Gereformeerde kerk Wolmaransstad

Gereformeerde Kerk Wolmaransstad
Sluit in	Leeudoringstad Makwassie Witpoort Wolmaransstad
Denominasie	Gereformeerde Kerk
Klassis	Noordwes
Huidige predikant(e)	Peet van der Westhuizen
Belydende lidmate	113
Dooplidmate	38
Adres	Bornmanstraat 51 Wolmaransstad
Geskiedenis
Stigtingsdatum	22 April 1899
Afgestig van	Potchefstroom
Eerste predikant	J.M. de Wet (1931–'39)

Die Gereformeerde kerk Wolmaransstad is ’n gemeente van die Gereformeerde Kerke in Suid-Afrika op die dorp Wolmaransstad in die provinsie Noordwes.

Die gemeente ressorteer onder die Klassis Vryburg, wat in 2014 uit 30 gemeentes bestaan het. In dié klassis is Wolmaransstad die tweede oudste en Vryburg (gestig in 1886) die oudste gemeente. Hoewel Wolmaransstad in 2014 net 183 belydende en 46 dooplidmate gehad het, was dit toe die tiende grootste gemeente in die klassis. In daardie jaar was die leraar ds. M.J.J. Erasmus, een van net 14 predikante in die klassis. Die gemeente Wolmaransstad sluit ook Makwassie, Leeudoringstad en Witpoort in. Die kerkgebou is geleë by Bornmanstraat 51, Wolmaransstad.

Naby die teenswoordige dorp Wolmaransstad is waarskynlik die vroegste sending in die latere Transvaal onderneem, naamlik in die jaar 1823 en wel deur die Wesleyaanse Kerk. Die sendeling was eerw. Broadbent, later bygestaan deur eerw. Hodgson. Die plek waar hul huise gestaan het, besit 'n fonteintjie waarvan Broadbent in sy dagboek melding maak; dit word Sendelingsfonteintjie genoem.

Ná die ontdekking van diamante by Kimberley in 1871 het die transportpad na die Noorde oor die plase Rooderand en Vlakfontein gegaan waarop Wolmaransstad later aangelê is. In 1876 het die broers W. en T.S. Leask hier 'n winkel opgerig en het dit die middelpunt van 'n klein nedersetting geword. Die Volksraad het in 1884 besluit dat daar 'n dorp gestig kon word (V.R.B. art. 185, d.d. 19.8.'84). Van 1888 af is erwe uitgemeet, maar eers op 16 Februarie 1891 is Wolmaransstad tot dorp verklaar. Die dorp is genoem na Jacobus M.A. Wolmarans, 'n broer van die latere senator A.D.W. Wolmarans en seun van Frederik Wolmarans, in lewe eienaar van die plaas Gerhardminnebron, Gatsrand, Potchefstroom. Jacobus Wolmarans was in 1891 lid van die Uitvoerende Raad van die Zuid-Afrikaansche Republiek toe die distrik Wolmaransstad afgesny is van Potchefstroom, Lichtenburg en Bloemhof.

Die NG gemeente Wolmaransstad is in 1889 gestig onder die naam Makwassie. Die eerste drie leraars was di. C.J. Snyman, Paul Nel en M.P.A. Coetsee jr., wat in 1892 uit die Gereformeerde Kerk getree het terwyl hy leraar van die gemeente Burgersdorp was. Hy is op 21 April 1898 op Wolmaransstad bevestig. Weens die Tweede Vryheidsoorlog is baie min bekend oor sy drie en 'n half jaar lange bediening in die gemeente. Dit was wel vir hom en sy gesin 'n baie moeilike tyd. Kort ná sy aankoms moes hy Kaapstad toe gaan vir 'n operasie. Hy was erg terneergedruk, maar ook diep gelowig, soos blyk uit 'n brief aan die kerkraad gedateer 22 Oktober 1898: "Die Heere heeft zijn bedoelingen door mij op den weg van lijden te leide, moge zijn naam daardoor verheerlijkt worden!"

