Ballet

Ballet is 'n geformaliseerde vorm van dans wat sy oorsprong in die howe van die Italiaanse Renaissance het, waarvandaan dit in Frankryk en Rusland verder as 'n dansvorm ontwikkel het. Ballet is 'n hoogs tegniese en invloedryke vorm van dans en word in balletskole die wêreld oor geleer. 'n Ballet (as 'n werkstuk) word gechoreografeer en kan ook toneelspel en gebarespel insluit. Die werkstuk word ook getoonset: orkesmusiek is die algemeenste, maar sang word ook soms gebruik. Die bekendste vorm van ballet is klassieke ballet, wat bekend is vir sy tegniek en vloeiende dog presiese bewegings. Latere vorms sluit ook neoklassieke en kontemporêre ballet in.

Die woord ballet is van die Italiaanse woord ballare ("om te dans") afgelei. Die oorsprong van ballet kan waarskynlik teruggevoer word tot die danstussenspele wat aan die howe van Italiaanse vorste aangebied is om gaste by groot bankette te vermaak. Een van dié feeste is in 1489 in Tortona gehou om die huwelik van die hertog van Milaan, Gian Galeazzo Sforza, met Isabella van Aragon te vier.

Met die huwelik van Catharina de Médici en koning Hendrik II van Frankryk in 1535 het hierdie gewilde Italiaanse mode na Parys oorgewaai. Die violis en dansmeester Baldassarrino di Belgiojoso, wat deur Catharina van Italië na Frankryk gebring is, het in 1581 die Ball et Comique de la Reine, waarskynlik die heel eerste ballet in die geskiedenis, opgevoer.

Onder koning Lodewyk XIV het die belangstelling in hierdie tydverdryf aan die howe geweldig toegeneem vanweë die koning se persoonlike deelname aan die opvoerings - onder andere op vyftienjarige ouderdom in die rol van die son in Benserade se Ballet de ja nuit (1653 , musiek van Lully) en op 47 jaar as die nimf in l 'Eglogue de Versaill es (1685).

Die koning het net die beste kunstenaars gehuur vir sy liefhebbery. Onder hulle was die Italiaans gebore Franse komponis Jean Baptiste Lully (1632-1687) en die danser CharlesLouis Beauchamp (1636-1719) wat ook balletmeester en choreograaf was. In opdrag van die koning het Beauchamp in 1661 die Academie Royale de Danse gestig. Mademoiselle La Fontaine (1665-1738) was die bekendste danseres van hierdie tydperk.

Groot, swaar danskostuums is deur die danseres Marie-Anne de Cupis de Camargo (1710-1770) verander deurdat sy 'n groot stuk van haar kostuum afgesny het om makliker te kon beweeg. Die danseres Marie Sallé (1707-1756) het hierdie nuwe mode 'n stappie verder gevoer - in die ballet Pygmalion (1734) het sy 'n ligte Griekse tuniek gedra.

Jean Georges Noverre (1727-1810) pleit in sy beroemde werk Lettres sur la Danse et sur les Ballets (1760) vir die vereenvoudiging van die kostuum, die afskaffing van die masker wat deur alle dansers gedra moes word , die beklemtoning van bewegings wat die mens se innerlike gevoelens kon weerspieël, en 'n natuurlike eenheid tussen musiek en handel ing. Sy idees het in sy leeftyd net in Engeland belangstelling geniet, waar hy saam met David Garrick (1717-1779) en Marie Sallé die "ballet d'action" aan die wêreld bekend gestel het.

Aan die begin van die 19e eeu is die balletkostuum weer verander. Danseresse het kort tunieke van dun, deursigtige materiaal begin dra. Ook die tegniek het verander. Veral Carlo Blasis (1795-1878) het baie daartoe bygedra om die tegnieke te verbeter. Die belangrikste  choreograaf van hierdie tydperk was Salvatore Vigano (1769-1821) wat in Italië Noverre se idees uitgeleef het.

