Engelse Burgeroorlog

Engelse Burgeroorlog
Deel van Oorlog van die Drie Koninkryke
Die oorwinning van die afgevaardigde New Model Army oor die koninklike weermag in die Slag van Naseby op 14 Junie 1645 was die beslissende keerpunt in die Engelse Burgeroorlog.
Datum 22 Augustus 1642 – 3 September 1651 Ligging Koninkryk van Engeland Resultaat Parlementêre oorwinning Eksekusie van koning Karel I Ballingskap van koning Karel II Stigting van die republikeinse Gemenebes van Engeland onder Oliver Cromwell
Strydende partye
Koningsgesindes	Parlementariërs
Aanvoerders
Karel I (†) Ruprecht van die Palts Karel II	Robert Devereux Thomas Fairfax Oliver Cromwell

Die Engelse Burgeroorlog (Engels: English Civil War; 1642–1651) was 'n reeks gewapende konflikte en politieke twiste tussen die Parlementariërs ("Roundheads" genoem) en Rojaliste ("Cavaliers" genoem) in die Koninkryk van Engeland, wat hoofsaaklik om die regeringsproses gegaan het. In die eerste (1642–1646) en tweede (1648–1649) oorloë was die ondersteuners van koning Karel I en die ondersteuners van die Langparlement met mekaar oorhoeks, terwyl die derde (1649–1651) gevegte tussen die ondersteuners van koning Karel II en ondersteuners van die Rompparlement behels het. Die oorlog is ten einde gebring deur die Parlementêre sege by die Slag van Worcester op 3 September 1651.

Die oorlog het effektief 'n drieledige uitwerking gehad, naamlik: die verhoor en terregstelling van Karel I; die verbanning van sy seun, Karel II; en die vervanging van Engelse monargie met, aanvanklik, die Gemenebes van Engeland (1649–1653) en daarna die Protektoraat (1653–1659) onder Oliver Cromwell se persoonlike bewind. Die monopolie wat die Kerk van Engeland oor Christelike religie in Engeland gehad het is beëindig met die seëvierendes wat die gevestigde Protestantse Voorrang in Ierland gekonsolideer het. Grondwetlik het die oorloë die presedent geskep dat 'n Engelse monarg nie sonder die parlement se inwilliging kan regeer nie, alhoewel hierdie konsep eers as 'n meeloper van die Glorieryke Rewolusie in 1688, van 'n regsbasis verskaf is.

Soos ook hier gebruik, verskyn die benaming "Engelse Burgeroorlog" meestal in die enkelvoud, alhoewel historici dikwels die konflik onderverdeel in twee of meer onderskeibare oorloë. Terwyl die term gebeure beskryf wat op Engeland 'n impak gehad het, het die konflikte van meet af aan ook oorloë met, en burgeroorloë binne Skotland sowel as Ierland behels.

Anders as burgeroorloë in Engeland, wat uitslag moes lewer oor wie sou regeer, eerder as hoe die nasie regeer sou word, was hierdie oorlog meer gemik op die wyse waarop die koningkryke van Engeland, Skotland en Ierland regeer is. Die 1911-uitgawe van Encyclopædia Britannica het na die reeks konflikte verwys as die "Groot Rebellie", terwyl sekere historici, veral Marxiste soos Christopher Hill (1912–2003) reeds lank die benaming "Engelse Rewolusie" voorgestaan het.^[1]

Die Engelse Burgeroorlog het uitgebreek minder as veertig jaar na die dood van koningin Elizabeth I in 1603. Met Elizabeth se oorlye het haar bloedverwant, koning Jakobus VI van Skotland, die Engelse troon bestyg as Jakobus I van Engeland, waardeur die kroon van die twee koninkryke vir die eerste keer verenig is.^{[lower-alpha 1]} As Koning van Skotland, was Jakobus vertroud met Skotland se agtelose parlementêre tradisie sedert hy in 1583 beheer van die Skotse regering aanvaar het, sodat met sy bewindsname suid van die grens, die nuwe Koning van Engeland grondig aanstoot geneem het weens die beperkinge wat die Engelse parlement gepoog het om hom op te lê, in ruil vir die voorskiet van geld. Boonop het Jakobus se persoonlike spandabelrigheid meegebring dat hy altoos 'n gebrek aan geld ervaar het, en hom moes wend tot buite-parlementêre inkomstebronne.

