Xem mã nguồn của Hồng quân

{{pp-protected|small=yes}}
{{Chú thích trong bài|date=tháng 3/2024}}
{{bài cùng tên}}
{{Infobox military unit
| unit_name = Hồng quân Công Nông
| image = Soviet Red Army Hammer and Sickle.svg
| image_size = 125
| dates = {{start and end date|1918|01|15|1946|02|25|df=y}}<br>({{Age in years and months|month1=1|day1=15|year1=1918|month2=2|day2=25|year2=1946}})
| country = {{ubl|{{flagcountry|Russian SFSR|1918}} (1918–1922)|{{flagcountry|USSR|1936}} (1922–1946)}}
| allegiance = [[Đảng Cộng sản Liên Xô]]
| size = 34,401,807 tổng số phục vụ trong [[Thế chiến II]]
| commander1 = Tổng Bí thư Ban Chấp hành Trung ương Đảng Cộng sản Liên minh (Bolshevik) <br />[[Joseph Stalin]] <br />(3 tháng 4 năm 1922 - 16 tháng 10 năm 1952)
| commander1_label = Chỉ huy bởi
| type = [[Quân đội]]
| role = [[Lục quân]]
| battles = {{ubl|[[Chiến tranh thế giới lần thứ nhất]]|[[Nội chiến Nga]]|[[Chiến tranh Ba Lan-Liên Xô]]|[[Chiến tranh biên giới Xô-Nhật]]|[[Liên Xô xâm chiếm Ba Lan]]|[[Chiến tranh Mùa đông]]|[[Chiến tranh Xô-Đức]]|[[Chiến dịch Mãn Châu|Cuộc tiến công của Liên Xô vào Mãn Châu]]}}
}}
{{Quân đội Xô viết}}
{{Chính trị Liên Xô}}
'''Hồng Quân''' là cách gọi vắn tắt của '''Hồng quân Công Nông''' ([[tiếng Nga]]: Рабоче-крестьянская Красная армия; [[Chuyển tự tiếng Nga sang ký tự Latinh|dạng ký tự Latin]]: ''Raboche-krest'yanskaya Krasnaya armiya'', viết tắt: RKKA), tên gọi chính thức của Lục quân và Không quân Liên Xô. Hồng Quân cùng với các lực lượng khác (Hải quân, Bộ đội biên phòng, Lực lượng cảnh vệ nội vụ, Lực lượng cận vệ quốc gia) tạo thành Lực lượng vũ trang Liên Xô. Từ "hồng" (màu đỏ) là màu của [[cách mạng]]. Hồng quân được những người [[Bolshevik]] thành lập ngày [[28 tháng 1]] năm [[1918]] (ngày [[15 tháng 1]] theo [[lịch Julius]]). Ngày thành lập chính thức là ngày [[23 tháng 2]] năm [[1918]], ngày quân Đức ngừng tấn công [[Sankt-Peterburg|Petrograd]] và ký hòa ước. Tư lệnh đầu tiên của Hồng Quân là [[Lev Davidovich Trotsky]].

Tới năm [[1922]], Hồng Quân chính thức trở thành quân đội chính quy của [[Liên Xô|Liên bang Xô viết]]. Đến tháng 2 năm [[1946]], Hồng quân được đổi tên thành '''Quân đội Xô viết''' (Советская Армия) và bao gồm các lực lượng vũ trang Xô viết ngoại trừ hạm đội.

Hồng quân là lực lượng quân đội lớn nhất thế giới từ [[thập niên 1940]] đến khi [[Liên Xô tan rã]] vào năm 1991 (mặc dù kể từ thập niên 1960, [[Quân Giải phóng Nhân dân Trung Quốc]] có quân số lớn hơn Hồng quân nhưng số lượng trang bị vũ khí hạng nặng nhìn chung là ít hơn).

== Lịch sử ==
=== Nền tảng ban đầu của Hồng quân ===
Khi nguy cơ của cuộc [[Nội chiến Nga]] đã dần trở thành hiện thực, những người lãnh đạo Bôn-sê-vích đã nhìn thấy sự cần thiết phải thay thế lực lượng [[Cận vệ Đỏ (Nga)|Cận vệ Đỏ]] tạm thời bằng một quân đội chuyên nghiệp lâu dài. [[Hội đồng Dân ủy]] đã thiết lập Hồng quân theo một sắc lệnh vào ngày [[28 tháng 1]] năm [[1918]]<ref>[[15 tháng 1]] năm [[1918]] theo [[lịch Julius|lịch cũ]].</ref> với nòng cốt là lực lượng Cận vệ Đỏ. Tuy nhiên ngày thành lập chính thức Hồng Quân được tính là ngày [[23 tháng 2]] năm [[1918]], đó là ngày biệt đội lớn đầu tiên của Hồng quân xuất hiện ở Petrograd và [[Moskva]] và là ngày trận đánh đầu tiên với quân đội [[Đế quốc Đức]] trên sông Neva<ref>S.S. Lototskiy, ''The Soviet Army'' (Moscow:Progress Publishers, 1971), p.25, cited in Scott and Scott, ''The Armed Forces of the Soviet Union'', Eastview Press, Boulder, Co., 1979, p.3. February 23 became an important national holiday in the Soviet Union, later celebrated as "Soviet Army Day".</ref>. Cuộc nội chiến đang manh nha đã bùng phát dữ dội sau khi [[Vladimir Ilyich Lenin|Lenin]] giải tán [[Hội đồng Lập hiến Nga]] và ký [[Hòa ước Brest-Litovsk|Hoà ước Brest-Litovsk]], khi các lực lượng Bolshevik mới thành lập phải đối mặt với các lực lượng chống Bolshevik liên minh lỏng lẻo, được biết đến với tên [[Bạch vệ]].

Tư lệnh đầu tiên của Hồng quân là [[Lev Davidovich Trotsky]], Bộ trưởng Dân ủy Chiến tranh từ năm 1918 đến 1924, người được ghi công về việc tạo ra một lực lượng quân đội có kỷ cương từ những người tình nguyện ô hợp<ref>Scott and Scott, 1979, p.8</ref>. Trotsky quyết định bổ sung sĩ quan cho đội quân non nớt của mình bằng những sĩ quan và hạ sĩ quan cũ của quân đội [[Đế quốc Nga]]<ref>John Erickson, ''The Soviet High Command - A Military-Political History 1918–41'', MacMillan, Luân Đôn, 1962, p.31–34</ref>. Điều này bị phái "Cộng sản cánh tả", đứng đầu là [[Nikolai Ivanovich Bukharin]], phản đối.

Các cơ quan quyền lực Bolshevik thành lập một ủy ban đặc biệt do Lev Glezarov đứng đầu, và đến giữa tháng 8 năm 1920 đã huy động được 48.000 sĩ quan cũ, 10.300 nhân viên hành chính và 214.000 hạ sĩ quan cũ<ref>N. Efimov, ''Grazhdanskaya Voina 1918–21 (The Civil War 1918–21)'', Second Volume, Moskva, kh. 1928, p.95, cited in Erickson, 1962, p.33</ref>. Phần lớn giữ chức vụ [[cố vấn quân sự|"chuyên gia quân sự"]]. Một số chỉ huy Quân đội Xô viết lỗi lạc trước đây là những tướng lĩnh thuộc quân đội của [[Sa hoàng]]. Người chỉ huy đơn vị trong những ngày đầu của Hồng quân được lựa chọn theo phương pháp bầu chọn từ những người lính thành viên trong đơn vị<ref>{{Chú thích web | url = http://works.tarefer.ru/33/101365/index.html# | tiêu đề = Контрольная История Октябрьская революция в России | tác giả 1 =  | ngày =  | ngày truy cập = 19 tháng 2 năm 2015 | nơi xuất bản =  | ngôn ngữ =  | archive-date = ngày 29 tháng 12 năm 2008 | archive-url = https://web.archive.org/web/20081229033253/http://works.tarefer.ru/33/101365/index.html }}</ref>.

Một bước đi quan trọng khác là nỗ lực thống nhất các tổ chức quân sự cũ của Bolshevik và thành lập [[Hội đồng Quân sự Cách mạng]] vào ngày [[6 tháng 9]] năm 1918. Trotsky là chủ tịch của Hội đồng Quân sự Cách mạng, dưới ông là [[Ioakim Ioakimovich Vatsetis]], Đại tá của quân đội chế độ cũ, người [[Latvia]], tr��� thành Tổng tư lệnh Hồng quân đầu tiên.

Khẩu hiệu ban đầu của Hồng quân là "Tổ quốc xã hội chủ nghĩa đang lâm nguy!" để kêu gọi đăng ký nhập ngũ không thu được kết quả như mong muốn do vậy chế độ nghĩa vụ quân sự được thiết lập vào ngày [[29 tháng 5]] năm [[1918]].

Trotsky và những người Bolshevik sau đó đã phải cố gắng rất nhiều để diệt tận gốc các "đội quân vô chính phủ" trong những tháng hỗn loạn đầu tiên của Hồng quân, theo phương châm "Cổ vũ, Tổ chức và Báo thù", và trong vài trường hợp phải sử dụng đến biện pháp cứng rắn như xử bắn để trừng phạt những kẻ đào ngũ<ref>Erickson, 1962, p.38–9</ref>. Để đảm bảo lòng trung thành của những quân nhân còn lại từ thời Sa hoàng và để gắn kết những thành phần Hồng Quân khác nhau, chức danh Chính ủy tại các đơn vị được bổ nhiệm với những người là đảng viên Bolshevik trung kiên. Vào mùa hè năm 1918 việc bầu chọn chỉ huy đơn vị chấm dứt, hệ thống lãnh đạo các đơn vị Hồng quân với Chính ủy và Chỉ huy đơn vị do bổ nhiệm được xác lập.

=== Nội chiến Nga ===
{{chi tiết|Nội chiến Nga}}

==== Giai đoạn đầu tiên của cuộc nội chiến ====
Giai đoạn này kéo dài từ [[Cách mạng Tháng Mười|Cách mạng tháng Mười]] cho đến đình chiến vào tháng 11 năm [[1918]]. Các lực lượng chính chống lại chính quyền Xô Viết có thể liệt kê bao gồm:
;Lực lượng Kazak:Mâu thuẫn phát sinh giữa những người ngụ cư trên phần đất truyền thống của người [[Cozak|Kazak]]. Chính quyền Xô Viết đứng về phía những người ngụ cư và giành quyền điều hành vùng đất truyền thống này của người Kazak trên [[sông Đông]]. Cuộc đấu tranh giành chính quyền trên vùng đất này dẫn đến việc Đại hội những người Kazak lựa chọn tướng [[Aleksei Maksimovich Kaledin]], một vị tướng trong quân đội Sa hoàng trước đây, làm người đứng đầu lực lượng quân tình nguyện của mình. Các đội quân tình nguyện lấy màu trắng của thời Sa hoàng làm biểu tượng được thành lập nhanh chóng tại vùng sông Đông và thường được gọi là quân [[Bạch vệ]].
;[[Đức]] và [[Áo]]: [[Hòa ước Brest-Litovsk|Hoà ước Brest-Litovsk]] được ký dẫn đến quân Đức và Áo giành được loạt vùng đất cũ của Đế quốc Nga như [[Estonia]], [[Latvia]], [[Litva|Lítva]] cùng các vùng khác như một số vùng của tỉnh [[Pshkov]], [[Petrogradsky]], cùng với đó một loạt vùng đất rộng lớn của [[Belarus]], [[Ukraina]], [[Krym]], [[Dosky]], một phần bán đảo [[Taman]], tỉnh [[Voronezh]], [[Kursk]] đều năm vào tay Đức và Áo.
;[[Vương quốc Liên hiệp Anh và Bắc Ireland|Anh]]: Tháng 3 năm 1918 quân Anh đánh chiếm [[Arkhangelsk]], tiếp đó tháng 7 quân Anh đánh chiếm [[Murmansk]].
;[[Nhật Bản]]: Ngày [[5 tháng 4]] năm 1918 quân Nhật chiếm [[Vladivostok]].
;Khối [[Entente|Liên minh]] (''Entente''): Ở phía Bắc dưới sự bảo trợ Liên minh Anh-Pháp (theo hiệp ước [[Entente]]), chính quyền Bạch vệ được thiết lập và thành lập các đạo quân. Hai đạo quân lớn đến hơn 4500 người như "Đạo quân Lê dương Slav-Anh" hay "Đội quân tình nguyện Murmansk" với lực lượng sĩ quan chỉ huy chủ yếu từ quân đội Sa hoàng cũ.
;Đạo quân [[Tiệp Khắc]]:Một lực lượng nữa tạo nên sự rối ren thời kỳ đầu của Nội chiến là cuộc nổi dậy của đội quân Tiệp Khắc. Vào đầu [[Chiến tranh thế giới thứ nhất]] hai quốc gia Séc và Slovakia bị [[Đế quốc Áo-Hung]] thôn tính. Đề quốc Áo-Hung là kẻ thù của đế quốc Nga. Đội quân này được [[Sa hoàng]] nước Nga thành lập dựa trên các tù binh của mặt trận này theo kế hoạch sẽ gửi lại mặt trận nhưng chưa thực hiện thì đã bị phá vỡ bởi các sự kiện tháng 10 năm 1917 tại Petrograd. Theo thỏa thuận với những người Bolshevik đội quân sẽ được đưa về Pháp theo đường cảng Vladivostok. Trên đường đi đến cảng bằng tàu hỏa đội quân này nổi dậy.
;Lực lượng tướng Kolshak: Sự nổi dậy của đoàn quân Tiệp Khắc dẫn đến hình thành một Hội đồng lập hiến của những người Menshevik với tên KOMUCh (Комуч, viết tắt của ''комитета членов Учредительного Собрания''). Chính quyền Xô viết trong một vùng rộng lớn ở [[Sibira]] sụp đổ. Một chính quyền lâm thời Sibira hình thành với đội quân của [[Đô đốc]] [[Aleksandr Vasiliyevich Kolchak]].

