What do you think?
Rate this book
اعتراف تولستوي
Лев Толстой – благородник по рождение, осиротял рано, взел участие в Кримската война, пожънал нечуван писателски успех с романи като „Война и мир“ и „Ана Каренина“ – преживява пълен духовен крах на 51-годишна възраст.
По време на този срив именитият руски класик поглежда назад към живота си и го определя като „безсмислено зло“.
Между страниците на „Изповед“ Толстой запаметява своето вътрешно обръщане, в пълно отрицание на досегашните си ценности. Есето утвърждава за пръв път основните принципи на новия Толстоев светоглед, които ще бъдат неуморно повтаряни през следващите десетилетия. То позволява на читателите да сe потопят в света на един от великите умове в човешката история, но и да изплуват оттам, сякаш преродени. И готови за нов живот.
Живях така близо две години и у мен се извърши преврат, който се готвеше отдавна и чиито заченки винаги са били у мен. Случи се това, че животът на нашия кръг, на богатите и учените, не само ми опротивя, но и загуби всякакъв смисъл. Всичките ни действия, разсъждения, науката, изкуствата – всичко ми се стори като детски каприз. Разбрах, че не може да се търси смисъл в него. Докато действията на трудещия се народ, творящ живота, ми се видяха като единственото истинско нещо. И разбрах, че смисълът, който се придава на този живот, е истината; и аз го приех.
По време на този срив именитият руски класик поглежда назад към живота си и го определя като „безсмислено зло“.
Между страниците на „Изповед“ Толстой запаметява своето вътрешно обръщане, в пълно отрицание на досегашните си ценности. Есето утвърждава за пръв път основните принципи на новия Толстоев светоглед, които ще бъдат неуморно повтаряни през следващите десетилетия. То позволява на читателите да сe потопят в света на един от великите умове в човешката история, но и да изплуват оттам, сякаш преродени. И готови за нов живот.
Живях така близо две години и у мен се извърши преврат, който се готвеше отдавна и чиито заченки винаги са били у мен. Случи се това, че животът на нашия кръг, на богатите и учените, не само ми опротивя, но и загуби всякакъв смисъл. Всичките ни действия, разсъждения, науката, изкуствата – всичко ми се стори като детски каприз. Разбрах, че не може да се търси смисъл в него. Докато действията на трудещия се народ, творящ живота, ми се видяха като единственото истинско нещо. И разбрах, че смисълът, който се придава на този живот, е истината; и аз го приех.
132 pages
First published January 1, 1880
About the author
Leo Tolstoy
7,277 books25.6k followersLev Nikolayevich Tolstoy (Russian: Лев Николаевич Толстой; most appropriately used Liev Tolstoy; commonly Leo Tolstoy in Anglophone countries) was a Russian writer who primarily wrote novels and short stories. Later in life, he also wrote plays and essays. His two most famous works, the novels War and Peace and Anna Karenina, are acknowledged as two of the greatest novels of all time and a pinnacle of realist fiction. Many consider Tolstoy to have been one of the world's greatest novelists. Tolstoy is equally known for his complicated and paradoxical persona and for his extreme moralistic and ascetic views, which he adopted after a moral crisis and spiritual awakening in the 1870s, after which he also became noted as a moral thinker and social reformer.
His literal interpretation of the ethical teachings of Jesus, centering on the Sermon on the Mount, caused him in later life to become a fervent Christian anarchist and anarcho-pacifist. His ideas on nonviolent resistance, expressed in such works as The Kingdom of God Is Within You, were to have a profound impact on such pivotal twentieth-century figures as Mohandas Gandhi and Martin Luther King, Jr.
His literal interpretation of the ethical teachings of Jesus, centering on the Sermon on the Mount, caused him in later life to become a fervent Christian anarchist and anarcho-pacifist. His ideas on nonviolent resistance, expressed in such works as The Kingdom of God Is Within You, were to have a profound impact on such pivotal twentieth-century figures as Mohandas Gandhi and Martin Luther King, Jr.
Ratings & Reviews
Friends & Following
Create a free account to discover what your friends think of this book!
Community Reviews
Displaying 1 - 30 of 2,006 reviews
August 16, 2024
GET THE AUDIO BOOK - FREE TO MEMBERS ON AUDIBLE!
When Tolstoy had a Massive Enlightenment experience in mid age, his illusions were irreparably shattered.
He saw clearly now that he had goofed up - big time - with War and Peace and Anna Karenina, the very blockbusters that had made him a worldwide household name.
Like Sartre, the irruption of the Absurd had set his world - and his Very Fame - on its head. And Tolstoy knew he had had it all wrong.
For his vision of a happy family was based on a petit bourgeois sham, as Sartre saw.
Instead of all happy families now being the same, as in ‘Anna’, all ‘happy’ families were now just ‘keeping up with appearances’ and making do.
And yet pop Christianity puts the ‘nuclear family’ on a pedestal...
No, Tolstoy thought - unhappy couples trying to make their marriages WORK are the Happy Ones! The Lord does the rest.
So, you see, unlike Sartre, Tolstoy had found HOPE. It’s basic Taoism. Work alongside things taking their natural course - with a Faith that they’ll work out!
But Tolstoy was a towering Genius, and thus had a Daemon within him that wanted to subvert ‘normal’ faith.
So he opposed the national church. He supported splinter groups like Canada’s immigrant Dukhubors.
He wreaked merry mayhem in Czarist Russia, and even this whole polite planet was too small for his raging iconoclasm!
Now, let me ask you: if you rifle through the online discussions here on GR any night of the week, whadaya see?
I’ll tell you.
You see traditionalists opposing modernists.
You see Hegelian dialectics disturbingly at work, breaking structures down - and building New Ones up.
You see people speaking their minds.
You see Tolstoyan conflicts playing out and resolving themselves.
In short, you see PERSONAL GROWTH.
Get it? Tolstoy NEVER stopped growing!
And neither should WE, folks.
Want a gripping coming-of-Age autobiography about a great man finally facing off - and Coming Clean - with HIMSELF?
And REFUSING to compromise, failing and being laughed at - but Always getting up again?
Read THIS. It’s beautiful.
And it’s so US.
When Tolstoy had a Massive Enlightenment experience in mid age, his illusions were irreparably shattered.
He saw clearly now that he had goofed up - big time - with War and Peace and Anna Karenina, the very blockbusters that had made him a worldwide household name.
Like Sartre, the irruption of the Absurd had set his world - and his Very Fame - on its head. And Tolstoy knew he had had it all wrong.
For his vision of a happy family was based on a petit bourgeois sham, as Sartre saw.
Instead of all happy families now being the same, as in ‘Anna’, all ‘happy’ families were now just ‘keeping up with appearances’ and making do.
And yet pop Christianity puts the ‘nuclear family’ on a pedestal...
No, Tolstoy thought - unhappy couples trying to make their marriages WORK are the Happy Ones! The Lord does the rest.
So, you see, unlike Sartre, Tolstoy had found HOPE. It’s basic Taoism. Work alongside things taking their natural course - with a Faith that they’ll work out!
But Tolstoy was a towering Genius, and thus had a Daemon within him that wanted to subvert ‘normal’ faith.
So he opposed the national church. He supported splinter groups like Canada’s immigrant Dukhubors.
He wreaked merry mayhem in Czarist Russia, and even this whole polite planet was too small for his raging iconoclasm!
Now, let me ask you: if you rifle through the online discussions here on GR any night of the week, whadaya see?
I’ll tell you.
You see traditionalists opposing modernists.
You see Hegelian dialectics disturbingly at work, breaking structures down - and building New Ones up.
You see people speaking their minds.
You see Tolstoyan conflicts playing out and resolving themselves.
In short, you see PERSONAL GROWTH.
Get it? Tolstoy NEVER stopped growing!
And neither should WE, folks.
Want a gripping coming-of-Age autobiography about a great man finally facing off - and Coming Clean - with HIMSELF?
And REFUSING to compromise, failing and being laughed at - but Always getting up again?
Read THIS. It’s beautiful.
And it’s so US.
September 8, 2021
Исповедь = Meine Beichte = A confession and other religious writings, Leo Tolstoy
Describing Tolstoy's crisis of depression and estrangement from the world, A Confession (1879) is an autobiographical work of exceptional emotional honesty.
By the time he was fifty, Tolstoy had already written the novels that would assure him of literary immortality; he had a wife, a large estate and numerous children; he was "a happy man" and in good health - yet life had lost its meaning.
In this poignant confessional fragment, he records a period of his life when he began to turn away from fiction and aesthetics, and to search instead for "a practical religion not promising future bliss, but giving bliss on earth".
عنوانهای چاپ شده در ایران: «اعتراف»؛ «اعترافات من»؛ نویسنده: لئو تولستوی؛ تاریخ نخستین خوانش: روز هشتم ماه آگوست سال 2013میلادی
عنوان: اعتراف؛ نویسنده: لئو تولستوی؛ مقدمه: سعید نفیسی؛ مترجم: هوشنگ فتح اعظم؛ تهران، دانشگاه تهران، 1328؛ در 230ص؛ چاپ دوم: اداره مطبوعاتی پروین، موضوع: نوشتارهای نویسندگان روسیه - سده 19م
عنوان: اعترافات من؛ لئو تولستوی؛ مترجم: سعید فیروزآبادی؛ تهران، جامی، 1386؛ در 167ص؛ شابک 9789647468947؛
عنوان: اعتراف؛ نویسنده: لئو تولستوی؛ برگردان: نسرین مجیدی؛ تهران، روزگارنو، 1392؛ در 104ص؛ شابک 9786006867458؛
کتاب ناداستانی «اعتراف من»، اثر «تولستوی»، در حوزه ی فلسفه، و تفکر فلسفی است؛ ترجمه ی جناب آقای «سعید فیروزآبادی»، نخستین بار در سال 1386هجری خورشیدی منتشر شد، و به گفته مترجم (در «جام جم آنلاین» در روز پنجشنبه هفدهم ماه مرداد سال 1392هجری خورشیدی، در صفحه فرهنگ و سینما)، کتاب از سوی «ارشاد» خریداری شد، ولی در بازار توزیع نشد؛ ترجمه ی ایشان نیز اخیرا با ویراستی دیگر، از سوی نشر جامی چاپ و عرضه شده است
ناداستان «اعتراف»؛ بازتاب دغدغه های فلسفی «تولستوی» است؛ ایشان در میانسالی، بر اثر خوابیکه میبینند، دچار ناامیدی میشوند؛ چندین سال از عمرشان را، به اندیشیدن درباره ی پرسشهای بنیادین، میگذرانند؛ پرسشهایی همچون «ما برای چه آفریده شدهایم؟!»؛ «به کجا میرویم؟!»؛ «چرا مینویسم، و چه چیزهایی باعث خوشحالی ما میشود؟!»؛ ایشان در سالهاییکه یک دهه به درازا میکشد، درباره ی «ادیان»، و «مذاهب گوناگون»؛پژوهش میکنند، و کتابهای آنها را میخوانند؛ در پایان به این نکته پی میبرند، که باید ساده زندگی کنند، و اینکه ذهن ساده ی دهقانان و روستاییان، از ذهن پیچده ی فلاسفه و اندیشمندان، صادقانه تر است
نقل از متن برگردان خانم «نسرین مجیدی»: (حالا میبینم که اگر در آن زمان به زندگی خویش پایان ندادم همان آگاهی گنگ و مبهمی بود که میپنداشتم شاید افکارم خطاست؛ همان آگاهی که به من میگفت میتوانم افکار و اندیشههایم را به این صورت بیان کنم: من با خرد و آگاهیام، دریافتهام که زندگی نامعقول و بیمعنی است؛ اگر چیزی بالاتر از خرد نباشد - که نیست و هیچ اثباتی نیز برای رد آن وجود ندارد- بنابراین میتوان گفت برای من عقل و منطق خالق زندگی است؛ بدون خرد نمیتوان زندگی کرد؛ حال منطق چگونه میتواند زندگی را که خود آفریده است انکار کند؟ یا به آن نگاه دیگری داشته باشد...؛ اگر زندگی نبود عقل و منطق من هم وجود نداشت؛ پس به این نتیجه میرسیم که عقل و خرد سرچشمه زندگی است؛ زندگی یعنی همه چیز؛ خرد ثمره ی زندگی است با این وجود آن را رد میکند؛ احساس ��ردم یک جای کار اشتباه است؛ با خود گفتم: زندگی رنج و بیهودگی است، این درست است؛ با این وجود بسیاری از انسانها زندگی کردهاند و میکنند؛ پس چگونه است که بسیاری از انسانها در حالی که میتوانند دست از زندگی بکشند همچنان ادامه میدهند؟ شاید من و «شوپنهاور» بیمعنایی و پوچی زندگی را درک کردهایم.)؛ پایان نقل
تاریخ بهنگام رسانی 24/07/1399هجری خورشیدی؛ 16/06/1400هجری خورشیدی؛ ا. شربیانی
Describing Tolstoy's crisis of depression and estrangement from the world, A Confession (1879) is an autobiographical work of exceptional emotional honesty.
By the time he was fifty, Tolstoy had already written the novels that would assure him of literary immortality; he had a wife, a large estate and numerous children; he was "a happy man" and in good health - yet life had lost its meaning.
In this poignant confessional fragment, he records a period of his life when he began to turn away from fiction and aesthetics, and to search instead for "a practical religion not promising future bliss, but giving bliss on earth".
عنوانهای چاپ شده در ایران: «اعتراف»؛ «اعترافات من»؛ نویسنده: لئو تولستوی؛ تاریخ نخستین خوانش: روز هشتم ماه آگوست سال 2013میلادی
عنوان: اعتراف؛ نویسنده: لئو تولستوی؛ مقدمه: سعید نفیسی؛ مترجم: هوشنگ فتح اعظم؛ تهران، دانشگاه تهران، 1328؛ در 230ص؛ چاپ دوم: اداره مطبوعاتی پروین، موضوع: نوشتارهای نویسندگان روسیه - سده 19م
عنوان: اعترافات من؛ لئو تولستوی؛ مترجم: سعید فیروزآبادی؛ تهران، جامی، 1386؛ در 167ص؛ شابک 9789647468947؛
عنوان: اعتراف؛ نویسنده: لئو تولستوی؛ برگردان: نسرین مجیدی؛ تهران، روزگارنو، 1392؛ در 104ص؛ شابک 9786006867458؛
کتاب ناداستانی «اعتراف من»، اثر «تولستوی»، در حوزه ی فلسفه، و تفکر فلسفی است؛ ترجمه ی جناب آقای «سعید فیروزآبادی»، نخستین بار در سال 1386هجری خورشیدی منتشر شد، و به گفته مترجم (در «جام جم آنلاین» در روز پنجشنبه هفدهم ماه مرداد سال 1392هجری خورشیدی، در صفحه فرهنگ و سینما)، کتاب از سوی «ارشاد» خریداری شد، ولی در بازار توزیع نشد؛ ترجمه ی ایشان نیز اخیرا با ویراستی دیگر، از سوی نشر جامی چاپ و عرضه شده است
ناداستان «اعتراف»؛ بازتاب دغدغه های فلسفی «تولستوی» است؛ ایشان در میانسالی، بر اثر خوابیکه میبینند، دچار ناامیدی میشوند؛ چندین سال از عمرشان را، به اندیشیدن درباره ی پرسشهای بنیادین، میگذرانند؛ پرسشهایی همچون «ما برای چه آفریده شدهایم؟!»؛ «به کجا میرویم؟!»؛ «چرا مینویسم، و چه چیزهایی باعث خوشحالی ما میشود؟!»؛ ایشان در سالهاییکه یک دهه به درازا میکشد، درباره ی «ادیان»، و «مذاهب گوناگون»؛پژوهش میکنند، و کتابهای آنها را میخوانند؛ در پایان به این نکته پی میبرند، که باید ساده زندگی کنند، و اینکه ذهن ساده ی دهقانان و روستاییان، از ذهن پیچده ی فلاسفه و اندیشمندان، صادقانه تر است
نقل از متن برگردان خانم «نسرین مجیدی»: (حالا میبینم که اگر در آن زمان به زندگی خویش پایان ندادم همان آگاهی گنگ و مبهمی بود که میپنداشتم شاید افکارم خطاست؛ همان آگاهی که به من میگفت میتوانم افکار و اندیشههایم را به این صورت بیان کنم: من با خرد و آگاهیام، دریافتهام که زندگی نامعقول و بیمعنی است؛ اگر چیزی بالاتر از خرد نباشد - که نیست و هیچ اثباتی نیز برای رد آن وجود ندارد- بنابراین میتوان گفت برای من عقل و منطق خالق زندگی است؛ بدون خرد نمیتوان زندگی کرد؛ حال منطق چگونه میتواند زندگی را که خود آفریده است انکار کند؟ یا به آن نگاه دیگری داشته باشد...؛ اگر زندگی نبود عقل و منطق من هم وجود نداشت؛ پس به این نتیجه میرسیم که عقل و خرد سرچشمه زندگی است؛ زندگی یعنی همه چیز؛ خرد ثمره ی زندگی است با این وجود آن را رد میکند؛ احساس ��ردم یک جای کار اشتباه است؛ با خود گفتم: زندگی رنج و بیهودگی است، این درست است؛ با این وجود بسیاری از انسانها زندگی کردهاند و میکنند؛ پس چگونه است که بسیاری از انسانها در حالی که میتوانند دست از زندگی بکشند همچنان ادامه میدهند؟ شاید من و «شوپنهاور» بیمعنایی و پوچی زندگی را درک کردهایم.)؛ پایان نقل
تاریخ بهنگام رسانی 24/07/1399هجری خورشیدی؛ 16/06/1400هجری خورشیدی؛ ا. شربیانی
December 7, 2022
xxxx
xx
xxxxx
xx
xxxxx
February 1, 2019
An interesting little book. Unhappy with just being brilliant, famous and wealthy the author narrates the story of his personal quest to find the truth about existence: the point to being alive, and the correct way to happiness. First he challenges science and philosophy for answers. Then he contemplates suicide. Then he turns to the simplicity of the animals as he calls them, the peasants in the fields, and turns back to God and the church of his childhood. But once there he must challenge the authenticity of organized religions' manifest intolerances for each other, and decides he must now study all the scriptures, and promises another book which I have not seen. A very honest effort.
July 13, 2021
.
من چیستم و کل جهان چیست؟ من برای چه وجود دارم و کل جهان برای چه وجود دارد؟ همهی ما معمولا با این سوالات در ذهنمون مواجه میشیم و بارها و بارها با خودمون در موردش حرف زدیم و گاها ناامید شدیم. این کتاب هم شامل تمام گفتگوها و چالشهای نویسنده با این سوالاته. در مورد سوالاتی که در رابطه با دین و مذهب از کودکی باهاشون مواجه بوده و از تجربیات خودش در مورد چرایی زیستن و تعیین مسیر زندگی و نهایتا مرگ صحبت میکنه... از سردرگمیها، معنای زندگی و چگونه زندگی کردن!! نویسنده هم ادعا داره که برخی اوقات هرچقدر هم که تلاش کنه نمیتونه برای این سوالات پاسخی پیدا کنه و گاهی به نقاط تاریکی از زندگی میرسه و در آن لحظات زندگی برایش کاملا بیمعنا جلوه میکنه... جالبه بیشتر در زمانهای غم و اندوه اینجور سوالات و مشغلهها سراغمون میاد و مارو کاملا ناامید میکنند.کتاب برای من یکم استرسآور بود و حس ترس و ناامیدی بیشتری بهم منتقل کرد ولی درکنارش مطالبی میخوندم که خودمم باهاشون رو به رو شدم. نویسنده برای خلاصی از این افکار راهحلهایی ارائه میده و در کنارش مزایا و معایب این راهها رو هم میگه. جمعبندی و نتیجهگیری از یک چهارم آخر کتاب تقریبا شروع شد و کمی باعث آرام شدن ذهنم شد. کلا خاصیت کتابهای فلسفی همینه که ذهن ما رو آمادهی کلی سوال میکنه و به یه جاهایی میرسونه ولی نهایتا تصمیمگیری و نتیجهاش با خودمونه.
من چیستم و کل جهان چیست؟ من برای چه وجود دارم و کل جهان برای چه وجود دارد؟ همهی ما معمولا با این سوالات در ذهنمون مواجه میشیم و بارها و بارها با خودمون در موردش حرف زدیم و گاها ناامید شدیم. این کتاب هم شامل تمام گفتگوها و چالشهای نویسنده با این سوالاته. در مورد سوالاتی که در رابطه با دین و مذهب از کودکی باهاشون مواجه بوده و از تجربیات خودش در مورد چرایی زیستن و تعیین مسیر زندگی و نهایتا مرگ صحبت میکنه... از سردرگمیها، معنای زندگی و چگونه زندگی کردن!! نویسنده هم ادعا داره که برخی اوقات هرچقدر هم که تلاش کنه نمیتونه برای این سوالات پاسخی پیدا کنه و گاهی به نقاط تاریکی از زندگی میرسه و در آن لحظات زندگی برایش کاملا بیمعنا جلوه میکنه... جالبه بیشتر در زمانهای غم و اندوه اینجور سوالات و مشغلهها سراغمون میاد و مارو کاملا ناامید میکنند.کتاب برای من یکم استرسآور بود و حس ترس و ناامیدی بیشتری بهم منتقل کرد ولی درکنارش مطالبی میخوندم که خودمم باهاشون رو به رو شدم. نویسنده برای خلاصی از این افکار راهحلهایی ارائه میده و در کنارش مزایا و معایب این راهها رو هم میگه. جمعبندی و نتیجهگیری از یک چهارم آخر کتاب تقریبا شروع شد و کمی باعث آرام شدن ذهنم شد. کلا خاصیت کتابهای فلسفی همینه که ذهن ما رو آمادهی کلی سوال میکنه و به یه جاهایی میرسونه ولی نهایتا تصمیمگیری و نتیجهاش با خودمونه.
