Xem mã nguồn của Châu Á

Bạn không được quyền sửa đổi trang này, vì lý do sau:

Your IP address is in a range that has been blocked on all Wikimedia Foundation wikis.

The block was made by ‪Jon Kolbert‬. The reason given is Open proxy/Webhost: See the help page if you are affected .

Start of block: 05:35, ngày 21 tháng 2 năm 2024
Expiry of block: 05:35, ngày 21 tháng 2 năm 2029

Your current IP address is 3.238.37.172. The blocked range is 3.238.0.0/16.

Xin hãy cung cấp tất cả các thông tin trên vào thư yêu cầu của bạn. Nếu bạn bị cấm do sự nhầm lẫn, bạn có thể xem thêm thông tin và hướng dẫn tại quy định toàn cục Không cho phép các proxy mở.

Để thảo luận về vụ cấm này, xin vui lòng yêu cầu kiểm tra lại tại Meta-Wiki. You could also send an email to the stewards VRT queue at stewards@wikimedia.org including all above details.

Bạn vẫn có thể xem và chép xuống mã nguồn của trang này:

{{Infobox continent|title=Châu Á|countries=49 thành viên Liên hợp quốc, <br>1 quan sát viên, 5 Nhà nước khác|cities={{plainlist|
* [[Danh sách vùng đô thị châu Á|Danh sách vùng Đại đô thị châu Á]]
* [[Danh sách các thành phố ở châu Á]]}}
{{hlist
| list_style = text-align:left;
|[[Delhi]]
|[[Tokyo]]
|[[Jakarta]]
|[[Baghdad]]
|[[Trùng Khánh]]
|[[Mumbai]]
|[[Seoul]]
|[[Thượng Hải]]
|[[Manila]]
|[[Karachi]]
|[[Bắc Kinh]]
|[[Hà Nội]]
|[[Quảng Châu]]
|[[Osaka]]
|[[Dhaka]]
|[[Băng Cốc]]
|[[Kolkata]]
|[[Tehran]]
|[[Istanbul]]
|[[Jerusalem]]
|[[Thâm Quyến]]
|[[Hồng Kông]]
|[[Thành phố Hồ Chí Minh]]
|[[Singapore]]
}}|internet=[[.asia]]|time=[[UTC+2]] đến [[UTC+12]]|languages=[[Ngôn ngữ ở châu Á|Danh sách ngôn ngữ]]|unrecognized={{Collapsible list
| titlestyle = background:transparent;text-align:left;font-weight:normal;
| list_style = text-align:left;
| 1 = {{flag|Abkhazia}}
| 2 = {{flag|Nam Ossetia}}
| 3 = {{TWN}}}}|dependencies={{Collapsible list
| titlestyle = background:transparent;text-align:left;font-weight:normal;
| list_style = text-align:left;
| 1 = {{flag|Akrotiri và Dhekelia}} | 2 = {{flag|Lãnh thổ Ấn Độ Dương thuộc Anh}} | 3 = {{flag|Đảo Giáng Sinh}} | 4 = {{flag|Quần đảo Cocos (Keeling)}} | 5 = {{HKG}} | 6 = {{MAC}}
}}|list_countries=Danh sách các quốc gia và vùng lãnh thổ châu Á|demonym=[[Người Châu Á]]|image=Asia (orthographic projection).svg|GDP_per_capita=7.350 đô la Mĩ (2019; [[List of continents by GDP (nominal)#GDP per capita (nominal) by continents|thứ năm]])<ref name=IMF_Data>{{chú thích web|title=IMF (WEO October 2019 Edition) GDP nominal per capita – international dollar|url=https://www.imf.org/external/datamapper/datasets/WEO/1}}</ref>|GDP_PPP=65,44 nghìn tỉ đô-la Mĩ (2019; thứ nhất)<ref name=IMF_Data/>|GDP_nominal=31,58 nghìn tỉ đô-la Mĩ (2019; [[List of continents by GDP (nominal)|thứ nhất]])<ref name=IMF_Data/>|density=100/km² (260/sq mi)|population={{UN_Population|Asia}} ({{UN_Population|Year}}; [[List of continents by population|thứ nhất]]){{UN_Population|ref}}|area={{convert|44579000|km2|sqmi|abbr=on}} &nbsp;([[List of continents by area|thứ nhất]])<ref name=NG264>{{chú thích sách |publisher=National Geographic Society (U.S.) |title=National Geographic Family Reference Atlas of the World |location=Washington, DC |year=2006 |page=264}}</ref>|image_size=300px|m49=<code>142</code> – Châu Á<br /><code>001</code> – [[Thế giới]]}}

'''Châu Á''' phần lớn nằm ở Bắc bán cầu, là [[châu lục]] có [[diện tích]] lớn nhất trên [[thế giới]]. Thiên nhiên của châu Á rất đa dạng. Diện tích châu lục này bao phủ 8,7% tổng diện tích [[Trái Đất]] (hoặc chiếm 29,4% tổng diện tích [[lục địa]]).

Đại bộ phận lãnh thổ châu Á nằm ở [[Bắc Bán cầu]] và [[Đông Bán cầu|Bán cầu Đông]]. Ranh giới giữa châu Á với [[châu Phi]] là [[kênh đào Suez]], với [[châu Âu]] là [[Dãy núi Ural]], [[sông Ural]], [[Biển Caspi]], mạch núi [[Kavkaz]], [[Các eo biển Thổ Nhĩ Kỳ|eo biển Thổ Nhĩ Kỳ]], biển [[Địa Trung Hải]] và [[Biển Đen]]. Bốn điểm cực đất liền lớn châu Á: điểm cực đông là [[Mũi đất|mũi]] Dezhnev ở [[eo biển Bering]] (66°4′45″B, 169°39′7″T), điểm cực nam là [[Mũi đất|mũi]] Tanjung Piai ở [[eo biển Malacca]] (1°16′B, 103°31′Đ)<ref name="southernmost">{{chú thích web|url=http://www.iskandarproject.com/flagshipc.html|title=ISKANDAR MALAYSIA FLAGSHIP C MAP|publisher=Iskandar Project|archive-url=https://web.archive.org/web/20120923211918/http://www.iskandarproject.com/flagshipc.html|archive-date = ngày 23 tháng 9 năm 2012 |url-status=dead|access-date = ngày 20 tháng 7 năm 2012}}</ref>, điểm cực tây là mũi Baba ở [[biển Aegea]] (39°27′B, 26°3′Đ), điểm cực bắc là [[mũi Chelyuskin]] ở [[eo biển Vilkitsky]] (77°44′B, 104°15′Đ).

[[Hang]] lớn nhất là [[hang Sơn Đoòng]] (hang động tự nhiên lớn nhất thế giới), [[Đỉnh|Đỉnh núi]] cao nhất là [[Everest|đỉnh Everest]] (cao nhất thế giới), điểm thấp nhất là [[Sụt lún (địa chất)|sụt lún]] [[Biển Chết]] (thấp nhất thế giới), [[cao nguyên]] cao nhất là [[cao nguyên Thanh Tạng]] (cao nhất thế giới), [[sông]] dài nhất là [[Trường Giang]] (dài thứ ba thế giới), [[hồ]] lớn nhất là [[biển Caspi]] (lớn nhất thế giới), [[hồ]] sâu nhất là [[hồ Baikal]] (sâu nhất thế giới), [[Hoang mạc|sa mạc]] lớn nhất là [[Hoang mạc Ả Rập|sa mạc Arabi]] (lớn thứ năm thế giới). Vượt qua [[kinh độ]] và [[vĩ độ]] rộng vô cùng, chênh lệch thời gian đông - tây đạt đến từ 11 đến 13 giờ đồng hồ. Vùng đất phía tây và [[châu Âu]] nối liền lẫn nhau, hình thành [[Lục địa Á-Âu|lục địa Âu – Á]] - lục địa lớn nhất trên [[Trái Đất]]. Trừ đất liền ra, diện tích [[Đảo|đảo lớn]] và [[Cồn (biển)|đảo cồn]] của châu Á chừng 2,7 triệu kilômét vuông, chỉ đứng  sau [[Bắc Mỹ]].

Châu Á là nơi bắt nguồn [[Tôn giáo|ba tôn giáo lớn]] của thế giới [[Phật giáo]], [[Hồi giáo]] và [[Kitô giáo|Cơ Đốc giáo]]. Trong [[Cái nôi nền văn minh|bốn nước xưa có nền văn minh lớn]] thì có ba nước xưa ở vào châu Á ([[Ấn Độ]], [[Iraq]] ([[Lưỡng Hà]]) và [[Trung Quốc]]).

Trong số các [[quốc gia]] và [[Lãnh thổ|vùng lãnh thổ]] thuộc châu Á, [[Nhật Bản]], [[Hàn Quốc]], [[Đài Loan]], [[Singapore]], [[Israel]], [[Hồng Kông]] và [[Ma Cao]] được công nhận là [[Nước công nghiệp|những quốc gia và vùng lãnh thổ có nền kinh tế công nghiệp phát triển]], số còn lại là các [[nước đang phát triển]], trong đó, [[Trung Quốc]] và [[Ấn Độ]] là 2 nước đang phát triển có diện tích và dân số lớn nhất trên [[thế giới]].

== Từ nguyên ==
Châu Á trong chữ Hán 州亞, [[Tiếng Hy Lạp cổ đại|chữ Hi Lạp cổ đại]] gốc là Ασία, và [[Tiếng Latinh|chữ La-tinh]] là Asia.

Châu Á là một [[châu lục]] có [[dân số]] đông nhất thế giới, đồng thời cũng là châu lục có [[mật độ dân số]] lớn nhất. Tên chữ của nó cũng xưa cũ nhất. "Asia" mang ý nghĩa là "khu vực [[Mặt Trời mọc]]", tương truyền là do [[Phoenicia|người Phoenicia]] cổ đại đưa ra. Hoạt động trên biển thường xuyên, yêu cầu [[Phoenicia|người Phoenicia]] cần phải xác định nơi chốn và hướng đi. Vì vậy họ đem khu vực [[biển Aegea]] về phía đông gọi chung là "Asu", nghĩa là "chỗ [[Mặt Trời mọc]]"; nhưng mà đem khu vực [[biển Aegea]] về phía tây thì gọi chung là "Ereb", nghĩa là "chỗ [[Mặt Trời lặn]]". Asia từng chữ một là do chữ Asu [[Tiếng Phoenicia|tiếng Phoenica]] diễn hoá tới nay. Vùng đất mà nó chỉ về là không rõ ràng lắm, phạm vi là có hạn định. Đến thế kỉ thứ nhất TCN đã biến thành là một tên gọi tỉnh hành chính của [[đế quốc La Mã]], về sau thì mới dần dần khuếch đại, bao gồm cả khu vực châu Á bây giờ, biến thành là một cái tên để gọi tên châu lục lớn nhất thế giới.