==== Diễn biến chính ====
[[Tập tin:Lenin, Trotsky and Voroshilov with Delegates of the 10th Congress of the Russian Communist Party (Bolsheviks).jpg|nhỏ|phải|250px|Lenin, Trotsky và binh sĩ Hồng quân ở Petrograd]]
Ba lực lượng chính của Bạch vệ ngay từ những ngày đầu của cuộc nội chiến đã tấn công Nhà nước Xô viết gồm:
* Tại khu vực sông Đông đội quân Kazak của tướng [[Ivan Alekseyevich Kornilov]] (sau khi ông chết [[13 tháng 4]] năm 1918, tướng [[Anton Ivanovich Denikin]] đứng đầu đội quân này)
* Tại Siberia quân của Đô đốc Kolchak đóng ở [[Omsk]]
* Tại Tây bắc là đạo quân của tướng [[Nikolai Nikolaevich Yudenich]]

Tháng 9 năm 1918 chính quyền Menshevik yếu ớt KOMUCh bị sụp đổ do cả hai lực lượng Bạch vệ và Hồng quân. Quân của Đô đốc Kolchak chiếm [[Dãy núi Ural|Ural]]. Quân của Denikin tiến vào [[Kiev]], ngày 13 tháng 10 năm [[1919]] chiếm thành phố Oryol. Quân của tướng Yudenich đe dọa trực tiếp Petrograd tháng 9 năm 1919.

Với những nỗ lực cải tổ Hồng quân của Trotsky, cuối năm 1919 các cuộc tấn công mạnh mẽ của Bạch vệ bị dừng lại vào đầu năm [[1920]] Hồng quân tấn công mạnh trên tất cả các mặt trận với Tập đoàn kỵ binh số 1 của tướng [[Semyon Mikhailovich Budyonny]].

Tướng Yudenich với khẩu hiệu "''Một nước Nga thống nhất và không thể chia cắt''" đã không nhận được sự trợ giúp của Estonia và [[Phần Lan]], đến cuối năm 1919, vị tướng này phải lui quân về lãnh thổ Estonia và sau đó bị bắt.

Tháng 1 năm 1920, Đô đốc Kolchak bị chính quyền Menshevik bắt tại Irkutsk rồi được giao cho Hồng quân, đến ngày [[7 tháng 2]] bị xử bắn.

Lực lượng của tướng Denikin cùng một lúc chống lại người Kazak, và tại Ukraina họ chiến đấu cả với Hồng quân, quân của tướng Petlyura và cả đội quân của tướng Makhno. Đây là hai lực lượng quân sự mạnh của Ukraina. Sau cái chết của Đô đốc Kolchak, Denikin trở thành thủ lĩnh của Bạch vệ nhưng không nhìn thấy tương lai của Bạch vệ nên ngày [[4 tháng 4]] năm 1918 rời bỏ quyền lực lên tàu biển sang Anh.

Ngày [[10 tháng 1]] năm 1920, Hồng quân tiến vào thành phố [[Rostov trên sông Đông|Rostov-na-Donu]] (Rostov bên bờ sông Đông). Đội quân tình nguyện Kazak bị dồn lên phía Bắc. Ngày [[8 tháng 2]], Hồng quân chiếm [[Odessa]]. Ngày [[27 tháng 3]], Hồng quân chiếm [[Novorossiysk|Novorossyisk]].

Sau khi các đạo quân bị tiêu diệt ngày 20 tháng 2 năm 1920, chính quyền phía Bắc và quân đội của họ chạy sang [[Na Uy]] và Phần Lan. Ngày 21 tháng 2 năm 1920, chính quyền phía Bắc về tay Hồng quân.

Ngày 28 tháng 10 Hồng quân vượt qua Sivas tiến về phía Krym. Ngày 14 đến ngày 16, Hồng quân đẩy Bạch vệ ra khỏi Krym.
[[Tập tin:Bolshveki killed at Vladivostok.jpg|nhỏ|300px|Binh sĩ của Trung đoàn 6 Tiệp Khắc bị Hồng quân tiêu diệt trong thời kỳ Nội chiến 1918-1922]]
Trong những năm 1919-1921 còn xảy ra cuộc [[Chiến tranh Nga-Ba Lan (1919-1921)|Chiến tranh Ba Lan-Xô Viết]]. Sau khi ký [[Hòa ước Brest-Litovsk|Hoà ước Brest-Litovsk]], nước Nga công nhận về pháp lý sự độc lập của [[Ba Lan]]. Trên thực tế Ba Lan đã bị Đức chiếm từ mùa hè năm 1915. (Tại Đông Âu Đức chiếm Ba Lan, Litva, một phần Belarus, một phần Latvia và một phần Ukraina).

Sau khi giành độc lập, chính quyền Ba Lan của tướng Pilsudski lập kế hoạch đánh chiếm các lãnh thổ của Nga từ [[biển Baltic]] đến [[Biển Đen|Hắc Hải]]. Quân Ba Lan tấn công vào Ukraina, và ngày [[6 tháng 5]] năm 1920, quân Ba Lan chiếm được Kiev. Giữa tháng 7 năm 1920, quân Ba Lan bị Hồng quân đẩy về biên giới. Từ ngày [[13 tháng 8|13]] đến ngày [[20 tháng 8]] năm 1920,Hồng quân dưới sự chỉ huy của Thống chế [[Mikhail Nikolayevich Tukhachevsky]] đã vây thành [[Warszawa]] nhưng cuối cùng bị quân của tướng [[Józef Klemens Piłsudski|Józef Piłsudski]] đẩy lui. Tháng 3 năm [[1921]] hòa ước được ký. Ba Lan chiếm được vùng lãnh thổ rộng hàng trăm ngàn km2 phía tây Belarus và phía tây của Ukraina.

==== Kết thúc cuộc nội chiến ====
Vào ngày 6 tháng 4 năm 1920, những người Bolshevik thành lập nước Cộng hòa Viễn đông (Дальневосточную Республику (ДВР)) bao gồm vùng [[Vladivostok]], vùng Kha-ba-rốp-xcơ, vùng A-mua, vùng Ngoại Bai-can Bắc đảo [[Sakhalin]], bán đảo Cam-sát-ca... với mục tiêu xây dựng một vùng đệm giữa nước Nga và các vùng bị Nhật chiếm (Một kẻ thù đáng gờm mà nước Nga đã phải trả giá trong cuộc chiến tranh 1905).<!--http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/5/56/Far_Eastern_Republic.jpg-->. Những lực lượng chính ở vùng Viễn đông thời kỳ 1920 gồm: những người Bolshevik, quân đội của nước Cộng hòa Viễn đông, quân đội Nhật Bản và quân Kazak vùng Ngoại Baikan. Vào mùa thu năm 1920, quân Nhật rút khỏi Ngoại Baikan.

Nước Cộng hòa Viễn đông nhanh chóng hoàn toàn nằm dưới sự điều khiển của nước Nga Xô viết, đa số đại biểu Quốc hội của nước Cộng hòa Viễn đông là đảng viên Bolshevik, Quân đội Nhân dân Cách mạng được coi như một thành phần của Hồng quân. Điều này dẫn đến việc những tổ chức Bạch vệ tại các vùng nổi dậy và kết quả ngày 26 tháng 5 năm 1921 với sự hậu thuẫn của Nhật Bản, chính quyền ở Vladivostok vào tay anh em nhà Merkulov. Tháng 6 năm 1922, Tướng Bạch vệ Đi-te-ric lập ra hội đồng tự quản địa phương. Chính quyền này đã bị Quân đội nhân dân cách mạng đánh bại. 24 tháng 10 năm 1922 Quân đội cách mạng tiến quân vào Vladivostok. Đến tháng 7 năm 1923, toàn bộ quân Bạch vệ bị loại khỏi vùng Viễn Đông.

Vào những năm 1920-1921, một số đông các binh sĩ quân đội Đế quốc Nga quay trở về cuộc sống nông dân nghèo khổ. Đây là nguyên nhân của một loạt cuộc nổi dậy của "Cơn lũ Xanh" – tên gọi các phong trào nổi dậy tại khắp các vùng bởi đội "Quân xanh". Đội quân này chống lại cả Hồng Quân và Bạch vệ vì những đòi hỏi cụ thể cho cộng đồng địa phương mà họ sinh sống. Các đội quân Xanh này nổi dậy rất mạnh tại vùng Antonov, vùng Tam-bốp (Антонова на Тамбовщине).. Với việc thay đổi một loạt chính sách về kinh tế và quân sự như chuyển từ chế độ Cộng sản thời chiến <!--"военный коммунизм"--> sang chính sách Kinh tế mới (НЭП), đời sống ở vùng nông thôn tốt lên khiến các lực lượng Quân xanh giải giáp dần, nhưng một số nhóm vẫn còn hoạt động du kích chống lại chính quyền Xô viết đến tận những năm 1930.

Các lực lượng mà Hồng quân đã đánh bại trong cuộc nội chiến
# Bạch vệ;
# Quân Kazak vùng sông Đông;
# Quân Xanh;
# Quân đội của các dân tộc theo chủ nghĩa quốc gia (như quân đội Ukraina...)
# Các đội quân vô chính phủ;
# Một loạt các đội quân nước ngoài ngoài như Ba Lan, Phần Lan, Đức, Mỹ, Nhật, Séc...

Một bức tranh hỗn loạn rất đặc trưng của thời kỳ nội chiến này là bức tranh chính trị tại Ukraina: chính quyền chuyển từ tay Bạch vệ của tướng Denikin - sang quân vô chính phủ của tướng [[Nestor Makhno]] - chính phủ "bù nhìn" thân Đức Skoropadsky - Các chính phủ của những người theo chủ nghĩa Quốc gia như chính quyền Pêt-lu-ra)- hàng loạt chính quyền Xô viết-Sự chiếm đóng của quân Ba Lan, Đức, Áo, Pháp... Tình trạng đó là một ví dụ điển hình về sự hỗn loạn của thời Nội chiến Nga.

