Cradockpas

Cradockpas
Skildery deur Charles Collier Michell van die pas in 1840.
Oppervlak	Grond
In	Outeniquaberge

Cradockspas

’n Liggingkaart van die Cradockpas.

Die Cradockpas is 'n bergpas oor die Outeniquaberge. Die pas het in die eerste helfte van die negentiende eeu George en omgewing met die Klein Karoo, Langkloof en die binneland verbind.

Toe George op 23 April 1811 gestig is, was die enigste goeie verbinding die roete weswaarts na Swellendam en Kaapstad. Ooswaarts en noordooswaarts het die verbinding oor land gestuit teen die Outeniquaberge, riviere en inheemse woude. Tot kort na 1811 het reisigers wat oos gemik het, die berge probeer omseil. Hulle het via Saasveld (toe Pampoenkraal, nou die George-kampus van die NMMU) gery, die Kaaimansrivier gekruis, oor die heuwels na Bergplaas en Kleinplaat en by Duiwelskop die berge oor. Dit het hoë eise aan mens en dier gestel. Tereg is die roete gevrees.

Dit het gebiedend noodsaaklik vir die nuwe dorp geword om goeie kontak te hê met die boere in die huidige Oudtshoorn-omgewing, Langkloof en die oostelike distrikte van die Kaapkolonie. Die eerste landdros van George, A.G. van Kervel, was van mening dat 'n alternatiewe en ook beter roete oor die berge direk noord van George beskikbaar was. Dus lê hy sy planne aan die goewerneur, sir John Cradock, voor. Die koloniale sekretaris besluit om 5 000 riksdaalders vir die projek beskikbaar te stel en dat die bouwerk in Februarie 1812 'n aanvang sal neem. Blykbaar was die Cradockpas al binne twee maande gereed vir gebruik. Destyds is passe gemaak deur waens die veld in te stuur. Beperkte grondverskuiwingswerk is gedoen. Dit het gou geblyk een van die moeilikste en gevaarlikste passe aan die ooskus van die kolonie te wees. Op die hoogste punt is die pas 982m bo seevlak en dit is vir die soort verkeer wat dit moes dra te steil.

Die lewensduurte van so 'n pas was maar kort. Sodra 'n pad tot onder die grondvlak deur die osse, waens en ruiters se gebruik uitgeslyt het, is dit deur verdere gebruik en erosie byna onbegaanbaar gemaak. In so 'n geval het die waens koers gekry net langs die onbruikbare roete. Onderhoud in die vroeë negentienhonderds was beperk tot die opvul van gate en die verwydering van groot klippe uit die spore.

By die boonste nek was altyd die grootste probleem. Die bruikbare deel van die pas daar was so nou dat dit slegs eenrigtingverkeer toegelaat het. En toe dit onbegaanbaar raak, het stemme begin opgaan vir 'n nuwe bergoorgang.

Verslae uit die tyd stel die vraag of die Cradockpas wel 'n verbetering op die Duiwelskop-oorgang was. Mense en diere was altyd in doodsgevaar. Dertig osse en ses man met rieme was nodig om die wa oor die berg te sleep. En veral om te keer dat die wa met sy span osse en sy vrag nie teen die rotse afstort nie. Op reëndae was die gevaar op sy ergste. Kort-kort moes waens af- en opgelaai word. Om die 9 km oor die berg af te lê het dus soms 3 dae geneem. Te perd was dit so 3½ uur. Maar selde het 'n wa sonder enige skade bo uitgekom. Net oorkant die nek was 'n geskikte plek om as uitspanning te gebruik. Daar kon die togryers en osse uitrus en die waens herstel word voor die reis na die binneland voortgesit is. Teen 1838 het ene Jan van der Over selfs daar 'n winkeltjie bedryf.

Weens die Grensoorlog van 1835 en die begin van die Groot Trek kort daarna het die verkeer op hierdie roete toegeneem en die toestand daarvan verder laat agteruitgaan. Toe landmeter-generaal Charles Michell die pas daarna inspekteer, besef hy dat 'n nuwe roete oor die berg noodsaaklik geword het. Hy waarsku dat as 'n nuwe pad nie gebou word nie, sal die dorpie George vinnig kwyn. Dit het gelei tot die bou van die Montagupas.

Teenswoordig is die pas slegs van toeristiese belang as voetslaanpad. Die roete is afgebaken met witgekalkte klipstapels wat onderhou word deur die Voortrekkerlaer van George. Vanaf die uitsigpunt in die Outeniquapas kan die bakens duidelik gesien word.

• Charles Sayers. Looking back on George. A medley of musings and memories
• P.S. Meyers (red.) Die ontstaan van George. 'n Geskiedkundige oorsig. 1811-1952
• Jose Burman. The Little Karoo
• Jose Burman. Towards the far horizon. The story of the ox-wagon in South Africa

• Lys van bergpasse in Suid-Afrika
• Outeniekwa Spoorwegpas