Ná 'n paar maande op Wolmaransstad het die onweerswolke van die Tweede Vryheidsoorlog oor die ZAR begin saampak. Die spoor van ellende en smart wat die oorlog gebring het, het Wolmaransstad nie misgeloop nie. Toe die dorp op 'n keer deur die Engelse troepe beset is, het hulle die grootste deel van die skool, die pastorie en die NG kerk afgebrand sodat al die notuleboeke, doop- en lidmaatregisters verlore gegaan het. Ná dié verwoesting het die werksaamhede van die gemeente feitlik tot stilstand gekom. Ds. Coetsee was 'n malarialyer en die knellende omstandighede het sy gesondheid nog verder geknak. Die Skotse sakeman en avonturier Thomas Leask meld dat hy ds. Coetsee tydens die Driejarige Oorlog op Klerksdorp teëgekom het toe hy te voet en in swak gesondheid daar aangekom het. Ds. Coetsee is op 18 November 1901 oorlede.

Nes die geval met die NG en die Hervormde Kerk, is die Gereformeerde lidmate in die beginjare vanuit Potchefstroom bedien. Die wêreld het oopgelê en lidmate het soms so ver en so vinnig getrek dat hulle baie keer selfs buite die grense van die verste wyk van die gemeente beweeg het. Die betrokke gemeente het dit dikwels moeilik gevind om selfs maar uiterlike kontak met sulke lidmate te behou. So word verneem dat die leraar, 'n ouderling P.A. Venter en 'n diaken F.R.P. de Bruin in Julie 1877 so ver as die plaas Salpeterpan beweeg het om kontak te maak met twee lidmate van die Potchefstroomse Gereformeerde gemeente. Toe dié kommissie van drie Salpeterpan daardie Maandagmôre verlaat, was vyf "persone ondersoek t.o.v. hulle geloofsbelydenis, en voorgestel as lidmate van die gemeente; was daar 'n hele wyk van veertien lidmate; en is 'n diaken gekies en voorgestel vir daardie groep mense".

Die eerste notuleboek van die gemeente vermeld in 1899: "In het vorige jaar verzochten 26 manslidmaten om als een afzonderlyke gemeente gesticht te worden, het welk de kerkeraad van Potchefstroom goedkeurde en de Algemene Vergadering dezes lands in Januarie l.l. bekrachtigde, van daar dat nu de stichting commissie het werk verrichte. Dit is het begin van de nu gestichte gemeente Wolmaransstad. Joh. Leop. Maury h.t. Praeses. T.J. v.d. Heever, Ouderling en scriba."

Die eerste kerkraad van die nuut gestigte gemeente was: ouderlinge: W.M. Flemming, J.C. Rossouw, J.H. Fouché en T.J. van der Heever. Diakens: A.G. Roodt, P. Venter jr., L.J. Fouché en A.T. Renke. 'n Klein groepie huisgesinne het 'n eie gemeente gevorm, sonder kerk en pastorie. Klaarheid oor waar die sentrum van die gemeente sou wees, het nog nie bestaan nie. Die eerste kerkraadsvergadering is gevolglik op die plaas Wolvenkop op 22 April 1899 gehou. Net soos in die geval van die Hervormde Kerk, waar die notule van die eerste kerkraadsvergaderings deur die eerste predikante opgeteken is, staan hierdie notule ook opgeteken in die handskrif van ds. J.L. Maury wat die vergadering gelei het. Die eerste oogmerk vir 'n sentrum was die plaas Witstinkhoutboom. Op bogenoemde, eerste vergadering van die kerkraad is dan ook besluit: "Met algemene stemmen wordt besloten dat eene commissie bestaande uit de ouderlingen W.M. Flemming, T.J. van den Heever en diaken P. Venter jr. aangesteld worde om kennisgeeving aan de Hoog Ed. Achtbare Regeering te richten dat de stichting der Gemeente te Wolmaransstad heeft plaatsgevonden en verdere handelingen en Korrespondentie over de plaats Witstinkhoutboom te doen en alles te behartigen ten behoeve dezer gemeente om eene Kerk te bouwen. Alsmede kennisgeving aan den Correspondent der Gereformeerde Kerk dezer Republiek". Die onderhandelinge oor Witstinkhoutboom het op 'n dooie punt uitgeloop. Die besluit op 'n kerkraadsvergadering van 23 Junie 1899 om Witpoort as sentrum te ondersoek het eweneens vrugteloos verloop. Voorts het die algemene gevoel vir óf Makwassie óf Wolmaransstad ontwikkel, maar absolute klaarheid het ontbreek.