Giai đoạn kéo dài từ tháng 1 đến tháng 11 năm 1919 là giai đoạn quyết định. Thoạt đầu, bước tiến của quân Bạch vệ từ phía nam (do [[Anton Ivanovich Denikin]] chỉ huy), phía đông (do [[Aleksandr Vasilevich Kolchak]] chỉ huy) và phía tây bắc (do [[Nikolai Nikolaevich Yudenich]] chỉ huy) đều thành công, đẩy lùi Hồng Quân mới thành lập trên cả ba mặt trận. Nhưng Trotsky đã cải tổ Hồng Quân và đẩy lùi lực lượng của Kolchak (vào tháng 6) và quân đội của Denikin và Yudenich (vào tháng 10)<ref>[[John Erickson]], ''The Soviet High Command 1918–41'', p.72–73</ref>. Sức mạnh của quân Bạch vệ tan rã gần như đồng thời vào giữa tháng 11, vào tháng 1 năm 1920 đoàn kỵ binh do Budenny dẫn đầu đã tiến đến [[Rostov-on-Don]]. Vào năm 1919-1921, Hồng Quân cũng tham gia [[Chiến tranh Nga-Ba Lan (1919-1921)|Chiến tranh Ba Lan-Xô Viết]], trong cuộc chiến này, Hồng Quân đã đánh bại cuộc tấn công của Ba Lan, sau đó tiến đến trung tâm Ba Lan vào năm 1920, nhưng sau đó phải chịu một [[Trận chiến Warszawa (1920)|thất bại]] tại đó, dẫn đến kết cục cho cuộc chiến. Sau thất bại của tướng Bạch vệ [[Pyotr Nikolayevich Wrangel]] ở phía nam<ref>Erickson, 1962, p.102–107</ref>, những người Cộng sản đã giành được chiến thắng sau bốn năm chiến đấu gian khổ, và đã thành lập [[Liên bang Xô viết]] vào năm 1922. [[Khu vực hành chính của Liên Xô 1917-1945|Vùng đất của Liên Xô]] đã mở rộng cùng với việc xây dựng quân đội Xô viết vào thời kỳ đó.

==== Lực lượng Hồng quân trong Nội chiến ====
Vào giai đoạn 1920 Hồng quân có khoảng 3 triệu người trong khoảng 20 tập đoàn quân:
# Các Tập đoàn Hồng quân từ số 1 đến số 12;
# Các Tập đoàn Hồng quân Ukraina số 1 đến số 3;
# Tập đoàn Hồng quân bắc Kavkaz;
# Tập đoàn Hồng quân Krym;
# Tập đoàn Hồng quân Latvia;
# Tập đoàn Hồng quân Estonia và Belorussia;
# Tập đoàn Kỵ binh đỏ số 1;
# Tập đoàn Kỵ binh đỏ số 2;

Vũ khí cá nhân
* Súng [[Nagant M1895]] kiểu năm 1895;
* Súng trường nòng có rãnh xoắn và lưỡi lê [[Mosin-Nagant]] kiểu 1891;
* Súng Cạc-bin kiểu năm 1907;
* Súng máy Mắc-xim [[PM M1910]] kiểu năm 1910;
* Kiếm dài kiểu năm 1881;
* Kiếm ngắn kiểu năm 1907;

Vũ khí nặng:
* Xe ngựa đặt súng máy Ta-San-ca (Тачанка)
* Pháo 122mm (kiểu năm 1910) và nhiều kiểu pháo khác

=== Tác chiến chiều sâu ===
Vào cuối [[thập niên 1920]] và trong suốt [[thập niên 1930]], những nhà lý luận quân sự Xô viết đã giới thiệu khái niệm [[Tác chiến chiều sâu]]<ref>[[Mary Habeck]], ''Storm of Steel: The Development of Armor Doctrine in Germany and the Soviet Union, 1919–1939'', Cornell University Press, 2003, ISBN 0-8014-4074-2.</ref>. Đó là một hệ quả trực tiếp từ những kinh nghiệm về di chuyển nhanh, rộng của đội kỵ binh trong suốt cuộc Nội chiến và [[Chiến tranh Nga-Ba Lan (1919-1921)|Chiến tranh Ba Lan-Xô Viết]].

Tác chiến chiều sâu bao gồm sự vận động đa dạng từ các đội hình cỡ nhiều [[quân đoàn]] hoặc [[quân đội]] một cách đồng thời. Nó không có nghĩa là mang lại chiến thắng chỉ trong một cuộc hành quân, mà là nhiều cuộc hành quân tiến hành song song hoặc liên tục sẽ đảm bảo cho một chiến thắng. Về mặt này, hành quân sâu khác với sự diễn giải thông thường về học thuyết [[Blitzkrieg]]. Mục tiêu của Hành quân sâu là tấn công kẻ thù một cách đồng thời ở mọi cấp độ bộ binh của chúng để đem lại một thất bại thê thảm trong hệ thống phòng thủ của chúng{{cần dẫn chứng}}. Thuyết trận chiến sâu của Liên Xô được dẫn dắt bởi những tiến bộ về công nghệ và sự kỳ vọng về [[chiến tranh vận động]] sẽ mang lại nhiều cơ hội chiến thắng nhanh, hiệu quả, và mang tính quyết định. Sự phát triển đồng thời về hàng không và bọc thép đã cung cấp sự thúc đẩy bên ngoài cho sự phát triển học thuyết này trong lực lượng Hồng Quân{{cần dẫn chứng}}. Nguyên soái [[Mikhail Nikolayevich Tukhachevsky]] đã nói rằng [[Không chiến|sức mạnh trên không]] nên được "dùng chống lại những mục tiêu ngoài tầm tấn công của [[bộ binh]], [[pháo binh]] và những trang bị khác. Để có được hiệu quả chiến thuật cao nhất không quân nên được dùng với số lượng lớn, tập trung trong một khoảng thời gian và không gian, chống lại những mục tiêu có tầm quan trọng chiến thuật cao nhất".

Hành quân sâu được mô tả chính thức đầu tiên là một khái niệm trong "Quy định Chiến trường" của Hồng Quân năm 1929, nhưng đến năm 1936 mới được quân đội chuyển thành luật lệ trong "Quy định Chiến trường Tạm thời" năm 1936{{cần dẫn chứng}}. Tuy nhiên, cuộc thanh lọc chính trị vào năm 1937-1938 đã loại bỏ nhiều tướng lĩnh cấp cao của Hồng Quân (trong đó có cả Tukhachevsky), và khái niệm này cũng bị từ bỏ - do những tổn thất của Hồng Quân trong [[Chiến tranh Liên Xô-Phần Lan|Chiến tranh mùa đông]] - cho đến khi xuất hiện những cơ hội sử dụng nó trong [[Chiến tranh thế giới thứ hai]]. Vào thời điểm đó, Hồng Quân đã tham gia vào những xung đột biên giới lớn với quân đội Đế quốc Nhật Bản, các chiến dịch [[chiến dịch hồ Khasan|vào năm 1938]] và [[chiến dịch Khalkhyn Gol|năm 1939]], với việc sử dụng các đơn vị xe tăng lớn để đánh bại quân Nhật.

=== Chiến tranh thế giới thứ hai ===
<!--{{chính|Chiến tranh thế giới thứ hai}}
==== Cùng Phát Xít Đức xâm lược Ba Lan ====
{{chính|Liên Xô tấn công Ba Lan}}
Theo những gì đã ký kết với [[Đức Quốc Xã]] trong [[Hiệp ước Molotov-Ribbentrop]], tháng 9 năm 1939, Hồng Quân Liên Xô [[Liên Xô tấn công Ba Lan|xâm lăng Ba Lan]], chia đôi Ba Lan với Phát Xít Đức và chếm đóng phần lãnh thổ phía đông của nước này. Sau đó, Liên Xô đã sát hại hơn 22.000 tù binh chiến tranh Ba Lan vào năm 1940.
[[Tập tin:Spotkanie Sojuszników.jpg|nhỏ|phải|230px|Quân Phát Xít Đức và Hồng Quân Liên Xô bắt tay nhau sau chiến thắng.]]
[[Tập tin:Armia Czerwona,Wehrmacht 22.09.1939 wspólna parada.jpg|nhỏ|trái|230px|Các tướng [[Heinz Guderian]] (Đức Quốc Xã, giữa) và [[Semyon Moiseevich Krivoshein|Semyon Krivoshein]] (Hồng Quân Xô Viết, phải) cười với nhau trong cuộc duyệt binh chung.]]
Liên Xô ký [[Hiệp ước Xô-Đức|hiệp ước không xâm phạm lẫn nhau]] với Phát Xít và nhiều [[thỏa thuận thương mại]] khác. Đối với [[Adolf Hitler]], không hề có tình trạng tiến thoái lưỡng nan trong tình huống này<ref>[[Adolf Hitler]], ''[[Mein Kampf]]'', American edition, Boston, 1943, p.654, cited in William L. Shirer, ''The Rise and Fall of the Third Reich'', The Reprint Society, Luân Đôn, 1962, p. 796</ref>. ''[[Drang nach Osten]]'' (nghĩa là "Tiến về phương Đông") vẫn là mục tiêu quốc gia. Điều này lên đến đỉnh điểm, vào ngày [[18 tháng 12]], với việc ban hành "Hướng dẫn số 21 - Trường hợp [[Chiến dịch Barbarossa|Barbarossa]]", mở đầu với câu "[[Lực lượng vũ trang]] Đức phải sẵn sàng tiến vào [[Liên Xô|nước Nga Xô viết]] trong một chiến dịch nhanh chóng trước khi kết thúc chiến tranh chống lại Anh". Vào ngày [[3 tháng 2]] năm [[1941]], kế hoạch [[Chiến dịch Barbarossa]] cuối cùng đã được phê chuẩn, và cuộc tấn công được lên kế hoạch là giữa tháng 5 năm 1941. Tuy nhiên, những sự kiện ở [[Hy Lạp]] và [[Nam Tư]] đã bắt buộc phải trì hoãn — đến nửa cuối tháng 6{{cần dẫn chứng}}.

==== Xâm lược Phần Lan ====
{{chính|Chiến tranh Liên Xô-Phần Lan}}
Vào năm 1939-1940, với cái cớ tương tự khi cùng Phát Xít Đức tấn công Ba Lan (là khôi phục lại chủ quyền vùng đất vốn của họ), Liên Xô tiếp tục xâm lược Phần Lan, bắt đầu [[Chiến tranh Liên Xô-Phần Lan]], còn được gọi là '''Chiến tranh Mùa đông'''. Với 25.000 người chết, 55.000 bị thương, 450.000 người mất nhà cửa, nước [[Phần Lan]] đã "chảy máu từ muôn nghìn vết thương".
[[Tập tin:Raate road.jpg|nhỏ|trái|200px|Con đường chết Raate, xe tăng và binh sĩ Liên Xô bị quân Phần Lan phục kích và tiêu diệt.]]
[[Tập tin:KaatuneitaNeuvostosotilaita.jpg|nhỏ|phải|200px|Xác lính Hồng Quân Xô Viết bỏ mạng trong cuộc xâm lăng.]]
Hồng quân Xô Viết đã không thực hiện được kế hoạch đề ra ban đầu và bị tổn thất lớn, do vậy vị thế của Liên Xô trên vũ đài quốc tế bị suy sụp. Dù nhỏ bé và trang bị kém nhưng quân Phần Lan đã cầm chân Hồng quân trong suốt cuộc chiến (lâu hơn hẳn dự kiến của Liên Xô).

Từ 1941 đến 1944, quân Liên Xô vẫn tiếp tục xâm nhập và sát hại nhiều người Phần Lan trong cái gọi là '''Chiến tranh Tiếp diễn''' ({{lang-fi|jatkosota}}, {{lang-sv|fortsättningskriget}}).

==== Cùng Đế quốc Anh xâm lược Iran ====
{{chính|Chiến dịch Countenance}}
[[Tập tin:Soviet_tankmen_of_the_6th_Armoured_Division_drive_through_the_streets_of_Tabriz_%282%29.jpg|nhỏ|phải|230px|Xe tăng [[T-26]] của Xô Viết xâm lăng [[Tabriz]], Iran.]]Mặc dù [[Iran]] chính thức tuyên bố trung lập, từ ngày 25 tháng 8 đến ngày 17 tháng 9 năm 1941, Hồng Quân Liên Xô cùng quân Anh đã xâm lược Iran, chiếm đóng các [[mỏ dầu]] của nước này với cái cớ "''để bảo đảm an toàn cho con đường tiếp tế của các đồng minh phương Tây cho Liên Xô trong cuộc chiến với quân đội [[phe Trục]] trên mặt trận [[Đông Âu]]''" (còn gọi là Hành lang Ba Tư).