May 5, 2020
" حينئذٍ لم أجد أمام عيني سوى شبح قاتم يردد عليّ بصوته الراعب : لماذا تعيش؟ وماهي الغاية من حياتك؟؟ "
هذا هو السؤال الأخطر الذي طرأ على بال تولستوي ذات مرة وهو غمرة حياته وعنفوان شبابه وغارق في ملذات الحياة، لم يكن قبل ذلك يعرف معنى الحياة سوى من خلال اللذة الحسية التي كانت حاجزاً بينه وبين تلك الأسئلة الوجودية التي ظلت تلح عليه فيما بعد، حين صحى من سكرته فجأة ورأى الخواء الروحي الذي تعرج فيه حياته وتفاهة حياته السابقة.. كان تلك الأسئلة تتمحور حول غاية الحياة والوجود.. لم يكن تولستوي يؤمن بشيء وقتها وقضى تلك الفترة ملحداً وترعرع في أجواء إنكار كل ماله علاقة بالغيب والأديان..
كانت تلك الفترة كما يقول من أصعب فترات حياته، فقبل ذلك كانت الملذات قد أسكرت عقله وحجبته عن تلك الأسئلة الوجودية، فلما أستيقظ شعر بوطأة الأحساس وتفجرت الأسئلة في عقله..
" فكنت أشعر أن الأرض التي أقف عليها ترتجف تحت قدمي وتسير تحت الأرض .. وإن ماعشت لأجله حتى تلك الساعة إنما هو لا شيء!! "
أنكر وجود الله لكي يواسي نفسه ويقلل من قيمة الحياة ويعري تفاهتها ويشهد على دناءة قيمتها ،عسى أن تكف تلك الأسئلة في ضرب قواعده النفسية .. حسب أن الوصول الى عدمية الحياة سيكون سلاحاً يواجه به ما تبقى من حياته ويكتفي باللامبالاة شاهداً ومتطلعاً على أن الحياة مجرد شر ولا داعي للتفكير فيها أصلاً، فضلاً عن طرح أسئلة كبيرة حولها ..
ولكن تولستوي لم يهرب من الله، حاول أن يجد مبرراً لتفاهة هذا العالم والشر الكائن فيه ..
" فـ كنت أعتقد أن الذي أوجد الحياة لم يقصد منه سوى السخرية والهزء بأبنائها "
عادت الوساوس تضرب في أس�� حياته وتفكيره، قرر أن يقرأ بعدها في كتب الفلسفة ويتعمق فيها لعله يصل إلى جواب مقنع وفكرة متوازنة عن هذا العالم وأن يمحق الشكوك التي راودت مخيلته وإزلت بقدمه نحو هاوية التساؤلات المرهقة.. تولستوي في ��ذه اللحظة وصل إلى حافة الإنهيار.. حيث يقول :
" وكانت فكرة الإنتحار تخطر لي في كل يوم ، بل في كل ساعة "
لم يكن أمام تولستوي سوى اللجوء الى أصل الأيمان واللجوء الى البسطاء والفلاحين لكي يستلهم منهم طبيعة الإيمان الأصلية، فوجد حينها ذلك النقاء الإيماني الصريح الذي كان يبحث عنه لدى الفلاسفة وأصحاب الفكر، إستنتج أن الإيمان لا يمكن أن يقوم على أساس عقلي فقط وإنما هي بذرة تغرز في قلب الإنسان، في قلوب أولئك الذين أرادوا الإيمان ولم يلتفتوا إلى أسئلة العقل المهلكة التي لن تؤدي في النهاية سوى لعدمية موحشة.. لم يجد عند أولئك البسطاء الشكوى من القدر والخواء الروحي رغم حياتهم البائسة، كانوا سعداء وقانعين بحياتهم وراضين بإيمانهم بالله وغير ملتفتين إلى تفاهة الحياة بل كانت الحياة بالنسبة لهم هي الوقود التي تشعل في نفوسهم الطاقة وتقويهم على الإستمرار وكان الإيمان هو السلاح الذي يواجهون به كل مآسي الحياة..
أدرك تولستوي أن الحياة ليست بتلك التفاهة التي كان يتصورها، وجد الجانب العميق فيها، وجد السعادة في إيمانه الخالص بالله رغم عدم إقتناعه بعادات الناس والمراسم الكنسية، ولكن بذرة الإيمان الخالص بالله تعالى قد أنبتت في قلبه سعادة دائمة وحضوراً نفسياً وروحياً أطفأ بها الهواجس السوداء التي سيطرت على حياته وأرهقته لفصول كثيرة من حياته..
لم تكن عودته إلى الإيمان عودة غريق يتعلق بقشة أخيرة، بل كانت باباً واسعاً مر من خلاله وتخطى المزالق النفسية والروحية التي أرهقت حياته وجعلته يأبى الحقيقة المطلقة المتمثلة في وجود الله تعالى.. كان إلحاده نفسياً نابعة من الحاجة للتحرر من القيود واللجوء نحو بطانة الشهوات والملذات ، لم يتمكن من الإنفراد بنفسه ونزع شوكة الجحود من قلبه إلا حين نظر وتأمل وجرد الحقيقة كما هي بعيداً عن النزعة الشكية التي كانت تقوده من عمى إلى آخر دون توقف..
تجربة فريدة وعظيمة لا يمكن مقارنتها إلا بأعظم التجارب الفكرية في المسيرة الإنسانية، قصة كفاح وصراع مستمر مع النفس والعقل والإيمان، أوصلته في النهاية ليقين لا يتزعزع وقلب خاشع يسبح لرب الأكوان وعقل قانع يزاول تأمله وحبه لهذه الحياة ويمجد رب الحياة والوجود والجمال...
هذا هو السؤال الأخطر الذي طرأ على بال تولستوي ذات مرة وهو غمرة حياته وعنفوان شبابه وغارق في ملذات الحياة، لم يكن قبل ذلك يعرف معنى الحياة سوى من خلال اللذة الحسية التي كانت حاجزاً بينه وبين تلك الأسئلة الوجودية التي ظلت تلح عليه فيما بعد، حين صحى من سكرته فجأة ورأى الخواء الروحي الذي تعرج فيه حياته وتفاهة حياته السابقة.. كان تلك الأسئلة تتمحور حول غاية الحياة والوجود.. لم يكن تولستوي يؤمن بشيء وقتها وقضى تلك الفترة ملحداً وترعرع في أجواء إنكار كل ماله علاقة بالغيب والأديان..
كانت تلك الفترة كما يقول من أصعب فترات حياته، فقبل ذلك كانت الملذات قد أسكرت عقله وحجبته عن تلك الأسئلة الوجودية، فلما أستيقظ شعر بوطأة الأحساس وتفجرت الأسئلة في عقله..
" فكنت أشعر أن الأرض التي أقف عليها ترتجف تحت قدمي وتسير تحت الأرض .. وإن ماعشت لأجله حتى تلك الساعة إنما هو لا شيء!! "
أنكر وجود الله لكي يواسي نفسه ويقلل من قيمة الحياة ويعري تفاهتها ويشهد على دناءة قيمتها ،عسى أن تكف تلك الأسئلة في ضرب قواعده النفسية .. حسب أن الوصول الى عدمية الحياة سيكون سلاحاً يواجه به ما تبقى من حياته ويكتفي باللامبالاة شاهداً ومتطلعاً على أن الحياة مجرد شر ولا داعي للتفكير فيها أصلاً، فضلاً عن طرح أسئلة كبيرة حولها ..
ولكن تولستوي لم يهرب من الله، حاول أن يجد مبرراً لتفاهة هذا العالم والشر الكائن فيه ..
" فـ كنت أعتقد أن الذي أوجد الحياة لم يقصد منه سوى السخرية والهزء بأبنائها "
عادت الوساوس تضرب في أس�� حياته وتفكيره، قرر أن يقرأ بعدها في كتب الفلسفة ويتعمق فيها لعله يصل إلى جواب مقنع وفكرة متوازنة عن هذا العالم وأن يمحق الشكوك التي راودت مخيلته وإزلت بقدمه نحو هاوية التساؤلات المرهقة.. تولستوي في ��ذه اللحظة وصل إلى حافة الإنهيار.. حيث يقول :
" وكانت فكرة الإنتحار تخطر لي في كل يوم ، بل في كل ساعة "
لم يكن أمام تولستوي سوى اللجوء الى أصل الأيمان واللجوء الى البسطاء والفلاحين لكي يستلهم منهم طبيعة الإيمان الأصلية، فوجد حينها ذلك النقاء الإيماني الصريح الذي كان يبحث عنه لدى الفلاسفة وأصحاب الفكر، إستنتج أن الإيمان لا يمكن أن يقوم على أساس عقلي فقط وإنما هي بذرة تغرز في قلب الإنسان، في قلوب أولئك الذين أرادوا الإيمان ولم يلتفتوا إلى أسئلة العقل المهلكة التي لن تؤدي في النهاية سوى لعدمية موحشة.. لم يجد عند أولئك البسطاء الشكوى من القدر والخواء الروحي رغم حياتهم البائسة، كانوا سعداء وقانعين بحياتهم وراضين بإيمانهم بالله وغير ملتفتين إلى تفاهة الحياة بل كانت الحياة بالنسبة لهم هي الوقود التي تشعل في نفوسهم الطاقة وتقويهم على الإستمرار وكان الإيمان هو السلاح الذي يواجهون به كل مآسي الحياة..
أدرك تولستوي أن الحياة ليست بتلك التفاهة التي كان يتصورها، وجد الجانب العميق فيها، وجد السعادة في إيمانه الخالص بالله رغم عدم إقتناعه بعادات الناس والمراسم الكنسية، ولكن بذرة الإيمان الخالص بالله تعالى قد أنبتت في قلبه سعادة دائمة وحضوراً نفسياً وروحياً أطفأ بها الهواجس السوداء التي سيطرت على حياته وأرهقته لفصول كثيرة من حياته..
لم تكن عودته إلى الإيمان عودة غريق يتعلق بقشة أخيرة، بل كانت باباً واسعاً مر من خلاله وتخطى المزالق النفسية والروحية التي أرهقت حياته وجعلته يأبى الحقيقة المطلقة المتمثلة في وجود الله تعالى.. كان إلحاده نفسياً نابعة من الحاجة للتحرر من القيود واللجوء نحو بطانة الشهوات والملذات ، لم يتمكن من الإنفراد بنفسه ونزع شوكة الجحود من قلبه إلا حين نظر وتأمل وجرد الحقيقة كما هي بعيداً عن النزعة الشكية التي كانت تقوده من عمى إلى آخر دون توقف..
تجربة فريدة وعظيمة لا يمكن مقارنتها إلا بأعظم التجارب الفكرية في المسيرة الإنسانية، قصة كفاح وصراع مستمر مع النفس والعقل والإيمان، أوصلته في النهاية ليقين لا يتزعزع وقلب خاشع يسبح لرب الأكوان وعقل قانع يزاول تأمله وحبه لهذه الحياة ويمجد رب الحياة والوجود والجمال...
April 14, 2024
I'm not quite sure how to review this nakedly honest disclosure of the mid-life spiritual crisis of one of the greatest literary giants. This short work really left me stunned, and it took some time to quiet my mind enough to pen my thoughts.
In the first part of the story, Tolstoy explains his frustration (which ultimately shapes into depression) over not understanding the meaning of life. He resorts to science, philosophy, metaphysics, and religious practices to learn the true meaning of life. But, at every quarter, he is disappointed. Having not found a clear answer to his question and seeing the suffering and death as inevitable, and thinking there is nothing but darkness ahead, he contemplates suicide. But, although he contemplates suicide, he never attempts at it and calls it cowardly (I disagree with him there). In very plain words, he describes how he avoided every opportunity and every temptation by distancing himself from everything with which he could harm himself.
The second part of the story describes the methods to which he ultimately resorts to find a comprehensible answer to his question on the meaning of life. In this part, Tolstoy describes how the Christian teachings (separate from Christian traditional practices of the Orthodox Church) helped him to answer the question.
This genuine and honest account was really heart-wrenching. I just couldn't believe that I was reading the tortured mind of one of the most successful and revered authors of all time. This was the literary giant who wrote two great masterpieces that continue to awe its readers. And honestly, I had a hard time accepting that the same genius mind was tortured to this extent after writing those great masterpieces.
At the same time, I felt a closeness to him. Some years ago, I had a personal crisis in my life that forced me to seek the "truth" in life. I'm of a different faith, but that is immaterial, for the quest was similar, although the circumstances lead to it differed. Tolstoy stops his account at his chosen path, but it is not a secret that he did find comfort and a purpose to live for through his religious convictions. And so did I. Reading this true account brought some bittersweet memories, and oddly it brought me comfort too.
In the first part of the story, Tolstoy explains his frustration (which ultimately shapes into depression) over not understanding the meaning of life. He resorts to science, philosophy, metaphysics, and religious practices to learn the true meaning of life. But, at every quarter, he is disappointed. Having not found a clear answer to his question and seeing the suffering and death as inevitable, and thinking there is nothing but darkness ahead, he contemplates suicide. But, although he contemplates suicide, he never attempts at it and calls it cowardly (I disagree with him there). In very plain words, he describes how he avoided every opportunity and every temptation by distancing himself from everything with which he could harm himself.
The second part of the story describes the methods to which he ultimately resorts to find a comprehensible answer to his question on the meaning of life. In this part, Tolstoy describes how the Christian teachings (separate from Christian traditional practices of the Orthodox Church) helped him to answer the question.
This genuine and honest account was really heart-wrenching. I just couldn't believe that I was reading the tortured mind of one of the most successful and revered authors of all time. This was the literary giant who wrote two great masterpieces that continue to awe its readers. And honestly, I had a hard time accepting that the same genius mind was tortured to this extent after writing those great masterpieces.
At the same time, I felt a closeness to him. Some years ago, I had a personal crisis in my life that forced me to seek the "truth" in life. I'm of a different faith, but that is immaterial, for the quest was similar, although the circumstances lead to it differed. Tolstoy stops his account at his chosen path, but it is not a secret that he did find comfort and a purpose to live for through his religious convictions. And so did I. Reading this true account brought some bittersweet memories, and oddly it brought me comfort too.
January 17, 2021
نغمه سر کن
که جهان تشنه آواز تو بینم
شاید یکی از باشکوه ترین لحظاتی ست آن زمان که انسان ناگهان لحظه ای درنگ می کند و در برابر همه زندگی و زمان از خود می پرسد: خب تمام اینها برای چه؟؟
و این سوال، تبری می شود بی رحم که آرام آرام بر آن تندیسِ استوار و از پیش آماده ی همه باورها و قرار و آرامش پیشین فرود می آید و ...حالا ما مانده ایم و بُهت و آوار فرو ریخته بر آنچه که از قبل حاضر و مهیا دریافته بودیم
و این تازه سرآغاز ماجرایی شیرین است
جست و جو و باز هم جست و جو که شاید بَرَدم راه به جایی...
و این کتاب.....چه کتابی...چه شوری و چه صداقتی و چه پایان غافلگیر کننده و پر ابهامی
تولستوی خیلی ساده و سر راست ماجرا را شروع می کند: هنگامیکه در ۱۸ سالگی در سال دوم دانشگاه را ترک گفتم، ایمانم را به هر آنچه به من آموخته بودند، از دست داده بودم...فکر میکنم اکثریت عظیمی از افراد دیگر نیز دچار چنین وضعیتی شده اند، انسان هایی که با خودشان روراست هستند و نه کسانی که خودشان ایمان را دستاویزی برای نیل به انواع و اقسام هدف های زودگذر قرار داده اند (این افراد بی ایمان ترین مردمان هستند زیرا اگر ایمان برای آنان وسیله ای برای دستیابی به هدف های دنیوی ست پس مسلما نامش ایمان نیست) ... ص ۱۷
و ناگهان در اوج برخورداری از همه مواهب با یک پرسش بزرگ و بی جواب مواجه می شود: برای چه؟؟
و بعد ایوان ایلیچ وار، مدام از خود و از هرچه سراغ دارد می پرسد و می جوید و گیج و سرگشته ی گذشته و آینده ای نامعلوم می شود (حالا بعد از خواندن این کتاب، دغدغه و اضطراب شخصیت ایوان ایلیچ را که تولستوی داستانش را چند سال بعد از اعتراف می نویسد بهتر می توانم درک کنم)
تولستوی در تمام کتاب به استدلالهای عقلانی به شدت پایبند هست و اصلا همین، خود عاملی بوده برای گسست و جدایی اش از ایمان و باورهای مذهبی اما بعد از آن همه تلاش در علوم و اقوال متعدد برای رسیدن به حقیقت و معنای زندگی، باز هم به "هیچ" می رسد، در واقع کنکاش از مسیر عقل، نشانی از آن گمشده (یا شاید هم پیدای پنهان) به او نمی دهد
یا رب به که شاید گفت
آن نکته که در عالم
رخساره به کس ننمود
آن شاهد هرجایی
و این بار آنچه را انتخاب می کند که زمانی هرگز بدان توجهی نداشته: جست و جو از راه دل
و سرانجام رسیدن به همان منزل نخست: ایمان
آفاق را گر دیده ام، مهر بتان ورزیده ام
بسیار خوبان دیده ام، اما تو چیز دیگری
و حالا انگار وجودش گرم می شود
گرچه حتی این بار هم گاهی چون کشتی بی لنگر کژ می شد و مژ می شد
و او در این مسیر ِتازه، آرام و موقر به پیش می راند
گویی آن ولوله درونش، قرار یافته و تندیس فرو ریخته باورهایش مرمت یافته،
در قد و قامتی دیگر و به دست خودش
.
.
.
.
اما آنچه که هنوز برای من ایهام و ابهام دارد این هست که او آیا واقعا از سر استیصال به ایمان روی آورد؟ صرفا به این خاطر که فقط می خواست زندگی کند؟ و به این خاطر که بدون داشتن معنا، زندگی اش رنج آور بود؟ تولستوی که در تمام راه خود، سرسختانه علیه ایمان شوریده بود و همه چیز را باعقل می سنجید چطور قید همه استدلالهای عقل و منطق خود را زد؟
این قسمت از کتاب بر خلاف بخش های قبل، از توضیح و تاویل کمتری برخوردار بود و به همین خاطر شاید همچنان این پرسش را برای خواننده باقی می گذارد....
اعتراف تولستوی و نقطه ای که به آن می رسد همچنان یک ابهام شیرین و اغوا کننده را باقی میگذارد که چه شد؟؟ و این خود شوقی برای خواندن بیشتر خلق می کند
یکی از بهترین و شورانگیزترین کتابهایی بود که خواندم
آن هم اتفاقی، با یک ترجمه عالی از آبتین گلکار
گاهی چقدر چیزهای اتفاقی، عجیب خاطره ساز می شود
که جهان تشنه آواز تو بینم
شاید یکی از باشکوه ترین لحظاتی ست آن زمان که انسان ناگهان لحظه ای درنگ می کند و در برابر همه زندگی و زمان از خود می پرسد: خب تمام اینها برای چه؟؟
و این سوال، تبری می شود بی رحم که آرام آرام بر آن تندیسِ استوار و از پیش آماده ی همه باورها و قرار و آرامش پیشین فرود می آید و ...حالا ما مانده ایم و بُهت و آوار فرو ریخته بر آنچه که از قبل حاضر و مهیا دریافته بودیم
و این تازه سرآغاز ماجرایی شیرین است
جست و جو و باز هم جست و جو که شاید بَرَدم راه به جایی...
و این کتاب.....چه کتابی...چه شوری و چه صداقتی و چه پایان غافلگیر کننده و پر ابهامی
تولستوی خیلی ساده و سر راست ماجرا را شروع می کند: هنگامیکه در ۱۸ سالگی در سال دوم دانشگاه را ترک گفتم، ایمانم را به هر آنچه به من آموخته بودند، از دست داده بودم...فکر میکنم اکثریت عظیمی از افراد دیگر نیز دچار چنین وضعیتی شده اند، انسان هایی که با خودشان روراست هستند و نه کسانی که خودشان ایمان را دستاویزی برای نیل به انواع و اقسام هدف های زودگذر قرار داده اند (این افراد بی ایمان ترین مردمان هستند زیرا اگر ایمان برای آنان وسیله ای برای دستیابی به هدف های دنیوی ست پس مسلما نامش ایمان نیست) ... ص ۱۷
و ناگهان در اوج برخورداری از همه مواهب با یک پرسش بزرگ و بی جواب مواجه می شود: برای چه؟؟
و بعد ایوان ایلیچ وار، مدام از خود و از هرچه سراغ دارد می پرسد و می جوید و گیج و سرگشته ی گذشته و آینده ای نامعلوم می شود (حالا بعد از خواندن این کتاب، دغدغه و اضطراب شخصیت ایوان ایلیچ را که تولستوی داستانش را چند سال بعد از اعتراف می نویسد بهتر می توانم درک کنم)
تولستوی در تمام کتاب به استدلالهای عقلانی به شدت پایبند هست و اصلا همین، خود عاملی بوده برای گسست و جدایی اش از ایمان و باورهای مذهبی اما بعد از آن همه تلاش در علوم و اقوال متعدد برای رسیدن به حقیقت و معنای زندگی، باز هم به "هیچ" می رسد، در واقع کنکاش از مسیر عقل، نشانی از آن گمشده (یا شاید هم پیدای پنهان) به او نمی دهد
یا رب به که شاید گفت
آن نکته که در عالم
رخساره به کس ننمود
آن شاهد هرجایی
و این بار آنچه را انتخاب می کند که زمانی هرگز بدان توجهی نداشته: جست و جو از راه دل
و سرانجام رسیدن به همان منزل نخست: ایمان
آفاق را گر دیده ام، مهر بتان ورزیده ام
بسیار خوبان دیده ام، اما تو چیز دیگری
و حالا انگار وجودش گرم می شود
گرچه حتی این بار هم گاهی چون کشتی بی لنگر کژ می شد و مژ می شد
و او در این مسیر ِتازه، آرام و موقر به پیش می راند
گویی آن ولوله درونش، قرار یافته و تندیس فرو ریخته باورهایش مرمت یافته،
در قد و قامتی دیگر و به دست خودش
.