Jakobus se persoonlike oordadigheid is beteuel deur sy vreedsame geaardheid, sodat met die suksessie van sy seun Karel I tot die Engelse en Skotse trone in 1625, die twee koninkryke albei in menseheugenis betreklike vrede ervaar het, intern sowel as in hul onderlinge betrekkinge. Karel het gehoop om die koninkryke van Engeland, Skotland en Ierland tot 'n enkele koninkryk te verenig, die verwesentliking van sy vader se droom.^[2] Baie Engelse parlementariërs het hul bedenkinge oor so 'n skuif gehad, weens hul vrees dat die stigting van 'n nuwe koninkryk die ou Engelse tradisies kon ondergrawe waarbinne die Engelse monargie dusver geborge was. Aangesien Karel dit eens was met sy vader se siening oor die gesag van die kroon (Jakobus het konings beskryf as "klein godjies op aarde", deur God aangewys om te regeer aan die hand van die doktrine van "goddelike reg"), het die bedenkinge van die parlementariërs wel hul gronde gehad.^[3]

Voor die onenigheid het die Engelse parlement nie 'n omvangryke, permanente rol in die Engelse regeringstelsel vervul nie. Instede het die parlement as 'n tydelike advieskomitee opgetree, en is slegs ontbied as, en wanneer, die monarg dit nodig geag het. Wanneer dit saamgeroep is, het die koning se goeddunke die voortbestaan daarvan bepaal, aangesien hy dit te eniger tyd kon ontbind.

Tog het die parlement ten spyte van hierdie beperkte gesag oor die voorafgaande eeue, wel de facto magte verwerf wat van sodanige belang was dat monarge dit nie onbepaald kon ignoreer nie. Die parlement se mees onvervangbare mag was ongetwyfeld, vir 'n monarg, die vermoë om die kroon toegang te bied tot 'n baie hoër belastinginkomste as wat op enige ander wyse geïn kon word. Teen die sewentiende eeu was die parlement se vermoë om belasting te hef daaraan toe te skryf dat die landadel die enigste stratum van die samelewing was met die vermoë en die gesag om wesentlik die meer sinvolle vorme van plaaslike belastings wat indertyd beskikbaar was, in te gaar en terugbetalings te doen. Indien die koning dan 'n ordelike insameling van inkomste wou verseker, moes hy die landadel se toegeneëntheid hê. Ondanks al die regsgesag van die kroon, selfs teenoor enige moderne standaard, was die hulpbronne daarvan beperk in dié opsig dat by gebrek aan samewerking van die landadel om die koning se belasting op 'n nasionale skaal in te gaar, die kroon oor geen praktiese middele beskik het om dit af te dwing nie.

Gevolglik het monarge, ten einde hul samewerking te verkry, die landadel (en slegs die landadel) vergun om verteenwoordigers aan te wys vir setels in die laerhuis, oftewel House of Commons. Wanneer hulle saam met die hoërhuis of House of Lords vergader was, het hierdie verkose verteenwoordigers 'n parlement gevorm. Parlemente het gevolglik die samekoms van die verteenwoordigers van die landadel gefasiliteer, hoofsaaklik (of minstens uit die monarg se oogpunt) sodat hulle hul goedkeuring kon verskaf vir enige belastings wat die monarg van hul elektoraat verwag het om in te gaar. In die verloop van sake kon die verteenwoordigers ook met mekaar oorleg pleeg en beleidsvoorstelle aan die koning verskaf, in die formaat van wette. Die parlement het nietemin oor geen regsgronde beskik om hul wil op die monarg af te dwing nie; hul enigste houvas op die koning was tewens die potensiële weerhouding van die finansiële middele wat die koning benodig het om sy planne uit te voer.^[4]

Baie besware is gelug oor Karel se huwelik met die Rooms-katolieke Franse prinses Henrietta Maria in 1625. Die Parlement het verder geweier om hom die gebruiklike reg op doeaneaksyn vir sy volle bewind te vergun, en het instede besluit om dit tot 'n voorlopige grondslag te beperk en met hom te onderhandel.^[5]