Phiên âm bằng [[Tiếng Trung Quốc|tiếng Trung]] cho Asia là ''Yàxìyà'' (亞細亞 - Á-tế-á) được đặt tên cho châu lục này trước nhất là vào năm 1582. Sau khi [[Nhà truyền giáo|giáo sĩ truyền giáo]] [[Dòng Tên|Hội Jesus]] [[Matteo Ricci]] đến [[Trung Quốc]], dưới sự giúp đỡ của Vương Bạn - tri phủ Long Khánh (nay là [[Kiếm Các|huyện Kiếm Các]], [[Tử Đồng|huyện Tử Đồng]], [[Giang Du|huyện Giang Du]] - phía bắc [[Tứ Xuyên|tỉnh Tứ Xuyên]]), cùng nhau làm ra "[[Khôn dư vạn quốc toàn đồ]]" với các phiên dịch viên.<ref>{{chú thích web|url=https://www.wdl.org/zh/item/4136/|title=Khôn dư vạn quốc toàn đồ|date=1602|work=www.wdl.org|access-date = ngày 10 tháng 2 năm 2020}}</ref> Bởi vì người nước ngoài lúc đó đến Trung Quốc phần nhiều ở khu vực miền nam, các phiên dịch này đều có mang theo mình sắc thái tiếng Hán miền nam dày đặc. Chữ nước ngoài mở đầu phiên dịch là "á" đọc là "a", cuối đuôi phiên dịch là "á", chữ nước ngoài phần nhiều đọc là "ya", lúc phiên dịch thành [[Chữ Hán|Trung văn]], phiên dịch viên tức khắc sẽ căn cứ vào [[phát âm]] [[chữ Hán]] trong ngôn ngữ nơi đó để chọn lựa [[chữ Hán]] tương ứng.<ref>{{Chú thích web|url=https://vi.traasgpu.com/tai-sao-chau-a-lai-goi-la-chau-a/|tựa đề=Asia đã lấy tên của nó như thế nào?|website=vi.traasgpu.com|ngày truy cập=2021-11-26}}</ref>

== Lịch sử ==
Lịch sử và văn hoá châu Á đều rất cổ xưa. [[Ấn Độ]], [[Iraq]] (nước [[Babylon|Babylon cũ]]) và [[Trung Quốc]] là ba trong [[Cái nôi nền văn minh|bốn nước xưa là các nền văn minh lớn]] của thế giới đều ở châu Á. Trình độ kinh tế và văn hoá của châu Á đã từng chiếm giữ vị trí dẫn đầu vào khoảng thời gian dài trên thế giới, [[tứ đại phát minh]] của [[Trung Quốc]] hoặc [[người Ấn Độ]] phát minh [[Chữ số Ả Rập|chữ số Arabi]] và số 0, v.v... rất nhiều sáng tạo và phát minh về phương diện khoa học, cống hiến cực kì to lớn cho thế giới.<ref name=":0">Đinh Hải Bân. Tường thuật tóm tắt tài nguyên hồ sơ Lịch sử châu Á (J). Nhà xuất bản tạp chí "Thế giới Lan Đài". Kì 11 năm 2005.</ref>

=== Thời đại viễn cổ ===
Vào thời đại viễn cổ, rất nhiều dân tộc của [[châu Âu]] và [[Bắc Phi]] đều bắt nguồn ở khu vực [[Đồng cỏ|thảo nguyên]] của [[Trung Á]]. Vào [[Giai đoạn Di cư|Giai đoạn di cư]], một bộ phận ở về phía tây tiến vào [[châu Âu]], một bộ phận ở về phía đông dời vào [[Ấn Độ]], hình thành các dân tộc [[Ngữ hệ Ấn-Âu|ngữ hệ Ấn - Âu]] với phạm vi rộng lớn; một bộ phận khác ở về phía nam dời đến [[Bắc Phi]] và [[Tây Nam Á|Tây Á]], tiến vào [[Ai Cập]], hợp thành các dân tộc [[Ngữ hệ Phi-Á|ngữ hệ Phi - Á]] (tức ngữ hệ Semito - Hamitic) với người ở ngay địa phương đó.

=== Thời đại thượng cổ ===
Vào thời đại thượng cổ, Trung Quốc ở phương đông và [[đế quốc Ba Tư]] ở phương tây đều phát triển biến thành là [[đế quốc]] lớn mạnh, [[Đế quốc Ba Tư|Ba Tư]] một mạch tranh hùng với [[Hy Lạp|Hi Lạp]] ở châu Âu, cuối cùng đều bị [[Alexandros Đại đế|Alexander Đại đế]] của [[Vương quốc Macedonia|đế quốc Macedonia]] đánh bại, quân đội của [[Alexandros Đại đế|Alexander]] tiến thẳng xâm nhập [[tiểu lục địa Ấn Độ]], cuối cùng một phần quân đội còn lưu trú lại đã lập lên nhà nước [[Armenia]]. [[Trung Quốc]] lúc đó cũng đang đi đường lối hướng về bành trướng thống nhất, các dân tộc chung quanh mở đầu hiểu ra [[Tần (nước)|nhà nước Tần]].

Lúc [[đế quốc La Mã]] ở phương tây trỗi lên, [[Nhà Hán|triều nhà Hán]] của Trung Quốc ở phương đông cũng là một nhà nước lớn mạnh, lãnh thổ của [[đế quốc La Mã]] bành trướng đến chỗ [[thung lũng]] [[Euphrates|sông Babylon cũ]] (bây giờ gọi là [[Euphrates|sông Euphrates]]) ở [[Trung Đông]], phương đông và phương tây mở đầu có giao lưu [[kinh tế]] và [[Văn hóa|văn hoá]], [[con đường tơ lụa]] ban đầu từ đô thành [[Trường An]], [[Trung Quốc]] đi qua [[Tây Vực]] (chính là [[Tân Cương]] và một phần khu vực [[Trung Á]] hiện nay) và [[Trung Đông]], xa đến [[Roma|Rôma]], [[Ý]]. Sau khi [[Hung Nô|người Hung Nô]] ở phía bắc [[Nhà Hán|triều nhà Hán]] bị triều nhà Hán đánh bại, dần dần thiên cư hướng về phương tây, một ít [[bộ tộc]] mà trong mắt [[đế quốc Tây La Mã]] bị coi là "người chưa khai hoá", sau khi dời vào [[châu Âu]], lập tức tăng tốc diệt vong [[đế quốc Tây La Mã]].

=== Thời đại trung cổ ===
Vào thời đại trung cổ, ở vùng đất phía tây nam châu Á nổi lên đế quốc Arabi lớn mạnh - bao quát [[Nam Âu]], [[Tây Nam Á|Tây Á]], [[Trung Á]] và [[Bắc Phi]]. Cương vực của Trung Quốc vào lúc [[Nhà Đường|triều nhà Đường]] lớn mạnh ở phương đông cũng bành trướng đến [[Trung Á]] và [[Bán đảo Triều Tiên|Triều Tiên]] đã dần dần làm thành dân tộc thống nhất.

Sự trỗi dậy của [[Người Mông Cổ|dân tộc Mông Cổ]] hình thành ảnh hưởng không ít ở thế giới, đã chinh phục vùng đất ��u - Á rộng lớn. nhưng mà vì củng cố chính quyền của bản thân nên đã tàn sát rất nhiều người dân dị tộc, rất nhiều văn minh ưu tú bị phá bỏ trong vòng một ngày.

Từ năm 1453, sau khi [[Đế quốc Đông La Mã|đế quốc Byzantine]] bị diệt vong, [[đế quốc Ottoman]] của nhà nước Hồi giáo đã xưng hùng chiếm giữ khu vực [[Trung Đông]], [[Tiểu Á|bán đảo Tiểu Á]] và [[Bắc Phi]] hơn 400 năm. Ở múc độ nào đó, [[đế quốc Ottoman]] đã gây trở ngại giao lưu đông - tây về phương diện [[Văn hóa|văn hoá]] và [[kinh tế]]. Khu vực [[Đông Á]] từ thế kỉ XVI tới nay, sự phát triển văn hoá và [[khoa học]] dần dần lạc hậu, thường hay thấy tình huống các nước cấm chỉ người dân trong nước giao lưu với người nước ngoài. Thí dụ chính sách [[Sakoku|toả quốc]] được thực thi vào [[Thời kỳ Edo|thời đại Edo]] ở [[Nhật Bản]], hoặc chính sách toả quốc của [[Nhà Triều Tiên|vương triều Triều Tiên]], hoặc chính sách cấm biển vào thời kì [[nhà Minh]] và [[nhà Thanh]],...

=== Từ sau cận đại ===
Từ sau thế kỉ XVIII, cùng với sự nổi lên của [[chủ nghĩa tư bản]] và [[chủ nghĩa thực dân]] ở [[châu Âu]], người theo [[chủ nghĩa thực dân]] thông qua tuyến đường hàng hải, tiến hành khai thác tài nguyên ở đất liền châu Á, và sự suy yếu của chính quyền phong kiến trong thời gian dài của vùng đất châu Á đã trở thành miếng mồi mà các cường quốc [[châu Âu]] tranh giành, rất nhiều lãnh thổ bị chiếm đóng làm thành [[thuộc địa]] hoặc bán thuộc địa. Vùng đất hoang vu [[Siberia]] ở phía bắc châu Á, tan vỡ theo sau nỗ lực của [[đế quốc Mông Cổ]], [[Sa quốc Nga|nước Nga Sa hoàng]] do [[Người Nga|dân tộc Nga]] ở châu Âu lập nên dần dần men theo đường bộ mà khai quật mở mang, rồi xưng hùng chiếm giữ một vùng rộng lớn ở phía bắc châu Á.

Cuối thế kỉ XIX, [[Nhật Bản]] theo sau sự thành công [[Minh Trị Duy tân|cải cách Duy tân Minh Trị]], khiến cho thế nước hưng thịnh nhanh chóng, trở thành nước châu Á duy nhất có đầy đủ địa vị trên vũ đài [[cộng đồng quốc tế]] bằng tư cách "[[cường quốc]]". Từ lúc thắng lợi nhiều lần phát động chiến tranh chống lại các nước chung quanh như [[Chiến tranh Thanh – Nhật|triều nhà Thanh]], [[Chiến tranh Nga-Nhật|nước Nga Sa hoàng]] cùng với sau khi trải qua [[Chiến tranh thế giới thứ nhất|Đại chiến thế giới lần thứ nhất]], Nhật Bản cai quản các thuộc địa của nước chiến bại [[Đức]] ở châu Á với tư cách nước chiến thắng, khiến cho phạm vi thế lực của Nhật Bản trải khắp cả [[Thái Bình Dương|Tây Thái Bình Dương]]. Lại thúc đẩy tham vọng chinh phục Trung Quốc và cả châu Á của nó ngày một lớn dần, [[Nhật Bản]] dưới ảnh hưởng của [[chủ nghĩa quân phiệt]] vào thập kỉ 30 - 40 ở thế kỉ 20 đã phát động [[Chiến tranh Trung – Nhật|chiến tranh Trung – Nhật lần thứ hai]] và [[chiến tranh Thái Bình Dương]], [[Chiến tranh thế giới thứ hai|Đại chiến thế giới lần thứ hai]] cũng mở đầu từ [[Cuộc tấn công Ba Lan (1939)|quân Đức đánh chớp nhoáng Ba Lan vào ngày 1 tháng 9 năm 1939]], sau đó mở rộng chiến tranh sang khu vực châu Á. [[Nhật Bản đầu hàng|Nhật Bản cuối cùng đầu hàng]] sau khi bị [[Hoa Kỳ]] [[Vụ ném bom nguyên tử xuống Hiroshima và Nagasaki|ném xuống hai trái bom nguyên tử hướng về Hiroshima và Nagasaki]]. Sau khi [[Đệ nhị thế chiến]] đi qua, [[chủ nghĩa dân tộc]] ở châu Á ngóc đầu, các nước và dân tộc vừa mới bắt đầu sôi nổi tranh giành tìm lấy độc lập. Cùng lúc với đó, đối lập [[chủ nghĩa tư bản]] là [[chủ nghĩa cộng sản]] ở phương tây lan rộng đến đại lục địa châu Á. Năm 1949 [[Đảng Cộng sản Trung Quốc]] đánh bại [[Trung Quốc Quốc dân Đảng|Đảng Quốc dân Trung Quốc]] trong [[Nội chiến Trung Quốc|Nội chiến Quốc - Cộng]], đã [[Đảng cầm quyền|nắm giữ chính quyền]] của [[Trung Hoa Dân Quốc (1912–1949)|Trung Hoa dân quốc]] ở vùng đất [[Trung Quốc đại lục]], thành lập [[Trung Quốc|nước Cộng hoà Nhân dân Trung Hoa]]; [[Chính phủ Trung Hoa Dân Quốc|Chính phủ Trung Hoa dân quốc]] dời đến [[Đài Bắc]]. [[Trung Quốc|Nước Cộng hoà Nhân dân Trung Hoa]] do [[Đảng Cộng sản Trung Quốc]] thành lập và [[Liên Xô|Liên minh nước Cộng hoà xã hội chủ nghĩa Xô-viết]] do [[Đảng Cộng sản Liên Xô]] kiến lập cùng nhau thúc đẩy mở rộng [[chủ nghĩa cộng sản]] ở châu Á. Vùng đất [[Đông Á]] trước sau liên tục kiến lập nhiều chính quyền [[chủ nghĩa xã hội]], như [[Cộng hòa Dân chủ Nhân dân Triều Tiên|Triều Tiên]], [[Việt Nam]], [[Lào]],... Vào thập kỉ 50-70 của thế kỉ 20, [[chiến tranh Triều Tiên]] và [[chiến tranh Việt Nam]] là tuyến đầu của cuộc chiến tranh giữa [[chủ nghĩa xã hội]] và [[chủ nghĩa tư bản]] ở châu Á.