.
.
.
اما آنچه که هنوز برای من ایهام و ابهام دارد این هست که او آیا واقعا از سر استیصال به ایمان روی آورد؟ صرفا به این خاطر که فقط می خواست زندگی کند؟ و به این خاطر که بدون داشتن معنا، زندگی اش رنج آور بود؟ تولستوی که در تمام راه خود، سرسختانه علیه ایمان شوریده بود و همه چیز را باعقل می سنجید چطور قید همه استدلالهای عقل و منطق خود را زد؟
این قسمت از کتاب بر خلاف بخش های قبل، از توضیح و تاویل کمتری برخوردار بود و به همین خاطر شاید همچنان این پرسش را برای خواننده باقی می گذارد....
اعتراف تولستوی و نقطه ای که به آن می رسد همچنان یک ابهام شیرین و اغوا کننده را باقی میگذارد که چه شد؟؟ و این خود شوقی برای خواندن بیشتر خلق می کند
یکی از بهترین و شورانگیزترین کتابهایی بود که خواندم
آن هم اتفاقی، با یک ترجمه عالی از آبتین گلکار
گاهی چقدر چیزهای اتفاقی، عجیب خاطره ساز می شود
June 23, 2021
99
علاوه بر عدم دقت فارغ از وجدان علمی، که این دانشها با آن،نتایج حاصل از مطالعه بخش کوچکی از نوع بشر را به حای نتایج کلی ارائه میکنند، و علاوه بر ضد و نقیضگوییهای هواداران مختلف این بینش که آرمانهای بشری دقیقا چه هستند،غرابت این بینش (برای آنکه نگوییم حماقت) در آن است که برای پاسخ به پرسش پیش روی هر انسان «من چه هستم؟» یا «برای چه زندگی میکنم؟» یا «چه باید بکنم؟» انسان باید نخست به این پرسش پاسخ گوید که «زندگی کل نوع بشر که بر ما ناشناخته است، آن زندگی که ما تنها قادر به شناختن بخش بسیار کوچکی از آن در مقطع زمانی بسیار کوچکی هستیم، چیست؟». یعنی انسان برای اینکه خودش را بشناسد، باید ابتدا این بشر اسرارآمیز را بشناسد
82
احساس می کردم هر قدر هم که نتیجه گیری هایم درباره بیهودگی زندگی از لحاظ منطقی خدشه ناپذیر باشد ... باز اشکالی در آنها وجود دارد. نمی دانستم این اشکال در استدلالهای من است یا در نحوه مطرح کردن پرسش؛ فقط احساس میکردم نتیجه گیری هایم از لحاظ برهان منطقی کاملا اقناع کننده است، ولی کافی نیست ... عقل کار میکرد، ولی چیز دیگری هم در کار بود که نمی توانم نامی جز معرفت زندگی بر آن بگذارم... و همین نیرو بود که مرا از وضع درماندگی بیرون آورد و عقل مرا در مسیر کاملا متفاوتی به حرکت انداخت. این نیرو مرا واداشت به این نکته توجه کنم که من و صدها انسان مانند من کل نوع بشر نیستیم و من هم هنوز زندگی نوع بشر را نمی شناسم
67
به راستی نیز دانش کاملا عقلی، همان دانشی که کارش را با تردید نسبت به همه چیز آغاز میکند (همانگونه که دکارت میکرد) هر دانسته مبتنی بر ایمان را کنار میگذارد و همه چیز را از نو بر پایه قوانین عقل و تجربه بنا می کند و در نتیجه نمی تواند پاسخی به پرسش زندگی بدهد، مگر همان پاسخی که من نیز به آن رسیده بودم: پاسخی غیرقطعی. فقط در ابتدا به نظرم رسیده بود که دانش به من پاسخی قطعی داده است. همان پاسخ شوپنهاور: زندگی معنایی ندارد و شر است. ولی پس از آنکه از قضیه سردرآوردم، دریافتم که پاسخ قطعی نیست و فقط احساس من است که آن را به این صورت بیان می کند. اما بیان خشک و دقیق پاسخ، همان گونه که نزد برهمن ها، سلیمان و شوپنهاور بیان شده است، فقط پاسخی است مبهم، یا اتحاد 0 = 0 زندگی که به نظر من هیچ می آید، هیچ است
64
دیدم تمام این میلیاردها انسان گذشته و حال، جز استثناهای نادر، در تقسیم بندی من نمی گنجند، دیدم نمی توانم بگویم که آنان مساله مرا درک نمی کنند، زیرا خود آنان این پرسش را مطرح می کنند و با وضوح و روشنی فوق العاده ای به آن پاسخ میدهند. همچنین نمی توانم آنان را لذت پرس�� بدانم، زیرا زندگی آنان بیشتر آکنده از رنج و محرومیت بود تا لذت، باز دلیل کمتری می یافتم که بگویم آنان ابلهانه به زندگی بی معنایشان ادامه می دهند، زیرا آنان برای هر عمل زندگی شان و برای خود مرگ، توضیحی دارند. خودکشی نیز در نگاه آنان شر عظیمی است. معلوم می شود نوع بشر دانشی از معنای زندگی دارد که بر من ناشناخته است، که من از آن غافل مانده ام
۶۰
یا به لطف علاقه غریزی غریب من به طبقه کارگران واقعی، که مرا وامیداشت آنان را درک کنم و ببینم آن قدر هم که ما فکر میکنیم نادان نیستند، یا به لطف صداقت موجود در عقیده ام مبنی بر اینکه بهترین کاری که میتوانم انجام ده�� خودکشی است، احساس میکردم اگر میخواهم زندگی کنم و معنای زندگی را دریابم، نباید آن را نزد کسانی بجویم که این معنا را از دست داده اند و میخواهند خودشان را بکشند، بلکه باید نزد میلیاردها انسان گذشته و حال به جستجو بپردازم که زندگی را می سازند و زندگی ما و خودشان را به دوش میکشند
۲۹
وظیفه دانش تجربی، تعیین توالی علی و معلولی پدیده های مادی است. کافی است دانش تجربی به مساله علت غایی بپردازد تا حاصلش چرند از آب در آید. وظیفه علوم انتزاعی شناخت ذات زندگی است که فراتر از مساله علت و معلول است. اگر علوم انتزاعی به مطالعه پدیده های علی، مانند پدیده های اجتماعی و تاریخی بپردازد آن هم حاصلش چرند از آب درمی آید.
علم تجربی تنها هنگامی به دانشی مثبت میانجامد و وسعت اندیشه بشر را نشان میدهد که علت غایی را وارد مطالعات خود نکند. برعکس، علوم انتزاعی تنها هنگامی علم است و وسعت اندیشه بشر را نشان میدهد که مسائل توالی علت و معلولی پدیده ها را به طور کامل کنار بگذارد و تنها انسان را از منظر علت غایی بررسی کند.
27
این توقف های زندگی همیشه به شکل پرسش های یکسانی بروز می یافت: برای چه؟ خب بعد چه؟ ابتدا به نظرم می رسید اینها همه پرسش هایی بی مورد و نابجاست. .. ولی پرسش ها پیوسته بیشتر و بیشتر تکرار می شدند... همان اتفاقی برایم افتاد که برای هر فرد مبتلا به بیماری کشنده درونی رخ میدهد... ابتدا نشانه های کوچکی از ناخوشی پدیدار می شوند... که به صورت درد و دنجی بی وقفه در می آیند. رنج افزایش پیدا می کند و پیش از آنکه بیمار به خودش بیاید در می یابد آنچه آن را ناخوشی می پنداشت همان چیزی است که برایش در دنیا از همه چیز مهم تر است، یعنی مرگ
12
اگر تمامی انسانهای جهان با هر نظریه ای که از زمان آفرینش جهان وجود داشته بر این اعتقاد باشند که این عمل ضروری است، من میدانم که این عمل ضروری نیست و عمل ناپسندی است. و به همین دلیل ملاک قضاوت برای آنکه چه چیز خوب و ضروری است، نه حرفها و اعمال مردم است و نه پیشرفت. بلکه تنها ملاک خودم هستم و قلب خودم.
۹
من هنرمند و شاعر بودم. می نوشتم و آموزش میدادم... بابت این به من پول میدادند، از خوراک و مسکن عالی بهره مند بودم و از معاشران خوب خصوصا از معاشرت با زنان لذت میبردم، مشهور بودم. پس قاعدتا آنچه آموزش میدادم خیلی خوب بود
این باور به جایگاه شاعری و به پیشرفت زندگی، یک کیش بود و من از کاهنان آن بودم . کاهن چنین کیشی بودن بسیار پرمنفعت و خوشایند بود و من مدتی طولانی با این کیش زیستم و در راستین بودن آن تردید روا نمی داشتم... ولی رفته رفته در خطاناپذیری این کیش تردید پیدا کردم و مشغول بررسی آن شدم
۸
در آنجا که او فکر می کرد ایمانی هست، از مدتها پیش جز فضایی خالی و تهی چیزی نیست ... اکر ایمان برای آنان وسیله ای برای دستیابی به هدفهای دنیوی هست، پس مسلما نامش ایمان نیست
علاوه بر عدم دقت فارغ از وجدان علمی، که این دانشها با آن،نتایج حاصل از مطالعه بخش کوچکی از نوع بشر را به حای نتایج کلی ارائه میکنند، و علاوه بر ضد و نقیضگوییهای هواداران مختلف این بینش که آرمانهای بشری دقیقا چه هستند،غرابت این بینش (برای آنکه نگوییم حماقت) در آن است که برای پاسخ به پرسش پیش روی هر انسان «من چه هستم؟» یا «برای چه زندگی میکنم؟» یا «چه باید بکنم؟» انسان باید نخست به این پرسش پاسخ گوید که «زندگی کل نوع بشر که بر ما ناشناخته است، آن زندگی که ما تنها قادر به شناختن بخش بسیار کوچکی از آن در مقطع زمانی بسیار کوچکی هستیم، چیست؟». یعنی انسان برای اینکه خودش را بشناسد، باید ابتدا این بشر اسرارآمیز را بشناسد
82
احساس می کردم هر قدر هم که نتیجه گیری هایم درباره بیهودگی زندگی از لحاظ منطقی خدشه ناپذیر باشد ... باز اشکالی در آنها وجود دارد. نمی دانستم این اشکال در استدلالهای من است یا در نحوه مطرح کردن پرسش؛ فقط احساس میکردم نتیجه گیری هایم از لحاظ برهان منطقی کاملا اقناع کننده است، ولی کافی نیست ... عقل کار میکرد، ولی چیز دیگری هم در کار بود که نمی توانم نامی جز معرفت زندگی بر آن بگذارم... و همین نیرو بود که مرا از وضع درماندگی بیرون آورد و عقل مرا در مسیر کاملا متفاوتی به حرکت انداخت. این نیرو مرا واداشت به این نکته توجه کنم که من و صدها انسان مانند من کل نوع بشر نیستیم و من هم هنوز زندگی نوع بشر را نمی شناسم
67
به راستی نیز دانش کاملا عقلی، همان دانشی که کارش را با تردید نسبت به همه چیز آغاز میکند (همانگونه که دکارت میکرد) هر دانسته مبتنی بر ایمان را کنار میگذارد و همه چیز را از نو بر پایه قوانین عقل و تجربه بنا می کند و در نتیجه نمی تواند پاسخی به پرسش زندگی بدهد، مگر همان پاسخی که من نیز به آن رسیده بودم: پاسخی غیرقطعی. فقط در ابتدا به نظرم رسیده بود که دانش به من پاسخی قطعی داده است. همان پاسخ شوپنهاور: زندگی معنایی ندارد و شر است. ولی پس از آنکه از قضیه سردرآوردم، دریافتم که پاسخ قطعی نیست و فقط احساس من است که آن را به این صورت بیان می کند. اما بیان خشک و دقیق پاسخ، همان گونه که نزد برهمن ها، سلیمان و شوپنهاور بیان شده است، فقط پاسخی است مبهم، یا اتحاد 0 = 0 زندگی که به نظر من هیچ می آید، هیچ است
64
دیدم تمام این میلیاردها انسان گذشته و حال، جز استثناهای نادر، در تقسیم بندی من نمی گنجند، دیدم نمی توانم بگویم که آنان مساله مرا درک نمی کنند، زیرا خود آنان این پرسش را مطرح می کنند و با وضوح و روشنی فوق العاده ای به آن پاسخ میدهند. همچنین نمی توانم آنان را لذت پرس�� بدانم، زیرا زندگی آنان بیشتر آکنده از رنج و محرومیت بود تا لذت، باز دلیل کمتری می یافتم که بگویم آنان ابلهانه به زندگی بی معنایشان ادامه می دهند، زیرا آنان برای هر عمل زندگی شان و برای خود مرگ، توضیحی دارند. خودکشی نیز در نگاه آنان شر عظیمی است. معلوم می شود نوع بشر دانشی از معنای زندگی دارد که بر من ناشناخته است، که من از آن غافل مانده ام
۶۰
یا به لطف علاقه غریزی غریب من به طبقه کارگران واقعی، که مرا وامیداشت آنان را درک کنم و ببینم آن قدر هم که ما فکر میکنیم نادان نیستند، یا به لطف صداقت موجود در عقیده ام مبنی بر اینکه بهترین کاری که میتوانم انجام ده�� خودکشی است، احساس میکردم اگر میخواهم زندگی کنم و معنای زندگی را دریابم، نباید آن را نزد کسانی بجویم که این معنا را از دست داده اند و میخواهند خودشان را بکشند، بلکه باید نزد میلیاردها انسان گذشته و حال به جستجو بپردازم که زندگی را می سازند و زندگی ما و خودشان را به دوش میکشند
۲۹
وظیفه دانش تجربی، تعیین توالی علی و معلولی پدیده های مادی است. کافی است دانش تجربی به مساله علت غایی بپردازد تا حاصلش چرند از آب در آید. وظیفه علوم انتزاعی شناخت ذات زندگی است که فراتر از مساله علت و معلول است. اگر علوم انتزاعی به مطالعه پدیده های علی، مانند پدیده های اجتماعی و تاریخی بپردازد آن هم حاصلش چرند از آب درمی آید.
علم تجربی تنها هنگامی به دانشی مثبت میانجامد و وسعت اندیشه بشر را نشان میدهد که علت غایی را وارد مطالعات خود نکند. برعکس، علوم انتزاعی تنها هنگامی علم است و وسعت اندیشه بشر را نشان میدهد که مسائل توالی علت و معلولی پدیده ها را به طور کامل کنار بگذارد و تنها انسان را از منظر علت غایی بررسی کند.
27
این توقف های زندگی همیشه به شکل پرسش های یکسانی بروز می یافت: برای چه؟ خب بعد چه؟ ابتدا به نظرم می رسید اینها همه پرسش هایی بی مورد و نابجاست. .. ولی پرسش ها پیوسته بیشتر و بیشتر تکرار می شدند... همان اتفاقی برایم افتاد که برای هر فرد مبتلا به بیماری کشنده درونی رخ میدهد... ابتدا نشانه های کوچکی از ناخوشی پدیدار می شوند... که به صورت درد و دنجی بی وقفه در می آیند. رنج افزایش پیدا می کند و پیش از آنکه بیمار به خودش بیاید در می یابد آنچه آن را ناخوشی می پنداشت همان چیزی است که برایش در دنیا از همه چیز مهم تر است، یعنی مرگ
12
اگر تمامی انسانهای جهان با هر نظریه ای که از زمان آفرینش جهان وجود داشته بر این اعتقاد باشند که این عمل ضروری است، من میدانم که این عمل ضروری نیست و عمل ناپسندی است. و به همین دلیل ملاک قضاوت برای آنکه چه چیز خوب و ضروری است، نه حرفها و اعمال مردم است و نه پیشرفت. بلکه تنها ملاک خودم هستم و قلب خودم.
۹
من هنرمند و شاعر بودم. می نوشتم و آموزش میدادم... بابت این به من پول میدادند، از خوراک و مسکن عالی بهره مند بودم و از معاشران خوب خصوصا از معاشرت با زنان لذت میبردم، مشهور بودم. پس قاعدتا آنچه آموزش میدادم خیلی خوب بود
این باور به جایگاه شاعری و به پیشرفت زندگی، یک کیش بود و من از کاهنان آن بودم . کاهن چنین کیشی بودن بسیار پرمنفعت و خوشایند بود و من مدتی طولانی با این کیش زیستم و در راستین بودن آن تردید روا نمی داشتم... ولی رفته رفته در خطاناپذیری این کیش تردید پیدا کردم و مشغول بررسی آن شدم
۸
در آنجا که او فکر می کرد ایمانی هست، از مدتها پیش جز فضایی خالی و تهی چیزی نیست ... اکر ایمان برای آنان وسیله ای برای دستیابی به هدفهای دنیوی هست، پس مسلما نامش ایمان نیست
October 25, 2021
مذكرات ليو تولستوي الجريئة عن رحلة الشك واليقين، الإيمان والضلال، ومحاولة إيجاد أجوبة لأسئلة حائرة يضج بها تفكيره وعقله وتسلبه النوم والطمأنينة:
"من أنا؟"
"لماذا أعيش في هذ العالم؟ ولماذا يجب أن تكون لي رغبات؟ ولماذا يجب أن أعمل؟"
"ماذا سيصير بما أعلمه اليوم وما أعلمه غداً؟"
"ما الذي تصير إليه حياتي كلها؟"
"هل لحياتي من معنى يعجز عن القضاء عليه الموت الذي ينتظرني بفارغ الصبر؟"
انتقد تولستوي في كتابه "اعتراف" المفكرين والأدباء والشعراء، انتقد الطبقة الغنية التي أتى منها، وانتقد حُب الغرور للشهرة الذي تملّكهُ في فترةٍ من حياته، وكشف عن الخداع الذي مارسه في الكتابة، لنيل المال من مبيعات الكتب، هو وزملائه الكُتّاب، وتملّقهم لبعضهم البعض.
انتقد العقيدة الأرثدوكسية الذي ينتمي إليها، ومحاربتها بقية العقائد المسيحية، وكذلك محاربة بقية العقائد المسيحية للأرثدوكس. إذ ترَ كل طائفة منها أنها تملك الحقيقة الكاملة، وأن عقيدتها هي العقيدة الصحيحة. مما دفع تولستوي إلى دراسة الأديان السماوية، ودراسة منهج وسلوك الكهان، فوجد أنهم يقولون ما لا يفعلون. فحياتهم قائمة على الغش والخداع والزور والبهتان، والعيش الرغيد. فهم أشدُّ انحطاطاً من رفقائهِ العسكر.
كتاب فلسفي عميق خطّه الرائع تولستوي بكل وضوح وشفافية، كتب عن هواجسه وكشف عن مكامن ضعفه، يأسه من الحياة، خوفه من الموت، وجبنه من محاولة الإنتحار رغم أن الفكرة كانت تراوده بقوة. فضّل تولستوي أن يبحث عن حقيقة الوجود، وعن مغزى الحياة، فوجدها عند الفقراء الذي يملأ الإيمان قلوبهم فقال: "بدأت أدرك أن الأجوبة التي يقدمها الإيمان تحتوي على أنقى ينابيع الحكمة البشرية، وأنه لا يجوز لي أن أرفضها لمجرد تمرد العقل عليها، فهي الوحيدة الكفيلة بحل قضية الحياة".
"من أنا؟"
"لماذا أعيش في هذ العالم؟ ولماذا يجب أن تكون لي رغبات؟ ولماذا يجب أن أعمل؟"
"ماذا سيصير بما أعلمه اليوم وما أعلمه غداً؟"
"ما الذي تصير إليه حياتي كلها؟"
"هل لحياتي من معنى يعجز عن القضاء عليه الموت الذي ينتظرني بفارغ الصبر؟"
انتقد تولستوي في كتابه "اعتراف" المفكرين والأدباء والشعراء، انتقد الطبقة الغنية التي أتى منها، وانتقد حُب الغرور للشهرة الذي تملّكهُ في فترةٍ من حياته، وكشف عن الخداع الذي مارسه في الكتابة، لنيل المال من مبيعات الكتب، هو وزملائه الكُتّاب، وتملّقهم لبعضهم البعض.
انتقد العقيدة الأرثدوكسية الذي ينتمي إليها، ومحاربتها بقية العقائد المسيحية، وكذلك محاربة بقية العقائد المسيحية للأرثدوكس. إذ ترَ كل طائفة منها أنها تملك الحقيقة الكاملة، وأن عقيدتها هي العقيدة الصحيحة. مما دفع تولستوي إلى دراسة الأديان السماوية، ودراسة منهج وسلوك الكهان، فوجد أنهم يقولون ما لا يفعلون. فحياتهم قائمة على الغش والخداع والزور والبهتان، والعيش الرغيد. فهم أشدُّ انحطاطاً من رفقائهِ العسكر.
كتاب فلسفي عميق خطّه الرائع تولستوي بكل وضوح وشفافية، كتب عن هواجسه وكشف عن مكامن ضعفه، يأسه من الحياة، خوفه من الموت، وجبنه من محاولة الإنتحار رغم أن الفكرة كانت تراوده بقوة. فضّل تولستوي أن يبحث عن حقيقة الوجود، وعن مغزى الحياة، فوجدها عند الفقراء الذي يملأ الإيمان قلوبهم فقال: "بدأت أدرك أن الأجوبة التي يقدمها الإيمان تحتوي على أنقى ينابيع الحكمة البشرية، وأنه لا يجوز لي أن أرفضها لمجرد تمرد العقل عليها، فهي الوحيدة الكفيلة بحل قضية الحياة".