Intussen is op talle plase, soos Ysterspruit en Blinkklip en Rietvallei, kerk gehou, totdat laasgenoemde 'n soort van natuurlike saamkomplek geword het. Eindelik, op 3 Februarie 1906 besluit die kerkraad om 'n aanbod van die heer J.A.J.P. Jonker te aanvaar dat die waenhuis op sy plaas, Rietvallei, as kerkplek gebruik kan word. "Overeenkomst: Tusschen den Weled. Heer J. A. J. P. Jonker ter eene zyde en de Kerkraad der Gereformeerde Gemeente van Wolmaransstad ter andere zyde: De Weled. Heer Jonker als party ter eene zyde komt overeen ten behoeve van de Gereformeerde Gemeen-te van Wolmaransstad in gebruik te geven: 1. Syn wagenhuis voor openbaren eeredienst en verrichtingen in verband met de kerkgelegenheid; 2. Uitspanning en weiding voor de kerkdagen; 3. Water voor de menschen en dieren. De Kerkeraad der genoemde Gereformeerde Gemeente ter andere zyde verbindt zich: 1. het gebouw niet te beschadigen en in goede orde te houden; 2. dat de plaats, tuinen ens. niet beschadigd zullen worden door de kerkmensschen en houdt zich aansprekelyk voor mogelyke schade, door kerk-mensschen veroorzaakt; 3. een commissie aan te stellen om heel deze zaak van 's kerkraadszyde te behartigen. Party ter eene zyde J.A.J.P. Jonker. Party ter andere zyde J.D. du Toit, Praeses. Namens de Kerkeraad. Rietvallei. 5 Februari 1906."

Hierdie klein ooreenkoms was ook die moeite werd, want Rietvallei met sy waenhuis sou die plek vir eredienste bly tot 1911 toe Makwassie die formele saamkomplek met 'n eie kerkie geword het. Onder datum 27 Mei 1910 staan genotuleer: "Na uitvoerige bespreking wordt besloten te Maquassi de kerk te bouwen, mits er weidingsrechten gegeven worden over de dorpsgrond en zuipingsrechten." Hierdie toegewings is gemaak en op 18 November 1910 is twee planne, naamlik een van £633 en een van £450 vir 'n kerkgebou by die kerkraad ingedien. Terselfdertyd is gerapporteer dat die boufonds slegs £127.14.0 bevat. Op 'n gemeentevergadering van 24 Februarie 1911 is 'n boukommissie gekies bestaande uit J. Hoffman, L. Fouché, P. Venter, J.C. Botha en N.P. Fourie jr.

Reeds op 8 September 1911 kon die eerwaarde kerkraad notuleer: "De kerkopening wordt geregeld. De bouwcommissie zal haar voorzitter verzoeken voor de deur een korte toespraak te houden." Op laasgenoemde datum kon die boukommissie ook aan die gemeentevergadering rapporteer dat die totale boukoste £532 beloop, naamlik £500 vir die kerk, £29 vir die preekstoel, en £1.11.0 vir 'n klok en £1.9.0 vir diverse uitgawes. Die boufonds kon £332 byeenbring en £200 moes geleen word.

Die gemeente Wolmaransstad is deur die volgende konsulente vanuit Potchefstroom bedien: Ds. J.L. Maury (1899-1903), dr. J.D. du Toit (1903-1911), ds. W.J. de Klerk (1911-1919), ds. D.P. du Plessis (1919-1920), ds. D.N. Kotzé (1920-1921) en ds. J.V. Coetzee (1921-1923).

Die kerkie op Makwassie van £500 was nie alleen 'n gesogte plek vir lidmate van die Gereformeerde gemeente ten opsigte van alle kerklike bedrywighede nie, dog ook die Hervormde Kerk en Anglikaanse kerk het vir ruim tydperke van hierdie fasiliteit gebruik gemaak. Elke drie maande het die konsulent van Potchefstroom oorgekom en dan was dit 'n groot Nagmaalsnaweek op Makwassie. Lang rye ossewaens en tente was 'n gesig waaraan die inwoners van die dorpie hulle keer op keer kon verlustig. Hierdie tonele was nog ewe besielend as gereeld gedurende die twintigerjare van die 20ste eeu. Aan hierdie gemeente is 'n besondere geestelike klimaat besorg – 'n klimaat wat as waarborg teen baie jare van droogtes in die toekoms kon dien.