Teen 1830 het die invloed van die Romantiek sy stempel op ballet afgedruk. Die bonatuurlike en droom-elemente soos lug-, water- en bosgeeste is uitgebeeld. Balletdanseresse het in die tydperk ook vir die eerste keer "sur Ie pointe" begin dans om die bonatuurlike en die swewende effek van die geeste goed te kon uitbeeld. Die tweede helfte van die 1e eeu word as 'n tydperk van agteruitgang beskou. Akrobatiese toertjies is in ballet gebruik en die eindresultaat was 'n soort revue. Met Serge Diaghilef (1872-1929) se koms na Wes-Europa het die klassiek-romantiese ballet nuwe groeikrag gekry. Die moderne dans is toe al 'n hele aantal jare beoefen.

Soos in die meeste Europese lande het die Deense balletkultuur uit maskerades en hofballette van die Renaissance en die Barok ontstaan. Met die opening van die eerste Deense skouburg in 1722 het ballet as teaterkuns in dié land begin ontwikkel , en dit is met die stigting van die Koninklike Deense Teater in 1748 nog verder uitgebrei. Die eerste Deense danseres is deur die Italianer Vincenzo Galeotti (1733-1816) opgelei. Galeotti het die ballet d'action na Denemarke gebring. Aan die einde van die 18e eeu het die Franse invloed hier nog meer toegeneem met die koms van Antoine Bournonville (1805-1879) en sy seun August. August Bournonville, wat van 1830 af aan die hoof van die Koninklike Deense Ballet gestaan het, het die Franse klassieke balletstyl meesterlik verbind met die Deense kultuur. Met die debuut van die Deen Haraid Lander (geb. 1905, regte naam Alfred Bernhardt Sternsborg) in 1925, het eietydse Deense choreografieë soos Etudes (1948) en Quartsiluni (1942) weer ontstaan. Die Rus Vera Volkova (geb. 1904) is ná hom as artistieke hoof van die geselskap aangestel. Die bekendste hedendaagse choreograaf van Denemarke is Flemming Flindt (geb. 1936) en die bekendste dansers is Eric Bruhn, Henning Kronstam, Niels Björn Larsen, Borge Ralov, Margarethe Schanne, Toni Lander en Margot Lander.

Die Engelse balletkultuur het waarskynlik sy oorsprong aan die howe van die Tudors en die Stuarts gehad, maar ware ballet het eers aan die begin van die 18e eeu ontstaan met die verskyning van John Weaver (1673-1760) , danser, choreograaf, balletmeester en gebarespeler. Weaver het baie belangrike verhandelinge oor uiteenlopende ballet elemente geskryf. Hoewel ballet in Engeland ook in 1848 in 'n soort revue verval het, het die Deen Adeline Genée in 1897 'n nuwe tydperk laat aanbreek. Anna Pavlova het ook met haar besoeke tussen 1908 en 1930 groot invloed uitgeoefen. Diaghilef het met sy Engelse toer in 1911 'n hele aantal Britse dansers en danseresse in diens geneem. Sy Ballets Russes het sterre soos Vera Savina, Alicia Markova, Anton Dolin en Lydia Sokolova opgelewer. Ook die twee grondleggers van die hedendaagse balletkultuur in Engeland, Marie Rambert (geb. 1888) en dame Ninette de Valois (geb. 1898), kom uit die Diaghilef-stal. Ninette de Valois was in 1931 betrokke by die stigting van die Vic-Wells Ballet. Toe dié gesels kap in 1946 sy naam na die Sadler's Wells Ballet verander, was sy steeds die direktrise. In 1956 het die geselskap na die Royal Opera House, Covent Garden, verhuis, en staan sedertdien as The Royal Ballet bekend. Frederick Ashton het dame Ninette de Valois in 1964 as direkteur opgevolg.