Karel het intussen gelas dat 'n ekspedisiemag Franse Hugenote bystaan om die beleg van La Rochelle deur Franse koningstroepe op te hef. Na Karel se aandrang om sy ongewilde koninklike gunsteling George Villiers, die hertog van Buckingham, as bevelvoerder oor die Engelse mag aan te stel, het hy egter daardie welwillendheid verbeur. Ongelukkig vir Karel en Buckingham, het die gepoogde ontsetting van La Rochelle op 'n fiasko uitgeloop (1627),^[6] en die Parlement, reeds onthuts oor Buckingham se monopolie op koninklike begunstiging, het 'n staat van beskuldiging teen hom aanhangig gemaak.^[7] Karel het gereageer deur die Parlement te ontbind. Alhoewel hierdie skuif die saak vir Buckingham beredder het, het dit die indruk versterk dat Karel die parlement se oorsig oor sy ministers wou systap.^[7]

Met die Parlement ontbind en kragteloos om daarsonder befondsing te bekom, het die koning in 1628 'n nuwe een saamgeroep (wat onder meer Oliver Cromwell en Edward Coke as verkose lede ingesluit het). Die nuwe Parlement het die Petisie van Reg opgestel, en Karel het dit aanvaar as 'n toegewing om sy subsidie te verkry.^[8] Die Petisie het onder meer na die Magna Carta verwys.^[9]

Vir die volgende dekade het Karel I die sameroeping van 'n parlement vermy, 'n periode wat as die persoonlike bewind van Karel I of die "Elfjarige tirannie" bekend staan.^[10] In hierdie periode het Karel se gebrek aan geld sy beleid bepaal. Eerstens moes die koning, om 'n parlement te vermy, ook oorloë verhoed. Karel het vrede gesluit met Frankryk en Spanje, wat effektief England se betrokkenheid by die Dertigjarige Oorlog beëindig het. Opsigself was dit egter geensins voldoende om die koning se boeke te laat klop nie.

Weereens was hy nie by magte om befondsing te organiseer nie, en in sy onwilligheid om die parlement saam te roep, het hy hom tot ander middele gewend. Een metode was om sekere vergete en verouderde gebruike weer in die lewe te roep. Byvoorbeeld was afwesigheid by die toekenning van ridderskap by Karel se kroning 'n beboetbare oortreding, en die boete het die kroon toegeval. Die koning het ook probeer om skeepsgeld-belasting te hef, deur in 1635 munt te slaan uit 'n dreigende maritieme oorlog, en te eis dat die binnelandse Engelse counties hierdie belasting aan die koninklike vloot betaal. Bestaande wette het hierdie praktyk geregverdig, maar owerhede het dit eeue lank geïgnoreer, en baie het dit beskou as net nog 'n buite-parlementêre (en gevolglik onwettige) belasting.^[11] Sekere vooraanstaande manne het geweier om skeepsgeld te betaal en aangevoer dat dit onwettig is, maar het egter hul saak in die hof verloor. Die boetes wat hulle opgelê is vir hul weiering om te skeepsgeld betaal (en vir hul standpunt teen die legitimiteit daarvan) het wye verontwaardiging ontlok.^[11]

Tydens die "persoonlike bewind" het Karel homself die meeste gramskap op die hals gehaal deur sy godsdienstige maatreëls: hy het geglo aan Hoë Anglikanisme, 'n sakramentele weergawe van die Kerk van Engeland, met 'n teologie wat op Arminianisme gesteun het. Hierdie credo het hy met sy vernaamste politieke raadgewer, aartsbiskop William Laud gedeel,^[12] wat hy in 1633 aangestel het as aartsbiskop van Kantelberg, en wat begin het om die Kerk meer seremonieel te orden deur die houtnagmaaltafels met klipaltare te vervang.^[13] Puriteine het Laud beskuldig dat hy Katolisisme weer invoer, en wanneer hulle gekla het, het hy hulle laat arresteer. In 1637 is die ore van John Bastwick, Henry Burton (die Puritein), en William Prynne afgesny nadat hulle pamflette geskryf het waarin Laud se sienings aangeval is — 'n seldsame straf vir gentlemen, en een wat ergernis meegebring het.^[14] Verder het die Kerkowerhede weer die statute uit die tyd van Elizabeth I rakende kerkbywoning in die lewe geroep, en Puriteine is beboet vir afwesigheid by Anglikaanse kerkdienste.^[15]