Sáu tháng sau khi chiến tranh kết thúc, quân Anh rút khỏi Iran theo đúng thời hạn đã định, nhưng Hồng Quân Liên Xô vẫn ở lại tiếp tục chiếm đóng. Iran đã trở thành nước đầu tiên gửi đơn phản đối lên [[Liên Hợp Quốc]] sau khi tổ chức này mới thành lập. Sau đó Liên Xô mới bắt đầu rút quân.-->

{{details|Chiến tranh Xô-Đức|}}
{{details|Chiến tranh Vệ quốc Vĩ đại}}
[[Tập tin:Reichstag flag original.jpg|nhỏ|250px|Người lính Hồng quân [[Meliton Kantaria]] cắm lá cờ đỏ búa liềm Xô Viết trên tòa nhà [[Quốc hội Đức]], đánh dấu chiến thắng của Liên Xô trong thế chiến thứ hai]]
Vào thời điểm quân đội [[Đức Quốc xã|Phát xít]] tấn công Liên Xô vào tháng 6 năm 1941, lực lượng Bộ binh của Hồng Quân có 303 sư đoàn và 22 lữ đoàn (4,8 triệu quân), bao gồm 166 sư đoàn và 9 lữ đoàn (2,2 triệu quân) đóng ở các quân khu phía tây. Đối thủ phe Trục có ở [[Chiến tranh Xô-Đức|Mặt trận phía Đông]] tổng cộng 3,9 triệu quân. Ba mặt trận, [[Mặt trận Tây Bắc]], [[Mặt trận phía Tây Liên Xô|phía Tây]] và [[Mặt trận Tây Nam|Tây-Nam]], điều khiển các lực lượng bảo vệ biên giới phía tây.

Tuy nhiên, những tuần đầu tiên của trận chiến chứng kiến những thất bại nặng nề của Liên Xô khi hàng trăm ngàn binh sỹ Hồng Quân mắc kẹt trong vòng vây khổng lồ của quân Đức, gây ra tổn hại cho phần lớn trang thiết bị, xe tăng và pháo{{cần dẫn chứng}}. Stalin và các nhà lãnh đạo Xô viết trả lời bằng việc tăng cường tổng động viên, và đến ngày 1 tháng 8 năm 1941, mặc cho sự tiêu hao 46 sư đoàn trong trận chiến, sức mạnh của Hồng Quân lại được hồi phục với 401 sư đoàn<ref>[[David Glantz]], ''Stumbling Colossus'', University Press of Kansas, 1998, p.15</ref>.

Lực lượng Xô viết chịu tổn thất nặng nề trên chiến trường không chỉ xuất phát sự chuẩn bị kém do bị bất ngờ, mà còn là do thiếu hụt sĩ quan từ kết quả của sự thanh lọc, sự phá hoại tổ chức do kết quả của sự động viên nửa vời, và việc tái tổ chức quân đội mới chỉ bắt đầu được tiến hành<ref name="glantz">[[David Glantz]], ''Stumbling Colossus'', University Press of Kansas, 1998</ref>. Sự trưởng thành và thăng tiến quá vội vã của các sĩ quan Hồng Quân thiếu kinh nghiệm trước chiến tranh cũng như việc loại bỏ các sĩ quan có kinh nghiệm do cuộc thanh trừng chính trị đã chuyển cán cân sang phía người Đức<ref name="glantz"/>. Sự chênh lệch về số lượng và chất lượng trang bị của phe Trục cũng không thể đánh giá thấp (mặc dù hai quân đội gần như bằng nhau về số lượng Sư đoàn nhưng mỗi sư đoàn Đức có biên chế quân số gấp rưỡi Hồng quân)<ref>[[David Glantz]] in ''Stumbling Colossus'' discusses the correlation of forces in Appendix D (pages 292–295), and concludes that the Axis forces had a superiority of 1:1.7 in personnel, though the Red Army had 174 divisions to the Axis' 164, a 1.1:1 ratio.</ref>.

Một thế hệ chỉ huy Xô viết (đáng chú ý nhất là [[Georgi Konstantinovich Zhukov]]) đã rút được bài học từ các thất bại<ref>[[David Glantz]], ''Colossus Reborn'', 2005, p.61–62</ref>, và chiến thắng của quân đội Xô viết trong các [[Trận Moskva (1941)|Trận Moskva]], [[Trận Stalingrad|Stalingrad]], [[Trận Vòng cung Kursk|Kursk]] và sau đó là ở [[Chiến dịch Bagration]] đã chứng minh tinh thần quyết liệt mà sau đó người Xô viết dùng nói để gọi [[Chiến tranh Vệ quốc Vĩ đại]]{{cần dẫn chứng}}.

[[Tập tin:Poster russian.jpg|nhỏ|trái|200px|Áp phích của chính quyền Mỹ cho thấy một người lính Nga thân thiện theo như mô tả của Đồng minh trong suốt [[Chiến tranh thế giới thứ hai]]]]
Chính quyền Liên Xô đã sử dụng một số biện pháp để tăng vị thế và khí thế của Hồng Quân đang rút lui vào năm 1941{{cần dẫn chứng}}. Bộ máy tuyên truyền Xô viết đã chuyển khẩu hiệu chính trị từ [[đấu tranh giai cấp]] sang khơi gợi lòng yêu nước của dân chúng, bằng cách nhắc lại lịch sử nước Nga trước Cách mạng. Những nhà tuyên truyền khi nói đến chiến tranh chống lại những kẻ xâm lược Đức đều gọi là "[[Chiến tranh Vệ quốc Vĩ đại]]", ám chỉ đến cuộc [[Chiến tranh Pháp-Nga (1812)|Chiến tranh Ái quốc năm 1812]] chống lại [[Napoléon Bonaparte|Napoléon]]{{cần dẫn chứng}}. Bắt đầu xuất hiện việc nhắc đến những anh hùng quân sự Nga cũ như [[Aleksandr Yaroslavich Nevsky|Aleksandr Nevski]] và [[Mikhail Illarionovich Kutuzov]]. Việc đàn áp [[Chính Thống giáo Nga]] ngừng lại, và các nhà tu hành thực hiện lại cách làm dấu truyền thống trước trận chiến. Đảng Cộng sản hủy bỏ cơ quan [[chính ủy]] — mặc dù sau đó phục hồi lại ngay. Hồng Quân sử dụng lại các cấp bậc quân sự và đưa vào nhiều dấu hiệu phân biệt cá nhân như huy chương và huân chương{{cần dẫn chứng}}. Những đơn vị đã chứng tỏ sự anh hùng đặc biệt trong trận chiến sẽ được tặng danh hiệu: [[đơn vị cận vệ]] (ví dụ [[Quân đoàn Súng trường Đặc biệt cận vệ số 1]], [[Quân đoàn Tăng thiết giáp cận vệ số 6]].

Quân đội Xô Viết tổn thất 8,67 triệu lính trong chiến tranh. Khoảng 6,537 triệu chết hoặc mất tích trong chiến đấu và 2,2 triệu [[tù binh]] chết trong trại giam của Đức (trên tổng số 5,2 triệu người bị bắt). Khoảng 400.000 quân Nhảy dù và du kích cũng thiệt mạng.<ref>G. I. Krivosheev. Soviet Casualties and Combat Losses. Greenhill 1997 ISBN 1-85367-280-7</ref>.<ref>http://www.soldat.ru/doc/casualties/book/chapter5_05.html {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20090209121148/http://www.soldat.ru/doc/casualties/book/chapter5_05.html |date = ngày 9 tháng 2 năm 2009}}.</ref>

Khi [[Wehrmacht|quân đội của Đức Quốc xã]] tấn công, đã có những dân tộc bất mãn với chính quyền Xô Viết như người [[Chechnya|Chechen]] và người Thổ tại [[Kavkaz]], người [[Người Tatar|Tartar]] ở [[Krym]], các dân tộc tại Baltic, người Kozak tại Ukraina và vùng sông Đông và các dân tộc chống Xô Viết khác đã vui mừng chào đón quân Đức như những người giải phóng. Người thuộc các nước vùng Baltic đáng tin cậy nhất thì được tham gia các lực lượng [[Waffen-SS]] Đức, các dân tộc thiểu số như người Kozak thì tham gia lực lượng Don Cossack (Kozak sông Đông), còn các tù binh người Ukraina và Nga có tinh thần chống Xô Viết thì được biên chế trong Quân đội Giải phóng nước Nga-RNNA do tướng Andrei Vlasov chỉ huy. Sau khi chiến tranh kết thúc, chính quyền Xô Viết đã trừng phạt các dân tộc ủng hộ Đức tương đối khốc liệt.<ref>Rossiiskaia Akademiia nauk. Liudskie poteri SSSR v period vtoroi mirovoi voiny:sbornik statei. Sankt-Peterburg 1995 ISBN 5-86789-023-6</ref>

Khi Hồng Quân bắt đầu phản công ở châu Âu, một bộ phận binh sĩ đã trả thù tàn bạo đáp trả lại sự tàn bạo của quân Đức. Trong khi quy định của Hồng Quân chính thức cấm những hành động như vậy, những chỉ huy cấp thấp cũng im lặng bỏ qua chuyện này. Tuy nhiên vài sử gia đã bác lại luận điệu rằng các quan chức Liên Xô chính thức khuyến khích hành động đó. Đối với [[tù binh|tù nhân chiến tranh]], cả hai bên đều đã bắt được một lượng lớn và đều có nhiều lính chết trong tù - một con số gần đây của Nga nói rằng đã có 3,6 trong số 6 triệu tù nhân chiến tranh Liên Xô chết trong các trại tập trung của Đức, trong khi cũng theo người Nga thì khoảng 300.000 trong 3 triệu tù binh người Đức đã chết trong trại giam của Nga<ref>German-Russian Berlin-Karlhorst museum, http://newsfromrussia.com/science/2003/06/13/48180.html {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20091011120611/http://newsfromrussia.com/science/2003/06/13/48180.html |date = ngày 11 tháng 10 năm 2009}} <!-- lỗi server --> <!-- lỗi server --></ref>.

Trong đoạn đầu của chiến tranh, Hồng Quân sử dụng vũ khí với đủ các loại chất lượng. Họ có các pháo cực tốt{{cần dẫn chứng}}, nhưng không đủ xe tải để vận chuyển và tiếp tế; kết quả là quân đội Đức (những người đánh giá cao vũ khí này) đã chiếm được khá nhiều. [[Xe tăng T-34]] của Hồng Quân nói chung vượt trội hơn hẳn các loại xe tăng khác cho đến năm 1943, tuy nhiên số lượng khá ít và phần lớn các vũ khí quân dụng của Liên Xô khi đó đều là những mẫu cũ; cũng vậy, vấn đề tiếp tế cũng bị cản trở thậm chí đối với những quân đoàn được trang bị xe tăng hiện đại nhất. Không quân Liên Xô ban đầu cũng bị quân Đức áp đảo. Sự tiến công nhanh của quân Đức vào lãnh thổ Liên Xô khiến cho lực lượng tiếp viện và thay thế càng thêm khó khăn do phần lớn các cơ sở quân sự của Liên Xô nằm ở phía tây đất nước. Cho đến khi chính phủ Liên Xô tái thiết lập ngành công nghiệp ở phía đông dãy Ural, những hành động năm 1941 chỉ mang tính ứng biến, do đó các đơn vị Xô viết trong giai đoạn đầu chiến tranh được trang bị kém hơn rất nhiều so với biên chế đúng chuẩn của họ<ref>[[Antony Beevor]], ''Stalingrad'', 1998. [[ISBN 0-14-024985-0]]</ref>.