In die tweede helfte van die 19e eeu het ballet in Frankryk onder Italiaanse invloed al hoe meer in die rigting van akrobatiek, revue en vaudeville ontwikkel. Aan die begin van die 20e eeu was daar egter 'n nuwe oplewing van die klassiek-romantiese ballet by die Paryse Opera onder leiding van die direkteur Jacques Rouché (1862-1957). Hierdie oplewing is gedeeltelik te danke aan die Italiaanse prima ballerina Carlotta Zambelli (1877-1968), wat aan die Paryse Opera verbonde was. Die werklike oplewing het egter van Rusland gekom toe Serge Diaghilef in 1909 met die wêreld se beste danskunstenaars, soos onder andere Pavlova, Nizjinski, Fokine en Ida Rubenstein, van die Marijinskiteater in St. Petersburg na Parys getrek het. Sy Ballets Russes het van die beste talent getrek, selfs musici soos Strawinski. Toe die Ballets Russes in 1929 met Diaghilef se dood ophou bestaan, het die Compagnie des Ballets (russes) de Monte-Carlo in sy plek gekom. Stigters van die geselskap was René Blum (1878-1942) en die voormalige Kosak-offisier kol. Vasili de Basil (1888-1951). Ná die Tweede Wêreldoorlog het verskeie nuwe balletgeselskappe in Frankryk ontstaan en verdwyn. Teen die einde van die sestigerjare het groepe soos die Ballet-Théätre Contemporain en die Théätre Français de la Danse ontstaan, maar die onaantasbare posisie van die Paryse Opera het weinig ruimte gelaat vir nuwe talent. AI wat geblyk het redelik bestand te wees teen die Opera se invloed, was groepe buite Parys, en sekere ballet-kategorieë waarin die vertoonelement van die verskeidenheidskonsert die opvallendste was. Ronaid Petit (geb. 1924) was die belangrikste verteenwoordiger hiervan en het groot sukses behaal. Van sy bekendste werke is Carmen (1949), Le Loup (1953), Deuil en Vingt Quatre Heures (1953), Cyrano de Bergerac (1959), en Pelléas et Mélisande (1969), wat spesiaal vir die prima ballerina Margot Fonteyn geskep is.

Die Russiese ballettradisie het in 1738 ontstaan toe die Fransman Jean-Baptiste Landé·in opdrag van keiserin Anna Iwanofna Romanowa (1693-1740) 'n balletskool by die keiserlike teater in St. Petersburg gestig het. Omdat die Russiese balletgeselskappe grotendeels van buitelandse hoofdansers en -danseresse gebruik gemaak het, het Russiese balletsterre eers in die 19e eeu op die voorgrond getree. Die balletmeesters Charles Louis Didelot (1767-1837), Jules Perrot (1848-1858), Arthur Michel Saint Léon (1859-1869) en Carlo Blasis (1795-1878) het die grondslag gelê waarop die Fransman Marius Petipa (1822-1910) die wêreldberoemde Russiese ballettradisie kon voortbou. Ballette soos Don Quixote (1869), La Bayadere (1877), La Belle au Bois Dormant (Doringrosie, 1890), CasseNoisette (Die Neutkraker, 1892) en Le Lac des Cygnes (Swanemeer, 1895) het onder sy leiding, en in samewerking met onder andere die Italianer Enrico Cecchitti (1850-1928) en die Rus Ljef Iwanowitsj Iwanof (1834-1901), ontstaan. Hedendaagse werke uit die Sowjetunie ontstaan hoofsaaklik uit die tradisie wat deur Petipa gevestig is. Russiese ballerinas soos Galina Ulanowa (geb. 1910), Maja Plisetskaja (geb. 1925) en Jekaterina Maksimowa (geb. 1939) word onder die wêreld se bestes gereken.