Các dân tộc ở [[Tây Nam Á|Tây Á]], [[Nam Á]] và [[Trung Đông]] cũng sôi nổi tranh giành độc lập từ sau [[Chiến tranh thế giới thứ hai|Đại chiến thế giới lần thứ hai]], nổi tiếng nhất chính là [[Phong trào độc lập Ấn Độ|cuộc vận động cách mạng độc lập Ấn Độ]] do [[Mahatma Gandhi]] khởi xướng, cuối cùng dẫn đến [[Chia cắt Ấn Độ|Cuộc chia cắt Ấn Độ - Pakistan]], [[Ấn Độ]] lấy tín đồ [[Ấn Độ giáo]] là chính và [[Pakistan]] lấy tín đồ [[Hồi giáo]] là chính cùng độc lập vào năm 1948. Tuy nhiên, vấn đề kiến lập nhà nước của [[Israel]] và [[Nhà nước Palestine|Palestine]] ở [[Trung Đông]], mang theo xung đột nghiêm trọng dính líu đến phương diện [[tôn giáo]] và [[Dân tộc (cộng đồng)|dân tộc]]. Mặc dù [[Israel]] được hứa hẹn dựng nước ở vùng đất [[người Do Thái]] vào năm 1947, nhưng vì thánh địa [[Jerusalem]] được chia cho [[Israel]], khiến các nước Hồi giáo chung quanh bất mãn, [[người Do Thái]] và tín đồ Hồi giáo bất hoà, dẫn đến Israel và các nước Hồi giáo chung quanh mỗi ngày gia tăng xung đột, trong [[Chiến tranh Sáu Ngày|chiến tranh Trung Đông lần thứ ba]] [[Israel]] kháng cự với [[Syria]], [[Jordan]] và [[Ai Cập]], Israel chiếm lĩnh một vùng đất đáng kể của Palestine, và thiết lập thuộc địa ở vùng đó. Mặt khác, vùng đất [[Trung Đông]] từ trước tới nay bị coi là "kho thuốc súng thế giới", vùng đất này chiến tranh liên miên không ngớt, bao gồm [[Chiến tranh Iran-Iraq|chiến tranh Iran - Iraq]] mà [[Iraq]] và [[Iran]] chĩa súng lẫn nhau, và chiến tranh giữa [[Hoa Kỳ]] và [[Iraq]] như [[Chiến tranh Vùng Vịnh|chiến tranh vùng Vịnh]] vào ngày 17 tháng 1 năm 1991 và [[Chiến tranh Iraq]] vào ngày 20 tháng 3 năm 2003, và [[Chiến tranh Afghanistan (2001–nay)|chiến tranh Afghanistan]] do lãnh đạo phần tử [[khủng bố]] số một [[Osama bin Laden]] nhắm vào tuyên bố của [[Hoa Kỳ]] cho nên năm 2002 phát động để lật đổ tập đoàn chính trị [[Taliban]].

[[Liên Xô]] phát sinh [[Cuộc đảo chính Xô viết năm 1991|chính biến]] vào cuối tháng 8 năm 1991, mặc dù [[Đảng Cộng sản Liên Xô]] giải quyết trong một tuần, nhưng mà vẫn khiến [[Liên Xô tan rã|Liên Xô giải thể]] vào cuối năm 1991. Ở vùng đất [[Trung Á]] nhiều nước cộng hoà tách khỏi Liên Xô cũ thành nhà nước độc lập mới như [[Kazakhstan]], [[Turkmenistan]], [[Uzbekistan]], v.v<ref name=":0" />

== Khu vực ==
Vùng đất châu Á bát ngát xa thẳm. Để cho thuận lợi, có thể chia châu Á làm 6 khu vực là [[Đông Á]], [[Nam Á]], [[Đông Nam Á]], [[Trung Á]], [[Tây Nam Á|Tây Á]] và [[Bắc Á]]. [[Môi trường tự nhiên]] và hoạt động loài người của các vùng đất này mỗi nơi có đặc sắc riêng.
[[Tập tin:Location-Asia-UNsubregions.png|nhỏ|265px|Sự phân chia các khu vực của châu Á.]] {{legend|#0000E0|[[Bắc Á]]}}{{legend|#E000E0|[[Trung Á]]}}{{legend|#00E000|[[Tây Á]]}}{{legend|#E00000|[[Nam Á]]}}{{legend|#FFFF20|[[Đông Á]]}}{{legend|#FFC000|[[Đông Nam Á]]}}
=== Đông Á ===
[[Đông Á]] bao gồm [[Trung Quốc]], [[Nhật Bản]], [[Hàn Quốc]], [[Triều Tiên]] và Mông Cổ.  Diện tích chừng 11,8 triệu km vuông. [[Dân số]] hơn 1,6 tỉ. Địa thế phía Tây cao phía Đông thấp, chia làm bốn bậc thang. [[Cao nguyên Thanh Tạng]] ở phía Tây Nam Trung Quốc gọi là "nóc nhà thế giới", chiều cao cách mặt nước biển trung bình trên 4.000 m. Phía nửa Đông Nam là miền [[gió mùa]], thuộc về đới khí hậu rừng lá rộng ôn đới và đới khí hậu rừng rậm á nhiệt đới; phía Tây Bắc thuộc về đới khí hậu thảo nguyên hoặc sa mạc ôn đới tính lục địa; phía Tây Nam thuộc về đới khí hậu cao nguyên và núi. Từ tháng 5 đến tháng 10 vùng đất phía Đông sát bờ biển bị ảnh hưởng của [[Bão nhiệt đới Tây Bắc Thái Bình Dương|bão nhiệt đới tây bắc Thái Bình Dương]]. Tài nguyên khoáng sản phong phú gồm là [[than đá]], [[sắt]], [[Dầu mỏ|dầu thô]], [[đồng]], [[antimon]], [[wolfram]], [[molypden]], [[vàng]], [[magnesit]], [[than chì]]. Đông Á là quê hương của nhiều cây trồng như lúa gié, [[Dioscorea oppositifolia|củ mài]], [[Kê Proso|lúa tắc]], [[Mạch ba góc|lúa tám đen]], [[Đậu tương|đậu nành]], [[Gai (cây)|cỏ gai]], [[trà xanh]], [[Trẩu trơn|tung dầu]], [[Họ Đào lộn hột|điều]], [[quýt]], [[Nhãn|long nhãn]], [[Vải (thực vật)|cây vải]], [[nhân sâm]]. [[Gạo|Lúa thóc]] chiếm trên 40% tổng sản lượng của thế giới, lá trà chiếm trên 25% tổng sản lượng thế giới, đậu nành chiếm 20%. Sản lượng [[sợi bông]], [[Lạc|đậu phộng]], [[Ngô|bắp]], [[Saccharum officinarum|mía]], [[Vừng|mè]], [[cải dầu]], [[Lụa|tơ tằm]] chiếm địa vị trọng yếu trên thế giới.

=== Tây Á ===
[[Tây Nam Á|Tây Á]] cũng gọi là Tây Nam Á, chỉ vùng đất phía tây của châu Á, bao gồm [[Thổ Nhĩ Kỳ|Thổ Nhĩ Kì]], [[Israel]], [[Iran]], [[Iraq]], [[Cộng hòa Síp]], [[Syria]], [[Liban]], [[Jordan]], [[Kuwait]], [[Ả Rập Xê Út|Arabi Saudi]], [[Yemen]], [[Oman]], [[Các Tiểu vương quốc Ả Rập Thống nhất]], [[Qatar]], [[Bahrain]], [[Gruzia]], [[Armenia]] và [[Azerbaijan]]. Diện tích chừng 6 triệu kilômét vuông. Dân số hơn 300 triệu người. Cao nguyên trải rộng, phần phía bắc nhiều [[dãy núi]]. Đồng bằng Mesopotamia ở khoảng giữa cao nguyên núi phía bắc và [[bán đảo Ả Rập]] ở phía nam là do [[Euphrates|sông Euprates]] và [[Tigris|sông Tigris]] hình thành nên. Khí hậu nóng và khô. Diện tích sa mạc ở phía nam rộng lớn. Vùng đất ven biển [[Địa Trung Hải]] và [[Biển Đen]] cùng với vùng núi phía tây trong khu vực này thuộc về khí hậu Địa Trung Hải, cao nguyên phía đông và nội lục thuộc về khí hậu thảo nguyên hoặc sa mạc á nhiệt đới, phần lớn vùng đất ở [[bán đảo Ả Rập]] thuộc về khí hậu sa mạc nhiệt đới. Trữ lượng và sản lượng [[Dầu mỏ|dầu thô]] chiếm địa vị trọng yếu trên thế giới. Tây Á là nơi sản sinh bắt nguồn thực vật vun trồng như [[cà rốt]], [[Dưa bở|dưa lưới]], [[hành tây]], [[rau chân vịt]], [[Chi Linh lăng|cỏ linh lăng]], [[chà là]] cùng với các giống gia súc như [[lạc đà một bướu]], [[Ngựa Ả rập|ngựa Ả Rập]], [[dê Angora]], [[thỏ Angora]].

=== Đông Nam Á ===
[[Đông Nam Á]] chỉ vùng đất phía đông nam của châu Á, gồm các nước [[Singapore]], [[Indonesia]], [[Malaysia]], [[Thái Lan]], [[Việt Nam]], [[Lào]], [[Philippines]], [[Campuchia]], [[Myanmar]], [[Brunei]] và [[Đông Timor]]. Diện tích khoảng 4,5 triệu kilômét vuông. Dân số hơn 650 triệu. Về địa lí, khu vực bao gồm hai phần: [[Bán đảo Đông Dương|bán đảo Ấn - Trung]] và [[quần đảo Mã Lai]]. Là một trong các khu vực có nhiều [[núi lửa]] nhất trên thế giới. Phía nam vùng [[Quần đảo Mã Lai|quần đảo]] và [[Bán đảo Đông Dương|bán đảo]] thuộc về khí hậu rừng mưa nhiệt đới, vùng núi phía bắc bán đảo thuộc về khí hậu rừng rậm á nhiệt đới. [[Thiếc]], [[Dầu mỏ|dầu thô]], [[khí thiên nhiên]], [[than đá]], [[nickel]], [[Bô xít|quặng bô xít]], [[wolfram]], [[chromi]], [[vàng]], v.v là [[khoáng vật]] trọng yếu. Đông Nam Á là nơi bắt nguồn nhiều thực vật nhiệt đới như cây [[Chanh vàng|chanh vàng]], cây đay vàng, [[Đinh hương (gia vị)|cây đinh hương]], đậu khấu, [[hồ tiêu]], [[chuối rừng]], [[Cau|cây cau]], [[Mít|cây mít]], [[Musa textilis|cây chuối sợi đay]]. Các nước ở khu vực này sản xuất nhiều [[gạo]], [[Cao su (cây)|cao su]], [[hương liệu]], [[Tếch|gỗ tếch]], [[Cây gạo|cây bông thân gỗ]], [[Quinin|thuốc quinin]] và trái cây nhiệt đới. Trong tất cả các nước, [[Indonesia]] là nước có [[núi lửa]] nhiều nhất trên thế giới và có danh hiệu "đất nước núi lửa".

=== Trung Á ===
[[Trung Á]] chỉ vùng đất trung tâm châu Á (về địa lí). Bao gồm [[Turkmenistan]], [[Uzbekistan]], [[Kyrgyzstan]], [[Tajikistan]], [[Kazakhstan]]. Diện tích khoảng 4 triệu ki lô mét vuông. Vùng đất phía đông nam trong khu vực này là vùng núi, [[động đất]] nhiều lần, thuộc về khí hậu núi; các vùng đất còn lại là [[đồng bằng]], gò đồi, [[Hoang mạc|sa mạc]] trải rộng, khí hậu khô cạn, thuộc về khí hậu sa mạc hoặc thảo nguyên nhiệt đới và á nhiệt đới. [[Khí thiên nhiên]], [[Dầu mỏ|dầu thô]], [[than đá]], [[đồng]], [[chì]], [[kẽm]], [[Thủy ngân|thủy ngân]], [[lưu huỳnh]], mirabilit (tức natri sulfat ngậm nước) là [[khoáng vật]] khá trọng yếu. Tài nguyên khoáng sản của Trung Á vô cùng phong phú, ngành công nghiệp quân sự phát đạt. Trung Á là chỗ sản sinh bắt nguồn thực vật vun trồng như [[đậu Hà Lan]], [[Đậu răng ngựa|đậu tằm]], [[Táo tây|trái táo tây]] cùng với cừu Karakul. Sản xuất [[Sợi bông|cây bông sợi]], [[Thuốc lá (thực vật)|cây thuốc lá]], [[Lụa|tơ tằm]], [[Len|lông cừu]], [[Vitis amurensis|cây nho]] và [[Táo tây|cây táo tây]].