Karel se onafhanklike regering het ten einde gekom toe hy gepoog het om dieselde godsdienstige beleid in Skotland deur te voer. Die Kerk van Skotland, halfhartig episkopaal in samestelling, het hul eie tradisies gehad.^[16] Karel se mikpunt was egter 'n eenvormige Kerk regdeur Brittanje,^[17] en hy het in die middel van 1637 'n nuwe Hoë Anglikaanse weergawe van die Engelse Book of Common Prayer in Skotland ingevoer. Dit is heftig teëgestaan en Edinburgh was in oproer^[18] (wat moontlik in St Giles se Katedraal onder aanstigting van Jenny Geddes uitgebreek het). In Februarie 1638 het die Skotte hulle besware teen die koninklike beleid saamgevat in die Nasionale Akkoord.^[19] Hierdie dokument het die vorm van 'n "lojale protes" aangeneem, en het alle innovasies verwerp alvorens dit nie in vrye parlemente en deur algemele sinodes van die Kerk getoets is nie.

In die lente van 1639, het koning Karel I sy magte na die Skotse grens vergesel om 'n einde te bring aan die opstand wat bekend staan as die Biskoppe-oorlog.^[20] Maar, na afloop van 'n onbeslissende militêre kampanje, het hy die Skotte se aanbod vir 'n wapenstilstand aanvaar met die Verdrag van Berwick. Die wapenstilstand sou tydelik wees, en 'n tweede oorlog het in die middel van 1640 uitgebreek. Hierdie keer kon die Skotse mag Karel se magte in die noorde verslaan, waarna Newcastle beset is.^[21]

Karel moes die opstand in Skotland onderdruk, maar sy fondse was daarvoor ontoereikend, sodat hy hom in 1640 moes wend tot 'n nuutverkose Engelse parlement.^[22] Die meerderheidsfaksie in die nuwe Parlement, gelei deur John Pym, het hierdie pleidooi vir geld gesien as 'n geleentheid om griewe jeens die Kroon te lug en het boonop die oogmerk van 'n Engelse inval in Skotland teëgestaan. Hierdie lèse-majesté (d.i. minagting van die monarg) het Karel aanstoot gegee, sodat hy die parlement na slegs enkele weke ontbind het; vanwaar die "Kortparlement" sy naam gekry het.^[22]

Sonder die parlement se steun het Karel weer 'n aanval op Skotland geloods, die skietstilstand van Berwick verbreek, en 'n oortuigende neerlaag op die lyf geloop. Die Skotte het hul sege opgevolg deur Engeland binne te val en Northumberland en Durham te beset.^[22] Intussen het een van Karel se ander hoofadviseurs, Thomas Wentworth, in 1632 tot die pos van Lord Deputy oor Ierland opgang gemaak,^[23] waar hy dit geluk het om broodnodige inkomste vir Karel te verseker deur die Ierse Katolieke landadel te oorreed om nuwe belastings te betaal in ruil vir beloofde religieuse toegewings.^[24]

In 1639 het Karel vir Wentworth na Engeland teruggeroep en hom in 1640 aangestel as Earl van Strafford, met die oogmerk dat hy eweneens welslae in Skotland sou behaal.^[23] Hierdie keer was sy resultate minder gunstig en die Engelse magte het van die slagveld gevlug toe hulle in 1640 weer met die Skotte slaags raak.^[23] Feitlik die hele Noord-Engeland is beset en Karel is gedwing om £850 per dag te betaal om te verhoed dat die Skotte verder opruk. As hy dit sou nalaat sou die Skotte die geld "opeis" deur die stede en dorpe van Noord-Engeland te plunder en af te brand.^[25]

Hierdie toeloop van sake het Karel in 'n desperate finansiële posisie gelaat. As koning van die Skotte, moes hy geld vind om die Skotse weermag in Engeland te onderhou; as koning van Engeland, moes hy geld vind om 'n Engelse weermag te betaal en toe te rus vir die verdediging van Engeland. Die mate waartoe hy Engelse inkomste sonder 'n Engelse parlement kon invorder het jammerlik aan die vereistes te kort geskiet.^[8] Teen hierdie agtergrond, en op aanbeveling van die Magnum Concilium (die hoërhuis, maar sonder die laerhuis (of Commons), en gevolglik nie 'n parlement nie), het Karel eindelik onder die druk geswig sodat hy in November 1640 'n ander Engelse parlement saamgeroep het.^[20]