Sau Chiến tranh thế giới thứ hai Quân đội Xô viết có được lực lượng lục quân mạnh nhất trong lịch sử.{{cần dẫn chứng}} Năm 1945, Quân đội Xô viết có trong tay 13 triệu binh sĩ dày dạn kinh nghiệm, được trang bị 40.000 [[xe tăng]] và [[pháo tự hành]], gần 80.000 đại bác. Nó có nhiều xe tăng và pháo hơn tất cả các nước khác gộp lại, nhiều lính hơn, và một số lượng lớn các sĩ quan và nhân viên có rất nhiều kinh nghiệm trận mạc. Sau thế chiến, [[Ủy ban Tham mưu]] của Anh đã từng lên kế hoạch đem quân tiêu diệt chính quyền Liên Xô và đẩy Hồng Quân ra khỏi châu Âu<ref name="glantz"/>, nhưng kế hoạch bị từ chối do tính không khả thi về mặt quân sự, và kế hoạch này bị gọi là [[Chiến dịch Unthinkable|Chiến dịch Không tưởng]]<ref>{{Chú thích web |url=http://www.history.neu.edu/PRO2/pages/026.htm |ngày truy cập=2007-12-12 |tựa đề=Operation Unthinkable report - page 2, opening date. |archive-date = ngày 26 tháng 12 năm 2007 |archive-url=https://web.archive.org/web/20071226121239/http://www.history.neu.edu/PRO2/pages/026.htm |url-status=dead }}</ref>.

=== Chiến tranh Lạnh ===
{{chính|Chiến tranh Lạnh}}
[[Tập tin:Red army conscript hat insignia.jpg|phải|nhỏ|[[Huy hiệu]] trên mũ của quân đội Liên Xô]]
Để đánh dấu bước chuyển đổi cuối cùng từ lực lượng dân quân cách mạng thành quân đội chính quy của một quốc gia độc lập, Hồng Quân được đổi tên thành "Quân đội Xô viết" vào năm 1946. [[Georgi Konstantinovich Zhukov]] trở thành Tổng Tư lệnh Lực lượng Lục quân Liên Xô vào tháng 3 năm 1946, nhưng liền sau được [[Ivan Stepanovich Koniev|Ivan Stepanovich Konev]] thay thế vào tháng 7. Konev giữ chức vụ này đến năm 1950, lúc đó chức vụ này bị hủy bỏ trong năm năm. Có tác giả suy đoán rằng khoảng trống này "có thể liên quan đến thái độ của Liên Xô đối với [[Chiến tranh Triều Tiên]]" <ref>Scott and Scott, The Armed Forces of the Soviet Union, Eastview Press, Boulder, Co., 1979, p.142</ref>.

Quy mô của [[Lực lượng Vũ trang Liên Xô]] giảm xuống từ 11,3 triệu đến còn xấp xỉ 2,8 triệu quân từ năm 1945 đến 1948 <ref>[[William Eldridge Odom|William E. Odom]], The Collapse of the Soviet Military, Yale University Press, New Haven and London, 1998, p.39</ref>. Để quản lý quá trình giải ngũ này, số lượng [[quân khu]] tạm thời tăng lên con số 34 khu, rồi giảm xuống còn 21 khu vào năm 1946 <ref>Scott and Scott, The Armed Forces of the Soviet Union, Westview Press, Boulder, CO., 1979, p.176</ref>. Quy mô của Lực lượng Vũ trang trong suốt [[Chiến tranh Lạnh]] vẫn duy trì vào khoảng 2,8 triệu đến 5,3 triệu quân, theo như phương Tây ước tính <ref>Odom, 1998, p.39</ref>. Luật pháp Liên Xô bắt buộc mọi nam thanh niên đến tuổi trưởng thành phải phục vụ trong quân đội ít nhất ba năm, đến năm 1967 thì thời hạn nghĩa vụ quân sự của Bộ binh rút xuống còn hai năm<ref>Scott and Scott, 1979, p.305</ref>. Các đơn vị Quân đội Xô viết đã "giải phóng" các quốc gia ở [[Đông Âu]] khỏi sự cai trị của Đức vẫn duy trì một lượng quân ở một số nước đó để bảo vệ cho chế độ của [[quốc gia vệ tinh]] thuộc [[Khối Warszawa]] của Liên Xô và ngăn cản lực lượng [[NATO]]. Quân đội Xô viết có thể cũng đã tham gia cùng với Dân ủy Nội vụ ([[NKVD]]) trong việc đàn áp [[Quân khởi nghĩa Ukraina|sự chống đối của người Ukraina]] đối với sự lãnh đạo của Liên Xô. Sự hiện diện quân sự lớn nhất của quân đội Liên Xô là ở [[Nhóm quân Liên Xô ở Đức]], nhưng những Nhóm quân khác cũng được thiết lập [[Nhóm quân phía bắc|ở Ba Lan]], [[Tiệp Khắc]] và [[Hungary]] ([[Nhóm quân phía Nam]]). Ngay trong Liên Xô, lực lượng quân sự đến [[thập niên 1950]] được chia thành mười lăm quân khu, bao gồm [[Quân khu Moskva]], [[Quân khu Leningrad|Leningrad]] và [[Quân khu Baltic|Baltic]]. Do [[Xung đột biên giới Trung-Xô|Cuộc xung đột biên giới Trung-Xô]], một quân khu thứ mười sáu được thành lập vào năm 1969, Quân khu Trung Á, với trụ sở đặt tại [[Almaty|Alma-Ata]] <ref>Scott and Scott, 1979, p.176</ref>.

[[Tập tin:Soviet big 7.jpg|nhỏ|trái|Nghiên cứu của Hoa Kỳ về bảy thứ vũ khí quan trọng nhất trong các quân dụng chiến trường của Liên Xô năm 1981.]]
Để bảo vệ cho lợi ích của Liên Xô ở Đông Âu, Quân đội Xô viết đã đánh bại phong trào chống Xô viết vào thập niên 1950 ở [[Cộng hòa Dân chủ Đức]] (1953) và [[Hungary]] (1956). Ngay sau đó, [[Nikita Sergeyevich Khrushchyov|Nikita Sergeyevich Khrushov]] bắt đầu giảm Lực lượng Bộ binh, tập trung nhiều hơn vào khả năng hạt nhân của Lực lượng Vũ trang, và xây dựng [[Lực lượng Tên lửa Chiến thuật]]. Trong khi thực hiện kế hoạch này, ông đã hất cẳng Zhukov, người phản đối việc cắt giảm này, khỏi Bộ chính trị vào năm 1957. Năm 1968, lực lượng Bộ binh Xô viết tiến quân vào Tiệp Khắc theo yêu cầu của một số lãnh đạo [[Đảng Cộng sản Tiệp Khắc]] nhằm chấm dứt những cải cách của [[Alexander Dubček]], Bí thư thứ nhất chi nhánh Slovak của Đảng Cộng sản Tiệp Khắc, được gọi là [[Mùa xuân Praha]]<ref>Fowkes, Ben (29 tháng 8 năm 2000). Eastern Europe 1945–1969: From Stalinism to Stagnation. Longman. ISBN 0582326931, page 64–85</ref>.

Liên Xô tái tổ chức Bộ binh để phục vụ cho chiến tranh có sử dụng vũ khí hạt nhân, mặc dù quân Liên Xô không có đủ vũ khí hạt nhân chiến trường cho đến giữa [[thập niên 1980]] <ref>[[William Eldridge Odom|William E. Odom]], ''The Collapse of the Soviet Military'', Yale University Press, New Haven and Luân Đôn, 1998, p.69</ref>. [[Bộ Tham mưu Lực lượng Vũ trang Liên bang Nga|Bộ Tham mưu]] vẫn duy trì kế hoạch tấn công [[Tây Âu]] trong trường hợp nổ ra chiến tranh tổng lực với Mỹ và phương Tây, mà phạm vi rộng lớn của nó chỉ được công khai sau khi các nhà nghiên cứu người Đức tiếp cận được với những tài liệu của [[Quân đội Nhân dân Quốc gia]] sau khi Liên Xô sụp đổ <ref>http://www.isn.ethz.ch/php/collections/coll_1.htm, also see [[Viktor Suvorov]], [[Inside the Soviet Army]]</ref>.

==== Sa lầy gần 10 năm ở Afghanistan ==== 
{{chính|Chiến tranh Afghanistan (1978–1992)}}
[[Tập tin:RIAN archive 21116 Afghan war veterans meeting.jpg|nhỏ|250px|Thương phế binh Liên Xô trở về từ Afghanistan]]
Ngày 25 tháng 12 năm 1979, Tập đoàn quân số 40 của Hồng Quân Liên Xô bắt đầu triển khai tại [[Afghanistan]]. Vào giữa thập niên 1980 quân số quân đội Liên Xô tăng lên tới 108.800 lính và chiến tranh lan ra khắp lãnh thổ Afghanistan. Cái giá về quân sự cũng như về ngoại giao chẳng bao lâu đã trở nên quá cao cho Liên Xô. Vào giữa năm 1987, Liên Xô dưới sự lãnh đạo của nhà cải tổ [[Mikhail Gorbachev]] tuyên bố là sẽ rút quân. Việc rút quân bắt đầu ngày 15 tháng 5 năm 1988, và chấm dứt ngày 15 tháng 2 năm 1989.

Chỉ riêng thường nhân, từ 850.000 đến 1,5 triệu người Afghan đã bị giết chết và hàng triệu người đã chạy ra khỏi nước tị nạn, hầu hết tới [[Pakistan]] và [[Iran]].

==== Giai đoạn cuối của Liên Xô ====
{{Bài chi tiết|Cuộc đảo chính Xô viết năm 1991}}[[Tập tin:Cam Ranh Naval base (concept).JPEG|nhỏ|trái|250px|Hình vẽ của [[quân đội Mỹ]] minh họa căn cứ hải quân của Liên Xô tại [[vịnh Cam Ranh]] ở [[Việt Nam]] vào khoảng đầu thập niên 1980.]]
Từ khoảng năm 1985 đến 1990, nhà lãnh đạo mới của Liên Xô [[Mikhail Sergeyevich Gorbachyov]] đã nỗ lực giảm sự căng thẳng mà quân đội đặt lên nhu cầu kinh tế. Chính phủ của ông đã từ từ giảm quy mô quân đội. Đến năm 1989 quân đội Liên Xô đã hoàn toàn rút ra khỏi các nước láng giềng của thuộc [[Khối Warszawa]] để họ tự lo liệu. Trong cùng năm đó quân đội Liên Xô rút khỏi [[Afghanistan]] sau khi sa lầy 10 năm tại đây.

Đến cuối năm 1990, toàn Khối Đông Âu đã sụp đổ sau những cuộc cách mạng. Nhiều nước cộng hòa vệ tinh của Liên Xô cũng nhanh chóng quay lại chống đối chính quyền trung ương của họ. Vào tháng 3 năm 1990, những người theo chủ nghĩa quốc gia ở Litva đã tuyên bố độc lập cho nước cộng hòa này. Một loạt các nước cộng hòa xung quanh cũng tuyên bố độc lập vào năm đó. Gorbachev phản ứng một cách yếu ớt, từ chối xoay quân đội chống lại nhân dân, và cơn khủng hoảng ngày càng tăng lên. Đến giữa năm 1991, Liên Xô đã phải tuyên bố tình trạng khẩn cấp<ref>Helene Carrere D'Encausse, ''The End of the Soviet Empire: The Triumph of the Nations'', Basic Books, 1992, ISBN 0-465-09818-5</ref>.

Theo ủy ban chính thức (Viện Khoa học Xô viết) do [[Xô viết Tối cao]] chỉ định ngay sau [[cuộc đảo chính Xô viết năm 1991|sự kiện tháng 8 năm 1991]], quân đội đã không còn đóng vai trò lớn lao trong những gì được mô tả là [[đảo chính]] của những người vẫn trung thành với chủ nghĩa cộng sản{{cần dẫn chứng}}. Các chỉ huy đã gửi xe tăng đến đường phố [[Moskva]], nhưng (theo tất cả các chỉ huy và quân lính) chỉ với mệnh lệnh đảm bảo an toàn cho dân chúng. Hiện vẫn chưa rõ tại sao lực lượng quân sự lại tiến vào thành phố, nhưng rõ ràng mục tiêu của họ không phải là lật đổ Gorbachyov (lúc đó đang ở [[Biển Đen]]) hay chính phủ. Đảo chính thất bại chủ yếu cho những người tham gia không có được những hành động dứt khoát, và sau vài ngày không có hành động nào đáng kể, cuộc đảo chính tự giác sẽ dừng lại. Chỉ có một cuộc chạm trán xảy ra giữa dân chúng và đoàn xe tăng trong suốt cuộc đảo chính, dẫn đến cái chết của ba công dân. Mặc dù nạn nhân sau đó được tôn vinh như anh hùng, những người có trách nhiệm hoàn toàn không gắn trách nhiệm cho xe tăng. Không có ai ra lệnh bắn vào người nào cả<ref>David Remnick, ''Lenin's Tomb: The Last Days of the Soviet Empire'', Vintage Books, 1994, ISBN 0-679-75125-4</ref>.