=== Nam Á ===
[[Nam Á]] chỉ vùng đất phía nam của châu Á, gồm [[Ấn Độ]], [[Afghanistan]], [[Maldives]], [[Bhutan]], [[Sri Lanka]], [[Pakistan]], [[Bangladesh]] và [[Nepal]]. Diện tích khoảng 5,1 triệu kilômét vuông. Dân số 1,8 tỉ. Vùng đất phía bắc trong khu vực này là vùng núi của chân núi phía nam [[Himalaya|mạch núi Himalaya]], bán đảo Ấn Độ ở phía nam là [[Deccan|cao nguyên Deccan]], giữa vùng núi phía bắc và [[Deccan|cao nguyên Deccan]] là [[Đồng bằng Ấn-Hằng|đồng bằng sông Ấn Độ - sông Hằng]]. Đồng bằng ở phía bắc và ở giữa về cơ bản thuộc về khí hậu rừng rậm bán nhiệt đới, [[Deccan|cao nguyên Deccan]] và phía bắc [[Sri Lanka]] thuộc về khí hậu thảo nguyên nhiệt đới, đoạn tây nam của bán đảo Ấn Độ, phía nam Sri Lanka và toàn bộ [[Maldives]] thuộc về khí hậu rừng mưa nhiệt đới, đồng bằng sông Ấn Độ thuộc về khí hậu thảo nguyên hoặc sa mạc á nhiệt đới. Lấy [[sắt]], [[mangan]], [[than đá]] làm tài nguyên khoáng sản phong phú nhất. Nam Á là chỗ sản sinh bắt nguồn thực vật vun trồng như [[xoài]], [[thầu dầu]], [[cà tím]], [[chuối rừng]], [[Mía|cây mía]] và [[Sen hồng|củ sen]]. Cây đay vàng (Corchorus capsularis L) và lá trà chiếm chừng 1/2 tổng sản lượng thế giới. Sản lượng của [[gạo]], [[Lạc|đậu phộng]], [[Vừng|mè]], [[cải dầu]], [[mía]], [[Sợi bông|bông sợi]], [[Cao su (cây)|cao su]], [[Triticum aestivum|lúa tẻ hột nhỏ]], dừa sấy khô có vị trí trọng yếu trên thế giới.

=== Bắc Á ===
[[Bắc Á]] chỉ vùng đất [[Siberia]] của nước [[Nga]], diện tích khoảng 13,1 triệu kilômét vuông. Vùng đất phía tây là [[đồng bằng Tây Siberia]], phía giữa là vùng núi và [[Cao nguyên Trung Sibir|cao nguyên Trung Siberia]], phía đông là vùng núi [[Viễn Đông Nga|Viễn Đông]]. [[Vòng cực]] về phía bắc thuộc về khí hậu đồng rêu hàn đới, vùng đất còn lại thuộc về khí hậu rừng lá kim ôn đới. Khoảng thời gian dòng sông đông lại thành băng là từ 6 tháng trở lên. [[Dầu mỏ|Dầu thô]], [[than đá]], [[đồng]], [[vàng]], [[Kim cương|đá kim cương]] là khoáng vật khá trọng yếu; sản xuất các loại lúa tẻ, [[khoai tây]], [[cây lanh]] và vật liệu [[gỗ]].

== Địa lí ==
=== Địa hình ===
[[Tập tin:Asia-map.png|thumb|300px|right|Bản đồ địa hình châu Á.]]
Địa hình châu Á lên xuống rất lớn, khoảng giữa cao, bốn phía xung quanh thấp. Vùng đất phía đông có một dãy quần đảo hình vòng cung nhiều kiểu khác nhau dài từ Nam đến Bắc. [[Cao độ|Chiều cao]] cách [[mực nước biển]] trung bình chừng 950 mét, là một [[châu lục]] có địa hình cao nhất trên thế giới sau [[châu Nam Cực]]. [[Núi]] và [[cao nguyên]] chiếm chừng 3/4 diện tích, trong đó có 1/3 khu vực có chiều cao cách mực nước biển trên 1000 mét. Đỉnh núi cao trên 8.000 mét so với mực nước biển trên thế giới, tất cả phân bố ở khu vực [[Karakoram|dãy núi Karakoram]] và [[Himalaya|dãy núi Himalaya]]. [[Đồng bằng]] chiếm 1/4 diện tích, ước tính hơn 10 triệu kilômét vuông. Cả châu Á về tổng quát có [[Dãy núi Pamir|dãy Pamir]] ở trung tâm, một loạt các [[dãy núi]] cao lớn toả ra về phía tây và kéo dài đến cạnh ven đất liền. Chủ yếu có [[Thiên Sơn|dãy núi Thiên Sơn]], [[Dãy núi Côn Lôn|dãy núi Côn Luân]], [[Himalaya|dãy núi Himalaya]], [[dãy núi Altai]], [[Hindu Kush|dãy núi Hindu Kush]], [[Alborz|dãy núi Alborz]], [[Dãy núi Taurus|mạch núi Taurus]], [[Dãy núi Zagros|mạch núi Zagros]], v.v Giữa các [[dãy núi]] chủ yếu kể trên có [[cao nguyên Thanh Tạng]], [[Đại Mông Cổ|cao nguyên Mông Cổ]], [[Sơn nguyên Iran|cao nguyên Iran]], cao nguyên Anatolia (hoặc gọi cao nguyên Thổ Nhĩ Kì), [[Deccan|cao nguyên Deccan]], cao nguyên Ả Rập, [[cao nguyên Trung Sibir|cao nguyên Trung Siberia]] và [[Lòng chảo Tarim|bồn địa Tarim]], bồn địa Junggar, [[Qaidam|bồn địa Qaidam]], v.v

Ở bên ngoài của núi và cao nguyên phân bố [[đồng bằng]] diện tích rộng lớn, chủ yếu có [[Bình nguyên Đông Bắc|đồng bằng Đông Bắc]], [[Bình nguyên Hoa Bắc|đồng bằng Hoa Bắc]], đồng bằng trung và hạ du Trường Giang, [[Đồng bằng Ấn-Hằng|đồng bằng sông Ấn Độ - sông Hằng]], đồng bằng Mesopotamia (hoặc gọi đồng bằng Lưỡng Hà), [[đồng bằng Tây Siberia]].

Châu Á không những lên xuống hai đầu trên đất liền, lại còn quần đảo hình vòng cung ở rìa phía Đông đất liền và bộ phận đáy biển ở Thái Bình Dương cũng đồng dạng xuất hiện lên xuống hai đầu, mạch núi trên quần đảo tồn tại xen kẽ theo cùng với [[rãnh đại dương]] sâu nhất. Chênh lệch cao thấp của đỉnh núi cao nhất châu Á và [[rãnh đại dương]] sâu nhất ở vùng biển lân cận chừng 20 kilômét.

=== Trung tâm ===
Trung tâm địa lí đất liền châu Á chính là chỉ một điểm ở bên trong phạm vi đất liền châu Á ở vào vị trí cân bằng, nó cách đường bờ biển vây chung quanh đất liền xa nhất, có tính đất liền mạnh nhất. Căn cứ vào cách nói của Trung Quốc, vị trí của nó ở vào thôn Vĩnh Tân, xã Vĩnh Phong, [[Ürümqi (huyện)|huyện Ô Lỗ Mộc Tề]], [[Ürümqi|thành phố Ô Lỗ Mộc Tề]], [[Tân Cương|khu tự trị Tân Cương]], toạ độ địa lí là {{coord|43|40|52|N|87|19|52|E|}}, bây giờ đã xây dựng thành khu danh thắng phong cảnh. Một mặt khác, trung tâm của châu Á mà Nga tuyên bố ở vào khu Tos-Bulak, [[Kyzyl|thủ phủ Kyzyl]], [[Tuva|nước cộng hoà Tuva]], [[Nga|Liên bang Nga]], toạ độ địa lí là {{coord|51|43|29|N|94|26|37|E}}.

=== Môi trường tự nhiên ===
Đường bờ biển đất liền của châu Á dài liên tục không đứt nhưng mà quanh co uốn khúc, đường bờ biển dài 62.800 kilômét (39.022 dặm Anh), là châu lục có đường bờ biển dài nhất trên thế giới. Loại hình [[bờ biển]] phức tạp. Có nhiều [[bán đảo]] và [[đảo]] [[Cồn (biển)|cồn]], là châu lục có diện tích bán đảo lớn nhất. [[Bán đảo Ả Rập|Bán đảo Arabi]] là bán đảo lớn nhất thế giới (diện tích chừng 3 triệu kilômét vuông). Đặc điểm của tổng địa hình châu Á là mặt đất lên xuống rất lớn, núi cao đỉnh lớn tụ tập ở khoảng giữa, [[núi]] và [[cao nguyên]] chiếm chừng 3/4 diện tích châu Á. Cả châu Á cách mặt phẳng nước biển trung bình 950 mét, là châu lục có địa thế cao nhất trên thế giới trừ [[châu Nam Cực]] ra. Cả châu Á về tổng quát lấy [[Dãy núi Pamir|cao nguyên Pamir]] làm trung tâm, một loạt [[Dãy núi|mạch núi]] cao lớn duỗi ra hướng về phía tây, [[Dãy núi|mạch núi]] cao lớn nhất chính là mạch núi [[Himalaya]]. Giữa các mạnh núi cao lớn có rất nhiều cao nguyên và bồn địa diện tích rộng lớn. Ở mặt bên ngoài của núi và cao nguyên vẫn phân bố [[đồng bằng]] rộng xa.

Châu Á có rất nhiều đỉnh núi cao nổi tiếng, trong đó có đỉnh núi [[Everest|Chomolungma]] cao nhất thế giới, chiều cao cách mặt phẳng nước biển 8.848 mét, sẽ theo xu thế dần dần lên cao từng bước một, dự tính một trăm năm sau, chiều cao của đỉnh núi [[Everest|Chomolungma]] sẽ sáng lập lại một di tích lịch sử mới. Châu Á có [[Đầm lầy cỏ|đất trũng]], [[Sụt lún (địa chất)|sụt lún]] và [[hồ]] chằm thấp nhất trên lục địa của thế giới, thí dụ [[Sụt lún (địa chất)|sụt lún]] [[Biển Chết]] (mặt hồ thấp hơn mặt biển [[Địa Trung Hải]] 392 mét), vẫn có [[cao nguyên Thanh Tạng]] được gọi là "nóc nhà thế giới".

Châu Á là châu lục có [[núi lửa]] nhiều nhất trên thế giới. Quần đảo ở ven rìa phía đông là khu vực có [[núi lửa]] nhiều nhất trên thế giới. [[Đảo|Đảo lớn]] và [[Cồn (biển)|đảo cồn]] đi sát bờ biển phía đông hoặc vùng đất [[Trung Á]] và phía bắc [[Tây Nam Á|Tây Á]] [[động đất]] dồn dập. Rất nhiều sông cả ở châu Á bắt nguồn từ [[núi]] ở khoảng giữa đất liền, lần lượt chia làm sông đổ vào [[Thái Bình Dương]], [[Ấn Độ Dương]] và [[Bắc Băng Dương]]. [[Lòng chảo nội lục|Bồn địa nội lưu]] chủ yếu phân bố ở vùng đất trung và tây châu Á. [[Sông]] dài nhất châu Á là [[Trường Giang]], dài 6.397 kilômét; đứng sau nó là [[Hoàng Hà]], dài 5.464 kilômét; ngoài ra, có [[Mê Kông|sông Mê Kông]] dài 4.500 kilômét. Sông nội lục dài nhất là [[Amu Darya|sông Amu]] dài 2.620 kilômét, đứng hạng sau nó là [[sông Tarim]], dài 2.030 kilômét. [[Hồ Baikal]] là [[Hồ|hồ nước ngọt]] lớn nhất châu Á và là hồ chằm sâu nhất thế giới.

[[Đảo]] và [[Cồn (biển)|đảo cồn]] của châu Á chủ yếu tập trung ở mặt biển đông nam. Ước chừng có mấy chục ngàn [[đảo]] và [[Cồn (biển)|đảo cồn]] lớn nhỏ, tổng diện tích là 3,2 triệu kilômét vuông, trong đó có 6 đảo diện tích trên 100.000 kilômét vuông ([[Borneo|đảo Kalimantan]], [[Sumatra|đảo Sumatra]], [[New Guinea|đảo New Guinea]], [[Sulawesi|đảo Sulawesi]], [[Java|đảo Java]] và [[Honshu|đảo Honshu]]).

Châu Á là châu lục mà sông cả tập hợp nhiều nhất trên thế giới, có hơn 58 dòng sông có chiều dài trên 1.000 km, trong đó có 4 dòng sông trên 4.000 kilômét [[Trường Giang]], [[Hoàng Hà]], [[Mê Kông]], [[Irtysh]]. Các sông bắt nguồn từ núi và cao nguyên của phần giữa châu Á, rồi chảy hướng về [[biển]] và [[đại dương]].