Ballet in Suid-Afrika het sy ontstaan waarskynlik sowat 180 jaar gelede in Kaapstad gehad, waar balletmeesters van die buiteland dansopvoerings op die destydse Boerenplein aangebied het. Anna Pavlova se besoek aan Suid-Afrika in 1925 het 'n geweldige belangstelling in ballet wakker gemaak. Die South African Dance Teachers Association en verskeie takke van die Royal Academy of Dancing is as gevolg van haar besoek gestig. Die Universiteit van Kaapstad het in 1932 'n balletskool geopen en só het dié universiteit die eerste ter wêreld geword met 'n departement vir ballet. Rade vir Uitvoerende Kunste is in 1963 in al vier provinsies deur die Regering aangestel. Met die finansiële steun wat die Regering aan die rade gee, kon die balletgeselskap van die Universiteit van Kaapstad 'n groep heeltydse professionele dansers in diens neem. Tussen 1963 en 1965 het die vier rade, naamlik Kruik (die Kaaplandse Raad vir die Uitvoerende Kunste), Naruk (die Natalse Raad vir die Uitvoerende Kunste), Sukovs (die Streeksraad vir die Uitvoerende Kunste van die OVS) en Truk (die Transvaalse Raad vir die Uitvoerende Kunste), balletgeselskappe gestig. Die twee kleiner rade, Naruk en Sukovs, het dit egter nie lonend gevind nie, en ongeveer 12 jaar ná die stigting daarvan het hulle hul balletgeselskappe ontbind.

Ballet is in Amerika waarskynlik deur die Engelse danser Henry Holt bekend gestel. Holt het in 1735 The Adventures of Harlequin and Scaramouch, with the Burgomaster Tricked in Charleston opgevoer. Die moderne danstegnieke het nêrens in die wêreld só vinnig ontwikkel soos ná 1900 in die Verenigde State van Amerika nie, waar dit ook 'n groot invloed op die klassieke genre uitgeoefen het. George Balanchine het in 1933 na Amerika gekom en veertig jaar lank die toon aangegee in Amerikaanse klassieke ballet. Balanchine se geselskap het ook moderne werke van sy tydelike medewerkers, soos die twee Amerikaners Jerome Robbins (geb. 1918) en John Butler (geb. 1920), opgevoer.

As 'n reaksie op die verstarring van klassieke ballet het 'n aantal danskunstenaars aan die einde van die 19e eeu nuwe ballet-uitdrukkingsvorme probeer ontwikkel. Die bekendste hiervan was dié van Isadora Duncan (1878-1927). Martha Graham (geb. 1893) word as die grondlegger van eietydse moderne dans beskou. Met 'n nuwe harde en hoekige bewegingstyl het sy vele effektiewe uitdrukkingsvorme ontwikkel. Die Martha Graham School of Contemporary Dance het die belangrikste prominente dansers van die hedendaagse moderne ballet opgelewer. Hedendaagse moderne ballet word nie net ten opsigte van vormvernuwing van klassieke ballet onderskei nie. Moderne ballet harmonieer ook goed met ander kultuurverskynsels soos jazz. Die meester van jazz-ballet is die Amerikaner Jerome Robbins (geb, 1918). Robbins is veral bekend vir sy choreografie in die musiekspel West Side Story en Fiddler on the Roof.

Basiese dansbewegings in ballet sluit die volgende in:

• Die plie: Dit kan voorkom as 'n demi-plie, 'n halwe kniebuiging, of as 'n grande-plie, 'n volle kniebuiging. Dit kom voor by baie danssoorte, maar meestal by ballet.

• Tendu: om te strek en verwys na die strek van die been na voor, sywaarts of na agter, terwyl die voet gepunt of gestrek word en aan die grond raak.

• Saute: om te spring.
  • Terre/a terre: is 'n klein sprong en die danser bly naby die grond.
  • Grande: 'n groot sprong wat met krag uitgevoer word.
  • Spring altyd vanuit 'n plie en land in 'n plie. Deur dit te doen, beskerm jy jou knieë en enkels teen potensieële beserings.

• Pirouette: 'n draai op een been
• Tourne: 'n draai op albei bene

• Grande battement: 'n Beweging waar die been vorentoe, sywaarts, of na agter geskop word deur hard van die grond af op te druk. Die ondersteunende been moet reguit en stewig gehou word.

• Serfontein, Pieter: Monica Mason - prima ballerina uit S.A. In: Lantern. Tydskrif vir Kennis en Kultuur. Jaargang 19, nr. 4, Junie 1970
• Wêreldspektrum, Volume 2, bl.153-160, ISBN 0908409419