November 24, 2018
دریافتم که این پرسشم که زندگی من چیست و این پاسخ که شر است کاملا درست بود. تنها چیز نادرست آن بود که پاسخی را که فقط مربوط به زندگی من بود، به کل زندگی تعمیم میدادم: از خودم میپرسیدم زندگی من چیست، و پاسخ میگرفتم : شر و بیمعنا. به همین دلیل پاسخ «زندگی شر و بیمعناست» فقط به زندگی من مربوط بود و نه به کل زندگی بشری. من حقیقتی را دریافتم که بعدها آن را در انجیل پیدا کردم: مردم به تاریکی بیش از روشنایی علاقه یافتند، زیرا کارهایشان شر بود. زیرا هرکس کار بدی انجام دهد از نور نفرت دارد و به سوی نور نمیرود تا کارهایش برملا نشود.
October 7, 2023
دینی که از کودکی به من آموخته شده بود، در من نیز به همان صورت دیگران ناپدید شد، تنها با این تفاوت که چون من بسیار زود خواندن کتابهای متعدد و فکر کردن را آغاز کردم، بسیار زود هم به رویگردانیام از دین پی بردم. صفحه ۱۸ کتاب
من، همانند هر انسان زندهی دیگر، زیر بار عذاب ناشی از پرسش «چگونه زیستن»، با پاسخ «زیستن همگام با پیشرفت» درست حرف همان آدمهایی را میزنم که سوار بر قایقی در تلاطم باد و امواج گرفتار شدهاند و به جای پاسخ دادن به یگانه پرسش اصلی، یعنی «به کجا چنگ بزنیم؟» میگویند: «داریم به جایی کشیده میشویم.» صفحه ۲۷ کتاب
فقط تا زمانی میتوان زندگی کرد که مست زندگی بود؛ ولی به محض آنکه هشیار میشوی، دیگر نمیتوانی نبینی که همهی اینها فقط فریب است، آن هم فریبی ابلهانه! صفحه ۳۸ کتاب
سقراط هنگامی که برای مرگ آماده میشد، گفت: «ما میتوانیم فقط تا همان اندازه که از زندگی فاصله میگیریم، به حقیقت نزدیک شویم. ما که دوستدار حقیقتیم، در زندگی به دنبال چه هستیم؟ به دنبال آنکه از جسم و از همهی بدیهای برخاسته از زندگی جسمانی خلاص شویم. اگر این طور است، پس چطور میتوانیم خوشحال نشویم که مرگ دارد به سراغمان میآید؟» صفحه ۵۵ کتاب
وظیفهی انسان در زندگی رهایی روح خودش است. برای رهاندن روح باید خداگونه زیست، و برای خداگونه زیستن باید از همهی لذتهای زندگی دست شست، زحمت کشید، سر فرود آورد، تحمل کرد و بخشنده بود. صفحه ۱۰۰ کتاب
من، همانند هر انسان زندهی دیگر، زیر بار عذاب ناشی از پرسش «چگونه زیستن»، با پاسخ «زیستن همگام با پیشرفت» درست حرف همان آدمهایی را میزنم که سوار بر قایقی در تلاطم باد و امواج گرفتار شدهاند و به جای پاسخ دادن به یگانه پرسش اصلی، یعنی «به کجا چنگ بزنیم؟» میگویند: «داریم به جایی کشیده میشویم.» صفحه ۲۷ کتاب
فقط تا زمانی میتوان زندگی کرد که مست زندگی بود؛ ولی به محض آنکه هشیار میشوی، دیگر نمیتوانی نبینی که همهی اینها فقط فریب است، آن هم فریبی ابلهانه! صفحه ۳۸ کتاب
سقراط هنگامی که برای مرگ آماده میشد، گفت: «ما میتوانیم فقط تا همان اندازه که از زندگی فاصله میگیریم، به حقیقت نزدیک شویم. ما که دوستدار حقیقتیم، در زندگی به دنبال چه هستیم؟ به دنبال آنکه از جسم و از همهی بدیهای برخاسته از زندگی جسمانی خلاص شویم. اگر این طور است، پس چطور میتوانیم خوشحال نشویم که مرگ دارد به سراغمان میآید؟» صفحه ۵۵ کتاب
وظیفهی انسان در زندگی رهایی روح خودش است. برای رهاندن روح باید خداگونه زیست، و برای خداگونه زیستن باید از همهی لذتهای زندگی دست شست، زحمت کشید، سر فرود آورد، تحمل کرد و بخشنده بود. صفحه ۱۰۰ کتاب
January 31, 2018
مرثیه ای بر یک رویا
اثر واقعا خوبی بود و میتوانست به راحتی 5 ستاره را از آن خود بکند، اما انتهای آن واقعا ناامید کننده بود.
شروع خوبی داشت. همگام با شوپنهاور به بررسی جزئی و عمیق مساله "هدف در زندگی" پرداخت و "پوچی زندگی" را نتیجه گرفت. سپس تمام راهکارهای شناخته شده برای درمان این پوچی را مورد بررسی قرار داد و بیان کرد که چرا هیچ کدام از این راهکارها، برای او مناسب نیست. متاسفانه پیشروی متن از این بخش به بعد، با وارد کردن خدا و دین، دچار افت شدیدی شد. تمام دلایلی که در ابتدای بحث برای مقابله با خدا و دین به کار گرفته بود را به راحتی نادیده گرفت و با انجام خودکشیِ فلسفی، تا جایی که به او کمک می کرد که بدون اضطراب مرگ به زندگی اش ادامه دهد، تصمیم به نادیده گرفتن اکثر ایرادات مذهب گرفت. خوشبختانه تصمیمات منطقی در نهایت به سراغ او بازگشت، ولی همچنان نتوانست کاملا خود را از اضطراب مرگ رها کند و درنتیجه، باقی مانده اعتقاد خود را به سیستم های غیرقابل توصیف، حفظ کرد.
با وجود تنها مشکلی که ذکر کردم، همچنان از قدرت این اثر، نمی توان چشم پوشید. ب��رسی های انجام شده در آن، دقیق، جزئی و کاملا همگام با شرایط زندگی روزمره می باشد. سرعت پیشروی متن کاملا مناسب و از انسجام بالایی برخوردار است. ترتیب انجام بررسی عملیات نیز، کاملا دقیق رعایت شده است. در نهایت، اثری بود که با وجود حجم کم، از قدرت و دقت بالایی برخوردار بود و کاملا ارزش خواندن را داشت. ترجمه این اثر نیز، بدون ایراد و دقیق بود.
August 24, 2024
در "اعتراف"، تولستوی یه بار دیگه دست روی زخمی گذاشته که همه به جای درمان پنهانش می کنیم، یعنی فقدان معنای زندگی. انگار دغدغه اش با نوشتن "مرگ ایوان ایلیچ" مشترکه.
ابتدای کتاب اندیشه های دینی که از کودکی داشته زیر سوال می بره و خلا بزرگی در ذهن مخاطب ایجاد میکنه. بعدش یه جورایی به دین فیلسوفان کافر میشه و به دین عارفان ساده دل ایمان میاره.
کتاب نکات ریزی داره که اگه مطالعات فلسفی و روانشناسی و الهیاتی داشته باشین ارزشش رو میفهمین. مثلا یه جایی از تجربه اش روی تاثیر عمل بر ایمان حرف میزنه که توی انجیل و قرآن هم خوبه بهش پرداخته شده.
برای خوندن کتاب دنبال مطالب کلاسیک در مورد دین و معنای زندگی نباشید. فکر کنین تو ۱۰۰ صفحه عصاره فکر غول روسی رو در مورد مهم ترین مسئله بشر بفهمین. ضرر نمی کنین!
ابتدای کتاب اندیشه های دینی که از کودکی داشته زیر سوال می بره و خلا بزرگی در ذهن مخاطب ایجاد میکنه. بعدش یه جورایی به دین فیلسوفان کافر میشه و به دین عارفان ساده دل ایمان میاره.
کتاب نکات ریزی داره که اگه مطالعات فلسفی و روانشناسی و الهیاتی داشته باشین ارزشش رو میفهمین. مثلا یه جایی از تجربه اش روی تاثیر عمل بر ایمان حرف میزنه که توی انجیل و قرآن هم خوبه بهش پرداخته شده.
برای خوندن کتاب دنبال مطالب کلاسیک در مورد دین و معنای زندگی نباشید. فکر کنین تو ۱۰۰ صفحه عصاره فکر غول روسی رو در مورد مهم ترین مسئله بشر بفهمین. ضرر نمی کنین!
May 27, 2020
كلما آمنتُ بالله أشعر بالحياة ، وكلما أعرضتُ عن هذا أشعرُ أنني ميت بالحقيقة ..
يتخلى البعض عن الإيمان رغبةً منهم في التحرر من قيود الدين وتعاليمه التي تتنافى مع فكرهم ورؤيتهم للعالم ، يُقبلون على الحياة باستفاضة ، يذهبون في توجهاتهم إلى آخرها ، يغرق البعض في العلم والفلسفة ، و يعتنق آخرون الفن بكل أنواعه ، فيما ينغمس غيرهم في حياة عمليّة بحتة ، يعملون يكسبون ينفقون يتمتعون ، سعادة مادية ، سعادة جو��اء هي كل ما يحصلون عليه ، ولا يتنَبّهون لما خسروا إلا حين تُظلل حياتهم غمامة ثقيلة اسمها " اللا جدوى " مُغرقةً إياها في عتمة اللا شيء و غياب الهدف والمغزى ، حينها فقط يُدركون أنّ أحابيل الإيمان التي قطعوها هي ما كانت تشدُّهم إلى الحياة وتُبقيهم في مدارها الصحيح ..
ليو تولستوي أحد عمالقة الأدب الروسي و من أهم مُفكريه ، أعرضَ عن تعاليم الكنيسة وانغمس في حياة اجتماعية وفكرية لفترة طويلة ، أخذ من الطموح والقوة والنجاح مبدأً لعقيدته الفكرية ، عاش بعيداً عن الإيمان و جلّ ما كانت الحياة في نظره هي ما تمثل في قوله : غاية الحياة يجب أن تنحصر في الحصول على سعادتنا وسعادة عائلاتنا لا أكثر ولا أقل ..
أتتْ بعدها الفترة التي كانت سبباً في كتابته هذا الاعتراف ، وهي فترة الضجر من أسلوب حياته الذي يفتقر إلى أي معنى أو هدف ، فقد كان يتخبط في تأملاته ناشداً إيجاد سبب ومعنى سامٍ لوجوده و كل ما كان يقبض عليه هو العدم :
عاودتني حيرتي في الوجود فبتُّ أنشد راحتي ولا أجد أمام عيني سوى شبح قائم يردد علي بصوته الراعب قائلاً (لماذا تعيش؟ وما هي غاية حياتك؟)
وأن يعيش إنسان بهذه العدمية فمن المتوقع جداً أن يراوده الانتحار عن نفسه ، وهنا جاءت مقولة تولستوي الشهيرة : انقطعتُ عن الذهاب للصيد خوفاً من أن تقودني البندقية التي أحملها إلى التخلص من حياتي
لكن الخوف من الموت كان يضطره إلى استنباط حيلة للتمسك بحياته رغم ذلك .
و كُمفكر ، لجأ تولستوي إلى المعرفة لإيجاد معنى وهدف للحياة البشرية ، لكن لا العلوم الرياضية والطبيعية ولا الفلسفة أعانته في إيجاد ضالته ، بل قادته خطواته البحثية من سيء إلى أسوأ ومن المظلم إلى الأكثر ظُلمة ، فقد كانت المعرفة قاصرة عن مجاوبة مسائله .
وبعد أن نفض يديه من المعرفة المبنية على العقل ، اتجه للمعرفة المبنية على الإيمان ، فقد تنبه إلى الجماهير حوله ووجد أنّ الإيمان هو الذي يساعد الناس على العيش بغبطة .
و شرع يبحث عن أجوبة لأسئلته في رحاب الإيمان فوجد :
- كيف يجب أن أعيش؟
- بشريعة الله.
- هل لي بعد حياتي شيء حقيقي وثابت؟ وما هو؟
- عذاب أبدي أو بركة أبدية
- وهل لي في حياتي معنى لا يستطيع الموت أن يذهب به؟
- نعم وهو الوحدة مع إله غير محدود في الفردوس.
وأخذ ينشد مدخلاً إلى الإيمان في المؤمنين أبناء طبقته ، فوجدهم مُغالين في ماديتهم ، يخافون الموت والشيخوخة ، غارقين في متع دنيوية لا تفصلهم عن الكُفار بشيء ، أما المؤمنين من الفقراء والبسطاء ، فوجدهم مُجدّين في أعمالهم ، قانعين بأرزاقهم ، راضين بنصيبهم من الحياة والموت . فأخذ بالتقرب منهم والانخراط في صفوفهم ، وبهذا وجد سبباً وهدفاً سامياً للحياة التي يحياها ، و أثمر بحثه الدؤوب عن قيمة ومعنى الحياة التي نشدها .
عِش لتسعى إلى الله لأن ��لحياة لا تكون بدون الله ..
بمثل هذا آمنتُ أخيراً من أعماق قلبي فشعرتُ بقوة الحياة الحقيقية ، ولم يُفارقني هذا النور الذي أشرق على حياتي حتى اليوم .
ارتاد الكنيسة ووجد السكينة في الممارسات الدينية برغم الكثير من الأفكار التي كان عاجزاً عن تقبلها أو ادراكها ، ففضل الاكتفاء بالقيم الأخلاقية وغضْ الطرف عن الأعراف التي تعاود إثارة شكوكٍ جهد لإخمادها .
وبالطبع الكتاب يحوي أعمق من هذه الأفكار بكثير ، وأعتقد أن هذا التخبط في العدم هو الذي حذى به إلى كتابة روايته الشهيرة "موت إيفان إيليتش" ، كما أنّ اعترافه هذا هو مقدمة لكتابين لاحقين : ديانة تولستوي و إنجيل تولستوي .
يتخلى البعض عن الإيمان رغبةً منهم في التحرر من قيود الدين وتعاليمه التي تتنافى مع فكرهم ورؤيتهم للعالم ، يُقبلون على الحياة باستفاضة ، يذهبون في توجهاتهم إلى آخرها ، يغرق البعض في العلم والفلسفة ، و يعتنق آخرون الفن بكل أنواعه ، فيما ينغمس غيرهم في حياة عمليّة بحتة ، يعملون يكسبون ينفقون يتمتعون ، سعادة مادية ، سعادة جو��اء هي كل ما يحصلون عليه ، ولا يتنَبّهون لما خسروا إلا حين تُظلل حياتهم غمامة ثقيلة اسمها " اللا جدوى " مُغرقةً إياها في عتمة اللا شيء و غياب الهدف والمغزى ، حينها فقط يُدركون أنّ أحابيل الإيمان التي قطعوها هي ما كانت تشدُّهم إلى الحياة وتُبقيهم في مدارها الصحيح ..
ليو تولستوي أحد عمالقة الأدب الروسي و من أهم مُفكريه ، أعرضَ عن تعاليم الكنيسة وانغمس في حياة اجتماعية وفكرية لفترة طويلة ، أخذ من الطموح والقوة والنجاح مبدأً لعقيدته الفكرية ، عاش بعيداً عن الإيمان و جلّ ما كانت الحياة في نظره هي ما تمثل في قوله : غاية الحياة يجب أن تنحصر في الحصول على سعادتنا وسعادة عائلاتنا لا أكثر ولا أقل ..
أتتْ بعدها الفترة التي كانت سبباً في كتابته هذا الاعتراف ، وهي فترة الضجر من أسلوب حياته الذي يفتقر إلى أي معنى أو هدف ، فقد كان يتخبط في تأملاته ناشداً إيجاد سبب ومعنى سامٍ لوجوده و كل ما كان يقبض عليه هو العدم :
عاودتني حيرتي في الوجود فبتُّ أنشد راحتي ولا أجد أمام عيني سوى شبح قائم يردد علي بصوته الراعب قائلاً (لماذا تعيش؟ وما هي غاية حياتك؟)
وأن يعيش إنسان بهذه العدمية فمن المتوقع جداً أن يراوده الانتحار عن نفسه ، وهنا جاءت مقولة تولستوي الشهيرة : انقطعتُ عن الذهاب للصيد خوفاً من أن تقودني البندقية التي أحملها إلى التخلص من حياتي
لكن الخوف من الموت كان يضطره إلى استنباط حيلة للتمسك بحياته رغم ذلك .
و كُمفكر ، لجأ تولستوي إلى المعرفة لإيجاد معنى وهدف للحياة البشرية ، لكن لا العلوم الرياضية والطبيعية ولا الفلسفة أعانته في إيجاد ضالته ، بل قادته خطواته البحثية من سيء إلى أسوأ ومن المظلم إلى الأكثر ظُلمة ، فقد كانت المعرفة قاصرة عن مجاوبة مسائله .
وبعد أن نفض يديه من المعرفة المبنية على العقل ، اتجه للمعرفة المبنية على الإيمان ، فقد تنبه إلى الجماهير حوله ووجد أنّ الإيمان هو الذي يساعد الناس على العيش بغبطة .
و شرع يبحث عن أجوبة لأسئلته في رحاب الإيمان فوجد :
- كيف يجب أن أعيش؟
- بشريعة الله.
- هل لي بعد حياتي شيء حقيقي وثابت؟ وما هو؟
- عذاب أبدي أو بركة أبدية
- وهل لي في حياتي معنى لا يستطيع الموت أن يذهب به؟
- نعم وهو الوحدة مع إله غير محدود في الفردوس.
وأخذ ينشد مدخلاً إلى الإيمان في المؤمنين أبناء طبقته ، فوجدهم مُغالين في ماديتهم ، يخافون الموت والشيخوخة ، غارقين في متع دنيوية لا تفصلهم عن الكُفار بشيء ، أما المؤمنين من الفقراء والبسطاء ، فوجدهم مُجدّين في أعمالهم ، قانعين بأرزاقهم ، راضين بنصيبهم من الحياة والموت . فأخذ بالتقرب منهم والانخراط في صفوفهم ، وبهذا وجد سبباً وهدفاً سامياً للحياة التي يحياها ، و أثمر بحثه الدؤوب عن قيمة ومعنى الحياة التي نشدها .
عِش لتسعى إلى الله لأن ��لحياة لا تكون بدون الله ..
بمثل هذا آمنتُ أخيراً من أعماق قلبي فشعرتُ بقوة الحياة الحقيقية ، ولم يُفارقني هذا النور الذي أشرق على حياتي حتى اليوم .
ارتاد الكنيسة ووجد السكينة في الممارسات الدينية برغم الكثير من الأفكار التي كان عاجزاً عن تقبلها أو ادراكها ، ففضل الاكتفاء بالقيم الأخلاقية وغضْ الطرف عن الأعراف التي تعاود إثارة شكوكٍ جهد لإخمادها .
وبالطبع الكتاب يحوي أعمق من هذه الأفكار بكثير ، وأعتقد أن هذا التخبط في العدم هو الذي حذى به إلى كتابة روايته الشهيرة "موت إيفان إيليتش" ، كما أنّ اعترافه هذا هو مقدمة لكتابين لاحقين : ديانة تولستوي و إنجيل تولستوي .
July 3, 2024
تولستوی مذهب رو کنار گذاشت و بیدین شد و سپس نویسندهای مشهور شد و به اوج رسید اما اونجا بود که به سوال «از کجا آمدهام؟ آمدنم بهر چه بود؟» رسید و شروع کرد به پیدا کردن جواب و این کتاب شرح حال و به نوعی اعترافات اون در طول این مسیره. کتاب جالبیست و به نظرم هر کس برای خودش باید یک سیر تفکر این چنینی داشته باشه جدای از اینکه نتیجه چی بشه نفس تفکر به این چیستی زندگی برای من ارزشمنده.ه
May 30, 2020
Tolstoi’s struggle with the meaning of life, and his conclusion: it’s complicated
An interesting pendant to Anna Karenina; you recognize a lot of Ljevin, Vronski and even Anna in Leo Tolstoy his tale about his life and spiritual awakening.
General a.k.a. what's the meaning of life?
I vividly remember a discussion with some friends during a dinner party, where the topic was the meaning of life.
Despite it's importance, this proved a hard question, I think "living a good life" came around but the answer I most remember was a rather shocking but biologically correct "to reproduce" from a girl.
Tolstoy takes the same question eloquently on in his A Confession.
Is this all there is?
The book is chatty, quite easy to read despite a heavy subject.
The mismatch between material and spiritual fulfillment seems to be the start of Tolstoy his search, which is quite similar to what Ljevin goes through in Anna Karenina.
Interesting in this first part is he says he committed murder and rape, I presume this is hyperbole, but the feeling of "What’s next/Is this all there is?" is clear and feels very modern.
Basically that’s what drives Tolstoi to write this, after he asserts that being a more famous writer than William Shakespeare does not give him true satisfaction.
Tolstoy takes then takes on the corrupting power of money and success, the irritation of all debates and discussion in the educated classes is also recognisable for any reader of Anna Karenina.
The thoughts of suicide that we also see with Anna, Vronski and Ljevin, clearly stems from the struggles of Tolstoi with this topic; he strikes me as rather depressed.
Chapter 6 for instance is really full on anti-natalist.
An epiphany leading to religiousness
And then, after a reversion to old certainties (i.e. religion) when science and progress can’t give new ones that pass scrutiny, we (or rather Tolstoy) has an epiphany that I find hard to capture but that goes like: rationality can’t explain the purpose of life and we have always searched for meaning to life with religion, faith in a God can’t be wrong since it is universally backed by the continued existence of billions of humans.
The will to life is the proof of god if I condense it.
It's a bit like the realisation Doctor Manhattan arrives at in Watchmen and hard to follow for me as a secular modern person.
The congruency between life and faith, which is so rare with people of higher class and sophistication according to Tolstoi, is something he starts to strive for. Even if people say they are religious they live in a same manner as someone from the high society who isn’t. But can a farmer who lives a hard, short life of labor not be anything else than (truly) be religious to be able to live that life?