=== Khí hậu ===
Phần lớn diện tích khu vực Châu Á nằm ở khí hậu đới lạnh và cận lạnh. Có nhiều nơi khí hậu lạnh khắc nghiệt hơn, khí hậu châu Á rất đa dạng, với các khu vực khác nhau trải qua các mùa khác nhau và có các điều kiện khác nhau.<ref name="southernmost" />

Đất liền châu Á vượt qua 3 miền khí hậu [[nhiệt đới]], [[ôn đới]], [[hàn đới]]. Đặc trưng chủ yếu của khí hậu là các loại hình khí hậu đa dạng phức tạp, có khí hậu [[gió mùa]] điển hình và tính lục địa rõ rệt. Phía nửa đông nam của Đông Á là miền gió mùa á nhiệt đới và ôn đới ẩm ướt, [[Đông Nam Á]] và [[Nam Á]] là miền gió mùa nhiệt đới ẩm ướt. [[Trung Á]], [[Tây Á]] và [[Đông Á]] nội lục là vùng đất khô cạn. Khoảng giữa miền gió mùa ẩm ướt trở lên và miền khô hạn nội lục cùng với phần lớn Bắc Á là vùng đất nửa ẩm ướt nửa khô cạn.

Nhiệt độ không khí mùa đông của phần lớn vùng đất châu Á rất thấp, vùng đất có nhiệt độ không khí trung bình dưới 0℃ vào tháng lạnh nhất chiếm 2/3 diện tích toàn châu Á. Thị trấn [[Verkhoyansk]] và thị trấn [[Oymyakon]], nhiệt độ không khí trung bình vào tháng 1 thấp đến dưới -50℃. Nhiệt độ không khí thấp đến kỷ lục tại thị trấn [[Oymyakon]] từng thấp đến -71℃, là địa phương có nhiệt độ thấp nhất ở [[Bắc Bán cầu]], được gọi là vùng lạnh vô cùng ở [[Bắc Bán cầu]]. Mùa hè phổ biến gia tăng nhiệt độ, nhiệt độ không khí trung bình vào tháng nóng nhất trừ vùng đất đi sát bờ [[Bắc Băng Dương]] có nhiệt độ dưới 10℃ ra, vùng đất còn lại tất cả đều từ 10 đến 15℃. Vùng đất trên 20℃ chiếm chừng 50% diện tích cả châu Á.

Nhiệt độ không khí cao nhất của [[Basra|thành phố Basra]], [[Iraq]] từng đến 58,8℃, là địa phương nóng nhất thế giới. Sự phân bố [[Giáng thủy|giáng thủy]] của các khu vực rất chênh lệch, xu thế chính là giảm dần từ phía đông nam ẩm ướt lên phía tây bắc khô khan. Chỗ sát gần xích đạo mưa nhiều cả năm, lượng giáng thủy hằng năm trên 2.000 milimét. [[Cherapunjee|Thị trấn Cherrapunji]] (đông bắc Ấn Độ) có lượng giáng thủy trung bình hằng năm đến 11.430 milimét, là một trong các khu vực có mưa nhiều nhất trên thế giới. Tây Nam Á và Trung Á là vùng mưa ít suốt năm, lượng giáng thủy hằng năm của vùng đất rộng lớn này là từ 150 đến 200 milimét trở xuống. Giữa tháng 9 và 10, trên bầu trời của [[Đại Mông Cổ|cao nguyên Mông Cổ]] và [[Siberia]] thường hay có không khí lạnh mãnh liệt đi đến phía nam, phần lớn vùng đất Đông Á dễ bị xâm nhập bất ngờ. Bão đài phong (tức [[bão nhiệt đới Tây Bắc Thái Bình Dương]]) phát sinh ở phía tây Trung Thái Bình Dương cuốn đánh bất ngờ vùng đất đi sát bờ biển phía đông Đông Á và Đông Nam Á từ tháng 5 đến tháng 10; bão xoáy thuận (tức bão cyclone) phát sinh ở [[vịnh Bengal]] cuốn đánh bất ngờ vùng đất đi sát bờ biển [[vịnh Bengal]]. Thường hay hình thành tai họa nghiêm trọng.<ref name=":1">Lí Vấn Cừ. 2000 thường thức địa lí không biết không được: Nhà xuất bản Tân Thế giới, năm 2008.</ref>

=== Hệ thống sông ===
Châu Á có rất nhiều sông cả, phần lớn bắt nguồn ở khu vực núi cao trung tâm, rồi tỏa lan về bốn phía. [[Sông]] chảy vào [[Thái Bình Dương]] có [[Amur]] ([[cửa sông]] ở vào eo biển Nevelskoy), [[Hoàng Hà]], [[Trường Giang]], [[Châu Giang (sông Trung Quốc)|Châu Giang]], [[Mê Kông]]; sông chảy vào [[Ấn Độ Dương]] có [[Sông Ấn|sông Ấn Độ]], [[sông Hằng]], [[sông Thanlwin]], [[Sông Ayeyarwaddy|sông Ayeyarwady]], [[Tigris|sông Tigris]], [[Euphrates|sông Euphrates]]; sông chảy vào [[Bắc Băng Dương]] có [[sông Obi]], [[Enisei|sông Enisei]], [[sông Lena]]. Sông nội lục chủ yếu phân bố ở khu vực khô cạn phía Trung và Tây Á, có [[Syr Darya|sông Syr Darya]], [[Amu Darya|sông Amu Darya]], [[sông Ili]], [[sông Tarim]], [[sông Jordan]]. [[Thác|Thác nước]] có chiều cao nước rơi cách mặt sông lớn nhất châu Á là thác nước Jog trên sông Sharavati ở ven biển phía tây nam Ấn Độ, chiều cao nước rơi cách mặt sông là 253 mét.

Hồ chằm ở châu Á không quá nhiều so với châu lục khác, nhưng mà không ít hồ chằm có sẵn đặc sắc, nổi tiếng thế giới. Thí dụ [[biển Caspi]] - hồ ngăn cách châu Á và châu Âu, là hồ lớn nhất thế giới đồng thời là [[hồ nước mặn]] lớn nhất thế giới; [[hồ Baikal]] là hồ sâu nhất thế giới và là [[Hồ|hồ nước ngọt]] lớn nhất châu Á; [[biển Chết]] là chỗ trũng thấp nhất thế giới; [[hồ Balkhash]] là hồ nội lục tồn tại đồng thời nước ngọt và nước mặn. Hồ chằm ở châu Á phân bố khá rộng, về cơ bản có thể chia ra 5 nhóm hồ lớn ở Bắc Á, Trung Á, Tây Á, cao nguyên Thanh Tạng và đồng bằng trung và hạ du Trường Giang.

Sông ở châu Á phần lớn bắt nguồn từ vùng núi cao trung t m,đổ vào [[Thái Bình Dương]], [[Ấn Độ Dương]] và [[Bắc Băng Dương]]. Trong đó có 7 sông dài trên 4.000 kilômét, dông dài nhất là [[Trường Giang]], sau nó là [[sông Obi]] mà lấy [[Irtysh|sông Irtysh]] làm nguồn. [[biển Caspi|bBển Caspi]] là h�� chằm lớn nhất trế giới, [[hồ Baikal]] là hồ nước ngọt lớn nhất châu Á, cũng là hồ sâu nhất và xưa nhất thế giới, chỗ thấp nhất của hồ ở vào 1.295 mét dưới mực mặt biển. [[Amu Darya|Sông A-mu]] dài 2400 kilômét, là sông nội lục dài nhất châu Á. [[Tigris|Sông Tigris]], [[Euphrates|sông Euphrates]], [[Hoàng Hà]] và lưu vực [[Sông Ấn|sông Ấn Độ]] đều là chỗ bắt nguồn văn minh sớm nhất của loài người. [[Sông Hằng]] là sông thiêng liêng của [[Ấn Độ giáo]] và [[Phật giáo]]. [[Mê Kông|Sông Mê Kông]] là một dòng sông mang tính quốc tế trọng yếu, các nước trong lưu vực sông Mê Kông bao gồm [[Trung Quốc]], [[Myanmar]], [[Lào]], [[Thái Lan]], [[Campuchia]] và [[Việt Nam]].<ref name=":1" />

== Tài nguyên thiên nhiên ==
Tài nguyên khoáng sản: chủng loại khoáng sản ở châu Á nhiều, trữ lượng lớn, chủ yếu có [[Dầu mỏ|dầu thô]], [[than đá]], [[sắt]], [[thiếc]], [[wolfram]], [[antimon]], [[đồng]], [[chì]], [[kẽm]], [[mangan]], [[nickel]], [[molybden]], [[magnesi]], [[chromi]], [[vàng]], [[bạc]], [[halit]], [[lưu huỳnh]], [[Ngọc|đá quý]], v.v Trong đó trữ lượng của [[Dầu mỏ|dầu thô]], [[magnesi]], [[sắt]] và [[thiếc]] cùng giữ vị trí đầu trong các châu lục.

Rừng rậm và thảo nguyên: tổng diện tích rừng ở châu Á chiếm chừng 13% tổng diện tích rừng thế giới. Hơn 2/3 gỗ rừng đã được khai phá và sử dụng. Rừng nhân tạo có sự phát triển nhất định. Phần Nga châu Á, phía đông bắc Trung Quốc và phía bắc Triều Tiên là vùng đất [[Rừng lá kim ôn đới|rừng lá kim]] phân bố rộng lớn trên thế giới, lượng tích tụ phong phú, sử dụng rất nhiều loại cây gỗ quý hiếm. [[Thực vật]] ở vùng [[Hoa Nam]] và phía tây nam Trung Quốc, sườn phía nam vùng núi Nhật Bản cùng với sườn phía nam của [[Himalaya|mạch núi Himalaya]] vô cùng phong phú, trừ [[cây lá rộng]] phổ biến ra, lại có [[Trachycarpus fortunei|cây kè]], [[cọ xẻ]], cây sam và cây thủy sam. [[Rừng mưa nhiệt đới|Rừng rậm nhiệt đới]] ở Đông Nam Á chiếm địa vị trọng yếu trong rừng rậm thế giới, nổi tiếng với một dãy [[Cộng đồng thực vật|quần xã thực vật]] lâu đời và phong phú. Giống cây chủ yếu của nó có [[họ Dầu]], lại có các "[[Hóa thạch sống|hoá thạch sống]]" như cây sa la, [[Bạch quả|cây ngân hạnh]] và [[Vạn tuế (thực vật)|cây tô thiết]]. Tổng diện tích thảo nguyên châu Á chiếm chừng 15% tổng diện tích thảo nguyên thế giới.<ref>{{Chú thích web|url=http://www.21page.net/world_geography/aisa.asp|tựa đề=Bảy châu lớn trên thế giới - châu Á|tác giả=|họ=|tên=|ngày=|website=http://www.21page.net/world_geography/index.asp|location=Trang vàng Toàn cầu|ngôn ngữ=zh|url lưu trữ=https://web.archive.org/web/20110815154856/http://www.21page.net/world_geography/aisa.asp|ngày lưu trữ=2011-08-15|url-status=dead|ngày truy cập=}}</ref>

Sức nước: tài nguyên năng lượng nước mà các nước châu Á khai phá được ước tính hằng năm có thể phát lượng điện đến 2,6 nghìn tỉ kilôoát giờ, chiếm 27% lượng tài nguyên năng lượng nước khai phá được của thế giới.

