Oester

Oester
Bokant van 'n oester
Wetenskaplike klassifikasie
Koninkryk:	Animalia
Filum:	Mollusca
Klas:	Bivalvia
Familie:	Ostreidae
Genera
Verskeie.

'n Oester is 'n eetbare weekdier van die familie Ostreidae. Die een skulp is hol en die ander plat. Oesters is gesogte eetgoed wêreldwyd. Daar kom twee spesies aan die Suid-Afrikaanse kus voor: Die Natalse rotsoester (Saccostrea cucullata) en die Kaapse oester (Striostrea margaritacea). Die oester wat egter gebruik word vir kweekdoeleindes in Suid-Afrika is die Stille Oseaanspesie: (Crassostrea gigas). Oesters is op groot skaal gekweek by Knysna maar omrede die meer besoedel geraak het, is die aktiwiteit verminder. Oesters word nou gekweek in Saldanhabaai, Port Elizabeth en Alexanderbaai.

Oesters word geskep wanneer sperm die eiers bevrug en klein larwes gevorm word. Die larwes dryf vir twee weke op die water rond alvorens hulle na die bodem daal. Die larwes het ogies wat hulle verloor sodra hulle 'n plek gevind het waar hulle wil leef. Gedurende dié tyd groei die larwe 'n tydelike voet terwyl dit na 'n geskikte plek soek om homself aan te heg.

Sodra die larwe gevestig is begin dit om kalsiumkarbonaat en proteïene af te skei wat die harde dop vorm. Oesters is waterfiltreerders. Hulle filtreer tussen vyf en ses liter water per dag en vreet die drywende eensellige filoplankton wat in die water voorkom. Tydens die proses word die water skoongemaak. In Suid-Afrika word oesters nie werklik gekweek in die sin dat eiers bevrug word nie. Klein oesters word ingevoer, die meeste vanaf Chili en somtyds ook van Engeland en Amerika.

Nou word die klein oestertjies in kaste gepak en in die see gedompel. Elke twee maande word die kaste uitgehaal, die oesters word skoongemaak en gesorteer volgens grootte. Ook word alle mossels, eendmossels en seeluise wat op die kaste groei, verwyder. Die oesters neem 10 tot 12 maande om ten volle te ontwikkel en die proses word beȉnvloed deur temperatuur. Wanneer oesters geëet word is hulle nog lewendig.

Oesters is seelewende diere wat selde op 'n diepte van meer as 40 m aangetref word. Hul voedsel bestaan uit mikroskopies klein plante en diere (plankton), wat met behulp van trilhare (cilia) op die kieue uit die seewater gefiltreer en na die mond gevoer word.

Klein pêreltjies word dikwels in oesters aangetref, maar hulle het nie die mooi perlemoenglans van egte pêrels, wat in pêreloesters (genus Pinctada) aangetref word nie, en het ook geen waarde nie. Pêreloesters is in werklikheid nie oesters nie, maar is nader verwant aan die mossels. Elke oesterwyfie lê jaarliks honderdduisende tot miljoene eiers.

Sommige spesies hou die bevrugte eiers tussen die kieue totdat hulle uitbroei, terwyl ander die eiers in die water los. Die larwes kan met behulp van trilhare in die water swem, maar na ongeveer twee weke vorm 'n baie klein skulpie en sink die klein oestertjie na die bodem, waar hy hom vasheg. Ten spyte van die geweldige hoeveelheid eiers wat vrygestel word, bereik relatief min van die larwes volwassenheid. Die larwes maak deel uit van plankton en word deur 'n groot aantal diersoorte geëet, terwyl die volwassenes dikwels die slagoffers van krappe, seesterre en 'n paar slakspesies is. Die slakke boor gaatjies in die oesters se skulpe en suig die lewende weefsels daardeur uit.

Alle egte oesters behoort tot die genera Ostrea, Crassostrea en Pycnodonta. Die lede van laasgenoemde genus is meer alleenlewend van aard en verkies oor die algemeen dieper water as die ander oesters. Oesters het 'n wêreldwye verspreiding en 'n paar verteenwoordigers van die genera Ostrea en Crassostrea kom ook in Suid-Afrika voor. Byna al die spesies is eetbaar en in die meeste wêrelddele, insluitende Suid-Afrika, word hulle as 'n lekkerny beskou.

Op 'n paar plekke, veral in dele waar die natuurlike bevolkings as gevolg van oorvangs uitgewis is of drasties verminder het, word hulle op groot skaal gekweek. In Wes-Europa word die gewone oester (Ostrea edulis) gekweek. Die spesie kom inheems aan die kus van Wes-Europa voor, hoewel die oesterbevolking grootliks verminder het. Hierdie oesters deel die interessante verskynsel dat hulle, soos verskeie ander tweekleppiges en ander diere, van geslag kan verander.

Die bou van die geslagsorgane is baie eenvoudig en die geslagsverandering is gevolglik nie bale drasties nie en volkome omkeerbaar. 'n Volwasse oester is aanvanklik manlik, maar verander na 'n paar weke in 'n wyfie, wat dan eiers voortbring. Alle ander oesters is tweeslagtig. In Suid-Europa word veral die Portugese oester (Crassostrea angulata) gekweek en langs die ooskus van die VSA die Amerikaanse oester (Crassostrea virginica). Baie tropiese oesters kom op koraalriwwe voor of heg hulle aan die wortels van wortelbome in wortelboommoerasse vas.

Weens die geleidelike uitwissing van die oesterbevolkings is pogings in die vorige eeu aangewend om oesters kunsmatig te kweek. Die eerste oesterput is in 1860 in Frankryk begin en 10 jaar later is daar persele in Nederland uitgelê. Die oesters word aanvanklik versamel deur 'n houtraamwerk met dakteëls daarop in die see te plaas sodat die jong oestertjies hulle daaraan kan vasheg. Daarna word die strukture oorgedra na kweekpunte langs die see, wat deur middel van sluise met die see in verbinding is.

Die getywisseling is belangrik vir voortplanting. Tydens die oesters se groeityd word die beddings gereeld gehark ten einde te voorkom dat die oesters trosse vorm, en word enige groeisels op die oesters verwyder. Na 5 tot 6 jaar is die oester gereed vir die mark.

Hulle word dan na sogenaamde verwateringsplekke verskuif, waar die water baie stil en skoon is sodat hulle van alle onsuiwerhede ontslae kan raak. Ook oesters wat uit die see gehaal word, moet so 'n suiweringsproses ondergaan. In Suid-Afrika word sulke oesters vir ongeveer 10 dae in skoon water gehou, maar die Europese oesters moet dikwels tot 30 dae so gehou word omdat die see daar oor die algemeen meer besoedel is.

• Wêreldspektrum, 1982, ISBN 0908409621, volume 21, bl. 80
• Verklarende Handwoordeboek van die Afrikaanse Taal. Perskor-uitgewery. 1981. ISBN 0-628-00138 X
• Gids tot die Kusgebiede van Suid-Afrika. Jacana Media. 2007. ISBN 978-1-77009-215-0