Tolstoy admirers their stoicism, a love also clearly coming back in the agricultural scenes in Anna Karenina.
He is a bit like Adam and Eve, wishing he could return to innocence.
And this great Russian writer even wishes that he is a simple, illiterate farmer rather than his own knowing, doubting self.
But is this answer really all there is?
The rift between Church and beliefs then brings him to a rejection of Orthodoxy.
The cruelty if Christians killing Christians (and others) adds to this line of thinking.
An in the end Tolstoy is left searching and questioning.
A deeply personal tale, feeling very human, but also foreshadowing the religious Tolstoy he becomes more and more later in life.
An interesting pendant to Anna Karenina; you recognize a lot of Ljevin, Vronski and even Anna in Leo Tolstoy his tale about his life and spiritual awakening.
General a.k.a. what's the meaning of life?
I vividly remember a discussion with some friends during a dinner party, where the topic was the meaning of life.
Despite it's importance, this proved a hard question, I think "living a good life" came around but the answer I most remember was a rather shocking but biologically correct "to reproduce" from a girl.
Tolstoy takes the same question eloquently on in his A Confession.
Is this all there is?
The book is chatty, quite easy to read despite a heavy subject.
The mismatch between material and spiritual fulfillment seems to be the start of Tolstoy his search, which is quite similar to what Ljevin goes through in Anna Karenina.
Interesting in this first part is he says he committed murder and rape, I presume this is hyperbole, but the feeling of "What’s next/Is this all there is?" is clear and feels very modern.
Basically that’s what drives Tolstoi to write this, after he asserts that being a more famous writer than William Shakespeare does not give him true satisfaction.
Tolstoy takes then takes on the corrupting power of money and success, the irritation of all debates and discussion in the educated classes is also recognisable for any reader of Anna Karenina.
The thoughts of suicide that we also see with Anna, Vronski and Ljevin, clearly stems from the struggles of Tolstoi with this topic; he strikes me as rather depressed.
Chapter 6 for instance is really full on anti-natalist.
An epiphany leading to religiousness
And then, after a reversion to old certainties (i.e. religion) when science and progress can’t give new ones that pass scrutiny, we (or rather Tolstoy) has an epiphany that I find hard to capture but that goes like: rationality can’t explain the purpose of life and we have always searched for meaning to life with religion, faith in a God can’t be wrong since it is universally backed by the continued existence of billions of humans.
The will to life is the proof of god if I condense it.
It's a bit like the realisation Doctor Manhattan arrives at in Watchmen and hard to follow for me as a secular modern person.
The congruency between life and faith, which is so rare with people of higher class and sophistication according to Tolstoi, is something he starts to strive for. Even if people say they are religious they live in a same manner as someone from the high society who isn’t. But can a farmer who lives a hard, short life of labor not be anything else than (truly) be religious to be able to live that life?
Tolstoy admirers their stoicism, a love also clearly coming back in the agricultural scenes in Anna Karenina.
He is a bit like Adam and Eve, wishing he could return to innocence.
And this great Russian writer even wishes that he is a simple, illiterate farmer rather than his own knowing, doubting self.
But is this answer really all there is?
The rift between Church and beliefs then brings him to a rejection of Orthodoxy.
The cruelty if Christians killing Christians (and others) adds to this line of thinking.
An in the end Tolstoy is left searching and questioning.
A deeply personal tale, feeling very human, but also foreshadowing the religious Tolstoy he becomes more and more later in life.
December 22, 2018
توصیف حیرانی و سرگشتگی انسانِ در جستجوی حقیقت و معنای زندگی از قلمِ تالستوی
اگر فقط فهمیده بودم که که زندگی معنا ندارد، می توانستم این را با آرامش پذیرا شوم، می توانستم قبول کنم که این تقدیر من است. ولی حالا نمی توانستم آرام بگیرم. اگر همانند انسانی بودم که در جنگل زندگی می کند و می داند راه خروجی از این جنگل وجود ندارد، آنگاه می توانستم زندگی کنم، ولی من همانند انسانی بودم که در جنگل گم شده و از اینکه گم شده وحشت کرده و به هر سو می شتابد و می خواهد راهش را پیدا کند و با آنکه می داند هر گامش بیشتر او را گمگشته می کند، ولی از حرکت هم نمی تواند دست بردارد.
همه اینها بسیار وحشتناک بود. و من برای آنکه از این وحشت رهایی یابم، می خواستم خودم را بکشم. در برابر آنچه در انتظارم بود، احساس وحشت می کردم و می دانستم همین وحشت وحشتناک تر از خود شرایط من است، ولی نمی توانستم آن را پس بزنم و با شکیبایی به انتظار پایان کار بنشینم. هر قدر هم که این گفته منطقی باشد که سرانجام رگی در قلب پاره می شود یا چیز دیگری از کار می افتد و همه چیز تمام می شود، باز نمی توانستم با شکیبایی به انتظار پایان کار بنشینم. وحشت از تاریکی بسیار عظیم بود و می خواستم هرچه زودتر با گلوله یا طناب دار از آن رهایی یابم. همین احساس بود که شدیدتر از همه مرا به سوی خودکشی سوق می داد.
--------------------
فقط تا زمانی می توان زندگی کرد که مستِ زندگی بود، ولی به محض اینکه هشیار می شوی دیگر نمی توانی نبینی که همه اینها فقط فریب است، آن هم فریبی ابلهانه! مسئله دقیقا همین است که حتی هیچ چیز خنده دار و رندانه ای هم نمی توان در آن یافت. فقط بلاهت است و بی رحمی
اگر فقط فهمیده بودم که که زندگی معنا ندارد، می توانستم این را با آرامش پذیرا شوم، می توانستم قبول کنم که این تقدیر من است. ولی حالا نمی توانستم آرام بگیرم. اگر همانند انسانی بودم که در جنگل زندگی می کند و می داند راه خروجی از این جنگل وجود ندارد، آنگاه می توانستم زندگی کنم، ولی من همانند انسانی بودم که در جنگل گم شده و از اینکه گم شده وحشت کرده و به هر سو می شتابد و می خواهد راهش را پیدا کند و با آنکه می داند هر گامش بیشتر او را گمگشته می کند، ولی از حرکت هم نمی تواند دست بردارد.
همه اینها بسیار وحشتناک بود. و من برای آنکه از این وحشت رهایی یابم، می خواستم خودم را بکشم. در برابر آنچه در انتظارم بود، احساس وحشت می کردم و می دانستم همین وحشت وحشتناک تر از خود شرایط من است، ولی نمی توانستم آن را پس بزنم و با شکیبایی به انتظار پایان کار بنشینم. هر قدر هم که این گفته منطقی باشد که سرانجام رگی در قلب پاره می شود یا چیز دیگری از کار می افتد و همه چیز تمام می شود، باز نمی توانستم با شکیبایی به انتظار پایان کار بنشینم. وحشت از تاریکی بسیار عظیم بود و می خواستم هرچه زودتر با گلوله یا طناب دار از آن رهایی یابم. همین احساس بود که شدیدتر از همه مرا به سوی خودکشی سوق می داد.
--------------------
فقط تا زمانی می توان زندگی کرد که مستِ زندگی بود، ولی به محض اینکه هشیار می شوی دیگر نمی توانی نبینی که همه اینها فقط فریب است، آن هم فریبی ابلهانه! مسئله دقیقا همین است که حتی هیچ چیز خنده دار و رندانه ای هم نمی توان در آن یافت. فقط بلاهت است و بی رحمی
August 16, 2019
دوست ندارم نظرم رو تحمیل کنم. دوست دارم فقط بگم نظرم در مورد فلان کتاب چی هست. فلان کتاب رو توصیه میکنم یا خیر.
اما بعضی کتاب ها هستند، که نمیتونم به دیگران نگم «حتما این کتاب رو بخون» «همین حالا، آب دستت هست بذار زمین و این کتاب رو بخون»
اعتراف، یکی از اون کتاباست. تولستوی پنجاه ، شصت ساله، میشینه پیشت. جنگ و صلح رو نوشته. آناکارنینا رو نوشته. و نشسته روبروی تو و بهت میگه: آره دیگه، هی میچرخم توی کتاب ها، توی آدم ها ، هی فکر میکنم. اما جوابش رو پیدا نمیکنم.
تو میگی: آره دیگه، پیدا نمیکنه که آدم.
تولستوی میگه: آره، پیدا نمیشه، فقط گاهی که یه نسیم خنک میاد، خیلی حالم جا میاد.
بعد تبسم میکنه و نگاهت میکنه.
ما هیچ.
ما نگاه.
آب دستتون هست بذارید زمین، بشینید روبروی تولستوی تا براتون درد و دل کنه.
چون گاهی باید یه جایی وایسیم که بشه اون نسیم خنک بیاد........
پ.ن: من نسخه ی «ایده های بزرگ» ترجمه ی نسرین مجیدی رو خوندم.
اما بعضی کتاب ها هستند، که نمیتونم به دیگران نگم «حتما این کتاب رو بخون» «همین حالا، آب دستت هست بذار زمین و این کتاب رو بخون»
اعتراف، یکی از اون کتاباست. تولستوی پنجاه ، شصت ساله، میشینه پیشت. جنگ و صلح رو نوشته. آناکارنینا رو نوشته. و نشسته روبروی تو و بهت میگه: آره دیگه، هی میچرخم توی کتاب ها، توی آدم ها ، هی فکر میکنم. اما جوابش رو پیدا نمیکنم.
تو میگی: آره دیگه، پیدا نمیکنه که آدم.
تولستوی میگه: آره، پیدا نمیشه، فقط گاهی که یه نسیم خنک میاد، خیلی حالم جا میاد.
بعد تبسم میکنه و نگاهت میکنه.
ما هیچ.
ما نگاه.
آب دستتون هست بذارید زمین، بشینید روبروی تولستوی تا براتون درد و دل کنه.
چون گاهی باید یه جایی وایسیم که بشه اون نسیم خنک بیاد........
پ.ن: من نسخه ی «ایده های بزرگ» ترجمه ی نسرین مجیدی رو خوندم.
February 10, 2017
دوستانِ گرانقدر، نظر دادن و نقدِ این اثر که بسیاری از منتقدان آن را ارزنده ترین اثر <تولستوی> میدانند، میتواند سلیقه ای باشد... به نظرم خواننده را دچار یک خستگی عجیب و سردرگمی و همچنین افسردگی عجیبی میکند، که البته میتوانیم در دلِ این نوشته ها پی به اندیشهٔ اصلیِ <تولستوی> ببریم... سؤال اصلی که برای <تولستوی> پیش می آید، این است که آیا زندگی او با شادی هایی که دارد، هیچ نکتهٔ خاص و هدفِ مشخصی را دنبال میکند؟ اصلاً او زنده است که چه کند؟ و در آخر چه شود و چه سرانجامی در انتظارِ اوست؟... او تلاش میکند که حداقل به خودش ثابت کند که هیچکاری در این دنیا ارزشِ انجام دادن ندارد و بهتر است از دلبستگی هایش جدا شود
عزیزانم، <تولستوی> برایِ نشان دادنِ افکارش و رسیدن به سؤال و پاسخ اصلی در این کتاب، داستانی را بیان میکند که بنظرم اگر این داستان را برایتان بنویسم، به هدفِ اصلی او از نوشتنِ این کتاب پی خواهید برد
----------------------------------------------
گردشگر و مسافری كه در بیابان گرفتار جانور خشمگينی شده است. گردشگر برایِ جان بدر بردن از چنگال جانور، به درون چاه خشكی پريد، ولی در ته چاه، اژدهايی ديده ميشد كه برایِ بلعيدن وی دهانش را باز نموده بود. مردِ بدبخت، دلِ بيرون آمدن از چاه را نداشت، چون جانورِ خشمگين او را پاره پاره میکرد، دل رفتن به ته چاه را نیز نداشت، چون اژدها او را ميبلعيد... به سختی به شاخه ای نازک از بوته ای وحشی كه در درز ديوار چاه روييده بود، چنگ زده و خود را نگه داشته بود. دستهایش خسته ميشد، و حس ميكرد به زودی در چنگال خطری كه در هر سو كمين کرده است رها ميشود، ولی هنوز به بوته چسبيده بود و دو موش ميديد، يكی سياه و يكی سفید، گرداگردِ ساقهٔ اصلیِ بوته ای كه وی به آن آويزان بود را با اندازه ای برابر، كنده و همهٔ كناره هایِ آن را ميجوند. ديگر، هر آن ممکن بود بوته شكسته شود، و او به دهان اژدها فرو ميافتاد. گردشگر ميبيند و ميداند، بی چون و چرا كشته خواهد شد، ولی در همان زمان كه هنوز به بوته چسبيده است، ميبيند چند چكه عسل از برگهایِ آن آويزان است، و بنابراين ميكوشد با زبان خودش آنها را بخورد و برگها را ميليسد..... درست همان گونه كه من به شاخهٔ زندگی چسبيده ام، ميدانم كه بدونِ چون و چرا،
اژدهایِ مرگ، آمده برایِ پاره پاره نمودن من، چشم به راه است، و من در نمی يابم چرا من به چنين رنجی افتاده ام!! و ميكوشم عسل را ليس بزنم، كه پيش از اين به من خوشی ميداده، ولی اكنون براي�� خوشايند نيست . . . . عسل بيش از اين برایِ من شيرين نيست. من بدون چون و چرا تنها اژدها و موش را ميبينم و توان چشم برداشتن از آنها را ندارم.... اين افسانه نيست، بلكه حقیقتی است، دريافتنی، بدون چون و چرا و راستين
***************************
عزیزان، <تولستوی> در مورد این پرسشهایی که در ذهنش ایجاد شده است، میگوید: به نظر ميرسيد پرسش هایی نابخردانه، ساده و كودكانه باشد. امّا زمانی كه با آن برخورد نمودم و كوشيدم گرهٔ آن را باز كنم، در نخستين گام دريافتم كه كودكانه و نابخردانه نيستند، بلكه از پرسشهایِ بسيار ارزنده و ژرف در زندگی هستند، و دوم، هرچه بكوشم چندان كاری نكرده ام، من توان پاسخ گويی به آنها را ندارم. پيش از پرداختن به زمين هايم در سامارا - آموزش پسرم- يا نوشتن یک كتاب، ميبايد ميدانستم چرا آن كار را بايد انجام دهم، پس تا زمانی كه نميدانستم چرا، نميتوانستم كاری بكنم. نميتوانستم زنده باشم
***************************
درکل دوستانِ گرامی، شاید این نتیجه را از سخنان <تولستوی> میتوان گرفت که: دربارهٔ معنا داشتن زندگی نباید با دقت و سختی فراوان اندیشید، چراکه در آنصورت به پاسخی منفی و ناامیدانه میرسید و آنوقت است که ممکن است از روی ناچاری همچون <تولستوی> وجودِ مذهب و خدا و یا هر موجودِ نامرئی دیگر را در زندگیتان لازم بدانید... عزیزان و نورِ چشمانم، در اطراف و پيرامون شما عسل وجود دارد... برایِ ليسيدن آن تنها لازم است به آن برسيد. شما برایِ معنایِ درونی داشتنِ زندگی، به خدا و هیچ موجودِ ماوراطبیعی، نياز نداريد و نخواهید داشت
----------------------------------------------
امیدوارم این ریویو برایِ شما خردگرایان، مفید بوده باشه
<پیروز باشید و ایرانی>
عزیزانم، <تولستوی> برایِ نشان دادنِ افکارش و رسیدن به سؤال و پاسخ اصلی در این کتاب، داستانی را بیان میکند که بنظرم اگر این داستان را برایتان بنویسم، به هدفِ اصلی او از نوشتنِ این کتاب پی خواهید برد
----------------------------------------------
گردشگر و مسافری كه در بیابان گرفتار جانور خشمگينی شده است. گردشگر برایِ جان بدر بردن از چنگال جانور، به درون چاه خشكی پريد، ولی در ته چاه، اژدهايی ديده ميشد كه برایِ بلعيدن وی دهانش را باز نموده بود. مردِ بدبخت، دلِ بيرون آمدن از چاه را نداشت، چون جانورِ خشمگين او را پاره پاره میکرد، دل رفتن به ته چاه را نیز نداشت، چون اژدها او را ميبلعيد... به سختی به شاخه ای نازک از بوته ای وحشی كه در درز ديوار چاه روييده بود، چنگ زده و خود را نگه داشته بود. دستهایش خسته ميشد، و حس ميكرد به زودی در چنگال خطری كه در هر سو كمين کرده است رها ميشود، ولی هنوز به بوته چسبيده بود و دو موش ميديد، يكی سياه و يكی سفید، گرداگردِ ساقهٔ اصلیِ بوته ای كه وی به آن آويزان بود را با اندازه ای برابر، كنده و همهٔ كناره هایِ آن را ميجوند. ديگر، هر آن ممکن بود بوته شكسته شود، و او به دهان اژدها فرو ميافتاد. گردشگر ميبيند و ميداند، بی چون و چرا كشته خواهد شد، ولی در همان زمان كه هنوز به بوته چسبيده است، ميبيند چند چكه عسل از برگهایِ آن آويزان است، و بنابراين ميكوشد با زبان خودش آنها را بخورد و برگها را ميليسد..... درست همان گونه كه من به شاخهٔ زندگی چسبيده ام، ميدانم كه بدونِ چون و چرا،
اژدهایِ مرگ، آمده برایِ پاره پاره نمودن من، چشم به راه است، و من در نمی يابم چرا من به چنين رنجی افتاده ام!! و ميكوشم عسل را ليس بزنم، كه پيش از اين به من خوشی ميداده، ولی اكنون براي�� خوشايند نيست . . . . عسل بيش از اين برایِ من شيرين نيست. من بدون چون و چرا تنها اژدها و موش را ميبينم و توان چشم برداشتن از آنها را ندارم.... اين افسانه نيست، بلكه حقیقتی است، دريافتنی، بدون چون و چرا و راستين
***************************
عزیزان، <تولستوی> در مورد این پرسشهایی که در ذهنش ایجاد شده است، میگوید: به نظر ميرسيد پرسش هایی نابخردانه، ساده و كودكانه باشد. امّا زمانی كه با آن برخورد نمودم و كوشيدم گرهٔ آن را باز كنم، در نخستين گام دريافتم كه كودكانه و نابخردانه نيستند، بلكه از پرسشهایِ بسيار ارزنده و ژرف در زندگی هستند، و دوم، هرچه بكوشم چندان كاری نكرده ام، من توان پاسخ گويی به آنها را ندارم. پيش از پرداختن به زمين هايم در سامارا - آموزش پسرم- يا نوشتن یک كتاب، ميبايد ميدانستم چرا آن كار را بايد انجام دهم، پس تا زمانی كه نميدانستم چرا، نميتوانستم كاری بكنم. نميتوانستم زنده باشم
***************************
درکل دوستانِ گرامی، شاید این نتیجه را از سخنان <تولستوی> میتوان گرفت که: دربارهٔ معنا داشتن زندگی نباید با دقت و سختی فراوان اندیشید، چراکه در آنصورت به پاسخی منفی و ناامیدانه میرسید و آنوقت است که ممکن است از روی ناچاری همچون <تولستوی> وجودِ مذهب و خدا و یا هر موجودِ نامرئی دیگر را در زندگیتان لازم بدانید... عزیزان و نورِ چشمانم، در اطراف و پيرامون شما عسل وجود دارد... برایِ ليسيدن آن تنها لازم است به آن برسيد. شما برایِ معنایِ درونی داشتنِ زندگی، به خدا و هیچ موجودِ ماوراطبیعی، نياز نداريد و نخواهید داشت
----------------------------------------------
امیدوارم این ریویو برایِ شما خردگرایان، مفید بوده باشه
<پیروز باشید و ایرانی>
January 15, 2021
هل نؤمن لنعيش ؟
أم نعيش لنؤمن؟
وهنا يدغدغ عقلك هذا التساؤل
وتلعب علي أوتار روحك الأجابة
عقلنا المحدود في روح غير محدودة
كيف لنا بأن نقيد المحدود باللامحدود و المقصود هنا كيف نقيد عقولنا بروحنا ،كيف نطلب إرضاء عقلنا المحدود ((لمس وجود فعلي للإله )) علي حساب روحنا اللامحدودة
انها مثل أن تطلب من عالم التدريس لطفل رضيع
كتاب قيم واعتراف مهم
يوضح بأن الإيمان ليس فرضا ماديا يلمس بعقولنا
بل انه فرض معنوي يلامس روحنا
وبدونه نتجرد من حياتنا اللامحدودة ونتقيد بحياتنا المحدودة
كتاب هادئ يغرقك في حكمة كلماته ويحركك مع تيار أفكاره بإنسيابية الأمواج وهدوئها
ليس أول كتا ولا أخر كتاب مع الفيلسوف الأخلاقي ليو تولستوي
أم نعيش لنؤمن؟
وهنا يدغدغ عقلك هذا التساؤل
وتلعب علي أوتار روحك الأجابة
عقلنا المحدود في روح غير محدودة
كيف لنا بأن نقيد المحدود باللامحدود و المقصود هنا كيف نقيد عقولنا بروحنا ،كيف نطلب إرضاء عقلنا المحدود ((لمس وجود فعلي للإله )) علي حساب روحنا اللامحدودة
انها مثل أن تطلب من عالم التدريس لطفل رضيع
كتاب قيم واعتراف مهم
يوضح بأن الإيمان ليس فرضا ماديا يلمس بعقولنا
بل انه فرض معنوي يلامس روحنا
وبدونه نتجرد من حياتنا اللامحدودة ونتقيد بحياتنا المحدودة
كتاب هادئ يغرقك في حكمة كلماته ويحركك مع تيار أفكاره بإنسيابية الأمواج وهدوئها
ليس أول كتا ولا أخر كتاب مع الفيلسوف الأخلاقي ليو تولستوي
June 6, 2020
قرأتُ فيما مضى عن هجر الفيلسوف الروسي ليو تولستوي لعائلته و موطنه ، و أتذكرُ أَني حنقتُ على فعلته هذه حنقاً شديداً ، و لكن عندما قرأتُ اعترافه في هذا الكتاب و شهدتُ الصراعات الفكرية القوية التي كان يخوضها ، و تقلب افكاره ، و حيرته الوجودية ، أدركت أني نظرت لتركه عائلته نظرة غير محايدة ، خاصة و أني أُشاركه قلقه و حيرته الوجودية كما يفعل كثيرون غيرنا ، هذا الكتاب كان من الكتب القليلة التي تظهر اختلاجات نفسي بين صفحاتها ، اشكر تولستوي من أعماق قلبي لجرأته في هذا الاعتراف ❤❤
August 26, 2024
وقتی شروع به خوندنش کردم اینطوری بودم که بهبه آقای تولستوی منم همینطور، دقیقا!