Danksy die dienste oor 'n lang tydperk van sestien jaar van dr. J.D. du Toit en ds. W.J. de Klerk. In die geval van dr. Du Toit is sy geestelike boodskappe warmer opgeneem deur baie draers en bewonderaars van die Totius-profesieë. In die geval van ds. W.J. de Klerk – vader van oudminister Jan de Klerk en oupa van oudpres. F.W. de Klerk – was lidmate sowel as nie-lidmate van die Gereformeerde Kerk bewonderaars van sy aangename en minlike persoonlikheid. Hierby moet ook die "voor"-ouderling van die gemeente, t.w. mnr. Nicolaas P. Fourie genoem word – 'n persoon wat vir drie jaar ook Provinsiale Raadslid van Wolmaransstad was, en wie se seun, Brand Fourie, voorbestem was om later verteenwoordiger van Suid-Afrika by die Verenigde Nasies te wees.

In hierdie periode van ontwikkeling van die gemeente is twee verskynsels duidelik waarneembaar, naamlik 'n strewe tot absolute selfstandigheid van die gemeente Wolmaransstad en 'n gestadigde dog spontane oorhelling na Wolmaransstad-dorp as sentrum. In hierdie proses tot selfstandigheid word dieselfde groeipyne aangetref as by die gemiddelde opgeskote skoolseun – vandag omhels hy vir Gert en Jan as sy intieme maats, dog oor enige maande hang hy vir Piet en Herklaas aan, aangesien laasgenoemde nou beter by sy toekomsdrome inpas.

Van 1923 tot 1960 het die gemeente Wolmaransstad kort-kort in kombinasie met 'n ander gemeente in Wes-Transvaal gegaan, tot dat daar later feitlik nie een oorgebly het wat nie 'n beurt gehad het nie. In 1923 tree hy in kombinasie met Schweizer-Reneke en Lichtenburg; in 1935 vorm hy 'n kombinasie met Klerksdorp en Ventersdorp, met ds. J.M. de Wet as leraar; in 1939 besluit die kerkraad tot 'n kombinasie met Klerksdorp en Christiana, met ds. B.J. de Klerk as leraar; in 1947 besluit die kerkraad die kombinasie te reduseer tot Wolmaransstad-Klerksdorp, dog net die volgende jaar kombineer hy met Schweizer-Reneke en Christiana.

Wat van belang in dié groeiproses is, is dat by hierdie laaste kombinasie, Wolmaransstad vir die eerste keer die setel van die predikant word; dog die standplaas was Makwassie. Ds. M.J. Booyens word na hierdie kombinasie beroep en aanvaar diens in dieselfde jaar toe Bloemhof as selfstandige gemeente afstig, naamlik 1950. Hoewel daar periodiek eredienste in Wolmaransstad-dorp gehou is sedert 1935, was ruimte altyd 'n probleem. Toe dit op 10 Junie 1950 bekend word dat die ou stadsaal in die noordoostelike hoek van Kruger- en Broadbentstraat te koop is, het die kerkraad onmiddellik toegetree en die saal gekoop vir die som van £2 000.

Die ou stadsaal het 'n kerksaal geword en met die ingebruikneming daarvan op 13 Mei 1951, vind ook die eerste Nagmaalsviering op Wolmaransstad plaas. Dit is duidelik dat die gemeente Wolmaransstad sedert die jaar 1950 – toe Bloemhof tot afstigting van 'n selfstandige gemeente oorgegaan het – kort pad na sy eie selfstandigwording gevolg het. Hierdie kortpad het onder meer daarin bestaan dat hulle klaar was met die proses van rondspring van een kombinasie tot 'n ander; voorts het die gemeente hom toegespits op die verkleining van die bestaande kombinasie Wolmaransstad-Schweizer-Reneke-Christiana.