Sau nỗ lực đảo chính tháng 8 năm 1991, những nhà lãnh đạo Liên Xô trên thực tế không còn quyền hành gì đối với các nước cộng hòa{{cần dẫn chứng}}. Gần như tất cả các nước Cộng hòa Xô viết tuyên bố ý định ly khai và bắt đầu thông qua các luật lệ mà không đếm xỉa gì đến Xô viết Tối cao. Vào ngày [[8 tháng 12]] năm [[1991]], Tổng thống các nước Nga, [[Belarus]] và [[Ukraina]] tuyên bố Liên Xô giải tán và ký văn bản tạo nên [[Cộng đồng các Quốc gia Độc lập|Cộng đồng các quốc gia độc lập]]. Gorbachyov cuối cùng đã từ chức vào ngày [[25 tháng 12]] năm 1991, và ngày hôm sau Xô viết Tối cao, cơ quan chính phủ cao nhất, cũng tự giải tán, chính thức kết thúc sự tồn tại của Liên bang Xô viết{{cần dẫn chứng}}. Trong một năm rưỡi tiếp theo các nỗ lực để duy trì sự thống nhất và chuyển quân đội thành quân đội của Cộng đồng Các quốc gia độc lập thất bại. Dần dần, những đơn vị đóng ở Ukraina và những nước cộng hòa ly khai khác đã tuyên thệ trung thành với chính phủ quốc gia mới của họ{{cần dẫn chứng}}.
[[Tập tin:Berlin-wall.jpg|nhỏ|phải|250px|Lính Liên Xô đứng gác bức tường Berlin năm 1989]]

Sau [[lịch sử Liên bang Xô viết (1985-1991)|sự sụp đổ của Liên Xô]], Quân đội Xô viết giải tán và [[các quốc gia tiếp nối]] của Liên Xô đã tự phân chia vũ khí và nhân sự của quân đội{{cần dẫn chứng}}. Sự phân chia phần lớn diễn ra theo nền tảng khu vực, ví dụ quân nhân Xô viết từ Nga trở thành một phần của Quân đội Nga mới, trong khi lính Xô viết đến từ [[Kazakhstan]] trở thành một phần của [[Quân đội Kazakhstan]] mới. Kết quả là phần lớn Lực lượng Bộ binh Xô viết, bao gồm phần lớn lực lượng [[máy bay]] và [[tên lửa đất đối đất]] [[Scaleboard]], gia nhập [[Lục quân Nga]] (các ước tính vào năm 1992 cho thấy năm lữ đoàn tên lửa đất đối đất với 96 xe phóng tên lửa ở Belarus và 12 lữ đoàn với 204 xe phóng tên lửa ở Ukraina, so với 24 lữ đoàn với 900 xe tên lửa dưới quyền kiểm soát của Lực lượng Bộ binh Nga, một số ở các nước cộng hòa Xô viết cũ)<ref>[[IISS]], The Military Balance 1992–93, Brassey's, Luân Đôn, 1992, p.72,86,96</ref>.

Đến cuối năm 1992, phần lớn những gì còn sót lại của Quân đội Xô viết ở các nước Cộng hòa Xô viết cũ đã hoàn toàn giải tán{{cần dẫn chứng}}. Lực lượng quân đội đồn trú tại Đông Âu (bao gồm [[các nước Baltic]]) dần dần quay trở về quê hương trong khoảng từ năm 1991 đến 1994. [[Danh sách các sư đoàn của Quân đội Xô viết năm 1989-91|Danh sách các sư đoàn của Quân đội Xô viết]] phác thảo một vài số phận của những phần riêng lẻ của Lực lượng Bộ binh.

Vào giữa tháng 3 năm 1992, tổng thống Nga là Yeltsin tự chỉ định ông làm Bộ trưởng Bộ quốc phòng của nước Nga mới, đánh dấu một bước đi quyết định trong việc thành lập [[lực lượng Vũ trang Liên bang Nga|lực lượng vũ trang Nga]], bao gồm những gì còn sót lại của quân đội{{cần dẫn chứng}}. Vết tích cuối cùng của cấu trúc chỉ huy Xô viết cũ cuối cùng đã bị giải tán vào tháng 6 năm 1993, khi các trụ sở quân sự của Cộng đồng các quốc gia độc lập được tổ chức lại thành một bộ tham mưu để hợp tác quân sự giữa các nước SNG được dễ dàng hơn<ref>[[Jack F. Matlock, Jr.]], ''Autopsy on an Empire: The American Ambassador's Account of the Collapse of the Soviet Union'', Random House, 1995, ISBN 0-679-41376-6</ref>.

Trong vài năm tiếp theo, Lực lượng Bộ binh Xô viết cũ đã rút khỏi miền trung và Đông Âu (bao gồm các quốc gia Baltic), cũng như ở những nước độc lập hậu Xô viết như [[Azerbaijan]], [[Armenia]], [[Uzbekistan]], [[Kazakhstan]], [[Kyrgyzstan]]. [[Lục quân Nga]] hiện nay vẫn có mặt ở [[Tajikistan]], [[Abkhazia]], [[Quân khu Ngoại Kavkaz|Gruzia]] và [[Transnistria]]{{cần dẫn chứng}}.

== Ngân sách Quốc phòng ==
Sau [[Chiến tranh thế giới thứ hai|Thế chiến II]] Liên Xô vẫn duy trì một số lượng lớn binh sĩ (khoảng 2,8 tới 5,5 triệu lính tùy giai đoạn, so với 1,4 tới 3 triệu lính của [[Hoa Kỳ]])<ref>Lịch sử Thế giới thời đương đại 1945-2000 Nhà xuất bản [[Thành phố Hồ Chí Minh]] p 578</ref>.

Theo số liệu của [[Viện Nghiên cứu Chiến lược Quốc tế]] (''International Institute for Strategic Studies''/IISS) thì năm 1955 [[ngân sách Quốc phòng]] Liên Xô là 32 tỷ 400 triệu USD, năm 1970 tăng lên 53 tỷ 900 triệu USD và tới 1979 thì lên tới 148 tỷ USD, chiếm 16% GDP.<ref name="Nhà xuất bản p 350">Lịch sử Thế giới thời đương đại 1945-2000 Nhà xuất bản [[Thành phố Hồ Chí Minh]] p 350</ref>. Đây là một gánh nặng lớn cho ngân sách vì cùng lúc [[Hoa Kỳ]] chỉ chi ra 6%, [[Tây Đức]] là 4% và [[Nhật Bản|Nhật]] chỉ 1%<ref name="Nhà xuất bản p 350"/>.

== Các cáo buộc về tội ác chiến tranh ==
<!--[[Tập tin:Katyn_massacre_1.jpg|nhỏ|phải|250px|Một trong những hố chôn tập thể sĩ quan Ba Lan bị Liên Xô thảm sát ở Katyn.]]
=== Thảm sát tù binh chiến tranh Ba Lan ===
{{chính|Thảm sát Katyn}}
Sau khi [[Liên Xô tấn công Ba Lan|cùng Đức Quốc Xã xâm lược Ba Lan]] vào tháng 9 năm 1939, Hồng Quân Liên Xô chiếm đóng nửa phía đông của nước này theo [[Hiệp ước Xô-Đức|thỏa thuận đã ký kết trước đó với Phát Xít Đức]].

[[Bộ Dân ủy Nội vụ|Bộ Dân ủy Nội vụ Liên Xô]] (NKVD) do [[Lavrentiy Beria]] đứng đầu đề đã xuất xử bắn tất cả các [[sĩ quan]] [[Ba Lan]] bị bắt. [[Bộ Chính trị]] [[Đảng Cộng sản Liên Xô]], gồm cả [[Stalin]] đã ký và đóng dấu phê chuẩn. Vụ thảm sát được thực hiện vào tháng 4 và tháng 5 năm 1940, tổng số [[tù binh chiến tranh]] Ba Lan bị xử bắn được ước tính khoảng 22.000 người.

Sau nhiều năm chối tội và đổ lỗi cho Phát Xít Đức, cuối cùng [[Nga]] cũng phải thừa nhận các lãnh đạo Xiên Lô đã ra lệnh thảm sát.<ref>MỸ LOAN. Nga thừa nhận Stalin ra lệnh thảm sát Katyn. TUỔI TRẺ. 2018-02-20. URL:https://tuoitre.vn/nga-thua-nhan-stalin-ra-lenh-tham-sat-katyn-413231.htm. Truy cập: 2018-02-20. (Archived by WebCite® at http://www.webcitation.org/6xNNOet6p)</ref> Năm 2010, Tổng thống Ba Lan [[Lech Kaczyński]] được mời tới [[Nga]] để tham dự lễ kỷ niệm 70 năm ngày hàng chục ngàn binh sĩ Ba Lan bị Liên Xô sát hại trong vụ [[thảm sát Katyn]] thì bị [[Vụ rơi máy bay Tu-154 của Không quân Ba Lan năm 2010|rơi máy bay và thiệt mạng tại Nga]].

=== Giết hại phụ nữ và trẻ em Phần Lan ===
[[Tập tin:DeadFinnishcivilians1942.jpg|nhỏ|phải|250px|Trẻ con Phần Lan bị Hồng Quân Liên Xô giết hại. Ảnh tư liệu được Lực lượng Phòng Vệ Phần Lan lưu trữ.]]
Trong [[Chiến tranh Liên Xô - Phần Lan (1939-1940)|cuộc xâm lược Phần Lan năm 1939-1940]], Hồng Quân Liên Xô đã ném hơn 25 ngàn tấn [[bom]] (55.000 quả), 41 ngàn khối bom cháy xuống 690 thành phố, thị trấn và làng mạc của Phần Lan, khiến 956 thường dân chết, 540 bị thương nặng, 1.300 bị thương nhẹ với 2.000 ngôi nhà bị phá hủy, 5.000 nhà khác bị hư hại.

Trong cả cuộc chiến, [[Phần Lan]] phải hứng chịu thiệt hại nặng nề, với 25.000 người chết, 55.000 bị thương, 450.000 người mất nhà cửa. Ngoài ra Hồng Quân Liên Xô còn bắt hơn 3.500 tù binh chiến tranh, khoản 40% số tù binh này sau đó đã chết.