ذوق داشتم که ببینم تولستوی نهایتا میتونه برای زندگی خودش (و شاید کل بشریت) معنای واحدی پیدا کنه یا نه... ولی متاسفانه نتونستم نتیجه رو قبول کنم :))
به نظر من تولستوی (براساس گفتههاش) معنی رو در ایمان به عشق جمعی و زندگی اخلاقی پیدا کرد و نه در ایمان به خدا و مسیحیت...
«میدانستم در مسیر دانش عقلی چیزی جز نفی زندگی نخواهیم یافت، و در مذهب چیزی جز نفی عقل، و نفی عقل از نفی زندگی هم غیرمحتملتر بود.»
----------------------------------------------------------------------
«گویی میزیستم و میزیستم، میرفتم و میرفتم و به پرتگاهی نزدیک میشدم و به روشنی میدیدم پیش رویم چیزی جز نابودی نیس��. نه میشد ایستاد، نه میشد به عقب بازگشت، نه میشد چشم ها را بست تا ندید که پیش رو چیزی نیست جز فریب زندگی و فریب سعادت و رنج های واقعی و مرگ واقعی، یعنی نابودی مطلق.»
------------------------------------------------------------
«با آنکه من به هیچ کس دیگری که مرا آفریده باشد اعتقاد نداشتم، ولی این تصور که کسی با آوردن من به این دنیا با من شوخی ابلهانه و شریرانهای انجام داده است، برایم طبیعی ترین شیوه بیان شرایطم بود.»
ذوق داشتم که ببینم تولستوی نهایتا میتونه برای زندگی خودش (و شاید کل بشریت) معنای واحدی پیدا کنه یا نه... ولی متاسفانه نتونستم نتیجه رو قبول کنم :))
به نظر من تولستوی (براساس گفتههاش) معنی رو در ایمان به عشق جمعی و زندگی اخلاقی پیدا کرد و نه در ایمان به خدا و مسیحیت...
«میدانستم در مسیر دانش عقلی چیزی جز نفی زندگی نخواهیم یافت، و در مذهب چیزی جز نفی عقل، و نفی عقل از نفی زندگی هم غیرمحتملتر بود.»
----------------------------------------------------------------------
«گویی میزیستم و میزیستم، میرفتم و میرفتم و به پرتگاهی نزدیک میشدم و به روشنی میدیدم پیش رویم چیزی جز نابودی نیس��. نه میشد ایستاد، نه میشد به عقب بازگشت، نه میشد چشم ها را بست تا ندید که پیش رو چیزی نیست جز فریب زندگی و فریب سعادت و رنج های واقعی و مرگ واقعی، یعنی نابودی مطلق.»
------------------------------------------------------------
«با آنکه من به هیچ کس دیگری که مرا آفریده باشد اعتقاد نداشتم، ولی این تصور که کسی با آوردن من به این دنیا با من شوخی ابلهانه و شریرانهای انجام داده است، برایم طبیعی ترین شیوه بیان شرایطم بود.»
April 9, 2023
[ مجلس خستو شدن تالستوی ]
داستایفسکی و تالستوی هردو در کلاس کیتینگ یا همان رابین ویلیامز دوست داشتنی در انجمن شاعران مرده بودهاند،اما فقط تالستوی تحت تاثیر کیتینگ قرار میگیرد زمانی که شعری از والت ویتمن را میخواند: من نعره وحشیانهام را بر فراز بامهای جهان فریاد میزنم.
پس تالستوی این شاگرد ممتاز خستو شدن را با بیتربیتی شروع میکند...
[ خدا وجود ندارد]
مرا بنابر اصول کلیسای ارتدوکس غسل تعمید داده و تربیت کردهاند. در دوران کودکی و سنین نوجوانی همین مبانی را به من آموختند. اما هجده ساله که شدم و دو سالی در دانشگاه درس خواندم، دیگر به هر آن چه فرا گرفته بودم، ایمان نداشتم. خاطراتی خاص، این اندیشه را در ذهنم پدید آورده بود که تمامی باورهای مهم گذشته من و هر آنچه در باب ایمان و دین میاندیشیدم، جز اعتماد به سخنان تکراری «بزرگان» نبود. اما همین اعتماد هم بسی سست بود. یادم میآید یازده ساله بودم و روز یکشنبه بود، دانشآموزی دبیرستانی به نام ولادیمیر میلیوتین که اکنون مرده است، به دیدار ما آمد. میگفت برای رساندن خبر جدیدی که کشف خود او در دبیرستان بود، به نزد ما آمده است. کشف کرده بود که دیگر خدایی وجود ندارد و هرآنچه در این باره به ما یاد میدهند، جز فریبی بیش نیست...
×××××××××××××××××××××××××××××××××××××××××××
[مشهور شدم]
من در جنگ آدم میکشتم،کسانی را به دوئل فرا میخواندم تا به قتلشان برسانم،در قمار میباختم،از دسترس دهقانان تغذیه میکردم،آنان را مجازات میکردم،دنبال فساد میرفتم ،دروغ میگفتم.دروغ،دزدی،فسق و فجور از هر نوع،مستی،خشونت،قتل...جنایتی نبود که من مرتکبش نشده باشم و در تمام این مدت،از من تمجید میکردند و همسن و سالهایم مرا انسانی نسبتا با اخلاق میشمردند و هنوز هم میشمارند.از سر شهرت پرستی،جاه طلبی و غرور رو به نویسندگی آوردم.در نوشتههایم نیز همان کاری را میکردم که در زندگی انجام میدادم.برای آن که به پول و شهرت برسم.به من پول میدادند،از خوراک و مسکن عالی بهرمند بودم و از معاشران خوب خصوصا از معاشرت با زنان لذت میبردم؛مشهور بودم.
×××××××××××××××××××××××××××××××××××××××××××××
اما تمام کاخ شاهنشهی تالستوی با یک سؤال بر سرش خراب میشود :
[ خب،بعد چه؟ ]
با وجود آنکه در طول این پانزده سال نویسندگی را کاری مهمل میشمردم،باز به نوشتن ادامه دادم.طعم و وسوسه نویسندگی را چشیده بودم،وسوسه پاداش عظیم مادی و تشویق و هلهله بابت کاری ناچیز،و خودم را تسلیم آن کرده بودم.اما یک پرسش درونم بود و مرا درگیر خودش کرده بود و آن این بود:خب برای چه؟ خب،بعد چه؟.
خب باشد تو در ایالت سامارا ۶۰۰۰ دسیاتین زمین خواهی داشت و ۳۰۰ راس اسب.بعدش چه؟
به خودم میگفتم خب باشد تو از گوگول،پوشکین،شکسپیر،مولیر و...همۀ نویسندگان جهان هم مشهور تر خواهی شد،خب که چه؟
×××××××××××××××××××××××××××××××××××××××××××××
زندگی تالستوی متوقف میشود.به بی معنایی زندگی می��رسد.پس به سمت اسلحه میرود...
[ خودکشی ]
زندگی من به بن بست رسیده بود. می توانستم نفس بکشم، بخورم، بنوشم و بخوابم، و از انجام دادن چنین اموری نیز گریزی نداشتم، اما این همۀ زندگی ��بود، چرا که هیچ آرزو و تمنایی که برآوردنش بتواند در چشم عقلم خوش نماید، برای من وجود نداشت. پیشاپیش می دانستم که ارضا یا عدم ارضای هر تمنا و میلم، هیچ حاصلی نخواهد داشت. حتی اگر غول چراغ جادو هم می آمد و از من می خواست هر آرزویی دارم بکنم تا برآورده سازد، باز هم نمی دانستم چه چیزی از او بخواهم... حتی نمی توانستم آرزوی فهم حقیقت را به دل راه دهم، چرا که حدس می زدم حقیقت از چه قرار است. حقیقت این بود که زندگی بی معناست. من زندگی کرده و با این زندگی کردن، گام زنان به پرتگاهی رسیده بودم که در اعماق آن چیزی جز نابودی آشکار در برابرم خودنمایی نمی کرد. توقف کردن ناممکن بود، بازگشتن به گذشته محال بود، و محال بود بتوانم چشمهایم را ببندم و از دیدن چیزی جز رنج و مرگ واقعی ــ نابودی کامل ــ در پیشاروی خود پرهیز کنم.
در اینجا بود که من، مردی سالم و خوشبخت، احساس کردم دیگر تاب زندگی کردن ندارم: نیرویی مقاومت ناپذیر مرا بدان سو می کشاند که به نحوی خود را از شر زندگی خلاص کنم. نمی توانم بگویم میل کشتن خودم را در دل می پروردم. این نیرویی که مرا از زندگی دور می کرد، از هر میل و خواست صرفی نیرومندتر بود و سراسر وجودم را در چنبرۀ خود گرفته بود. نیرویی بود شبیه به نیروی تلاش و تقلایی که پیشتر برای زندگی کردن داشتم... نمی توانستم به هیچ یک از اعمالم یا کل زندگی ام معنایی عقلانی بخشم. تنها از این در شگفت بودم که توانسته ام تا کنون از فهم همین واقعیت دوری کنم... امروز یا فردا بیماری و مرگ به سراغ آنهایی که دوستشان دارم و خود من خواهد آمد... دیر یا زود، این شکل و شخص نازنین خاک خواهد گشت و خاکش غبار... دیر یا زود بر هر آنچه نوشته و انجام داده ام، غبار فراموشی خواهد نشست و خود من هم فراموش خواهم شد و هیچ اثری در هیچ کجا از من باقی نخواهد ماند... هیچ چیز باقی نخو��هد ماند جز گند تعفن و کرم ها... می شود مادامی که زندگی ما را سرمست می سازد زندگی کنیم؛ اما به محض اینکه دوباره سر عقل و هوش می آییم در می یابیم که این همه توهمی بیش نبوده است. توهمی احمقانه.
×××××××××××××××××××××××××××××××××××××××××××××
اما نمیتواند خودکشی کند. به دنبال معنای زندگی میگردد.سقراط را ورق میزند،شوپنهاور و سلیمان و بودا را.
[ نزد آنها چیزی نیست]
وضعیت من و شوپنهاور و سلیمان و... با وجود خردمندیمان احمقانه است،ما درک میکنیم که زندگی شر است و با این حال زندگی میکنیم.این آشکارا احمقانه است.زیرا اگر زندگی احمقانه است باید زندگی را نابود کرد.
×××××××××××××××××××××××××××××××××××××××××××××
بازگشت همه به سوی اوست:
[ مذهب]
رفته رفته داشتم درک میکردم که در پاسخهایی که دین به ما میدهد حکمت ژرف بشری حفظ شده است.
فقط در دین میتوان معنا و امکان زندگی را یافت.
رفته رفته به مؤمنانی از میان انسانهای فقیر و کم سواد نزدیک شدم.فهمیدم بسیار بسیار زیادند چنین افرادی که از همۀ آنچه برای من و سلیمان تنها خوشی زندگی است،محرومند و با این حال احساس خوشبختی فراوانی دارند.دیدم چنین افرادی که معنای زندگی را دریافته اند و میتوانند زندگی کنند و بمیرند،دو نفر و سه نفر و ده نفر نیستند،بلکه صدها و هزارها و میلیونها نفرند.همه آنان که از نظر خلق و خو،عقل و سواد و موقعیت اجتماعی بیاندازه متفاوتند،به یک شکل و کاملا تضاد با جهل من،معنای زندگی و مرگ را میشناسند.من حقیقتی را در یافتم که بعدها آن را در انجیل پیدا کردم:مردم به تاریکی بیش از روشنایی علاقه یافتند،زیرا کارهایشان شر بود.
×××××××××××××××××××××××××××××××××××××××××××××
مذهب آمد اما همچنان تالستوی تنها بود پس به چیز دیگری هم نیاز داشت:
[ خدا ]
در همان زمان اتفاقی برایم رخ داد.در تمام طول آن سال که تقریبا هر دقیقه از خودم میپرسیدم چرا با طناب و گلوله به زندگیام خاتمه ندهم ؟تمام این مدت در کنار آن جریانهای اندیشه و مشاهداتم که ذکرشان رفت،احساس آزارندهای قلبم را میفشرد.بر این احساس نمیتوانم نامی بگذارم جز خداجویی.گفتم که این خداجویی احساس بود و نه استدلال عقلی،زیرا از جریان اندیشههای من سرچشمه نمیگرفت بلکه از قلبم برمیخاست.این احساس ترس بود،احساس یتیم بودن،تنهایی در میان جهانی که سراسر بیگانه است،و امید به یاری کسی دیگر.میدانم مادری نطفۀ مرا در خود پرورده،از تخم در آورده،گرم کرده،غذا داده و دوست داشته است.حالا این مادر کجاست؟ اگر هم ترکم کردهاند،چه کسی ترک کرده؟ نمیتوانم کتمان کنم که کسی مرا با عشق به دنیا آورده است. این «کسی»کیست؟باز خدا.به یاد آوردم فقط زمانی زنده بودهام که به خدا ایمان داشتهام.به خودم گفتم:چه در گذشته و چه حالا،کافی است به یاد خدا باشم تا زنده باشم.
×××××××××××××××××××××××××××××××××××××××××××××
[حرف آخر:]
اینها تمام چیزهایی نبود که در این کتاب هایلایتر نارنجیام برایش خودش را لخت کرد...
به قول محسن نامجو:زیباترین حرف هارا برای آن کس خواهم گفت که صداقت وجودش را ارمغان من کند.
تالستوی در این کتاب شرمی نداشت که اعتراف کند و همین کار را هم انجام داد.پس این اعترافات تقدیم به مردم ساده،زحمت کش.با ایمان و نه ما «انگلها».
داستایفسکی و تالستوی هردو در کلاس کیتینگ یا همان رابین ویلیامز دوست داشتنی در انجمن شاعران مرده بودهاند،اما فقط تالستوی تحت تاثیر کیتینگ قرار میگیرد زمانی که شعری از والت ویتمن را میخواند: من نعره وحشیانهام را بر فراز بامهای جهان فریاد میزنم.
پس تالستوی این شاگرد ممتاز خستو شدن را با بیتربیتی شروع میکند...
[ خدا وجود ندارد]
مرا بنابر اصول کلیسای ارتدوکس غسل تعمید داده و تربیت کردهاند. در دوران کودکی و سنین نوجوانی همین مبانی را به من آموختند. اما هجده ساله که شدم و دو سالی در دانشگاه درس خواندم، دیگر به هر آن چه فرا گرفته بودم، ایمان نداشتم. خاطراتی خاص، این اندیشه را در ذهنم پدید آورده بود که تمامی باورهای مهم گذشته من و هر آنچه در باب ایمان و دین میاندیشیدم، جز اعتماد به سخنان تکراری «بزرگان» نبود. اما همین اعتماد هم بسی سست بود. یادم میآید یازده ساله بودم و روز یکشنبه بود، دانشآموزی دبیرستانی به نام ولادیمیر میلیوتین که اکنون مرده است، به دیدار ما آمد. میگفت برای رساندن خبر جدیدی که کشف خود او در دبیرستان بود، به نزد ما آمده است. کشف کرده بود که دیگر خدایی وجود ندارد و هرآنچه در این باره به ما یاد میدهند، جز فریبی بیش نیست...
×××××××××××××××××××××××××××××××××××××××××××
[مشهور شدم]
من در جنگ آدم میکشتم،کسانی را به دوئل فرا میخواندم تا به قتلشان برسانم،در قمار میباختم،از دسترس دهقانان تغذیه میکردم،آنان را مجازات میکردم،دنبال فساد میرفتم ،دروغ میگفتم.دروغ،دزدی،فسق و فجور از هر نوع،مستی،خشونت،قتل...جنایتی نبود که من مرتکبش نشده باشم و در تمام این مدت،از من تمجید میکردند و همسن و سالهایم مرا انسانی نسبتا با اخلاق میشمردند و هنوز هم میشمارند.از سر شهرت پرستی،جاه طلبی و غرور رو به نویسندگی آوردم.در نوشتههایم نیز همان کاری را میکردم که در زندگی انجام میدادم.برای آن که به پول و شهرت برسم.به من پول میدادند،از خوراک و مسکن عالی بهرمند بودم و از معاشران خوب خصوصا از معاشرت با زنان لذت میبردم؛مشهور بودم.
×××××××××××××××××××××××××××××××××××××××××××××
اما تمام کاخ شاهنشهی تالستوی با یک سؤال بر سرش خراب میشود :
[ خب،بعد چه؟ ]
با وجود آنکه در طول این پانزده سال نویسندگی را کاری مهمل میشمردم،باز به نوشتن ادامه دادم.طعم و وسوسه نویسندگی را چشیده بودم،وسوسه پاداش عظیم مادی و تشویق و هلهله بابت کاری ناچیز،و خودم را تسلیم آن کرده بودم.اما یک پرسش درونم بود و مرا درگیر خودش کرده بود و آن این بود:خب برای چه؟ خب،بعد چه؟.
خب باشد تو در ایالت سامارا ۶۰۰۰ دسیاتین زمین خواهی داشت و ۳۰۰ راس اسب.بعدش چه؟
به خودم میگفتم خب باشد تو از گوگول،پوشکین،شکسپیر،مولیر و...همۀ نویسندگان جهان هم مشهور تر خواهی شد،خب که چه؟
×××××××××××××××××××××××××××××××××××××××××××××
زندگی تالستوی متوقف میشود.به بی معنایی زندگی می��رسد.پس به سمت اسلحه میرود...
[ خودکشی ]
زندگی من به بن بست رسیده بود. می توانستم نفس بکشم، بخورم، بنوشم و بخوابم، و از انجام دادن چنین اموری نیز گریزی نداشتم، اما این همۀ زندگی ��بود، چرا که هیچ آرزو و تمنایی که برآوردنش بتواند در چشم عقلم خوش نماید، برای من وجود نداشت. پیشاپیش می دانستم که ارضا یا عدم ارضای هر تمنا و میلم، هیچ حاصلی نخواهد داشت. حتی اگر غول چراغ جادو هم می آمد و از من می خواست هر آرزویی دارم بکنم تا برآورده سازد، باز هم نمی دانستم چه چیزی از او بخواهم... حتی نمی توانستم آرزوی فهم حقیقت را به دل راه دهم، چرا که حدس می زدم حقیقت از چه قرار است. حقیقت این بود که زندگی بی معناست. من زندگی کرده و با این زندگی کردن، گام زنان به پرتگاهی رسیده بودم که در اعماق آن چیزی جز نابودی آشکار در برابرم خودنمایی نمی کرد. توقف کردن ناممکن بود، بازگشتن به گذشته محال بود، و محال بود بتوانم چشمهایم را ببندم و از دیدن چیزی جز رنج و مرگ واقعی ــ نابودی کامل ــ در پیشاروی خود پرهیز کنم.
در اینجا بود که من، مردی سالم و خوشبخت، احساس کردم دیگر تاب زندگی کردن ندارم: نیرویی مقاومت ناپذیر مرا بدان سو می کشاند که به نحوی خود را از شر زندگی خلاص کنم. نمی توانم بگویم میل کشتن خودم را در دل می پروردم. این نیرویی که مرا از زندگی دور می کرد، از هر میل و خواست صرفی نیرومندتر بود و سراسر وجودم را در چنبرۀ خود گرفته بود. نیرویی بود شبیه به نیروی تلاش و تقلایی که پیشتر برای زندگی کردن داشتم... نمی توانستم به هیچ یک از اعمالم یا کل زندگی ام معنایی عقلانی بخشم. تنها از این در شگفت بودم که توانسته ام تا کنون از فهم همین واقعیت دوری کنم... امروز یا فردا بیماری و مرگ به سراغ آنهایی که دوستشان دارم و خود من خواهد آمد... دیر یا زود، این شکل و شخص نازنین خاک خواهد گشت و خاکش غبار... دیر یا زود بر هر آنچه نوشته و انجام داده ام، غبار فراموشی خواهد نشست و خود من هم فراموش خواهم شد و هیچ اثری در هیچ کجا از من باقی نخواهد ماند... هیچ چیز باقی نخو��هد ماند جز گند تعفن و کرم ها... می شود مادامی که زندگی ما را سرمست می سازد زندگی کنیم؛ اما به محض اینکه دوباره سر عقل و هوش می آییم در می یابیم که این همه توهمی بیش نبوده است. توهمی احمقانه.
×××××××××××××××××××××××××××××××××××××××××××××
اما نمیتواند خودکشی کند. به دنبال معنای زندگی میگردد.سقراط را ورق میزند،شوپنهاور و سلیمان و بودا را.
[ نزد آنها چیزی نیست]
وضعیت من و شوپنهاور و سلیمان و... با وجود خردمندیمان احمقانه است،ما درک میکنیم که زندگی شر است و با این حال زندگی میکنیم.این آشکارا احمقانه است.زیرا اگر زندگی احمقانه است باید زندگی را نابود کرد.
×××××××××××××××××××××××××××××××××××××××××××××
بازگشت همه به سوی اوست:
[ مذهب]
رفته رفته داشتم درک میکردم که در پاسخهایی که دین به ما میدهد حکمت ژرف بشری حفظ شده است.
