Slag van Blaauwberg

Slag van Blaauwberg
Deel van die Tweede Britse besetting van die Kaap
Die bestorming van die Kaap die Goeie Hoop
Datum 8 Januarie 1806 Ligging Bloubergstrand Resultaat Britse oorwinning
Strydende partye
Groot-Brittanje	Bataafse Republiek
Bevelvoerders
Luitenant-generaal sir David Baird	Luitenant-generaal Jan Willem Janssens
Sterkte
7000	2000
Ongevalle
204	347

Die Slag van Blaauwberg, wat naby Kaapstad op 8 Januarie 1806 geveg is, was 'n klein maar deurslaggewende militêre botsing. Twee Britse infanteriebrigades onder lt.genl. David Baird het ’n Nederlandse garnisoen en burgermageenheid onder lt.genl. Jan Willem Janssens verslaan en die Kaap finaal geannekseer.^[1] Dit het Britse heerskappy in Suid-Afrika gevestig wat menige gevolge gedurende die 19de en 20ste eeu sou hê. 'n Tweehonderdjarige herdenking is in Januarie 2006 gehou.

Die slag word gesien as deel van die Napoleontiese Oorloë in Europa. Op daardie stadium het die Kaapkolonie aan Nederland, wat toe as die Bataafse Republiek bekend gestaan het, behoort. Nederland was op daardie stadium onder Franse beheer. Weens die belangrikheid van die seeroete om die Kaap het die Britte besluit om die kolonie in besit te neem om te verhoed dat dit – en die seeroete – in Franse hande val. 'n Britse vloot is in Julie 1805 na die Kaap gestuur om te verhoed dat Franse troepeskepe wat deur Napoleon gestuur is die garnisoen in die Kaap kon versterk.

Die kolonie is deur luitenant-generaal Jan Willem Janssens bestuur, wat ook die hoof van die militêre magte was. Die magte was klein en van swak gehalte en het buitelandse eenhede ingesluit wat deur die Bataafse regering gehuur is. Hulle is deur plaaslike burgermageenhede gerugsteun.

Die eerste Britse oorlogskip het die Kaap op Oukersaand in 1805 bereik en twee voorraadskepe naby die Kaapse Skiereiland aangeval. Janssens het sy garnisoen op gereedheidsgrondslag geplaas. Toe die hoofvloot Tafelbaai op 4 Januarie 1806 binnevaar het hy die garnisoen gemobiliseer, krygswet afgekondig en die burgermag opgeroep.

Na 'n vertraging wat deur rowwe see veroorsaak is, het twee Britse infanteriebrigades, onder die bevel van luitenant-generaal sir David Baird, by Melkbosstrand, noord van Kaapstad, geland op 6 en 7 Januarie. Janssens het sy troepe verskuif om hulle af te sny. Hy was van mening dat 'n oorwinning as onmoontlik beskou kon word, maar dat die eer van die vaderland 'n geveg vereis het. Sy bedoeling was om die Britte op die strand aan te val en dan na die binneland te onttrek waar hy gehoop het hulle kon wag tot Franse troepeskepe sou opdaag.

Op die oggend van 8 Januarie, terwyl Janssens se stadigbewegende kolonne steeds deur die veld beweeg het, het Baird se brigades egter hulle opmars na Kaapstad begin en die hange van die Blaauwberg, tans "Blouberg" gespel, 'n paar kilometer voor Janssens bereik. Janssens het sy magte tot stilstand gebring en 'n lyn oor die veld gevorm.

Die slag het teen sonsopkoms begin met wedersydse kanonvuur. Dit is gevolg deur 'n aanval deur Janssens se berede burgermageenheid en sarsies musketvuur van beide kante. Een van Janssens se gehuurde buitelandse eenhede het uit die binnekolonne van die veld af gehardloop. 'n Britse bajonetaanval het ontslae geraak van die eenhede aan Janssens se regterflank en hy het die res van die troepe beveel om terug te val.

Toe die slag begin het, het Janssens 2 049 troepe gehad. Sy totale verliese en weggevlugtes was 353. Baird het die slag met 5 399 begin, en het 212 verliese gely.

Van Blaauwberg af het Janssens binnelands beweeg na 'n plaas in die Tygerberg gebied, en vandaar het sy troepe binnelands na die Elandskloof in die Hottentots Hollandberge, omtrent 50 km van Kaapstad beweeg.

Die Britse magte het die buitewyke van Kaapstad op 9 Januarie bereik. Om te verhoed dat Kaapstad en sy burgerlike bevolking aangeval word het die kommandant van Kaapstad, luitenant-kolonel Hieronymus Casimir von Prophalow, 'n wit vlag uitgestuur. Hy het die buitefortifikasies aan Baird oorhandig, en later in die dag is die terme van oorgawe onderhandel.

Die formele "Articulen van Capitulatie" t.o.v. Kaapstad en die Kaapse Skiereiland is die volgende namiddag, 10 Januarie, by 'n huis te Papendorp (vandag die woonbuurt Woodstock) onderteken. Die huis het later as "Treaty Cottage" bekend gestaan, en alhoewel die huis lankal gesloop is, dra die straat langsaan nog die naam "Treatystraat". 'n Ou Witmelkhoutboom^[2] in die tuin staan as die Verdragboom bekend en is as 'n nasionale monument verklaar.

Die Bataafse Goewerneur van die Kaap, lt genl Janssens het egter nog nie homself en sy oorblywende troepe oorgegee nie en het sy plan gevolg om vir so lank moontlik uit te hou in die hoop dat die Franse troepeskepe waarvoor hy soveel maande gewag het sou opdaag en hom red.