Từ 1941 đến 1944, quân Liên Xô tiếp tục xâm nhập và sát hại nhiều người Phần Lan, trong đó có cả phụ nữ và trẻ em.<ref>{{Chú thích web|họ 1=Nykänen|tên 1=Anna-Stina|url=http://www.hs.fi/English/article/Too+awful+an+image+of+war/1135223124092|tiêu đề=Too awful an image of war: Sixty years on, there are no grounds to withhold images kept in a Finnish Defence Forces' safe|nhà xuất bản=Helsingin Sanomat|ngày tháng=ngày 19 tháng 11 năm 2006|url-status=dead|url lưu trữ=https://web.archive.org/web/20061216201947/http://www.hs.fi/English/article/Too+awful+an+image+of+war/1135223124092|ngày lưu trữ=ngày 16 tháng 12 năm 2006}}</ref>

=== Cướp bóc và cưỡng hiếp ở Đông Âu và Đức ===
Năm 1945, trong lúc "giải phóng" Ba Lan (nước đã bị [[Liên Xô tấn công Ba Lan|Liên Xô xâm lược và chiếm đóng một nửa vào năm 1939-1941]]), việc phụ nữ Ba Lan đã bị cưỡng hiếp tập thể đã xảy ra trên diện rộng.<ref name="polityka">{{Chú thích web | url=http://archiwum.polityka.pl/art/kobieca-gehenna,353703.html | tiêu đề="Kobieca gehenna" (The women's ordeal) | nhà xuất bản=''[[Polityka]]'' | work=No 10 (2695) | ngày tháng=2009-03-07 | ngày truy cập=ngày 21 tháng 4 năm 2011 | tác giả 1=Joanna Ostrowska, Marcin Zaremba | các trang=64–66|ngôn ngữ=pl}}&nbsp; <br>[http://www.ihuw.pl/biogramy/index.php?UID=87 Tiến sĩ Marcin Zaremba] của [[Học viện Hàn Lâm Khoa học Ba Lan]], đồng tác giả bài viết trên là nhà sử học hiện là giảng viên [[Đại học Warsaw]], Chuyên khoa Lịch sử Thế kỷ XX ([https://scholar.google.ca/scholar?hl=en&q=%22Marcin+Zaremba%22&btnG=Search&as_sdt=0%2C5&as_ylo=&as_vis=0 cited 196 times in Google scholar]). Zaremba đã xuất bản nhiều tài liệu chuyên khảo, gồm: ''Komunizm, legitymizacja, nacjonalizm'' (426 trang),[http://www.poczytaj.pl/145] ''Marzec 1968'' (274 trang), ''Dzień po dniu w raportach SB'' (274 trang), ''Immobilienwirtschaft'' (tiếng Đức, 359 trang), xem [http://www.google.ca/search?tbo=p&tbm=bks&q=+inauthor:%22Marcin+Zaremba%22&source=gbs_metadata_r&cad=7 inauthor:"Marcin Zaremba" in Google Books.] <br>[http://genderstudies.pl/index.php/zajecia/joanna_ostrowska/ Joanna Ostrowska] từ [[Warsaw]], Ba Lan, là giảng viên Khoa Giới tính Học ở trường [[Đại học Jagiellonian]] ở Kraków, [[Đại học Warsaw]], và [[Học viện Hàn Lâm Khoa học Ba Lan]]. Bà là tác giả nhiều nghiên cứu về chủ đề cưỡng hiếp tập thể và ép buộc bán dâm ở Ba Lan trong Thế Chiến II (như "Prostytucja jako praca przymusowa w czasie II Wojny Światowej. Próba odtabuizowania zjawiska," "Wielkie przemilczanie. Prostytucja w obozach koncentracyjnych,"...).</ref> Khi [[Budapest]] bị chiếm đóng, ước tính khoản 50.000 phụ nữ Hungary đã bị cưỡng hiếp bởi Hồng Quân Liên Xô.<ref>{{chú thích tạp chí| first=Mark| last=James| title=Remembering Rape: Divided Social Memory and the Red Army in Hungary 1944–1945| journal=[[Past & Present (journal)|Past & Present]] |url=http://muse.jhu.edu/journals/past_and_present/v188/188.1mark.html| doi=10.1093/pastj/gti020| volume=188| issue=August 2005| pages=133–161| issn=1477-464X| publisher=Oxford University Press}}</ref>-->

Theo một số tài liệu phương Tây, kể từ khi tiến vào nước [[Đức]] (1944-1945), ngoài việc cướp nhà dân và cửa hiệu<ref>Hubertus Knabe, ''Tag der Befreiung? Das Kriegsende in Ostdeutschland'' (Ngày giải phóng? Kết thúc chiến tranh ở Đông Đức); [http://www.amazon.de/Tag-Befreiung-Das-Kriegsende-Ostdeutschland/dp/3549072457 mua sách này trên Amazon]</ref> một bộ phận Hồng quân Liên Xô đã [[hiếp dâm|hãm hiếp]] nhiều phụ nữ và trẻ em người Đức, từ 8 đến 80 tuổi <!--(báo [[The Guardian]] của Anh cho rằng con số này lên đến 2 triệu)<ref>
{{Chú thích web
|url=http://www.guardian.co.uk/g2/story/0,3604,707835,00.html
|tiêu đề='They raped every German female from eight to 80' | The Guardian | Guardian Unlimited
|nhà xuất bản=guardian.co.uk
|ngày truy cập = ngày 1 tháng 1 năm 2008 |họ 1=
|tên 1=
}}
</ref><ref>
{{Chú thích web
|url=http://www.telegraph.co.uk/news/main.jhtml?xml=/news/2002/01/24/wbeev24.xml
|tiêu đề=Red Army troops raped even Russian women as they freed them from camps - Telegraph
|nhà xuất bản=www.telegraph.co.uk
|ngày truy cập = ngày 1 tháng 1 năm 2008 |họ 1=
|tên 1=
}}
</ref><ref>Nhật ký của nhà viết kịch và đạo diễn người Nga [[Zakhar Agranenko]]</ref><ref>Antony James Beevor, ''Berlin: The Downfall 1945'' (Ngày tàn của Berlin năm 1945), trang 28; [http://www.amazon.co.uk/Berlin-Downfall-1945-Antony-Beevor/dp/0140286969 mua sách này trên Amazon]</ref><ref>[http://www.guardian.co.uk/g2/story/0,3604,707835,00.html Báo ''The Guardian'' trích sách của Antony James Beevor], ngày 1 tháng 5 năm 2002</ref><ref>Alfred-Maurice de Zayas, ''Die Anglo-Amerikaner und die Vertreibung der Deutschen'', Tr. 87, Ullstein, 1988. [http://www.amazon.de/Die-Anglo-Amerikaner-die-Vertreibung-Deutschen/dp/3548332064 Để kiểm chứng, có thể mua sách này trên Amazon]</ref><ref>Franz Wilhelm Seidler và Alfred-Maurice de Zayas, ''Kriegsverbrechen in Europa und im Nahen Osten im 20. Jahrhundert'' (Tội ác chiến tranh ở châu Âu, Đông Đức trong thế kỷ 20); [http://www.preistrend.de/Buch_Preisvergleich_Kriegsverbrechen_in_Europa_und_im_Nahen_Osten_im_20_Jahrhundert__o7249710201767402.html mua sách này trên PreisTrend] hoặc [http://www.amazon.de/Kriegsverbrechen-Europa-Nahen-Osten-Jahrhundert/dp/3813207021/ref=pd_bxgy_b_img_b trên Amazon]</ref><ref>Theodor Schieder, ''Dokumentation der Vertreibung der Deutschen aus Ost-Mitteleuropa'' (Tư liệu về việc người Đức bị bắt phải di cư khỏi miền đông Trung Âu), nhà xuất bản Deutscher Taschenbuch Verlag (DTV), [[München]], Đức, năm 2004; [http://www.dtv.de/dtv.cfm?wohin=dtvnr59072 mua sách trên website của DTV]</ref>. Nhiều nạn nhân trong số này bị từ 10 đến 12 lính Hồng quân hãm hiếp tập thể, và đa số bị hãm hiếp trên 70 lần<ref>William Hitchcock, ''The Struggle for Europe: The Turbulent History of a Divided Continent, 1945-2002'' (Cuộc chiến giành châu Âu: Lịch sử hỗn loạn của một lục địa bị chia cắt, 1945-2002); [http://www.amazon.com/Struggle-Europe-Turbulent-Continent-1945-2002/dp/0385497989 mua sách này trên Amazon]</ref>--><ref>Helke Sander và Barbara Johr, phim tư liệu ''BeFreier und Befreite. Krieg, Vergewaltigung, Kinder'' (Những kẻ đem lại tự do lại cướp mất tự do. Chiến tranh, hãm hiếp, và trẻ con); [http://www.amazon.de/BeFreier-Befreite-Krieg-Vergewaltigung-Kinder/dp/3596163056 mua phim tư liệu này trên Amazon]</ref><ref>Richard Overy, phim tư liệu ''Russia's War: Blood upon the Snow'' (Cuộc chiến của nước Nga: Máu trên tuyết), năm 1997; [http://www.amazon.com/Russias-War-Blood-Upon-Snow/dp/6304547188 mua phim tư liệu này trên Amazon]</ref>. Việc hãm hiếp phụ nữ Đức được các binh sĩ này xem là chiến tích để báo thù cho người Liên Xô và để đàn áp tinh thần nhân dân Đức<ref name="beevor">Antony James Beevor, ''Berlin: The Downfall 1945'' (Ngày tàn của Berlin năm 1945); [http://www.amazon.co.uk/Berlin-Downfall-1945-Antony-Beevor/dp/0140286969 mua cuốn sách này trên Amazon]</ref>. Đến năm [[1948]], các chỉ huy quân đội Liên Xô mới có biện pháp dứt khoát khi cấm binh sĩ ra khỏi doanh trại và tiếp xúc với dân địa phương<ref name="naimark">Norman Naimark, ''The Russians in Germany: A History of the Soviet Zone of Occupation, 1945-1949'' (Người Nga trên đất Đức, Lịch sử của vùng chiếm đóng của Xô Viết), xuất bản 1995 bởi [[Đại học Harvard]]; [http://www.amazon.com/Russians-Germany-History-Occupation-1945-1949/dp/0674784057 mua sách này trên Amazon]</ref>. Tác giả Norman Naimark viết rằng: "Tâm lý xã hội của phụ nữ Đông Đức được đánh dấu bởi tội ác hãm hiếp và cưỡng bức của Hồng quân Liên Xô kể từ những ngày đầu chiếm đóng, qua năm 1949 khi mà [[Cộng hòa Dân chủ Đức|Đông Đức]] được thành lập, cho đến tận ngày nay"<ref>Norman Naimark, ''The Russians in Germany: A History of the Soviet Zone of Occupation, 1945-1949'' (Người Nga trên đất Đức, Lịch sử của vùng chiếm đóng của Xô Viết), xuất bản năm 1995 bởi [[Đại học Harvard]], trang 133; [http://www.amazon.com/Russians-Germany-History-Occupation-1945-1949/dp/0674784057 mua sách này trên Amazon]</ref><!--. Ở [[Hungary]], hơn 50 ngàn phụ nữ và trẻ em đã bị Hồng quân Liên Xô hãm hiếp chỉ riêng ở thủ đô [[Budapest]]<ref>James Mark, ''Remembering Rape: Divided Social Memory and the Red Army in Hungary 1944-1945'' (Hãm hiếp: Hồi ức của một xã hội chia cắt và Hồng quân ở Hungary 1944-1945), nhà xuất bản [[Đại học Oxford]] năm 2005, trang 133 đến 161; [http://muse.jhu.edu/about/publishers/oxford/ đọc trên Thư viện Oxford])</ref>-->. Nhiều nhà sử học đã lý giải cho hành động của Hồng quân Liên Xô ở Đức và Hungary rằng ''"họ có mối căm thù sâu sắc đối với Đức Quốc xã"''<ref>Theo sách của phóng viên chiến trường người Nga [[Vasily Semyonovich Grossman]], người đã theo Hồng Quân trong cuộc chiến; [http://www.amazon.com/Writer-War-Vasily-Grossman-1941-1945/dp/0375424075 mua sách của Grossman trên Amazon]</ref><ref>[http://www.telegraph.co.uk/news/main.jhtml?xml=/news/2002/01/24/wbeev24.xml Bài viết của Daniel Johnson trên báo ''Telegraph''], ngày 25 tháng 1 năm 2002</ref><!--. Tại [[Nam Tư]], đã có 121 vụ hãm hiếp tập thể được ghi lại, và 111 nạn nhân trong số đó bị giết tại chỗ, số nạn nhân phụ nữ thực tế có thể cao hơn nhiều<ref name="naimark"/><ref>Catherine Merridale, ''Ivan's War, the Red Army 1939-1945'' (Cuộc chiến của Ivan, Hồng quân 1939-1945), London: Faber and Faber xuất bản năm 2005; [http://www.amazon.co.uk/Ivans-War-Inside-Army-1939-45/dp/0571218091 mua sách này trên Amazon], [http://www.amazon.com/Ivans-War-Life-Death-1939-1945/dp/0805074554 bản bìa cứng]</ref><ref>[http://arts.independent.co.uk/books/reviews/article329136.ece Bài viết của Virginia Rounding trên báo ''The Independent'' về sách của Merridale], ngày 25 tháng 11 năm 2005</ref>. Những thông tin này được giấu kín cho đến khi Liên Xô tan rã và các hồ sơ bí mật dần được tiết lộ<ref name="beevor"/><ref>[http://www.rferl.org/features/2002/05/08052002104901.asp Bài viết của Jeremy Bransten trên Radio Free Europe Radio Liberty], giới thiệu sách của Beevor</ref>. Khi bị một sĩ quan than phiền về việc quân sĩ cướp bóc và hãm hiếp, [[Iosif Vissarionovich Stalin|Stalin]] đã trả lời rằng "Ông ta không hiểu nổi à? Lính của ta vượt qua hàng ngàn dặm, qua máu và lửa, hiếp dâm và ăn cướp chút ít có sao đâu?"<ref>Norman Naimark, ''The Russians in Germany: A History of the Soviet Zone of Occupation, 1945-1949'' (Người Nga trên đất Đức, Lịch sử của vùng chiếm đóng của Xô Viết), xuất bản 1995 bởi [[Đại học Harvard]], trang 71; [http://www.amazon.com/Russians-Germany-History-Occupation-1945-1949/dp/0674784057 mua sách này trên Amazon]</ref>. Hồi ký của bà [[Marta Hillers]], một nạn nhân trực tiếp của những cuộc hãm hiếp của Hồng quân Liên Xô, đã mô tả lại sự kinh hoàng và cố gắng để sống sót trong thời đó ở Berlin. Bà đã cho phép xuất bản cuốn hồi ký và yêu cầu giấu tên mình, nhưng tên tuổi bà mới được tiết lộ sau khi chết<ref>Kurt Wilhelm Marek, ''Eine Frau in Berlin'' (Một người phụ nữ ở Berlin), xuất bản dưới tên 'vô danh', nguyên là hồi ký của nữ nhà báo Marta Hillers; [http://www.amazon.de/Eine-Berlin-Tagebuchaufzeichnungen-April-1945/dp/3442732166/ref=pd_sim_b_img_2/303-9497647-1340253 đặt mua hồi ký này trên Amazon]</ref><ref>[http://observer.guardian.co.uk/international/story/0,6903,1056125,00.html Bài viết của Luke Harding trên báo ''The Observer''], ngày 5 tháng 10 năm 2003</ref><ref>[http://books.guardian.co.uk/reviews/history/0,,1519031,00.html Bài viết của Linda Grant trên báo ''The Guardian''], ngày 2 tháng 7 năm 2005</ref>--><ref>[http://dir.salon.com/story/books/review/2005/08/18/berlin/ Bài viết của Jonathan Shainin trên Salon] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080117163513/http://dir.salon.com/story/books/review/2005/08/18/berlin/ |date = ngày 17 tháng 1 năm 2008}}, ngày 18 tháng 8 năm 2005</ref>.