فقط در دین میتوان معنا و امکان زندگی را یافت.
رفته رفته به مؤمنانی از میان انسانهای فقیر و کم سواد نزدیک شدم.فهمیدم بسیار بسیار زیادند چنین افرادی که از همۀ آنچه برای من و سلیمان تنها خوشی زندگی است،محرومند و با این حال احساس خوشبختی فراوانی دارند.دیدم چنین افرادی که معنای زندگی را دریافته اند و میتوانند زندگی کنند و بمیرند،دو نفر و سه نفر و ده نفر نیستند،بلکه صدها و هزارها و میلیونها نفرند.همه آنان که از نظر خلق و خو،عقل و سواد و موقعیت اجتماعی بیاندازه متفاوتند،به یک شکل و کاملا تضاد با جهل من،معنای زندگی و مرگ را میشناسند.من حقیقتی را در یافتم که بعدها آن را در انجیل پیدا کردم:مردم به تاریکی بیش از روشنایی علاقه یافتند،زیرا کارهایشان شر بود.
×××××××××××××××××××××××××××××××××××××××××××××
مذهب آمد اما همچنان تالستوی تنها بود پس به چیز دیگری هم نیاز داشت:
[ خدا ]
در همان زمان اتفاقی برایم رخ داد.در تمام طول آن سال که تقریبا هر دقیقه از خودم میپرسیدم چرا با طناب و گلوله به زندگیام خاتمه ندهم ؟تمام این مدت در کنار آن جریانهای اندیشه و مشاهداتم که ذکرشان رفت،احساس آزارندهای قلبم را میفشرد.بر این احساس نمیتوانم نامی بگذارم جز خداجویی.گفتم که این خداجویی احساس بود و نه استدلال عقلی،زیرا از جریان اندیشههای من سرچشمه نمیگرفت بلکه از قلبم برمیخاست.این احساس ترس بود،احساس یتیم بودن،تنهایی در میان جهانی که سراسر بیگانه است،و امید به یاری کسی دیگر.میدانم مادری نطفۀ مرا در خود پرورده،از تخم در آورده،گرم کرده،غذا داده و دوست داشته است.حالا این مادر کجاست؟ اگر هم ترکم کردهاند،چه کسی ترک کرده؟ نمیتوانم کتمان کنم که کسی مرا با عشق به دنیا آورده است. این «کسی»کیست؟باز خدا.به یاد آوردم فقط زمانی زنده بودهام که به خدا ایمان داشتهام.به خودم گفتم:چه در گذشته و چه حالا،کافی است به یاد خدا باشم تا زنده باشم.
×××××××××××××××××××××××××××××××××××××××××××××
[حرف آخر:]
اینها تمام چیزهایی نبود که در این کتاب هایلایتر نارنجیام برایش خودش را لخت کرد...
به قول محسن نامجو:زیباترین حرف هارا برای آن کس خواهم گفت که صداقت وجودش را ارمغان من کند.
تالستوی در این کتاب شرمی نداشت که اعتراف کند و همین کار را هم انجام داد.پس این اعترافات تقدیم به مردم ساده،زحمت کش.با ایمان و نه ما «انگلها».
May 26, 2020
هي تلك الحيرة التي تصيب الإنسان في لحظة ما، في مرحلة عمرية معينة، وربما هي حيرة وُلد بها وكبرت معه وقد لا تموت إلا معه. كم مرة يستجوب فيها الإنسان نفسه فيما يتعلق بإيمانه وإلهه، عن مغزى حياته ومآله بعد الموت؟ الإجابة تختلف من شخص لآخر، البعض سيحيا كما جاء إلى الدنيا دون طرح أي أسئلة، والبعض سيبحث مرة ويجد إجابة تسكن إليها نفسه، وهناك من لا يكف عن طرح الأسئلة ولا يجد الإجابات التي تشفي غليله مثل ليو تولستوي.
في هذا الاعتراف الموجز، يتجرد تولستوي من كبرياءه وثقته ويحدثنا بكل صراحة عن عذابه الروحي. تبدأ المذكرات بأولى المحطات وهي إهمال التنمية الروحية بسبب الثقافة السائدة في المدن المتحضرة التي تعمد إلى تبخيس الروحانيات وتنصيفها كمضيعة للوقت في أحسن الحالات. قبل وصوله الخمسين يصاب الكاتب الروسي بفيروس الحيرة ويحاول علاج نفسه بالعلم والمنطق، فلا يزداد مرضه إلا سوءًا. وفي لحظة تنوير يشعر تولستوي بأن مشكلته تكمن في عدم اتّباعه للطريقة الصحيحة في البحث عن الحل. إذ انه لجأ إلى العلم لمعرفة الدين، وذلك لُب الخطأ من وجهة نظره.
لا تنتهي مشاكل الفيلسوف بعودته إلى حضن الدين بل ينتقل إلى مرحلة أخرى وهي نقد طرق تَمسك الناس بالدين وكذلك نقد المؤسسات الدينية والقائمين عليها. هنا يواجه عواصف فكرية توشك أن تعيده إلى المربع الأول. البعض يتمسك بقشور الدين ويترك لبّه، الكنيسة تدعو لعزّ القيصر أكثر مما تدعو لسعادة الفقراء، كما أن هناك طوائفًا متعددة كل منها يكره الآخر وينبذه باسم الرب الذي يؤمنون به جميعًا.
في جميع المحطات هناك طيف لا ينفك عن الظهور لتولستوي وهو الانتحار كوسيلة خروج سريعة من دنياه الخاوية. في كل مرة يتراءى له ذلك طيف كان يجد وتدًا يشدّه إلى هذه الحياة ويدعوه إلى المزيد من التأمل والتساؤل. وينتهي الكتاب قبل أن يُشفى المؤلف من حيرته ويشفي القارئ الذي قد يلمس بعض من الأعراض التي يعاني منها تولستوي في نفسه. هناك وعد بكتاب آخر ولعله في الجواب الشافي، لكنني لا أعتقد ذلك فقد لمست حساسية روح تولستوي ونفسه المتشككة في هذا النص.
الكتاب موجز وكم تمنيت لو أنه أضاف بعض التفاصيل في محطاتٍ معينة وشاركنا بالمزيد من نتائج أبحاثه. وعلى العكس من ذلك وجدت أن النص عانى من بعض التكرار والتوكيد على نقاط طرحت بوضوح لا يتطلب المزيد من التفسير. أخيرًا أعجبتني صراحته المفرطة وحديثه عن نفسه بكل تواضع، بل أنه قام بتحقير نفسه في عدة مواضع.
السؤال الذي يطرح نفسه في النهاية، ترى أيهما أسعد: الشخص الذي يعيش بقناعة ثابتة دون الحاجة إلى الشك والبحث والتقصي، أم ذلك الذي لا يهدأ له بال حتى يميز الصواب من الخطأ؟ هذا مايفترض أن تعرفه أنت- عزيزي القارئ- بالرجوع إلى نفسك.
في هذا الاعتراف الموجز، يتجرد تولستوي من كبرياءه وثقته ويحدثنا بكل صراحة عن عذابه الروحي. تبدأ المذكرات بأولى المحطات وهي إهمال التنمية الروحية بسبب الثقافة السائدة في المدن المتحضرة التي تعمد إلى تبخيس الروحانيات وتنصيفها كمضيعة للوقت في أحسن الحالات. قبل وصوله الخمسين يصاب الكاتب الروسي بفيروس الحيرة ويحاول علاج نفسه بالعلم والمنطق، فلا يزداد مرضه إلا سوءًا. وفي لحظة تنوير يشعر تولستوي بأن مشكلته تكمن في عدم اتّباعه للطريقة الصحيحة في البحث عن الحل. إذ انه لجأ إلى العلم لمعرفة الدين، وذلك لُب الخطأ من وجهة نظره.
لا تنتهي مشاكل الفيلسوف بعودته إلى حضن الدين بل ينتقل إلى مرحلة أخرى وهي نقد طرق تَمسك الناس بالدين وكذلك نقد المؤسسات الدينية والقائمين عليها. هنا يواجه عواصف فكرية توشك أن تعيده إلى المربع الأول. البعض يتمسك بقشور الدين ويترك لبّه، الكنيسة تدعو لعزّ القيصر أكثر مما تدعو لسعادة الفقراء، كما أن هناك طوائفًا متعددة كل منها يكره الآخر وينبذه باسم الرب الذي يؤمنون به جميعًا.
في جميع المحطات هناك طيف لا ينفك عن الظهور لتولستوي وهو الانتحار كوسيلة خروج سريعة من دنياه الخاوية. في كل مرة يتراءى له ذلك طيف كان يجد وتدًا يشدّه إلى هذه الحياة ويدعوه إلى المزيد من التأمل والتساؤل. وينتهي الكتاب قبل أن يُشفى المؤلف من حيرته ويشفي القارئ الذي قد يلمس بعض من الأعراض التي يعاني منها تولستوي في نفسه. هناك وعد بكتاب آخر ولعله في الجواب الشافي، لكنني لا أعتقد ذلك فقد لمست حساسية روح تولستوي ونفسه المتشككة في هذا النص.
الكتاب موجز وكم تمنيت لو أنه أضاف بعض التفاصيل في محطاتٍ معينة وشاركنا بالمزيد من نتائج أبحاثه. وعلى العكس من ذلك وجدت أن النص عانى من بعض التكرار والتوكيد على نقاط طرحت بوضوح لا يتطلب المزيد من التفسير. أخيرًا أعجبتني صراحته المفرطة وحديثه عن نفسه بكل تواضع، بل أنه قام بتحقير نفسه في عدة مواضع.
السؤال الذي يطرح نفسه في النهاية، ترى أيهما أسعد: الشخص الذي يعيش بقناعة ثابتة دون الحاجة إلى الشك والبحث والتقصي، أم ذلك الذي لا يهدأ له بال حتى يميز الصواب من الخطأ؟ هذا مايفترض أن تعرفه أنت- عزيزي القارئ- بالرجوع إلى نفسك.
April 18, 2021
چیزی ندارم بگویم در برابر عظمت روحی که میتواند سفر سهمگین جستجوی معنای زندگی را این گونه سرسختانه بپیماید
خواندنش خیلی لذت بخش بود در این دو شب
البته کتاب در واقع نیمه تمام است و من تشنه بودم نتیجه جستجوی تولستوی برای جدا کردن حقایق از دروغ های مسیحیت را بخوانم و خودش در آخرین سطرها قبل از این که خواب عجیبش را تعریف کند وعده نوشتن نتایج این پژوهش را میدهد اما نمیدانم آنها را جایی نوشته یا نه
او صادقانه از اعتراف به بی معنایی مطلق زندگی شروع میکند و اعتراف چهار انسان بزرگ پیش از خودش را شاهد می آورد: سلیمان، بودا، سقراط و شوپنهاور
جدال لحظه به لحظه درونی خودش برای خودکشی نکردن را روایت میکند و بالاخره فرار از جهان اشرافیت و روشنفکری به جهان فرودستان که زندگی را به تمامی زندگی میکنند و معنای آن را تولید و درک میکنند
اینجا هم متوقف نمیشود و اگرچه به دینداری عوامانه روی می آورد اما نمیتواند با عقاید کلیسا (که یک بار قبلا در جوانی آن را کاملا مردود دانسته) کنار بیاید و همان جستجویی را آغاز میکند که گفتم و متاسفانه در این کتاب روایت نشده
به هر حال خواندنش را به همه توصیه میکنم. واقعا عالی بود
خواندنش خیلی لذت بخش بود در این دو شب
البته کتاب در واقع نیمه تمام است و من تشنه بودم نتیجه جستجوی تولستوی برای جدا کردن حقایق از دروغ های مسیحیت را بخوانم و خودش در آخرین سطرها قبل از این که خواب عجیبش را تعریف کند وعده نوشتن نتایج این پژوهش را میدهد اما نمیدانم آنها را جایی نوشته یا نه
او صادقانه از اعتراف به بی معنایی مطلق زندگی شروع میکند و اعتراف چهار انسان بزرگ پیش از خودش را شاهد می آورد: سلیمان، بودا، سقراط و شوپنهاور
جدال لحظه به لحظه درونی خودش برای خودکشی نکردن را روایت میکند و بالاخره فرار از جهان اشرافیت و روشنفکری به جهان فرودستان که زندگی را به تمامی زندگی میکنند و معنای آن را تولید و درک میکنند
اینجا هم متوقف نمیشود و اگرچه به دینداری عوامانه روی می آورد اما نمیتواند با عقاید کلیسا (که یک بار قبلا در جوانی آن را کاملا مردود دانسته) کنار بیاید و همان جستجویی را آغاز میکند که گفتم و متاسفانه در این کتاب روایت نشده
به هر حال خواندنش را به همه توصیه میکنم. واقعا عالی بود
March 28, 2019
اونقدر خوبه که نتونستم صبر کنم تموم شه تا در موردش بنویسم، و البته اصلا دوست هم ندارم بخونمش تا تموم شه :). چیزی که می نویسم برداشت من از این کتابه. مینویسم تا یادم نره جواب این یکی متفکر رو به پرسش معنای زندگی
بعدنوشت: تموم شد، و آخرش واقعا ناامیدکننده بود. ریویو رو کامل کردم.
کتاب دقیقا یه اعترافنامهست، یه خودزندگینامه در مورد مسیری که تولستوی طی میکنه تا معنای زندگی رو پیدا کنه و تغییر نظرش با گذشت زمان. تا اینجا که من خوندم، میگه تا قبل از دوران جوانی، کورکورانه و با اعتماد به خانواده و سنت پیرو مذهب بوده و خدا و دین. بعد از اون اعتقادش رو از دست میده، و تمام جوانی رو تا میانسالی به این ایمان داره که معنای زندگی توی این خلاصه شده که باید به سمت جلو حرکت کنیم و پیشرفت کنیم، سعی کنیم هی زندگی خودمون و خانوادهمون بهتر بشه و رفاه بیشتر داشته باشیم، همه چیز رو به تکامله و جهان رو به تکامله و بر همین اساس، این دوره از زندگیش پربار و پرثمره. در ۵۰ سالگی، درست زمانی که از همه نظر توی زندگیش روی اوجه، و دیگه شاید قراره بیفته توی سرازیری، براش واضح میشه که توی چه توهمی بوده، و این معنایی که برای زندگیش ترسیم کرده صرفا معنای اون دوره از زندگیش بوده.
بعد، تقریبا متوقف میشه زندگیش. میگه که از فکر بیمعنایی زندگی، نمیتونستم دیگه زندگی کنم. میگه باید طنابی که توی اتاقم بود رو قایم میکردم تا وقتی میرم لباس عوض کنم یهو خودمو نکشم. دنبال پاسخ سوالش میره سراغ علوم طبیعی و تجربی. میبینه که جوابی که میگیره قانعکننده نیست. علم بهش میگه که انسان از برخورد تصادفی یه سری ذرات به وجود اومده و بعد هم از بین میره و تمام. به قول خودش، پاسخهای علم هر چی از زندگی واقعی دورتر میشن و از زندگی روزمره دورتر میشن و از این سوال بزرگ که معنای زندگی من چیست دورتر میشن، دقیقترن. اما توی این
حیطه، جوابهای مبهمی میگیره. میره سراغ علوم انتزاعی. اخلاق و فلسفه و انسانشناسی و اینها. اونجا میبینه هر چه هست، پاسخ سوال چگونه زندگی کنیمه، و نه اینکه چرا. میگه شرافتمندانهترین ج��ابی که میگیرم اینه که زندگی معنایی نداره، و پاسخ اینکه چرا هستیم اینه که چون هستیم.
از علم میبره. میگه تصمیم گرفتم پاسخ سوالم رو از نگاه کردن به زندگی آدمهای همسطح خودم پیدا کنم. میب��نه که آدمها چهار دستهن. دستهی اول آدمهایی که توی بیخبری هستن، یعنی اصلا به معنای زندگی فکر نمیکنن. واضحه که از اینها نمیتونه کمک بگیره. دستهی دوم آدمهایین که معنای زندگی رو در لذتجویی میبینن. آدمهایی که با علم به اینکه آیندهای نیست، فعلا از نعمتهایی که هست میخوان استفاده کنن. با روش اینها هم نمیتونه زندگی میکنه. میگه با علم به وجود حتمی اژدهای مرگ در انتهای مسیر، دیگه نمیتونستم از نعمتهای زندگی لذت ببرم. دستهی سوم کسانی هستند که میدونند زندگی بیمعناست و یه شوخی احمقانهست، میدونن که مردن بهتر از زنده بودنه، و خودشون رو خلاص میکنن. میگه منم میخواستم به همین شیوه عمل کنم. دستهی چهارم، آدمهایین که در موضع ضعفن. میدونن زندگی بیمعناست ولی کاری از دستشون برنمیاد و صرفا بهش ادامه میدن. قدرت خودکشی ندارن. میگه که خودش در این گروه قرار داشته.
میگه که دلیل اینکه خودم رو نکشتم، اینه که هنوز یه امیدی داشتم. به نظرم یه جایی از قضیه میلنگید. میگه فکر میکردم مگه میشه در کل طول تاریخ فقط من و شوپنهاور فهمیده باشیم زندگی بیمعناست و نبودن بهتر از بودنه؟ از اون طرف اگه واقعا اینطوره، اینقدر واضحه، چهطور آدمها، این همه از آدمها، زندگی رو متوقف نکردن؟ چهطور این همه آدم زندگی کردن و هنوز هم میکنن؟ میگه اینی که من هستم، این انسان، حاصل زندگی کردن آدمهاییه که در گذشته قبل از من بودن، زبان رو ایجاد کردن، این همه چیز برای آیندگان گذاشتن، حالا من با استفاده از همون ابزاری که اونا با زندگی کردنشون در اختیارم گذاشتن، اومدم بهشون میگم زندگیشون معنایی نداشته. میگه اینجاست که فهمیدم یه جای کار میلنگه.
از اینجا به بعد دیگه کتاب برای من افتاد توی سرازیری. چیزی که بهش ختم شد حقیقتا ناامیدکننده بود برای من. ادامه میدم: بعد از اینکه از آدمهای همسطح خودش ناامید میشه، میره سراغ عامهی مردم. آدمهای فقیر و سادهای که درگیر بدبختیهای خودشون هستن، اما به نظر نمیاد با معنای زندگی مشکلی داشته باشن. نگاهشون میکنه و میبینه بدون استثنا، چه حالا و چه حتی در طول تاریخ، چیزی که به زندگیشون معنا داده مذهب بوده و هست، و به طور خاص وجود خدا.
تولستوی میگه که با عقل خدا رو نمیتونسته بپذیره. میگه که دانش عقلیش خدا رو نفی میکنه. اما نمیتونه منکر این بشه که وقتی تصور میکنه خدا هست، زندگیش معنا پیدا میکنه و وقتی به نبودش میاندیشه از زندگی بریده میشه. یه تحول درش اتفاق میافته، میپذیره که با دانش عقلی جوابش رو پیدا نمیکنه و به دانش قلبیش رجوع میکنه. قبول داره که مذهب در حالت فعلیش (منظورش اینجا مسیحیت ارتودکسه) به قدری با خرافات قاطی شده که واقعا نمیتونه قبولش کنه. تصمیم میگیره که پالایشش کنه، و جاهاییش که مزخرفه رو کنار بذاره.
در نهایت، جوابی که به پرسش معنای زندگی میده، وجود خداست، که با عقل نمیشه بهش رسید و ایمان قلبی میطلبه.:
بعدنوشت: تموم شد، و آخرش واقعا ناامیدکننده بود. ریویو رو کامل کردم.
کتاب دقیقا یه اعترافنامهست، یه خودزندگینامه در مورد مسیری که تولستوی طی میکنه تا معنای زندگی رو پیدا کنه و تغییر نظرش با گذشت زمان. تا اینجا که من خوندم، میگه تا قبل از دوران جوانی، کورکورانه و با اعتماد به خانواده و سنت پیرو مذهب بوده و خدا و دین. بعد از اون اعتقادش رو از دست میده، و تمام جوانی رو تا میانسالی به این ایمان داره که معنای زندگی توی این خلاصه شده که باید به سمت جلو حرکت کنیم و پیشرفت کنیم، سعی کنیم هی زندگی خودمون و خانوادهمون بهتر بشه و رفاه بیشتر داشته باشیم، همه چیز رو به تکامله و جهان رو به تکامله و بر همین اساس، این دوره از زندگیش پربار و پرثمره. در ۵۰ سالگی، درست زمانی که از همه نظر توی زندگیش روی اوجه، و دیگه شاید قراره بیفته توی سرازیری، براش واضح میشه که توی چه توهمی بوده، و این معنایی که برای زندگیش ترسیم کرده صرفا معنای اون دوره از زندگیش بوده.
بعد، تقریبا متوقف میشه زندگیش. میگه که از فکر بیمعنایی زندگی، نمیتونستم دیگه زندگی کنم. میگه باید طنابی که توی اتاقم بود رو قایم میکردم تا وقتی میرم لباس عوض کنم یهو خودمو نکشم. دنبال پاسخ سوالش میره سراغ علوم طبیعی و تجربی. میبینه که جوابی که میگیره قانعکننده نیست. علم بهش میگه که انسان از برخورد تصادفی یه سری ذرات به وجود اومده و بعد هم از بین میره و تمام. به قول خودش، پاسخهای علم هر چی از زندگی واقعی دورتر میشن و از زندگی روزمره دورتر میشن و از این سوال بزرگ که معنای زندگی من چیست دورتر میشن، دقیقترن. اما توی این
حیطه، جوابهای مبهمی میگیره. میره سراغ علوم انتزاعی. اخلاق و فلسفه و انسانشناسی و اینها. اونجا میبینه هر چه هست، پاسخ سوال چگونه زندگی کنیمه، و نه اینکه چرا. میگه شرافتمندانهترین ج��ابی که میگیرم اینه که زندگی معنایی نداره، و پاسخ اینکه چرا هستیم اینه که چون هستیم.