Hy het slegs 1 238 troepe met hom gehad, en oor die volgende paar dae het 211 van hulle gedros.

Janssens het vir 'n week in die berge uitgehou. Baird het Brig Gen William Beresford gestuur om met hom te gaan onderhandel. Op 16 Januarie het die twee generaals by Gerhard Croeser se plaas naby die Hottentots-Hollandberge konferensie gevoer, maar hulle kon nie beslissing bereik nie. Later, na verdere oorweging, en oorleg met sy senior offisiere en raadgewers, het Janssens toe besluit om die bitter pil te sluk. Hy het ingestem om oor te gee, en die finale Artikels van Kapitulasie is op 18 Januarie onderteken.

Waar die ondertekening van die finale artikels plaasgevind het is nie seker nie. Vir baie jare word dit aanvaar dat dit op die plaas Goedeverwachting was, en 'n afskrif van die Artikels van Kapitulasie word wel daar vertoon. Maar meer onlangse navorsing, wat in dr Krynauw se boek Beslissing by Blaauwberg gepubliseer is, dui aan dat Croeser se plaas (vandag die Somerset-Wes gholfbaan) die eintlike lokaal was. 'n Artikel wat die destydse dominee van Stellenbosch, dr Borcherds, in die 1820s gepubliseer het, wys ook na Croeser se plaas.

Die voorwaardes van die oorgawe-ooreenkoms was redelik gunstig ten opsigte van die Bataafse soldate en die Kaapse burgers. Janssens, en die Bataafse amptenare en troepe is in Maart van die jaar na Nederland teruggestuur.

Die Britse magte het die Kaap beset tot 13 Augustus 1814, toe Nederland die kolonie as 'n permanente besitting aan Brittanje oorgegee het. Dit het 'n Britse kolonie gebly totdat dit opgeneem is in die Unie van Suid-Afrika op 31 Mei 1910.

Opsomming van die Articulen van Capitulatie onderteken deur lt kol Von Prophalow, genl maj Baird en kdoor Popham op 10 Januarie 1806:^[3]

• Kaapstad, die Kasteel, en ander fortifikasies word aan Groot-Brittanje oorgegee;
• die garnisoen word krygsgevangenes, maar offisiere wat koloniste was of met koloniste getroud is kon vry bly onderhewig aan goeie gedrag;
• offisiere wat na Europa teruggestuur sou word sou tot die datum van vertrek betaal word en op Britse onkoste gerepatrieer word;
• alle Franse onderdane moet die kolonie verlaat;
• Kaapstadse burgers wat die wapen gevoer het [m.a.w. burgermilisielede] kon na hulle werk terugkeer;
• alle private eiendom sou vry en onaangetas bly;
• alle staatseiendom moet oorhandig word;
• burgers en ingesetenes sou hulle regte en voorregte, insluitend geloofsvryheid, behou;
• papiergeld wat in sirkulasie was sou geldig bly;
• die Bataafse regeringseiendom wat oorhandig moet word sou as sekuriteit vir die papiergeld dien;
• krygsgevangenes sou nie gedwing word om in die Britse magte te dien of daarby aan te sluit nie;
• troepe sou nie by Kaapstadse burgers gekwartier word nie;
• twee skepe wat in Tafelbaai gekelder is moet herwin, herstel, en oorhandig word deur diegene wat hulle gekelder het.

Opsomming van die Articulen van Capitulatie wat deur lt genl Janssens en brig gen Beresford op 18 Januarie 1806 onderteken en deur genl maj Baird op 19 Januarie bekragtig is:^[4]

• die kolonie word aan Groot-Brittanje oorgegee;
• die Bataafse troepe sou na Simonstad vertrek, saam met hulle wapens, bagasie en in alle ere – die offisiere kon hulle swaarde behou maar alle wapens, geld, staatseiendom en perde moet oorhandig word;
• die Bataafse troepe sou nie as krygsgevangenes beskou word nie;
• Janssens se Hottentot-troepe (sic) sou ook Simonstad toe trek, waarna hulle of na hulle tuistes kon terugkeer of by die Britse magte kon aansluit;
• die Britse opperbevelvoerder sou besluit oor die posisie van die Bataafse troepe wat alreeds krygsgevangenes was;
• die Britse regering sou die koste van die Bataafse troepe se instandhouding dra tot hulle aan boord skip gaan;
• die Bataafse troepe sou na 'n hawe in Nederland vervoer word;
• siekes wat nie saam kon gaan nie sou agterbly, op Britse onkoste, en Holland toe gestuur word nadat hulle herstel het;
• die regte en voorregte wat aan die Kaapstadse burgers toegelaat is sou ook aan die res van die kolonie van toepassing wees, behalwe dat die Britte troepe by inwoners van die landelike distrikte kon kwartier;
• aan boord skip sou die Bataafse troepe dieselfde as Britse troepe behandel word;
• Janssens sou toegelaat word om 'n berig aan Holland te stuur, en die Britse bevelvoerders sou help om dit aan te stuur;
• besluite aangaande die voortsetting van die landbouplanne van ene Baron van Hogendorp sou deur die toekomstige Britse regering geneem word;
• enige saak wat uit die Articulen voortspruit sou geregtelik en eervol beslis word sonder voorkeur aan enige party.

• Nederlandse Kaapkolonie

• Lt Gen Janssens se verslag (Kaapse Argiewe: verw. VC80)
• Krynauw, D. Beslissing by Blaauwberg.
• Theal, G.M. Records of the Cape Colony.