Die nuwe parlement sou nog meer vyandig gesind teenoor Karel wees as sy voorganger. Dit het onmiddellik begin om griewe teen Karel en sy regering te bespreek en met Pym en John Hampden (van skeepsgeld-faam) aan die voortou, is die geleentheid aangegryp wat hom weens die koning se probleme voorgedoen het om verskillende hervormingsmaatreëls op hom af te dwing — insluitend etlike met sterk 'teen-pouslike' temas.^[26] Die wetgewers het 'n wet deurgevoer wat bepaal het dat 'n nuwe parlement minstens elke drie jaar moet sit — sonder sameroeping deur die koning, indien nodig. Ander wette wat hier deurgevoer is het die koning verbied om belastings in te stel sonder parlementêre akkoord en het die parlement later ook beheer oor die koning se ministers gegee. Ten slotte het die parliament 'n wet deurgevoer wat die koning verbied het om 'n parlement te verdaag sonder hul goedkeuring, selfs indien die drie jaar verstreke was. Hierdie parliament het sedertdien as die "Langparlement" bekend gestaan. Die parlement het nietemin gepoog om konflik af te weer deur van alle volwassenes te vereis om Die Protestasie, 'n eed van getrouheid aan Karel, te onderteken.^[27]

Vroeg in die verrigtinge van die Langparlement het die huis begin om vir Thomas Wentworth oorweldigend van hoogverraad en ander mis- en wandade te beskuldig.

Henry Vane die jongere het getuienis verskaf betreffende Strafford se beweerde onbehoorlike aanwending van die weermag in Ierland, deur aan te voer dat Strafford die koning aangemoedig het om sy weermag wat in Ierland op die been gebring is te ontplooi om Engeland tot inskiklikheid te oorreed. Hierdie getuienis is verkry van Vane se vader, Henry Vane die ouere, 'n lid van die koning se geheime raad, wat uit lojaliteit aan Karel geweier het om dit in die parlement te bevestig. Op 10 April het Pym se saak in duie gestort, maar hy het 'n ope versoek gerig aan Henry Vane die jongere om 'n kopie van die notas van die koning se geheime raad te verskaf, wat deur die jonger Vane ontdek en heimlik aan Pym oorgedra is, tot groot ontsteltenis van die ouer Vane.^[28] Hierdie notas van die koning se geheime raad het getuienis bevat dat Strafford vir die koning sou sê, "My heer, jy het jou plig nagekom, en jou onderdane het hulle s'n versaak; en gevolglik is jy kwytgeskeld van die reëls van die regering, en mag jy jouself buitengewone opsies vergun; jy beskik oor 'n weermag in Ierland, waarmee jy die koninkryk kan onderwerp."^[29][30][31]

Pym het dadelik 'n wetsontwerp van ontering van stapel gestuur, wat 'n stelling van Strafford se skuld bevat het en op die Earl se terregstelling aangedring het.^[31] Anders as by 'n skuldigbevinding in 'n hofsaak, het ontering nie 'n juridiese bewyslas vereis nie, maar wel die koning se instemming. Karel het Strafford egter verseker dat hy nie die wetsontwerp sou onderteken nie, waarsonder dit nie deurgevoer kon word nie.^[32] Die Lords was ook gekant teen die felheid van die vonnis van doodstraf wat Strafford opgelê is. Desnieteenstaande het oplaaiende spanning en 'n komplot in die weermag om Strafford te ondersteun die saak tot 'n spits gedryf.^[32] Op 21 April het die laerhuis die wet deurgevoer met 204 stemme ten gunste daarvan, 59 daarteen, en 250 lede buite stemming,^[33] waarna die hoërhuis daarby berus het. Karel, steeds ontstoke oor die Commons se behandeling van Buckingham, het geweier. Strafford self, in 'n poging om die dreigende oorlog af te weer, het aan die koning geskryf en selfopofferend voorgestel dat die koning sy standpunt heroorweeg.^[34] Karel, wat oor sy familie se veiligheid besorgd was, het op 10 Mei geteken^[33] en Strafford is twee dae later onthoof.^[35] Intussen het die parlement en die koning ooreengekom dat 'n onafhanklike kommissie die koning se betrokkenheid by Strafford se komplot sal ondersoek.

