خبر کوتاه بود: "مأموران امنیتی ایران پس از تفتیش خانه یدالله موقن، نویسنده و مترجم، تعدادی از وسایل شخصی او را ضبط کردند. پنجشنبه ��۸ اردیبهشتماه ۹۹"خبر کوتاه بود: "مأموران امنیتی ایران پس از تفتیش خانه یدالله موقن، نویسنده و مترجم، تعدادی از وسایل شخصی او را ضبط کردند. پنجشنبه ۱۸ اردیبهشتماه ۹۹" اولین چیزی که به ذهنم آمد این بود که مأموران امنیتی چه علاقهای به نوشتههای این پیرمرد دارند؟! دومین چیز این بود که اگر آنها به دستنوشتههای ایشان علاقهمند هستند، چرا من نباشم؟! این بود که بیدرنگ رفتم و دو کتابی که از ایشان در فروشگاهها در دسترس بود خریدم و در کتابخانه قرار دادم تا وقت خواندنشان برسد. اما این کتاب یکی از آن دو نبود، این کتاب آن زمان نایاب شده بود و من هم نومید از پیدا کردنش. تا اینکه در کتابخانهای شخصی جستمش و وقتی با چشمهای پر از شوق درخواست قرض گرفتن کتاب را کردم، لطف داشته و ممانعتی نکردند. (اکنون که در حال نگارش این متن هستم گویا چاپ جدید این کتاب در دسترس است.) کتاب به نوعی تکملهایست بر کتاب سترگ شاخه زرین، که مترجم در مقدمهی بسیار راهگشای کتاب از زبان الیوت آن را اینگونه توصیف میکند:
الیوت خود میان «گردآوری و انباشت منابع» از سوی فریزر و «ساختن این منابع به شکل یک کاخ» از سوی متفکران خلاقی چون دورکیم و لوی-برول تمایز قائل میشود. صفحهی ۴۷
اگر بعد از خواندن شاخهی زرین به سراغِ این کتاب بروید متوجه منظور الیوت خواهید شد. آنجا که فریزر با طنزِ خاصِ بریتانیاییِ خود اعمالِ مذهبیِ عجیب و باورهای غیرمنطقیِ اقوامِ ابتدایی را به سخره میگیرد و اعمالشان را با روحباوری توجیه میکند، لوی-برول اما در مقابل با نگاهی نافذ، سعی در تحلیلِ کارکردهای ذهنیِ آنان دارد و با مثالهایی فراوان نشان میدهد که اصولاً مناسک و شعائرِ دینیِ قبایلِ ابتدایی برای ذهنِ منطقیِ ما غیرقابلدرک هستند چرا که از ذهنیتی پیشمنطقی میآیند که با اصولِ تفکرِ منطقیِ ما به کل بیگانه است. آنان اصلِ امتناعِ تناقض را که اصلی بنیادین در منطق است بدون کوچکترین تردیدی زیرپا میگذراند و مثلاً میتوانند به این قضیه باور داشته باشند که شخصی هم اینجاست هم در جایی دیگر، یا شخصی هم مرده است هم زنده. از دیگر شاخصههای ذهنیتهای اقوامِ ابتدایی، عرفانی بودن آن است. بدینمعنا که هرچیزی از خود جامعه گرفته تا مکان، هوا، درختان، حیوانات، اسامی، اعداد و ... مقدس هستند و بنابر همین ذهنیتِ عرفانی توانایی آمیخگی با هم را دارند. با همین جهانبینی برایشان عجیب نیست که نمازِ باران خواندن باعثِ بارشِ باران شود. البته که خاصیتِ تجربهگریز بودنِ ذهنیتِ عرفانی باعث میشود تا اگر نماز، بارانی نیاورد با انواع توجیهات آیین را از گزندِ انتقادات مصون بدارند. کتاب ارجاعاتِ مستقیمی به شاخه زرین و همچین صور بنیانی حیات دینی دارد و خواندنِ آن دو قبل یا بعد از این کتاب بر لذت شما خواهد افزود. اگر فکر میکنید کارکردهای ذهنی در جوامع عقبمانده به چه کار انسانِ عصرِ اینترنت میآید، نظر شما را به این نقلقول از انتهای کتاب جلب میکنم: این عقیده مغایر با قوانین طبیعی است که جنازهای که بافتها و نسوج آن از لحاظ شیمیایی دیگر توان حفظ حیات را ندارند، دوباره زنده شود. با این وضع میلیونها انسان فرهیخته به طور ضمنی به رستاخیز لازاروس [=عیسی بن مریم] اعتقاد دارند. زیرا بازنمایی آنان از پسر خدا [=عیسی بن مریم] اینگونه است که او قدرت ظهور معجزات را دارد و همین بازنمایی برای اعتقاد آنان به زنده شدن مردگان [به وسیلهی عیسی مسیح و زنده شدن خود عیسی مسیح] کافی است.
ما که اندیشکده و پژوهشگاه و پایاننامه هم داریم برای نمونهی وطنیاش، بگذریم... در مقدمهی کتاب، مترجم نگاهی بر جامعهی خود انداخته و انتقادی به شدت کوبنده و سنگین از روشنفکران ایرانی کرده است که به گمانم دقیقترین نگاهی است که تاکنون از متفکری ایرانی دیدهام: آنان طوطیوار به یکدیگر میگویند «تاریخ» نشانتان خواهد داد! اما آنان پی نبردهاند که ذهن پیش-منطقی آنان پذیرای درسهای «تاریخ» یا تجربه نیست. آگاهی تاریخی در دورۀ روشنگری ظهور میکند و در قرن نوزدهم که قرن تاریخ نامیده میشود به کمال خود میرسد. سرشت ذهن اسطورهای روشنفکر ایرانی بیزمان و ضدتاریخی است؛ از اینرو آگاهی تاریخی بدان نفوذ نمیکند. آنچه لوی-برول آمیختگی مینامد و اندیشۀ ابتدایی را زیر سیطرۀ آن میداند، نگارنده در سخنان و نوشتههای «روشنفکران» ایرانی اعم از روشنفکر «سکولار» و «روشنفکر دینی» مشاهده کرده است. اندیشۀ «روشنفکر» ایرانی پایبند اصل امتناع تناقض نیست بلکه از قانون آمیختگی پیروی میکند.
حال شاید بهتر سببِ علاقهی دوستانی که در ابتدا گفتم را به دستنوشتههای آقای موقن درک کنیم!...more
Loading...