Ngư nghiệp hải dương: diện tích ngư trường duyên hải châu Á chiếm chừng 40% tổng diện tích ngư trường duyên hải thế giới. Sản xuất nhiều [[cá hồi Đại Tây Dương]], [[Salmo platycephalus|cá hồi chấm Thổ Nhĩ Kì]], [[cá tuyết]], [[cá ngừ vằn]], [[Cá sa ba|cá thinh bụng trắng]], [[Larimichthys polyactis|cá lù đù vàng nhỏ]], [[Larimichthys crocea|cá lù đù vàng lớn]], [[cá hố]], [[Bộ Mực nang|mực nang]], [[cá mòi cơm châu Âu]], [[cá ngừ vây vàng]], [[cá thu Nhật Bản]] và [[Bộ Cá voi|cá voi]], ngư trường nổi tiếng có ở vùng biển sát gần các đảo như [[Chu San|quần đảo Chu San]], [[Đài Loan (đảo)|đảo Đài Loan]], [[quần đảo Hoàng Sa]], [[Hokkaidō|đảo Hokkaidō]], [[Kyushu|đảo Kyushu]] cùng với [[biển Okhotsk]].<ref name=":1" />

== Kinh tế ==
''Bài chính: [[Kinh tế châu Á]]''

[[Tập tin:1 singapore city skyline dusk panorama 2011.jpg|thumb|right|250px|[[Singapore]] có một trong những cảng bận rộn nhất trên thế giới và là trung tâm giao dịch ngoại hối lớn thứ tư thế giới..]]Châu Á là khu vực có [[Tổng sản phẩm nội địa|GDP]] danh nghĩa lớn nhất trên thế giới, đồng thời cũng lớn nhất khi tính theo [[Sức mua tương đương|sức mua tương đương (PPP)]].
{| class="wikitable" style="text-align: right; float:right; clear:right; border:1px solid #aaa; margin:10px"
|- style="background:#dbdbdb;"
! Xếp hạng
! Nước
! [[Danh sách các nước theo GDP (PPP)|GDP]] <small>(PPP, 2016)</small><br /><small>Triệu [[International dollar|USD]]</small>
|-
| 1 ||align=left|{{flag|Trung Quốc}} || 20,853,331
|-
| 2 ||align=left|{{flag|Ấn Độ}} || 8,642,758
|-
| 3 ||align=left|{{flag|Nhật Bản}} || 4,901,102
|-
| 4 ||align=left|{{flag|Nga}} || 3,684,643
|-
| 5 ||align=left|{{flag|Indonesia}} || 3,010,746
|-
| 6 ||align=left|{{flag|Hàn Quốc}} || 1,928,602
|-
| 7 ||align=left|{{flag|Ả Rập Xê Út}} || 1,720,027
|-
| 8 ||align=left|{{flag|Thổ Nhĩ Kỳ}} || 1,665,332
|-
| 9 ||align=left|{{flag|Iran}} || 1,439,295
|-
| 10 ||align=left|{{flag|Thái Lan}} || 1,108,111
|}
Những nền kinh tế lớn nhất ở khu vực châu Á là [[Cộng hòa Nhân dân Trung Hoa|Trung Quốc]], [[Nhật Bản]], [[Ấn Độ]], [[Hàn Quốc]] và [[Nga]].
{| class="wikitable" style="text-align: right; float:right; clear:right; border:1px solid #aaa; margin:10px"
|- style="background:#dbdbdb;"
! Xếp Hạng
! Nước
! [[DS Các nước xếp theo GDP (Danh nghĩa)|GDP]] <small>(Danh nghĩa, 2016)</small><br /><small>Triệu [[International dollar|USD]]</small>
|-
| 1 || align="left" |{{flag|Trung Quốc}} || 11,383,030
|-
| 2 || align="left" |{{flag|Nhật Bản}} || 4,412,600
|-
| 3 || align="left" |{{flag|Ấn Độ}} || 2,288,720
|-
| 4 || align="left" |{{flag|Hàn Quốc}} || 1,404,400
|-
| 5 || align="left" |{{flag|Nga}} || 1,132,740
|-
| 6 || align="left" |{{flag|Indonesia}} || 936,955
|-
| 7 || align="left" |{{flag|Thổ Nhĩ Kỳ}} || 751,186
|-
| 8 || align="left" |{{flag|Ả Rập Xê Út}} || 618,274
|-
| 9 || align="left" |{{flag|Đài Loan}} || 508,849
|-
| 10 || align="left" |{{flag|Thái Lan}} ||
|}

Vào cuối những năm 1990 và đầu những năm 2000, nền kinh tế [[Trung Quốc]] và [[Ấn Độ]] đã phát triển vượt bậc, cả hai có tốc độ tăng trưởng trung bình hàng năm trên 8%. Các quốc gia có tốc độ tăng trưởng cao các năm gần đây ở châu Á bao gồm:  [[Israel]], [[Malaysia]], [[Indonesia]], [[Bangladesh]], [[Pakistan]], [[Thái Lan]], [[Việt Nam]], [[Mông Cổ]], [[Uzbekistan]], [[Síp|Cyprus]], [[Philippines]], các nước giàu khoáng sản như [[Kazakhstan]], [[Turkmenistan]], [[Iran]], [[Brunei]], [[Các Tiểu Vương quốc Ả Rập Thống nhất]], [[Qatar]], [[Kuwait]], [[Ả Rập Xê Út]], [[Bahrain]] và [[Oman]].

Vào cuối những năm 1980 và đầu những năm 1990, GDP của [[Nhật Bản]] đã vươn lên đứng thứ 2 trên thế giới, chỉ sau [[Mỹ]]. Năm 1995, nền kinh tế Nhật Bản đã suýt đuổi kịp với Hoa Kỳ để trở thành nền kinh tế lớn nhất trong thế giới trong một ngày, sau khi đồng tiền Nhật Bản đạt mức cao kỷ lục 79 yên / USD. Trong khi đó từ thập niên 1980 [[Kinh tế Trung Quốc]] đã có sự lột xác ngoạn mục sau những cải cách của [[Đặng Tiểu Bình]], và sang thế kỷ 21 GDP của [[Trung Quốc]] đã vượt qua [[Nhật Bản]] để trở thành nền kinh tế đứng thứ 2 thế giới. 4 quốc gia [[Hàn Quốc]], [[Đài Loan]], [[Hồng Kông]] và [[Singapore]] cũng đã đạt được mức tăng trưởng kinh tế nhanh chóng trong giai đoạn cuối thế kỷ 20, do đó những nền kinh tế này còn được mệnh danh là [[Bốn con hổ châu Á]]. [[Israel]] cũng là một quốc gia có nền kinh tế phát triển nhờ tinh thần kinh doanh dựa trên một nền công nghiệp đa dạng.

Một số quốc gia [[Trung Đông]] như [[Ả Rập Saudi]], [[Qatar]], [[Các Tiểu Vương quốc Ả Rập Thống nhất]], [[Bahrain]], [[Kuwait]], và [[Oman]] hay [[Brunei]] ở [[Đông Nam Á]] dù chưa phải là những nền kinh tế phát triển, song vẫn là những quốc gia có mức sống cao nhờ nguồn tài nguyên [[dầu mỏ]] dồi dào.

Theo dự đoán của các chuyên gia thì GDP danh nghĩa của [[Ấn Độ]] sẽ vượt [[Nhật Bản]] vào năm 2025 để trở thành nền kinh tế thứ 3 thế giới. Đến năm 2030, nền kinh tế Trung Quốc tính theo GDP sẽ xấp xỉ với Mỹ, và đạt tới mức tương đương về tốc độ tăng trưởng của kinh tế Mỹ. Tuy vậy, thu nhập bình quân đầu người vẫn thấp hơn Mỹ.

Các khối thương mại:
* [[Diễn đàn Hợp tác Kinh tế châu Á - Thái Bình Dương]] (APEC)
* [[Hiệp hội các quốc gia Đông Nam Á|Hiệp hội các nước Đông Nam Á]] (ASEAN)
* [[Thỏa thuận cộng tác kinh tế gần]] (CEPA)
* [[Cộng đồng các Quốc gia Độc lập|Cộng đồng các quốc gia độc lập]] (CIS/СНГ)
* [[Hiệp hội Nam Á vì sự Hợp tác Khu vực]] (SAARC)
* [[Hiệp định Thương mại Tự do Nam Á]] (SAFTA) (dự thảo)

=== Các nguồn tài nguyên thiên nhiên ===
Châu Á theo ranh giới là lục địa lớn nhất [[thế giới]] và nó rất giàu các nguồn tài nguyên thiên nhiên, như [[dầu mỏ]] và [[sắt]].
[[Tập tin:Ho ko 004.jpg|nhỏ|Hoa ở vùng ôn đới của châu Á]]
Với năng suất cao trong [[nông nghiệp]], đặc biệt là trong sản xuất [[lúa|lúa gạo]], đã cho phép mật độ dân số cao của các quốc gia trong các khu vực nóng ẩm. Các sản phẩm nông nghiệp chính còn có [[lúa mì]] và [[thịt gà]].

[[Lâm nghiệp]] cũng phát triển trong phạm vi rộng của châu Á, ngoại trừ khu vực Trung và Tây Nam Á. [[Nghề cá]] là một nguồn chủ yếu cung cấp thực phẩm ở châu Á, cụ thể là ở Nhật Bản.

=== Công nghiệp ===
Sản xuất công nghiệp ở châu Á theo truyền thống là mạnh nhất ở khu vực Đông và Đông Nam Á, cụ thể là ở [[Trung Quốc]], [[Đài Loan]], [[Nhật Bản]], [[Hàn Quốc]] và [[Singapore]]. Các ngành nghề công nghiệp dao động từ sản xuất các mặt hàng rẻ tiền như [[đồ chơi]] tới các mặt hàng công nghệ cao như [[máy tính]] và [[ô tô]]. Nhiều công ty ở [[châu Âu]], [[Bắc Mỹ]] và [[Nhật Bản]] có các sự hợp tác đáng kể ở châu Á đang phát triển để tận dụng các lợi thế so sánh về sức lao động rẻ tiền.

Một trong các lĩnh vực chính của sản xuất công nghiệp ở châu Á là công nghiệp [[may mặc]]. Phần lớn việc cung cấp quần áo và giày dép hiện nay của thế giới có nguồn gốc từ Trung Quốc và khu vực Đông Nam Á.

=== Tài chính và các dịch vụ khác ===
Châu Á có 3 trung tâm tài chính lớn. Chúng nằm ở [[Hồng Kông]], [[Singapore]] và [[Tōkyō|Tokyo]]. Các trung tâm mới nổi ở [[Ấn Độ]] hay [[Trung Quốc]] là do sự kinh tế về sản xuất công nghiệp theo hình thức [[gia công]] ở các quốc gia này cũng như sự có được của nhiều người trẻ có học vấn cao và nói [[tiếng Anh]]

== Các quốc gia và vùng lãnh thổ ==
{{Historical populations
|title = Lịch sử dân số
|type = châu Á
|align = right
|footnote = Nguồn: [http://www.un.org/esa/population/publications/sixbillion/sixbilpart1.pdf "UN report 2004 data" (PDF).]
|1500 |243000000
|1700 |436000000
|1900 |947000000
|1950 |1402000000
|1999 |3634000000
}}{{Asia Labelled Map}}

=== Dân số châu Á trong tương lai ===
{{Main|Nhân khẩu Châu Á}}
{| class="wikitable sortable"
!Năm
!Dân số
!Mật độ (km²)
!Tỉ lệ tăng lên
!% Dân số thế giới
|-
|2020
|4.598.426.267
|148,178
|0.8161%
|65.69%
|-
|2025
|4.774.708.304
|153,858
|0.664%
|68.21%
|-
|2030
|4.922.829.661
|158,631
|0.5371%
|70.33%
|-
|2035
|5.045.488.373
|162,584
|0.4271%
|72.08%
|-
|2040
|5.143.850.426
|165,754
|0.326%
|73.48%
|-
|2045
|5.218.032.708
|168,144
|0.226%
|74.54%
|-
|2050
|5.266.848.432
|169,717
|0.1278%
|75.24%
|-
|2055
|5.290.517.068
|170,480
|0.0325%
|75.58%
|-
|2060
|5.290.029.643
|170,464
| -0.0483%
|75.57%
|-
|2065
|5.270.626.348
|169,839
| -0.106%
|75.29%
|-
|2070
|5.237.952.908
|168,785
| -0.1516%
|74.83%
|-
|2075
|5.194.086.547
|167,372
| -0.192%
|74.20%
|-
|2080
|5.140.833.583
|165,655
| -0.2261%
|73.44%
|-
|2085
|5.080.577.103
|163,715
| -0.2463%
|72.58%
|-
|2090
|5.017.487.286
|161,682
| -0.2532%
|71.68%
|-
|2095
|4.953.893.193
|159,632
| -0.2595%
|70.77%
|}
Nguồn: [http://worldpopulationreview.com/continents/asia-population/ World Population Review]

