. Um d Landwertschaft uf de Krim wider uufzbaue, het de Zar Alexander I. (1801-1825) Koloniste us Europa aawerbe loo. Nebet Bulgare und Este sind au vill Tütschi und Schwizer uf d Krim cho.

Im iigende 19. Joorhundert hend sich vill Uuswanderer us Bade und Württeberg uf de Krim niderloo und meriri Dörfer ggründet, so: Kronental, Rosental, Neusatz (Nejsaz), Friedental, Heilbronn (Heilbrunn). Schwiizer Koloniste hend Zürichtal gründet und sich au im Dorf Friedental niderloo. Nochem Uusbruch vom Erscht Weltchrieg sind di tütsche Koloniste uf Sibirie deportiert wore, wäred d Schwiizer bliibe hend chöne und i Rue gloo wore sind, aslang si bi de kommunistische Kolchosewertschaft mitgmacht hend. Doch wo im Zwaite Weltchrieg de Hitler ane 1941 gege Russland zogen isch, het de Stalin ali tütschsproochige Koloniste deportiert, wobii vili umchoo sind.

Ane 1853 het Russland e Chrieg gege s Osmanische Riich azettlet, de Krimchrieg, wo bis 1856 duuret het und uf de Krim sind meriri Schlachte uustrait woore und Sewastopol isch bilageret wore. De Chrieg het mit de Niderlaag vo Russland gendet.

Noch de Oktoberrevolution ane 1917 isch uf de Krim e Börgerchrieg uusbroche, well vili d Revolution as Tat vo Verbrecher aaglueget hend. Aber scho im Jänner 1918 hend d Bolschewike Sewastopol iignoo und afange di Iihaimische underdrucke. Im Märze 1918 hend si di Sozialistischi Republik Taurida uusgrueffe. S isch aber zum Uufstand vo de Krimtatare choo und im Juni isch d Krim under e brutals Militärregime cho. Mitem Iimarsch vo de Rote Armee ends 1920 isch denn jegliche Widerstand definitiv broche wore und 1921 isch d Krim as Autonomi Sozialistischi Sowjetrepublik direkt as sowjetischi Russland agschlosse wore.

Im Zwaite Weltchrieg hend di Tütsche d Krim vo 1941-1944 bsetzt ghaa. Nochdem di Tütsche wider abzoge sind, het de Stalin, wo scho vorene di tütsche Sidler deportiert gha het, d Krimtatare uf Zentralasie deportiert, wobii öppe Hälfti vonene umchoo sind! De Grund isch de gsii, well d Krimtatare mit de Türke kollaboriert hend, wo sinersiits Verbündeti vom Hitler gsii sind. D Krim het sini Autonomii verloore und isch e gwönlichi Provinz vo Russland wore. Im Hornig 1945 het z Jalta di zwait Konferenz vo de Allierte stattgfunde, wo sich de Churchill, de Roosevelt und de Stalin öber d Zuekunft vo Tütschland biroote hend.

1954 isch d Krim zu de Ukrainische Sozialistische Sowjetrepublik cho, im Uustuusch gege s Piet um Belogrod. D Krimtatare sind zwoor ane 1967 offiziell rehabilitiert wore, zee Joor spöter as ali andere deportierte Völker, hend aber erst noch massive Demonstratione z Sewastopol und ufem Rote Platz z Moskau ab 1988 wider uf d Krim zruggchere töre.

Nochem Zerfall vo de Sowjetunion ane 1991 isch d Krim zu de Ukraine choo, obwoll d Krim 1992 und nomol 1994 e souveräni Republik Krim uusgruefe het, wo aber nöd anerchennt woren isch. D Krim isch en autonomi Republik vo de Ukraine blibe.

Noch em politische Umsturz i de Ukraine im Februar 2014 isch s wider zue separatistische Bsträbige uf de Krim cho. Am 11. Merz 2014 het s Parlament vo de Krim d Unabhängigkait vo de Ukraine erklert und e Referendum über de Aaschluss a Russland durfüere loo. Sit em 18. Merz 2014 lueget Russland d Krim as Däil vo sim Staatsgebiet aa. Völkerrechtlich si d Abspaltig u s Referendum umstritte.

• Stefan Albrecht, Michael Herdick: Ein Spielball der Mächte: Die Krim im Schwarzmeerraum (VI.–XV. Jahrhundert). In: Stefan Albrecht, Falko Daim, Michael Herdick (Hg.): Die Höhensiedlungen im Bergland der Krim. Umwelt, Kulturaustausch und Transformation am Nordrand des Byzantinischen Reiches. RGZM, Mainz 2013, S. 25–56. ISBN 978-3-88467-220-4.
• Stefan Albrecht, Michael Herdick, Rainer Schreg: Neue Forschungen auf der Krim. Geschichte und Gesellschaft im Bergland der südwestlichen Krim – eine Zusammenfassung. In: Stefan Albrecht, Falko Daim, Michael Herdick (Hg.): Die Höhensiedlungen im Bergland der Krim. Umwelt, Kulturaustausch und Transformation am Nordrand des Byzantinischen Reiches. RGZM, Mainz 2013, S. 471–497. ISBN 978-3-88467-220-4.
• Norbert Kunz: Die Krim unter deutscher Herrschaft 1941–1944. Germanisierungsutopie und Besatzungsrealität. Wissenschaftliche Buchgesellschaft, Darmstadt 2005. ISBN 3-534-18813-6.
• Christian Reder, Erich Klein (Hg.): Graue Donau, Schwarzes Meer. Wien Sulina Odessa Jalta Istanbul. (Recherchen, Gespräche, Essays), Edition Transfer, Springer, Wien, New York 2008, ISBN 978-3-211-75482-5.

 Commons: Krim – Sammlig vo Multimediadateie

• www.tatar.net: Krimtatare