Reeds in Mei 1952 besluit die kerkraad op 'n verkleining van die kombinasie en in 1954 kom die verkleinde groepering tot stand, naamlik Wolmaransstad-Schweizer-Reneke. Ds. M.J. Booyens het intussen na Brakpan vertrek. Die nuwe kombinasie het egter ten gevolge gehad dat die nuwe leraar nie in die Wolmaransstad-gemeente, naamlik Makwassie, gehuisves is nie. Ds. D.F. Malan het in November 1955 sy intrek geneem op Schweizer-Reneke. Intussen het die gemeente Wolmaransstad nie stilgesit nie. Ná 'n ondersoek in verband met die aankoop van die ou Hervormde Kerksaal wat intussen vakant geraak het, besluit die kerkraad om self 'n kerksaal te bou. Die ou kerksaal (ou stadsaal) in Wolmaransstad en die pastorie op Makwassie is verkoop en die geld aangewend vir die bou van die nuwe kerksaal aan Bornmanstraat.

'n Plan van die argitek Johan de Ridder, ’n lidmaat van die Gereformeerde Kerk, is aanvaar deur die kerkraad en reeds op 6 Oktober 1956 is besluit dat die hoeksteenlegging op 10 November 1956 sou plaasvind. 'n Koperkoker, voorsien deur diaken Botha, en bevattende 'n uitgawe van Die Kerkblad van daardie naweek, 'n Kerkalmanak van 1956 en 'n papierrol met die handtekeninge van die kerkraad is agter die hoeksteen van die kerksaal geplaas. 'n Feeskommissie bestaande uit ouderlinge J. Venter, M.P.A. Wiesner, D. Oosthuizen, J.A. van Vuuren en diaken S. Buys is benoem vir die ingebruikneming van die saal en Nagmaalsviering oor die naweek van 23 en 24 Februarie 1957. Die reëlings sluit onder meer in: Die ingebruiknemingsdiens: prof. S.P. van der Walt. Die voorbereidingsdiens: ds. D.F. Malan. Die Nagmaalsdiens: ds. B.J. de Klerk of dr. J.M. de Wet. Nabetragtingsdiens: ds. M.J. Booyens.

'n Gedagte aan 'n selfstandige gemeente in 1957 het vorm aangeneem en is op 4 November 1959 gefinaliseer toe die kerkraad besluit het om die kombinasie met Schweizer-Reneke op te sê. Reeds op 29 November is prop. A.N. Helberg beroep – as eerste predikant met woonplek op Wolmaransstad. Op 5 Maart 1960 is ds. Helberg bevestig. 'n Gerieflike pastorie het heel spoedig in Vredestraat verrys. In 1962 is Nagmaalsvierings op Makwassie gestaak; in 1966 vind alle eredienste op Wolmaransstad plaas. Ds. A.N. Helberg wat in 1962 'n beroep na Zeerust aangeneem het, is opgevolg deur ds. P.J. Steyn in dieselfde jaar.

Die klein gemeente Wolmaransstad het sedert 1958 ook begin aandag skenk aan sendingwerk binne sy grense. Op Knapdaar, suid van Makwassie, het die gemeente ongeveer 40 lidmate wat versorg word deur 'n swart leraar; laasgenoemde is die verantwoordelikheid van Wolmaransstad in samewerking met Vryburg en Schweizer-Reneke.

In die 1970's en '80's het die lidmaattalle in so 'n mate toegeneem dat die kerkraad besluit het om die kerksaal die aansig van 'n kerk te laat kry. Die saalkerk is toe vergroot met 'n kantoor, moederskamer, 'n portaal en groter binneruim. Ook is 'n kerktoring langs die gebou opgerig en het dit hangplek aan die kerkklok van die destydse kerk op Makwassie voorsien. Enkele jare tevore, in 1972/'73, is dié kerkie gesloop omdat dit bouvallig geword het. Ds. C.J. Malan het die hoeksteen van die aanbouings onthul. Die argitek was Wally van Rooyen. Tydens dié aanbouings is Makwassie se hoeksteen van 1911, die kerksaal van 1956 en die aanbouings se hoeksteen langs mekaar in 'n binnesymuur van die kerk ingemessel. Die aanbouing het R28 000 gekos.