{| border="1" cellpadding="4" cellspacing="0" style="border:1px solid #aaa; border-collapse:collapse;"
|- style="background:#ececec;"
! Tên các khu vực và quốc gia<ref>Continental regions as per [//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/0/08/United_Nations_geographical_subregions.png UN categorisations (map)], except 12. Depending on definitions, various territories cited below (notes 6, 11-13, 15, 17-19, 21-23) may be in [[Transcontinental nation|one or both of]] Asia and Europe, Africa, or [[Oceania]].<br /></ref>
! [[Danh sách quốc gia theo diện tích|Diện tích]] (km²)
! [[Danh sách quốc gia theo số dân|Dân số]]<br />(Thống kê 1 tháng 7 năm 2008)
! Mật độ dân số<br />(theo km²)
! [[Thủ đô]]
|-
| colspan=5 style="background:#eee;" | '''[[Trung Á]]:'''
|-
| {{flag|Kazakhstan}}<ref>[[Kazakhstan]] đôi khi được coi là một quốc gia xuyên lục địa tại Trung Á và Đông Âu; số liệu diện tích và dân số chỉ tính phần thuộc châu Á.<br /></ref>
| align="right" | 2.724.900
| align="right" | 15.666.533
| align="right" | 5,7
| [[Nursultan]]
|-
| {{flag|Kyrgyzstan}}
| align="right" | 199.951
| align="right" | 5.356.869
| align="right" | 24,3
| [[Bishkek]]
|-
| {{flag|Tajikistan}}
| align="right" | 143.100
| align="right" | 7.211.884
| align="right" | 47,0
| [[Dushanbe]]
|-
| {{flag|Turkmenistan}}
| align="right" | 488.100
| align="right" | 5.179.573
| align="right" | 9,6
| [[Ashgabat]]
|-
| {{flag|Uzbekistan}}
| align="right" | 447.400
| align="right" | 28.268.441
| align="right" | 57,1
| [[Tashkent]]
|-
| colspan=5 style="background:#eee;" | '''[[Đông Á]]:'''
|-
|{{flag|Mông Cổ}}
| align="right" | 1.564.100
| align="right" | 2.996.082
| align="right" | 1,7
|[[Ulaanbaatar]]
|-
| {{flag|Nhật Bản}}
| align="right" | 377.930
| align="right" | 127.288.628
| align="right" | 336,1
| [[Tokyo]]
|-
| {{flag|Bắc Triều Tiên}}
| align="right" | 120.538
| align="right" | 23.479.095
| align="right" | 184,4
| [[Bình Nhưỡng]]
|-
| {{flag|Trung Quốc}}<ref>"[[Cộng hòa Nhân dân Trung Hoa]]" thường được gọi một cách vắn tắt là "Trung Quốc". Số liệu chỉ tính [[Trung Quốc đại lục]], không bao gồm [[Hồng Kông]], [[Ma Cao]] và [[Đài Loan]].<br /></ref>
| align="right" | 9.596.961 hay 9.640.011 
| align="right" | 1.322.044.605
| align="right" | 134,0
| [[Bắc Kinh]]
|-
| {{flag|Đài Loan}}<ref>Số liệu cho khu vực nằm dưới quyền kiểm soát trên thực tế của [[Trung Hoa Dân Quốc]], thường được gọi là [[Đài Loan]]</ref>
| align="right" | 36.188
| align="right" | 22.920.946
| align="right" | 626,7
| [[Đài Bắc]]
|-
| {{flag|Hàn Quốc}}
| align="right" | 99.678 hay 100.210<ref>Cục thống kê Hàn Quốc</ref>
| align="right" | 49.232.844
| align="right" | 490,7
| [[Seoul]]
|-
| colspan="5" style="background:#eee;" | '''[[Bắc Á]]:'''
|-
| {{flag|Nga}}<ref>Russia được coi là một quốc gia xuyên lục địa tại Đông Âu và Bắc Á; số liệu dân số và diện tích tính trên bình diện cả nước.<br /></ref>
| align="right" | 13.100.000
| align="right" | 39.000.000
| align="right" | 3,0
| [[Moskva]]
|-
| colspan=5 style="background:#eee;" | '''[[Đông Nam Á]]:'''<ref name="ccau">Không tính [[Đảo Christmas]] và [[Quần đảo Cocos (Keeling)]]</ref>
|-
| {{flag|Việt Nam}}
| align="right" | 331.212
| align="right" |95.261.021
| align="right" | 259,6
| [[Hà Nội]]
|-
| {{flag|Brunei}}
| align="right" | 5.765
| align="right" | 381.371
| align="right" | 66,1
| [[Bandar Seri Begawan]]
|-
| {{flag|Myanmar}}
| align="right" | 676.578
| align="right" | 47.758.224
| align="right" | 70,3
| [[Naypyidaw]]<ref>Thủ đô hành chính của Myanma chính thức chuyển từ [[Yangon|Yangon (Rangoon)]] tới một khu vực phía tây [[Pyinmana]] vào năm 2005.</ref>
|-
| {{flag|Campuchia}}<ref>[http://www.stat.go.jp/english/info/meetings/cambodia/pdf/pre_rep1.pdf General Population Census of Cambodia 2008 - Provisional population totals, National Institute of Statistics, Ministry of Planning, released 3rd September, 2008]</ref>
| align="right" | 181.035
| align="right" | 13.388.910
| align="right" | 74
| [[Phnôm Pênh]]
|-
| {{flag|Đông Timor}}<ref>[[Đông Timor]] được coi là một quốc gia xuyên lục địa giữa Đông Nam Á và [[châu Đại Dương]].<br /></ref>
| align="right" | 14.874
| align="right" | 1.108.777
| align="right" | 73,8
| [[Dili]]
|-
| {{flag|Indonesia}}<ref>[[Indonesia]] thường được coi là một quốc gia xuyên lục địa tại Đông Nam Á và [[châu Đại Dương]]; số liệu không bao gồm [[Irian Jaya]] và [[quần đảo Maluku]], thường được liệt là thuộc châu Đại Dương ([[Melanesia]]/[[Australasia]]).<br /></ref>
| align="right" | 1.919.440
| align="right" | 230.512.000
| align="right" | 120,1
| [[Jakarta]]
|-
| {{flag|Lào}}
| align="right" | 236.800
| align="right" | 6.677.534
| align="right" | 28,2
| [[Viêng Chăn]]
|-
| {{flag|Malaysia}}
| align="right" | 330.803
| align="right" | 27.780.000
| align="right" | 84,2
| [[Kuala Lumpur]]
|-
| {{flag|Philippines}}
| align="right" | 300.000
| align="right" | 92.681.453
| align="right" | 308,9
| [[Manila]]
|-
| {{flag|Singapore}}
| align="right" | 704
| align="right" | 4.608.167
| align="right" | 6.545,7
| [[Singapore]]
|-
| {{flag|Thái Lan}}
| align="right" | 513.120
| align="right" | 65.493.298
| align="right" | 127,4
| [[Băng Cốc]]
|-
| colspan=5 style="background:#eee;" | '''[[Nam Á]]:'''
|-
| {{flag|Afghanistan}}
| align="right" | 652.090
| align="right" | 32.738.775
| align="right" | 42,9
| [[Kabul]]
|-
| {{flag|Bangladesh}}
| align="right" | 147.998
| align="right" | 153.546.901
| align="right" | 1040,5
| [[Dhaka]]
|-
| {{flag|Bhutan}}
| align="right" | 38.394
| align="right" | 682.321
| align="right" | 17,8
| [[Thimphu]]
|-
| {{flag|Ấn Độ}}<ref>Bao gồm [[Jammu và Kashmir|Jammu and Kashmir]], lãnh thổ tranh cãi giữa Ấn Độ, [[Pakistan]], và Trung Quốc.<br /></ref>
| align="right" | 3.201.446 hay 3.287.263<ref name="Theo UN 2007">Theo UN 2007</ref>
| align="right" | 1.147.995.226
| align="right" | 349,2
| [[New Delhi]]
|-
| {{flag|Maldives}}
| align="right" | 300
| align="right" | 379.174
| align="right" | 1.263,3
| [[Malé]]
|-
| {{flag|Nepal}}
| align="right" | 147.181
| align="right" | 29.519.114
| align="right" | 200,5
| [[Kathmandu]]
|-
| {{flag|Pakistan}}
| align="right" | 796.095 hay 801.912 <ref name="Theo UN 2007"/>
| align="right" | 167.762.049
| align="right" | 208,7
| [[Islamabad]]
|-
| {{flag|Sri Lanka}}
| align="right" | 65.610
| align="right" | 21.128.773
| align="right" | 322,0
| [[Sri Jayawardenepura Kotte]]
|-
| colspan=5 style="background:#eee;" | '''[[Tây Nam Á|Tây Á]]:'''
|-
| {{flag|Armenia}}<ref>[[Armenia]] đôi khi được coi là một quốc gia xuyên lục địa: về mặt địa lý thuộc [[Tây Nam Á|Tây Á]], song có liên kết về lịch sử và chính trị-xã hội với châu Âu.<br /></ref>
| align="right" |29.743
| align="right" | 
| align="right" |100,0
| [[Yerevan]]
|-
| {{flag|Azerbaijan}}<ref>[[Azerbaijan]] thường được coi là một quốc gia xuyên lục địa giữa Tây Á và Đông Âu; số liệu dân số và diện tích chỉ tính phần thuộc châu Á. Số liệu bao gồm cả [[Nakhchivan]], một lãnh thổ bị tách rời của Azerbaijan giáp với [[Armenia]], [[Iran]] và [[Thổ Nhĩ Kỳ]].<br /></ref>
| align="right" | 86.600
| align="right" | 8.845.127
| align="right" | 102,736
| [[Baku]]
|-
| {{flag|Bahrain}}
| align="right" | 750
| align="right" | 718.306
| align="right" | 987,1
| [[Manama]]
|-
| {{flag|Síp}}<ref>Hòn đảo [[Cộng hòa Síp]] đôi khi được coi là một lãnh thổ xuyên lục địa. Nằm ở Đông [[Địa Trung Hải]], phía nam [[Thổ Nhĩ Kỳ]], phía bắc của[[Bán đảo Sinai|Sinai]], và phía tây của [[Liban]] và [[Syria]], có một số liên kết xã hội-chính trị với châu Âu. Tuy nhiên, [[Liên Hợp Quốc]] coi Síp thuộc Tây Á, trong khi [[Cơ quan Tình báo Trung ương (Hoa Kỳ)|CIA]] xem quốc đảo thuộc vùng [[Trung Đông]].<br /></ref>
| align="right" | 9.251
| align="right" | 792.604
| align="right" | 83,9
| [[Nicosia]]
|-
| {{flag|Gruzia}}<ref>Gruzia thường được coi là một quốc gia xuyên lục địa tại Tây Á và Đông Âu; số liệu dân số và diện tích chỉ tính phần thuộc châu Á.<br /></ref>
| align="right" | 69.700
| align="right" | 
| align="right" | 64,0
| [[Tbilisi]]
|-
| {{flag|Iraq}}
| align="right" | 438.371
| align="right" | 28.221.181
| align="right" | 54,9
| [[Bagdad]]
|-
| {{flag|Iran}}
| align="right" | 1.628.750
| align="right" | 70.472.846
| align="right" | 42,8
| [[Tehran]]
|-
| {{flag|Israel}}
| align="right" | 22.072
| align="right" | 7.112.359
| align="right" | 290,3
| [[Jerusalem]]<ref>Năm 1980, [[Jerusalem]] được tuyên bố là thủ đô của nước Israel thống nhất, sau sự thôn tính của nước này với khu vực do người Ả Rập chiếm ưu thế tại [[Đông Jerusalem]] trong [[Chiến tranh Sáu ngày|Chiến tranh Sáu ngày 1967]]. [[Liên Hợp Quốc]] và nhiều quốc gia khác không công nhận điều này, hầu hết các nước duy trì đại sứ quán tại [[Tel Aviv]].</ref>
|-
| {{flag|Jordan}}
| align="right" | 89.342
| align="right" | 6.198.677
| align="right" | 57,5
| [[Amman]]
|-
| {{flag|Kuwait}}
| align="right" | 17.818
| align="right" | 2.596.561
| align="right" | 118,5
| [[Thành phố Kuwait]]
|-
| {{flag|Liban}}
| align="right" | 10.452
| align="right" | 3.971.941
| align="right" | 353,6
| [[Beirut]]
|-
| {{flag|Oman}}
| align="right" | 309.500
| align="right" | 3.311.640
| align="right" | 12,8
| [[Muscat]]
|-
| {{flag|Palestine}}
| align="right" | 6.257
| align="right" | 4.277.000
| align="right" | 683,5
| [[Ramallah]]
|-
| {{flag|Qatar}}
| align="right" | 11.586
| align="right" | 928.635
| align="right" | 69,4
| [[Doha]]
|-
| {{flag|Ả Rập Xê Út}}
| align="right" | 2.149.690
| align="right" | 23.513.330
| align="right" | 12,0
| [[Riyadh]]
|-
| {{flag|Syria}}
| align="right" | 185.180
| align="right" | 19.747.586
| align="right" | 92,6
| [[Damascus]]
|-
| {{flag|Thổ Nhĩ Kỳ}}<ref>[[Thổ Nhĩ Kỳ]] thường được coi là một quốc gia xuyên đại lục tại Tây Á và Nam Âu; số liệu diện tích và dân số chỉ tính phần thuộc châu Á, không bao gồm tỉnh [[Istanbul (tỉnh)|Istanbul]].</small><br /></ref>
| align="right" | 783.562
| align="right" | 
| align="right" | 
| [[Ankara]]
|-
| {{flag|Các Tiểu vương quốc Ả Rập Thống nhất|name=CTVQ Ả Rập Thống nhất}}
| align="right" | 83.600
| align="right" | 4.621.399
| align="right" | 29,5
| [[Abu Dhabi]]
|-
| {{flag|Yemen}}
| align="right" | 527.968
| align="right" | 23.013.376
| align="right" | 35,4
| [[Sana'a]]
|- style="font-weight:bold;"
| Tổng cộng
| align="right" | 43.810,582
| align="right" | 4.162.966.086
| align="right" | 89,07
|}

:''Ghi chú'': Một phần của [[Ai Cập]] ([[Bán đảo Sinai]]) thuộc về Tây Á về mặt địa lý.