Die Langparlement het dan in Mei 1641 die Driejaarwet deurgevoer, ook bekend as die Dissolusiewet, wat geredelik deur die kroon bekragtig is.^[36][37] Die Driejaarwet het bepaal dat die parlement minstens driejaarliks saamgeroep moes word, en by gebrek aan 'n sameroeping deur die koning, op hulle eie inisiatief kon vergader. Hierdie wet het ook skeepsgeld sonder parlementêre instemming verbied, benewens boetes ter inperking van ridderskap en gedwonge lenings. Monopolieë is drasties ingekort, en die howe van die Sterkamer en Hoë Kommissie is onderskeidelik deur die Habeas Corpus-wet van 1640 en die Driejaarwet afgeskaf.^[38] Alle oorblywende vorme van belasting is gereguleer en gewettig deur die Tonnage and Poundage Act.^[39] Op 3 Mei het die parlement Die Protestasie geordonneer, as 'n remedie vir die 'bose rade' van Karel se regering, waardeur dié wat die petisie geteken het, sou onderneem om 'die ware hervormde religie', parlement, en die koning se persoon, eer en belange te beskerm. Regdeur Meimaand het die laerhuis verskillende wette ter tafel gelê wat biskoppe en episkopalisme in die algemeen geteiken het, net om telkens in die hoërhuis verslaan te word.^[40][41]

Sowel Karel as die parlement het die hoop gekoester dat die Protestasie en die terregstelling van Strafford, wat hulle tewens aangemoedig het, sou verhoed dat die land afstuur op oorlog. Karel en sy ondersteuners het steeds die parlement vir hul eise verkwalik, terwyl parlementariërs vir Karel voortdurend daarvan verdink het dat hy hulle episkopalisme wou oplê en ongebreidelde koninklike regering deur militêre mag sou nastrewe. Binne maande het die Ierse katolieke, uit vrees vir 'n herlewing van Protestantse mag, eerste toegeslaan, waardeur die hele Ierland gou in wanorde gedompel is.^[42] Gerugte het die rondte gedoen dat die koning die Iere ondersteun, en Puriteinse lede van die laerhuis het kort voor lank gemurmureer dat dit 'n voorbode is van die lot wat Karel vir hulle almal voorgehad het.^[43]

Vroeg in Januarie 1642 het Karel, vergesel deur 400 soldate, 'n poging aangewend om vyf lede van die laerhuis te arresteer op 'n aanklag van hoogverraad.^[44] Hierdie poging het misluk. Toe die troepe die parlement inmarsjeer wou Karel van William Lenthall, die speaker, verneem waar die vyf hulle bevind. Lenthall het egter geantwoord, "Mag dit u majesteit behaag, ek het nòg oë om te sien nòg 'n tong om te praat in hierdie plek, behalwe soos dit die huis behaag om my te gebied, wie se dienaar ek hier is."^[44] Die speaker het homself met ander woorde verklaar as 'n dienaar van die parlement eerder as die koning.^[44]

In die somer van 1642 het hierdie nasionale kwessies daartoe bygedra om standpunte te polariseer, sodat mense se besluiteloosheid en onsekerhede uit die weg geruim is, oor watter kant hulle sou ondersteun, of watter aksies geneem sou word. Opposisie teen Karel is ook aangehelp deur etlike landelike griewe. Byvoorbeeld het die afdwing van droogleggingsprojekte in die Veenlande die broodwinning van duisende mense negatief beïnvloed nadat die koning 'n aantal kontrakte hiervoor toegeken het.^[45] 'n Algemene siening dat die koning nie oor die welstand van die mense besorgd was nie, het veroorsaak dat 'n groot deel van oos-Engeland hulle aan die kant van die Parlement geskaar het. Hierdie sentiment is ook gedeel deur mense soos die Hertog van Manchester en Oliver Cromwell, wat albei in oorlogstyd onder die gedugste teëstanders van die koning getel het. Insgelyk sou een van die vernaamste droogleggingskontrakteurs, die Hertog van Lindsey, aan die kant van koningsmagte sneuwel in die Slag van Edgehill.^[46]