Tuy nhiên, một số tài liệu và hồi ký của các binh sĩ Hồng Quân phủ nhận điều này. Trong [[Hồi ký của Mansur]], tiểu đoàn trưởng một đơn vị Hồng quân, ông nói "không có cướp bóc và hãm hiếp bởi binh sĩ dưới quyền" bởi những hình phạt nghiêm khắc được đề ra. Thậm chí ông kể lại một người Đức đã dẫn hai cô gái đến cho ông để "lấy lòng", và ông đã đuổi họ về vì cho rằng đó là "quá vô đạo đức". Trong hồi ký khác "800 ngày trên Mặt trận phía Đông", tác giả đã gọi những sử gia [[phương Tây]] loan báo về nạn cướp bóc hãm hiếp trên diện rộng là "những sử gia xấu bụng", các tài liệu mang màu sắc chính trị chống Xô Viết từ thời [[Chiến tranh Lạnh]]. Ông cho rằng những hành vi này chỉ xảy ra ở các đơn vị cá biệt. Hơn nữa con số phụ nữ bị hãm hiếp đã bị phóng đại, vì thực tế có rất ít trẻ em Đức sinh ra sau chiến tranh không rõ cha là ai.

Về vấn đề cướp phá các cửa hàng, ông viết: ''"Quân ta có cướp bóc không? Không rõ. Trong nhiều tính huống cần đánh giá một cách thận trọng vì đó thường chỉ là việc vượt quá quy định một chút. Không việc gì phải cướp bóc cả; sau tất cả, những [[người lính]] chỉ thỉnh thoảng cần một chút gì đó để ăn và uống cho thích đáng. Khi bạn tấn công, bao giờ cũng thu được chiến lợi phẩm. Chúng tôi đã bắt gặp rất nhiều kho hậu cần và hàng hóa của bọn Đức dọc đường tiến quân nhưng nhà bếp quân ta bao giờ cũng cung cấp gấp 3 lần số cần thiết. Và thật khó để phân biệt đâu là nhà kho của quân đội, đâu là cửa hàng của dân thường do vấn đề ngôn ngữ"''

Theo [[Stuart Britton]], một ký giả chuyên ghi chép về Hồng quân, ông đánh giá: ''Tình hình thay đổi khi Hồng quân tiến vào nước Đức. Ham muốn báo thù trỗi dậy mạnh mẽ ở phần lớn trong số họ, sau nhiều năm chiến tranh và sự chiếm đóng tàn bạo của người Đức đã hủy diệt vô số trang trại, làng mạc và gia đình người Liên Xô. Các bằng chứng từ cả hai phía dân thường và cựu binh Nga cho biết chỉ có các lực lượng tiếp quản đi sau mới phải chịu trách nhiệm về những hành động tàn bạo quá mức đối với dân thường. Nhiều người trong số họ vốn là tù nhân được gom vội vào Hồng quân hoặc đã từng sống lâu dài trong vùng tạm chiếm, bị quân Đức chiếm đóng đối xử tàn bạo. Sự giáo dục và kỷ luật quân đội trong những đơn vị lính phần lớn là tân binh nghĩa vụ này cũng thấp hơn nhiều cánh lính cựu phục vụ tại các đơn vị tuyến đầu.''

Hơn nữa cũng có bằng chứng chứng tỏ các chỉ huy Hồng quân hoàn toàn không làm ngơ với các hành vi của binh lính. Những hành vi cướp bóc, hãm hiếp chỉ là bột phát do tâm lý muốn trả thù của binh lính chứ không phải là chủ trương của các cấp chỉ huy Hồng quân. Đại sứ Nga tới Anh cho biết các cáo buộc hãm hiếp là vô căn cứ, ''"Đó là một sự ô nhục khi vu khống chống lại những người đã cứu thế giới khỏi [[chủ nghĩa phát xít]]."''<ref>[http://www.telegraph.co.uk/opinion/main.jhtml?xml=/opinion/2002/01/25/dt2506.xml telegraph.co.uk]</ref> Một số nhà sử học đã dẫn chứng một lệnh ban hành ngày 19 tháng 1 năm 1945, yêu cầu việc ngăn ngừa ngược đãi thường dân. Một lệnh của Hội đồng quân sự của [[Mặt trận Byelorussia số 1]], có chữ ký của Nguyên soái Rokossovsky, đã ra lệnh bắn bọn trộm cướp và hiếp dâm tại hiện trường của vụ án. Một lệnh ban hành bởi Stavka vào ngày 20 tháng 4 năm 1945 nói rằng cần phải duy trì quan hệ tốt với người dân Đức để giảm kháng cự và để chiến sự kết thúc nhanh hơn.<ref>{{Chú thích web | url = http://actualhistory.ru/51 | tiêu đề = Н. Мендкович. Кто «изнасиловал Германию»? (часть 1). Актуальная история | tác giả 1 =  | ngày =  | ngày truy cập = 19 tháng 2 năm 2015 | nơi xuất bản =  | ngôn ngữ =  | archive-date = 2011-08-11 | archive-url = https://web.archive.org/web/20110811032916/http://actualhistory.ru/51 | url-status = dead }}</ref><ref>{{Chú thích web |url=http://gpw.tellur.ru/page.html?r=books&s=beevor |ngày truy cập=2013-11-17 |tựa đề=Bản sao đã lưu trữ |archive-date = ngày 15 tháng 5 năm 2009 |archive-url=https://web.archive.org/web/20090515003128/http://gpw.tellur.ru/page.html?r=books&s=beevor |url-status=dead }}</ref><ref>{{Chú thích web | url = http://svpressa.ru/war/article/8271/ | tiêu đề = Секс-Освобождение: эротические мифы Второй мировой | tác giả 1 = svpressa.ru | ngày =  | ngày truy cập = 19 tháng 2 năm 2015 | nơi xuất bản =  | ngôn ngữ =  | archive-date = 2014-05-30 | archive-url = https://web.archive.org/web/20140530214602/http://svpressa.ru/war/article/8271/ | url-status = dead }}</ref>

Trong khu vực chiếm đóng của Liên Xô, các thành viên của SED đã báo cáo cho Stalin cướp bóc và hãm hiếp bởi binh lính Liên Xô có thể dẫn đến một phản ứng tiêu cực của dân Đức đối với Liên Xô và hướng tới tương lai của chủ nghĩa xã hội ở [[Cộng hòa Dân chủ Đức|Đông Đức]]. Stalin đã phản ứng một cách giận dữ: ''"Tôi sẽ không tha thứ bất cứ ai kéo danh dự của Hồng quân qua vũng bùn."<ref name="Leonhard, Revolution">[[Wolfgang Leonhard]], ''Child of the Revolution'', Pathfinder Press, 1979, ISBN 0-906133-26-2</ref><ref>Norman M. Naimark. ''The Russians in Germany: A History of the Soviet Zone of Occupation, 1945–1949.'' Harvard University Press, 1995. ISBN 0-674-78405-7</ref>''

Trong tháng 5 năm 1945, Nguyên soái [[Georgy Konstantinovich Zhukov]] đã ký ba quyết định quan trọng về đảm bảo đời sống cho nhân dân Đức ở khu vực do quân đội Liên Xô chiếm đóng. Đó là Quyết định số 063 ngày 11 tháng 5 năm 1945 về việc cung cấp lương thực cho người dân ở Berlin, Quyết định số 064 ngày 12 tháng 5 về việc khôi phục vào bảo đảm hoạt động bình thường của các ngành dịch vụ công cộng tại Berlin và Quyết định số 080 ngày 31 tháng 5 về việc cung cấp sữa cho trẻ em ở Berlin. Ông cũng đề nghị Chính phủ Liên Xô khẩn cấp chuyển đến Berlin 96.000 tấn ngũ cốc, 60.000 tấn khoai tây, gần 50.000 gia súc, hàng vạn tấn thực phẩm khác như mỡ động vật, đường. Theo lệnh của ông, tất cả các đơn vị quân đội Liên Xô đóng tại nước Đức, các ủy ban quân quản đều phải tập trung vào việc ổn định đời sống cho nhân dân Đức. Ông yêu cầu các quân nhân dưới quyền phải thực hiện đúng phương châm: ''"Căm thù chủ nghĩa phát xít nhưng phải tôn trọng nhân dân Đức".''<ref>Grigori Doberin. Những bí mật của chiến tranh thế giới thứ hai. trang 340-343.</ref>

Một phụ nữ Berlin, Elizabeth Shmeer, theo nguồn của phía Nga cho biết<ref>{{Chú thích web | url = http://militera.lib.ru/research/dukov_ar/index.html | tiêu đề = За что сражались советские люди: «Русский НЕ должен умереть» | tác giả 1 =  | ngày =  | ngày truy cập =  | nơi xuất bản =  | ngôn ngữ =  | archive-date = 2009-04-28 | archive-url = https://web.archive.org/web/20090428024332/http://militera.lib.ru/research/dukov_ar/index.html | url-status = dead }}</ref>:
:''Đức quốc xã nói rằng nếu người Nga đến đây, họ sẽ tàn phá và hãm hiếp khủng khiếp. Nhưng thực tế sau đó rất khác: dù là những người bại trận, quân đội Đức đã gây ra rất nhiều đau khổ cho nước Nga, nhưng những người chiến thắng đã cho chúng tôi thực phẩm còn nhiều hơn những gì chính quyền cũ phân phát. Đối với chúng tôi điều đó là khó hiểu. Một cách cư xử nhân đạo như vậy dường như chỉ người Nga làm được.''

== Chú thích ==
{{Tham khảo|30em}}
==Liên kết ngoài==
<!-- {{Wiktionary|Red Army}} -->
{{Thể loại Commons|Army of the Soviet Union}}

{{Các phương diện quân Liên Xô trong Chiến tranh thế giới thứ hai}}

{{Authority control}}

[[Thể loại:Hồng Quân| ]]
[[Thể loại:Quân đội Liên Xô|Hồng quân]]
[[Thể loại:Lịch sử Liên Xô]]
[[Thể loại:Quân đội bị giải tán]]