Op 4 Desember 1994 het 'n ramp die gemeente getref toe 'n brand 'n deel van die kerkgebou verwoes. Die kerk is herbou teen 'n koste van amper R150 000 en opnuut op 14 Mei 1995 in gebruik geneem. Tydens die gemeente se eeufeesviering op 14 Mei 1999 is 'n rooi granietsuil onthul waarop die momente in kerk se geskiedenis vasgevang is met sonstrale wat Rietvallei 1899 (die plaas waarop dienste in die waenhuis van J.A.P.J. Jonker gehou is ná die gemeente se stigting op 22 April 1899), Makwassie 1911 (waar die gemeente se eerste hoeksteen op 25 April daardie jaar gelê is) en Wolmaransstad 1956 (waar die saalkerk se hoeksteen op 10 November daardie jaar gelê is. Die volgende voorwaartse stap was die ingebruikneming van die kerksaal op Sondag 18 Julie 2004 toe ds. J.G. Noëth 'n gedenksteen onthul het.

In die tyd voor besluit is om die saal te bou, moes die gemeente besin oor sy voortbestaan. Destyds, in 2003, het die belydende lidmate 204 getel en die dooplidmate 73. Hulle het ds. Noëth gevra wat om te doen. Hy het hulle aangeraai om ’n land mielies te plant en ’n saal te bou. Sy voorstel is aanvaar en so het die bouwerk links van die kerkgebou begin. Lidmate het soveel self gedoen dat die saal van 360 m² met sy hele binneafwerking van hout teen net R360 000 opgerig kon word. Omdat onvoldoende vogspasie onder die vloer gelaat is, moes die vloer einde 2013 vervang word. Die gepaste teksvers op die gedenksteen is Deut. 28:8a: "Die HERE sal die seën oor jou gebied in jou skure en in alles waar jy jou hand aan slaan." Agter die steen is onder meer foto's van die bouery, Die Kerkblad en dokumente oor die mielieplantprojek ingemessel.

Die gemeente het in die eerste jaar van sy plantprojek ’n stuk grond by ’n boer gehuur en helfte-helfte met sonneblomme en mielies beplant. Omdat heelparty lidmate boere was, het ds. Noëth dit as ’n logiese plan beskou om die gemeente se inkomste aan te vul. In daardie eerste jaar het die reën op die regte tyd geval en ’n wonderlike oes opgelewer, aldus die destydse predikant. Ná die sukses plant die gemeente sedertdien jaarliks ’n blok mielies wat ’n boer en sy tweelingseuns vir dié doel opsysit, en bring die projek ’n mooi inkomste vir die gemeente in. Nog ’n Gereformeerde gemeente wat so oorleef, is Uitschot, ook in Noordwes, maar in hul geval besit hulle die grond wat elke jaar vir die kerk geplant word.

1. De Wet, J.M., 1931–1939
2. De Klerk, B.J., 1940–1947
3. Matthys Jacobus Booyens, 1950–1953
4. Abraham Nicolas Helberg, 1960–1962
5. Petrus Jacobus Steyn, 1962–1967
6. Josef Cornelis van der Walt, 1967–1971
7. Johannes Christoffel Britz, 1971–1975
8. Cornelius Johannes Malan, 1976–1981
9. Johannes Jacobus Breedt, 1981–1999
10. Johannes Georg (Hannes) Noëth, 2000–2006
11. Rudolph Marthinus van der Merwe, 2006–2011
12. Marthinus Johannes Jacobus Erasmus, 2011 – 2016 (neem beroep aan na Outjo/Biermanskool, wat die Kerkverband in daardie jaar verlaat het)
13. Abraham Pretorius Kruger, 2016 – 2022
14. Abraham Petrus van der Westhuizen, 8 Januarie 2023 – hede

• (af) Jooste, prof. dr. J.P.: "Oorsig van die geskiedenis van die Gereformeerde Kerk Burgersdorp". In: Die Gereformeerde Kerk, Burgersdorp. Gedenkalbum by geleentheid van die Eeufees 22-24 Januarie 1960. Burgersdorp: Kerkraad van die Gereformeerde kerk.
• (nl) Maeder, ds. G.A. en Zinn, Christian. 1917. Ons Kerk Album. Kaapstad: Ons Kerk Album Maatschappij Bpkt.
• (af) Nienaber, P.J. 1963. Suid-Afrikaanse Pleknaamwoordeboek. Kaapstad, Johannesburg: Suid-Afrikaanse Boeksentrum.
• (af) Van Zyl, P.H.S. 1966. Die geskiedenis van Wolmaransstad. Wolmaransstad: Stadsraad.

• Gereformeerde Kerke onder die Kruis

• (af) Die gemeente se Facebook-blad. URL besoek op 2 Februarie 2015.