از علم میبره. میگه تصمیم گرفتم پاسخ سوالم رو از نگاه کردن به زندگی آدمهای همسطح خودم پیدا کنم. میب��نه که آدمها چهار دستهن. دستهی اول آدمهایی که توی بیخبری هستن، یعنی اصلا به معنای زندگی فکر نمیکنن. واضحه که از اینها نمیتونه کمک بگیره. دستهی دوم آدمهایین که معنای زندگی رو در لذتجویی میبینن. آدمهایی که با علم به اینکه آیندهای نیست، فعلا از نعمتهایی که هست میخوان استفاده کنن. با روش اینها هم نمیتونه زندگی میکنه. میگه با علم به وجود حتمی اژدهای مرگ در انتهای مسیر، دیگه نمیتونستم از نعمتهای زندگی لذت ببرم. دستهی سوم کسانی هستند که میدونند زندگی بیمعناست و یه شوخی احمقانهست، میدونن که مردن بهتر از زنده بودنه، و خودشون رو خلاص میکنن. میگه منم میخواستم به همین شیوه عمل کنم. دستهی چهارم، آدمهایین که در موضع ضعفن. میدونن زندگی بیمعناست ولی کاری از دستشون برنمیاد و صرفا بهش ادامه میدن. قدرت خودکشی ندارن. میگه که خودش در این گروه قرار داشته.
میگه که دلیل اینکه خودم رو نکشتم، اینه که هنوز یه امیدی داشتم. به نظرم یه جایی از قضیه میلنگید. میگه فکر میکردم مگه میشه در کل طول تاریخ فقط من و شوپنهاور فهمیده باشیم زندگی بیمعناست و نبودن بهتر از بودنه؟ از اون طرف اگه واقعا اینطوره، اینقدر واضحه، چهطور آدمها، این همه از آدمها، زندگی رو متوقف نکردن؟ چهطور این همه آدم زندگی کردن و هنوز هم میکنن؟ میگه اینی که من هستم، این انسان، حاصل زندگی کردن آدمهاییه که در گذشته قبل از من بودن، زبان رو ایجاد کردن، این همه چیز برای آیندگان گذاشتن، حالا من با استفاده از همون ابزاری که اونا با زندگی کردنشون در اختیارم گذاشتن، اومدم بهشون میگم زندگیشون معنایی نداشته. میگه اینجاست که فهمیدم یه جای کار میلنگه.
از اینجا به بعد دیگه کتاب برای من افتاد توی سرازیری. چیزی که بهش ختم شد حقیقتا ناامیدکننده بود برای من. ادامه میدم: بعد از اینکه از آدمهای همسطح خودش ناامید میشه، میره سراغ عامهی مردم. آدمهای فقیر و سادهای که درگیر بدبختیهای خودشون هستن، اما به نظر نمیاد با معنای زندگی مشکلی داشته باشن. نگاهشون میکنه و میبینه بدون استثنا، چه حالا و چه حتی در طول تاریخ، چیزی که به زندگیشون معنا داده مذهب بوده و هست، و به طور خاص وجود خدا.
تولستوی میگه که با عقل خدا رو نمیتونسته بپذیره. میگه که دانش عقلیش خدا رو نفی میکنه. اما نمیتونه منکر این بشه که وقتی تصور میکنه خدا هست، زندگیش معنا پیدا میکنه و وقتی به نبودش میاندیشه از زندگی بریده میشه. یه تحول درش اتفاق میافته، میپذیره که با دانش عقلی جوابش رو پیدا نمیکنه و به دانش قلبیش رجوع میکنه. قبول داره که مذهب در حالت فعلیش (منظورش اینجا مسیحیت ارتودکسه) به قدری با خرافات قاطی شده که واقعا نمیتونه قبولش کنه. تصمیم میگیره که پالایشش کنه، و جاهاییش که مزخرفه رو کنار بذاره.
در نهایت، جوابی که به پرسش معنای زندگی میده، وجود خداست، که با عقل نمیشه بهش رسید و ایمان قلبی میطلبه.:
هر انسانی به ارادهی خداوند در این جهان پدیدار شده است. خداوند انسان را به گونهای آفریده است که هر انسانی میتواند روحش را نابود کند یا آن را برهاند. وظیفه ی انسان در زندگی رهایی روح خودش است. برای رهاندن روح باید خداگونه زیست، و برای خداگونه زیستن باید از همهی لذتهای زندگی دست شست، زحمت کشید، سر فرود آورد، تحمل کرد و بخشنده بود.
June 28, 2020
کتابی بسیار خواندنی برای دنبال کردن مسیر تفکر یک اندیشمند در جستجوی معنا، و دست یابی به پاسخ پرسش هایی اساسی در زندگی با نگاه به واقعیت های زندگی و مردم عادی. به همراه ترجمه ای روان از دکتر گلکار
*********************************
بریده هایی از کتاب
*********************************
بریده هایی از کتاب
January 6, 2016
آنکه عمری در پی او می دویدم کو به کو
ناگهان اش یافتــــم با دل نشسته رو به رو
چند سالی هست که به شدت به مساله معنای زندگی، چرایی و چگونگیِ زندگی، مرگ، جاودانگی و ... می اندیشم. نه لزوما با مطالعه و تخصصی و تحلیلی که گاه در سکوت هم که نشسته ام –به تعبیر امیرخانی- نیمکره های سنت و مدرنیته ی مغزم خودکار مناظره ای ترتیب می دهند و شروع به بحث و جدل می کنند و من تنها ناظرم...مساله اما اینجاست که بین همه کسانی که به نوعی با ایشان معاشرت دارم –مجازی و حقیقی-، تعداد کسانی که حرف ام را درک می کنند و با من همدل و همزبان اند، از تعداد انگشتان یک دست هم بعضا کم ترند... نه اینکه لزوما من حرف خارق العاده ای میزنم، نه اینکه لزوما و احتمالا من چیزی میفهمم که دیگران نمی فهمند ، اما من چیزهایی رو درک میکنم – در باب پاسخ این پرسش که برای چه زندگی می کنم؟ چگونه باید زندگی کنم؟ آدمی که به هیچ بند است و مرگ سایه به سایه ی او می آید وهر آن ممکن است که دیگر نباشد چطور آرامش می یابد؟ اصلا در یک کلام و به زبان خودمانی برای چه و خب بعدش چی؟- که دیگران شاید همدلی ای با آن ندارند و اگر هم دارند به شکلی خود رو به تجاهل می زنند و از زندگی سرمست اند که برای من شگفت انگیز است...اصولا سوال اینجاست : چرا زندگی من با اندیشیدن به مساله معنای زندگی ومرگ متوقف شده،چرا مثل دیگران نمی توانم زندگی کنم، کار کنم، خانواده تشکیل دهم، بچه دار شوم، بگویم، بخندم و ... و همه این ها البته فارغ از وحشتِ نبودِ معنایی در زندگی ، فارغ از وحشت مرگی که دم به دم نزدیک تر می شود و این در حالی ست که میلیاردها انسان روی این کره ی خاکی از همین روند معمولی زندگی سرمست اند. آیا آنها به مرگ نمی اندیشند، آیا معنای زندگی برای آنها ارزش و جایگاهی ندارد؟ آیا آنها آن کوزه را آن گونه که من و خیام می بینیم نمی بینند، که:
این کوزه چو من عاشق زاری بودست ............. در بند سر زلف نــــــــــــگاری بودست
این دسته که بر گـــــــردن او می بینی ............. دستی است که بر گردن یاری بوده ست
اصلا معنای زندگی از نگاه آنها چگونه است؟آیا وقتی معنایی برای کشف در زندگی وجود ندارد، باید دست به جعل آن زد؟
در کتاب اعتراف، تولستوی داستانی را نقل می کند از یک افسانه ی شرقی که چنین است:
این داستان همیشه و همه ی انسان هاست، شب و روز –دو موش- ساقه ی عمرمان را می خورند، اژدهای تاریکی و مرگ هر دم در انتظار سقوط ماست و ما تنها به چند قطره عسل روی بوته دلخوشیم...
بیت ابتدای نوشته از آن روست که احساس میکنم ، همدلی نه از معاشران زنده که از میان مردگان و در لابلای کتابی به نام اعتراف یافته ام...کسی که همان حرف هایی که سالها دانسته و ندانسته در ذهن و ضمیرم بوده است را از اعماق به سطح آورده و صورت بندی کرده است...با صداقت ، بدون خودسانسوری،بدون ملاحظات بی هوده!
من هم با تولستوی هم دردم آنجا که میگوید:
یا آنجا که می گوید:
من هم مثل تولستوی ، به این نتیجه رسیده ام که علم به تنهایی راهگشای مساله معما و معنای زندگی نیست و به تعبیر تولستوی هر چه بیشتر از این هدف –تبیین معنای زندگی- دور می شوند و انتزاعی تر –همچون علوم تجربی- روشن تر ، اما وقتی به مساله نزدیک تر میشوند مبهم تراند و ناتوان تر در ارائه پاسخی.
به نظر من هم ، همه چیز عقل نیست ، برای من چیزهایی وجود دارد که عقلانی نیستند اما برایم به اندازه گزارهای استنتاجی عقل حجت اند، البته غیرعقلانی نه به معنای منفی که صرفا به معنای آنکه در حوزه مباحث عقلی و با ابزارات آن قابل صورت بندی نیستند...برخی گزاره های دینی از این دسته اند، آنها که اتفاقا بیشتر از گزاره های علمی، -به تعبیر تولستوی- زندگی آفرینند.
علی ای حال به عادت این چند سال بازهم میخواهم به این مساله بپردازم اما این بار کمی جدی تر. از برکات سال پیش ، آشنایی با جناب امام محمد غزالی بود. حکایت سرگشتگی اش آن هم در اوج شهرت و مرتبت علمی برام بشدت جذاب بود ، این که او هم در اوج جامعیت و بزرگی مرتبه علمی در 38 سالگی و بعد از یک عمر به قول خودش غوّاصی در دریای علوم دین، به همین پرسش رسید که : خب، بعد چی؟ آن همه شهرت ، جاه و مقام و دانش و شان مرجعیتی که می خواستی را به دست آوردی اما این ها به چه کار می آیند. شرح شیرین این داستان در کتاب "المنقذ من الضلال" به خامه ی خود او قلمی شده است. از طرفی چند روز پیش در پی جستجویی مرتبط به سخنی از جناب مصطفی ملکیان در همایش علمی امام محمد غزالی رسیدم که گفته بود : کتاب المنقذ غزالی را با اعترافات آگوستین قدیس، تأملات دکارت، اندیشه های پاسکال، اعترافات ژان ژاک رسو، اعترافات من تولستوی و گزارش به خاک یونان نیکوس کازانتزاکیس که شباهت خانوادگی با این کتاب غزالی دارند مقایسه کردهام.
لذا این کتاب ها را هم به برنامه می افزایم تا خدا چه بخواهد...
ناگهان اش یافتــــم با دل نشسته رو به رو
چند سالی هست که به شدت به مساله معنای زندگی، چرایی و چگونگیِ زندگی، مرگ، جاودانگی و ... می اندیشم. نه لزوما با مطالعه و تخصصی و تحلیلی که گاه در سکوت هم که نشسته ام –به تعبیر امیرخانی- نیمکره های سنت و مدرنیته ی مغزم خودکار مناظره ای ترتیب می دهند و شروع به بحث و جدل می کنند و من تنها ناظرم...مساله اما اینجاست که بین همه کسانی که به نوعی با ایشان معاشرت دارم –مجازی و حقیقی-، تعداد کسانی که حرف ام را درک می کنند و با من همدل و همزبان اند، از تعداد انگشتان یک دست هم بعضا کم ترند... نه اینکه لزوما من حرف خارق العاده ای میزنم، نه اینکه لزوما و احتمالا من چیزی میفهمم که دیگران نمی فهمند ، اما من چیزهایی رو درک میکنم – در باب پاسخ این پرسش که برای چه زندگی می کنم؟ چگونه باید زندگی کنم؟ آدمی که به هیچ بند است و مرگ سایه به سایه ی او می آید وهر آن ممکن است که دیگر نباشد چطور آرامش می یابد؟ اصلا در یک کلام و به زبان خودمانی برای چه و خب بعدش چی؟- که دیگران شاید همدلی ای با آن ندارند و اگر هم دارند به شکلی خود رو به تجاهل می زنند و از زندگی سرمست اند که برای من شگفت انگیز است...اصولا سوال اینجاست : چرا زندگی من با اندیشیدن به مساله معنای زندگی ومرگ متوقف شده،چرا مثل دیگران نمی توانم زندگی کنم، کار کنم، خانواده تشکیل دهم، بچه دار شوم، بگویم، بخندم و ... و همه این ها البته فارغ از وحشتِ نبودِ معنایی در زندگی ، فارغ از وحشت مرگی که دم به دم نزدیک تر می شود و این در حالی ست که میلیاردها انسان روی این کره ی خاکی از همین روند معمولی زندگی سرمست اند. آیا آنها به مرگ نمی اندیشند، آیا معنای زندگی برای آنها ارزش و جایگاهی ندارد؟ آیا آنها آن کوزه را آن گونه که من و خیام می بینیم نمی بینند، که:
این کوزه چو من عاشق زاری بودست ............. در بند سر زلف نــــــــــــگاری بودست
این دسته که بر گـــــــردن او می بینی ............. دستی است که بر گردن یاری بوده ست
اصلا معنای زندگی از نگاه آنها چگونه است؟آیا وقتی معنایی برای کشف در زندگی وجود ندارد، باید دست به جعل آن زد؟
در کتاب اعتراف، تولستوی داستانی را نقل می کند از یک افسانه ی شرقی که چنین است:
مسافری در دشت به درنده ی خشمگینی برمی خورد. برای فرار از این درنده به درون چاه بی آبی می پرد.ولی در ته چاه اژدهایی می بیند که دهانش را برای بلعیدن او گشوده است.مسافر نگون بخت از ترس آنکه طعمه ی درنده ی خشمگین شود جرات بیرون آمدن از چاه را ندارد و از ترس آنکه طعمه ی اژدها شود جرات ندارد به انتهای چاه بپرد.پس به شاخه های گیاهی وحشی که در شکاف چاه روییده دست می اندازد و به آن آویزان می شود. دست هایش رفته رفته ضعیف می شود و احساس می کند به زودی تسلیم مرگی خواهد شد که از دو سو در انتظار اوست.ولی همچنان خودش را نگه می دارد و در همان حال که خودش را نگه داشته به دوروبرش نگاهی می اندازد و می بیند دو موش،یکی سیاه و یکی سفید، با سرعت یکسان دور ساقه ی بوته ای که او به آن آویزان است میگردند و آن را می جوند.بوته خیلی زود خود به خود کنده می شود و او به درون دهان اژدها سقوط می کند.مسافر اینها را می بیند و می داند که به طور حتم از بین خواهد رفت ولی در همان حال که آویزان است دوروبرش را میگردد و روی برگ های بوته قطرات عسل می بیند، زبانش را به آنها می رساند و آنها را می لیسد
این داستان همیشه و همه ی انسان هاست، شب و روز –دو موش- ساقه ی عمرمان را می خورند، اژدهای تاریکی و مرگ هر دم در انتظار سقوط ماست و ما تنها به چند قطره عسل روی بوته دلخوشیم...
بیت ابتدای نوشته از آن روست که احساس میکنم ، همدلی نه از معاشران زنده که از میان مردگان و در لابلای کتابی به نام اعتراف یافته ام...کسی که همان حرف هایی که سالها دانسته و ندانسته در ذهن و ضمیرم بوده است را از اعماق به سطح آورده و صورت بندی کرده است...با صداقت ، بدون خودسانسوری،بدون ملاحظات بی هوده!
من هم با تولستوی هم دردم آنجا که میگوید:
حرف همان آدم هایی را می زنم که سوار بر قایقی در تلاطم باد و امواج گرفتار شده اند و به جای پاسخ دادن به یگانه پرسش اصلی یعنی "به کجا چنگ بزنم؟" ، می گویند " داریم به کجا کشیده می شویم؟!"
یا آنجا که می گوید:
به همین گونه روزگار می گذراندم ، ولی 5 سالی بود که رفته رفته چیز عجیبی برایم اتفاق می افتاد: نخست دقایقی سردرگم می شدم ، زندگی ام متوقف می شد انگاه نمی دانستم چگونه باید زندگی کنم و چه باید بکنم، خودم را گم می کردم و درمانده می شدم. ولی این حالت می گذشت و من زندگی را به شیوه ی پیشین ادامه می دادم. سپس این دقایق سردرگمی پیوسته بیشتر و بیشتر اتفاق می افتاد و درست به همان شکل . این توقف های زندگی همواره به شکل پرسش های یکسانی بروز می یافت: برای چه؟ خوب، بعد چه؟
ابتدا به نظرم می رسید این پرسش ها بی مورد و بی جاست.به نظرم می رسید اینها همه واضح و روشن است و اگر زمانی هم بخواهم به پاسخ آنها بپردازم این کار زحمتی در بر نخواهد داشت... ولی پرسش ها پیوسته بیشتر و بیشتر تکرار می شدند ، نیاز به پاسخ با سماجت بیشتر و بیشتری خودنمایی میکرد و این پرسشهای بدون پاسخ چون نقطه هایی که روی یک محل ثابت فرو بیفتند، به لکه ای سیاه تبدیل می شدند. همان اتفاقی برایم افتاد که برای هر فرد مبتلا به بیماری کشنده درونی رخ می دهد.ابتدا نشانه های کوچکی از ناخوشی پدیدار می شود که بیمار به آنها توجهی نمی کند.سپس این نشانه ها بیشتر و بیشتر تکرار می شوند و به صورت درد و رنجی بی وقفه در می آیند . رنج افزایش می یابد و پیش از آنکه بیمار به خود آید ،در می یابد که آنچه آن را ناخوشی می پنداشت همان چیزی است که برایش در دنیا از همه چیز مهمتر است، یعنی مرگ
من هم مثل تولستوی ، به این نتیجه رسیده ام که علم به تنهایی راهگشای مساله معما و معنای زندگی نیست و به تعبیر تولستوی هر چه بیشتر از این هدف –تبیین معنای زندگی- دور می شوند و انتزاعی تر –همچون علوم تجربی- روشن تر ، اما وقتی به مساله نزدیک تر میشوند مبهم تراند و ناتوان تر در ارائه پاسخی.
به نظر من هم ، همه چیز عقل نیست ، برای من چیزهایی وجود دارد که عقلانی نیستند اما برایم به اندازه گزارهای استنتاجی عقل حجت اند، البته غیرعقلانی نه به معنای منفی که صرفا به معنای آنکه در حوزه مباحث عقلی و با ابزارات آن قابل صورت بندی نیستند...برخی گزاره های دینی از این دسته اند، آنها که اتفاقا بیشتر از گزاره های علمی، -به تعبیر تولستوی- زندگی آفرینند.
علی ای حال به عادت این چند سال بازهم میخواهم به این مساله بپردازم اما این بار کمی جدی تر. از برکات سال پیش ، آشنایی با جناب امام محمد غزالی بود. حکایت سرگشتگی اش آن هم در اوج شهرت و مرتبت علمی برام بشدت جذاب بود ، این که او هم در اوج جامعیت و بزرگی مرتبه علمی در 38 سالگی و بعد از یک عمر به قول خودش غوّاصی در دریای علوم دین، به همین پرسش رسید که : خب، بعد چی؟ آن همه شهرت ، جاه و مقام و دانش و شان مرجعیتی که می خواستی را به دست آوردی اما این ها به چه کار می آیند. شرح شیرین این داستان در کتاب "المنقذ من الضلال" به خامه ی خود او قلمی شده است. از طرفی چند روز پیش در پی جستجویی مرتبط به سخنی از جناب مصطفی ملکیان در همایش علمی امام محمد غزالی رسیدم که گفته بود : کتاب المنقذ غزالی را با اعترافات آگوستین قدیس، تأملات دکارت، اندیشه های پاسکال، اعترافات ژان ژاک رسو، اعترافات من تولستوی و گزارش به خاک یونان نیکوس کازانتزاکیس که شباهت خانوادگی با این کتاب غزالی دارند مقایسه کردهام.
لذا این کتاب ها را هم به برنامه می افزایم تا خدا چه بخواهد...
March 11, 2018
وهم مؤكد أفضل من حقيقة غير مؤكده. يمكننا أن نضعها كعنوانٍ لهذا الكتاب.
يتحدث تولستوي في هذا الكتاب عن رحلة بحثة عن معنى الحياة، فيسرد لنا فترة الشك واليأس في حياته وكيف أنه اهتدى لمعنى الكون والحياة المتمثل في الإله. بثقة المؤمنين اللزجة يعبر عن كيفية اهتداءه للإيمان والخروج من الضياع الذي كان فيه وأن العلم والفلسفة لم ينفعانه في شيء، بل الدين فعل.
أختلف بشكل كبير مع تولستوي ولكن في هذا الكتاب رحلة فكرية أصيلة تكتمل أركانها بكتاباته التي أتت بعد هذا، لن أخوض كثيرًا في الكتاب إلى إنهاء مقالي عن تولستوي.
يتحدث تولستوي في هذا الكتاب عن رحلة بحثة عن معنى الحياة، فيسرد لنا فترة الشك واليأس في حياته وكيف أنه اهتدى لمعنى الكون والحياة المتمثل في الإله. بثقة المؤمنين اللزجة يعبر عن كيفية اهتداءه للإيمان والخروج من الضياع الذي كان فيه وأن العلم والفلسفة لم ينفعانه في شيء، بل الدين فعل.
أختلف بشكل كبير مع تولستوي ولكن في هذا الكتاب رحلة فكرية أصيلة تكتمل أركانها بكتاباته التي أتت بعد هذا، لن أخوض كثيرًا في الكتاب إلى إنهاء مقالي عن تولستوي.
Displaying 1 - 30 of 2,006 reviews