O'Neill se kothuis

Hierdie artikel is 'n weesbladsy. Dit is nie geskakel of in ander bladsye ingesluit nie. Help Wikipedia deur na moontlike teks te soek en 'n skakel hierheen te plaas.

Die kothuis, op die plaas Stonewall, is in 1942 as historiese monument verklaar en in 1969 het dit die status van ʼn nasionale monument gekry danksy die feit dat die aanvanklike vredesonderhandelinge om die Eerste Vryheidsoorlog in 1881 te beëindig, daar plaasgevind het.

Peter Hayward de Bary het Suid-Afrika die eerste keer besoek toe hy net 18 jaar oud was. Met sy tweede besoek het hy die Scoble-familie ontmoet en op hul dogter Bessy verlief geraak. Hy het die eiendomme Amajuba en N’Quela (Inkwelo) om en by in 1870 gekoop en ʼn huis daarop begin bou. Bessy het die kothuis se hoeksteen gelê. ʼn Bottel met die datum waarop konstruksie begin het daarin, is in die muur vasgepleister. Dit was Peter se idee om ʼn wit kruis in die voorste gewel in te bou, waar dit vandag steeds sigbaar is. Bessy was baie lief vir rose en het hul kothuis “Rosedale” genoem.

In 1878 het Peter die plaas, wat toe Stonewall genoem is, aan John O’Neill verkoop, wie dit op sy beurt aan sy broer Richard Charles (“Ou Gert”) O’Neill oorgedra het. In Maart 1881 het die aanvanklike vredesonderhandelinge tussen Boer en Brit wat die Eerste Vryheidsoorlog tot ʼn einde sou bring, in O’Neill se kothuis plaasgevind. ʼn Paar van die gesneuwelde Britse soldate is in ʼn klein begraafplaas voor die huis begrawe.

Die O’Neill-familie se wortels lê in Ierland, by die konings van Donegal (c. 360 n.C.). Gedurende die vroeë 1800s het Richard Charles O’Neill by die Britse weermag aangesluit en in Indië diens gedoen. Met die familie se terugkeer na Brittanje via Suid-Afrika, het hul jongste kind baie seesiek geword, sodat hulle by Port Elizabeth afgeklim het. Hulle het eers in die Oos-Kaap gevestig, maar later by die Groot Trek aangesluit. Die familie het aanvanklik naby Smithfield gebly, toe Winburg in die Vrystaat en eindelik in die Transvaal.

Een van hul seuns, John O’Neill, het die plaas Belfast noord van die Majubaberg in 1862 gekoop en later ook die plaas Stonewall suidoos van Majuba, wat hy in 1878 aan sy broer Richard Charles oorgedra het.

Richard was ook as “Ou Gert O’Neill” bekend en het daar gewoon tot en met sy dood in 1907. Hy was met Elizabeth Maria Crouse getroud, wie in 1902 gesterf het. Albei is in die familiebegraafplaas agter die huis begrawe, saam met ander familielede.

Die plaas is in 1978 deur Dr Briscoe gekoop en dit behoort vandag steeds aan die Briscoe-familie.

Die bewaringsbestuur van die terrein is in 2011 deur die Erfenisstigting oorgeneem en die huis en stal is in 2013 gerestoureer.

• V.E. D'Assonville. 1996. Majuba. Marnix: Weltevredenpark
• F.A. van Jaarsveld (red.). 1980. Majuba, Die onafhanklikheidsoorlog van die Transvaalse Afrikaners (1880-1881). Human en Rousseau: Kaapstad