==Các vùng lãnh thổ khác==
* {{Lá cờ|Abkhazia}}
* {{Lá cờ|Akrotiri và Dhekelia}}
* {{Lá cờ|Lãnh thổ Ấn Độ Dương thuộc Anh}}
* {{Lá cờ|Quần đảo Cocos (Keeling)}}
* {{Lá cờ|Đảo Giáng Sinh}}
* {{Lá cờ|Hồng Kông}}
* {{Lá cờ|Ma Cao}}
* {{Lá cờ|Nam Ossetia}}
* {{Lá cờ|Bắc Síp}} (Northern Cyprus)

==Tên các nước thuộc Châu Á theo vần Anphabet==
{{Multicol}}
* [[Afghanistan]]
* [[Armenia]]
* [[Azerbaijan]]
* [[Bahrain]]
* [[Bangladesh]]
* [[Bhutan]]
* [[Brunei]]
* [[Cambodia]]
* [[China]]
* [[Cyprus]]
* [[East Timor]]
* [[Georgia (country)|Georgia]]
{{Multicol-break}}
* [[India]]
* [[Indonesia]]
* [[Iran]]
* [[Iraq]]
* [[Israel]]
* [[Japan]]
* [[Jordan]]
* [[Kazakhstan]]
* [[Kuwait]]
* [[Kyrgyzstan]]
* [[Laos]]
* [[Lebanon]]
{{Multicol-break}}
* [[Malaysia]]
* [[Maldives]]
* [[Mongolia]]
* [[Myanmar]]
* [[Nepal]]
* [[North Korea]]
* [[Oman]]
* [[Pakistan]]
* [[Palestine]]
* [[Philippines]]
* [[Qatar]]
* [[Saudi Arabia]]
{{Multicol-break}}
* [[Singapore]]
* [[Sri Lanka]]
* [[South Korea]]
* [[Syria]]
* [[Tajikistan]]
* [[Thailand]]
* [[Turkiye|Turkey]]
* [[Turkmenistan]]
* [[United Arab Emirates]]
* [[Uzbekistan]]
* [[Vietnam]] 
* [[Yemen]]
{{Multicol-end}}

==Văn hoá==
Bởi vì vùng đất khu vực châu Á rộng lớn, nhiều dân tộc, tính đa dạng của văn hoá rất mạnh, độ sai biệt rất lớn, cho nên gần như không có "văn hoá châu Á" thống nhất. Tất cả tôn giáo lớn của thế giới đều sản sinh ở châu Á, như [[Kitô giáo|Cơ Đốc giáo]], [[Phật giáo]], [[Hồi giáo]] và [[Ấn Độ giáo]]. Trước [[Cách mạng công nghiệp]] vào thế kỉ XVIII, trung tâm kinh tế của thế giới nằm ở châu Á, cho nên phần lớn thành tựu kĩ thuật của loài người đều sản sinh ở châu Á. Đầu năm 3000 trước Công nguyên, người châu Á đã phát minh kĩ thuật đốt nung [[Gốm|đồ gốm]] và đúc rèn [[quặng]], [[Sumer|người Sumer]] ở châu Á đã phát minh đầu tiên công trình tưới nước bằng văn tự và có hệ thống, dân tộc du mục ở Trung Á đã phát minh yên ngựa, dây cương ngựa và [[bánh xe]], người Trung Quốc đã phát minh [[Sứ|đồ sứ]], bàn đạp ngựa, [[thuốc súng]], [[la bàn]], [[Sản xuất giấy|kĩ thuật làm giấy]] và [[In ấn|kĩ thuật in ấn]], đồng thời trồng trọt [[Lúa|lúa gié]] sớm nhất. Người Ấn Độ và người Arabi đã phát minh kĩ thuật tính toán [[hệ thập phân]]. Các loại kĩ thuật y dược mang tính địa phương ở châu Á dù cho đến ngày nay cũng vô cùng hữu hiệu, vẫn sử dụng ở rất nhiều khu vực.

Rất nhiều [[nhạc cụ]] ở phương tây và phương đông là có cùng một nguồn gốc, cho nên giống nhau vô cùng, thí dụ như [[vĩ cầm]] và nhị hồ (đàn nhị), [[guitar]] và [[Đàn tỳ bà|đàn tì bà]], [[ô-boa]] và suona, [[Sáo (nhạc cụ)|sáo]] phương đông và phương tây gần giống nhau. Thực ra những nhạc cụ này đa số đều là bắt nguồn ở vùng đất [[Trung Đông]]. Văn hoá của các dân tộc châu Á như Trung Quốc, Arabi và Ấn Độ có ảnh hưởng cực kì to lớn đối với văn hoá thế giới.

=== Tôn giáo ===
Châu Á là chỗ khởi nguyên của các tôn giáo lớn.

* [[Kitô giáo]] khởi nguyên ở [[Bethlehem]], [[Palestine (khu vực)|vùng đất Palestine]], [[Tây Nam Á|Tây Á]]. Người sáng lập là [[Giê-su|Giê-su Ki-tô]] - [[Nazareth|người Nazareth]], [[Israel|nước Israel]], giáng sinh ở [[Bethlehem]] vào ngày 25 tháng 12 nguyên niên Công nguyên. [[Jerusalem]] là thánh địa của Cơ Đốc giáo, [[Kinh Thánh]] là kinh điển tối cao.
* [[Hồi giáo]] khởi nguyên ở [[bán đảo Ả Rập]], do [[Muhammad|Mumhammad]] (sinh năm 570, mất năm 632 Công nguyên) - [[Mecca|người Mecca]], [[Ả Rập Xê Út|Ả Rập Saudi]], sáng lập, là một vị thần giáo. [[Medina]] và [[Mecca]] là thánh địa của Hồi giáo, [[Qur’an|Kinh Qur’an]] là kinh điển tối cao.
* [[Phật giáo]] hình thành ở chỗ tiếp giáp hai nước [[Ấn Độ]] và [[Nepal]] - vùng đất phía bắc [[tiểu lục địa Ấn Độ]], người sáng lập là [[Tất-đạt-đa Cồ-đàm|Siddhārtha Gautama]] - người Ấn Độ cổ đại, sinh năm 566, mất năm 486 trước Công nguyên, thuộc dòng họ [[Shakya]] (Thích-ca), sau này được gọi là Shakyamuni (Thích-ca-mâu-ni).
* [[Ấn Độ giáo]] khởi nguyên ở [[Ấn Độ]].
* [[Sikh giáo]]
* [[Do Thái giáo]]
* [[Đạo giáo]]

===Ngôn ngữ===
Ngôn ngữ châu Á chia ra thuộc về [[Ngữ hệ Hán-Tạng|ngữ hệ Hán - Tạng]], [[ngữ hệ Nam Á]], [[ngữ hệ Altai]], [[ngữ hệ Nam Đảo]], [[ngữ hệ Dravida]], [[Ngữ hệ Phi-Á|ngữ hệ Á - Phi]] và [[Ngữ hệ Ấn-Âu|ngữ hệ Ấn - Âu]].

== Thể thao ==
[[Đại hội Thể thao châu Á]], gọi tắt Á vận hội, là đại hội thể thao mang tính tổng hợp có quy mô lớn nhất và tiêu chuẩn cao nhất ở vùng đất châu Á, đại biểu tiêu chuẩn thể dục thể thao của cả châu Á, nó là đại hội thể thao tổng hợp quy mô to lớn mang tính khu vực được [[Ủy ban Olympic Quốc tế|Uỷ ban Olympic Quốc tế]] thừa nhận. Do [[Hội đồng Olympic châu Á]] phụ trách công việc, mỗi bốn năm một kì. Tiền thân của nó là Đại hội Thể thao Viễn Đông và Đại hội Thể thao Tây Á. Đại hội Thể thao châu Á kì thứ nhất lúc đầu dự định cử hành ở [[New Delhi]], [[Ấn Độ]] vào tháng 2 năm 1949, do các nguyên nhân trù bị của nước chủ nhà nên kéo dài đến năm 1951 cử hành.

== Sự bất ổn ==
=== Tranh chấp lãnh thổ và chủ quyền ===
*[[Đài Loan]] lãnh thổ do [[Trung Quốc]] tuyên bố chủ quyền.
*[[Hoàng Sa]] và [[Trường Sa]] do Việt Nam tuyên bố chủ quyền, Trung Quốc tranh chấp.
*[[Palestine]] và [[Israel]] tranh chấp [[Bờ Tây]].
*[[Jammu]] và [[Kashmir]] do [[Ấn Độ]], [[Trung Quốc]] và [[Pakistan]] tranh chấp.

=== Ly khai và đảo chính ===
*[[Tây Tạng]] ([[Trung Quốc]]) đòi ly khai.
=== Xung đột biên giới ===
*Xung đột biên giới giữa 3 quốc gia là [[Ấn Độ]], [[Trung Quốc]] và [[Pakistan]].

== Chú thích ==
{{tham khảo|50em}}

==Tài liệu tham khảo==
* {{Chú thích| title=The myth of continents: a critique of metageography |first=Martin W. |last= Lewis |first2= Kären |last2= Wigen |publisher=University of California Press |year= 1997 |isbn= 0-520-20743-2 | location=Berkeley and Los Angeles}}
* {{chú thích sách | first=Michael | last=Ventris | first2=John | last2=Chadwick | title=Documents in Mycenaean Greek |edition=2 | year=1973 | location=Cambridge | publisher=University Press}}

== Liên kết ngoài ==
{{thể loại Commons|Asia}}
* {{TĐBKVN|29800}}
* {{Britannica|38479}}
* [http://www.lib.utexas.edu/maps/asia.html Các bản đồ châu Á]
* [http://www.freeworldmaps.net/asia/index.html Bản đồ tự do]
* {{de icon}} [http://www.asia-zone.de/ Asia zone] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20081110093701/http://www.asia-zone.de/ |date=2008-11-10 }}
{{các chủ đề|Châu Á|Địa lý|Huyền bí|Châu Âu|Châu Phi|Quân sự|Đế chế}}
{{Châu Á 1}}
{{Đề tài châu Á}}
{{Lục địa}}
{{Khu vực}}
{{Quốc gia Châu Á}}

[[Thể loại:Châu Á| ]]
[[Thể loại:Lục địa]]

Các bản mẫu dùng trong trang này:

Bản mẫu:Aligned table (sửa đổi)
Bản mẫu:Asia Labelled Map (sửa đổi)
Bản mẫu:Britannica (sửa đổi)
Bản mẫu:Châu Á 1 (sửa đổi)
Bản mẫu:Chính (xem mã nguồn) (bị khóa)
Bản mẫu:Chú thích (xem mã nguồn) (bị khóa)
Bản mẫu:Chú thích sách (xem mã nguồn) (bị khóa)
Bản mẫu:Chú thích web (xem mã nguồn) (bị khóa)
Bản mẫu:Cite web (xem mã nguồn) (hạn chế cho phép kỹ thuật viên bản mẫu sửa đổi)
Bản mẫu:Collapsible list (xem mã nguồn) (hạn chế cho phép kỹ thuật viên bản mẫu sửa đổi)
Bản mẫu:Column-width (xem mã nguồn) (hạn chế cho phép kỹ thuật viên bản mẫu sửa đổi)
Bản mẫu:Commons (xem mã nguồn) (hạn chế cho phép kỹ thuật viên bản mẫu sửa đổi)
Bản mẫu:Convert (xem mã nguồn) (bị khóa)
Bản mẫu:Coord (xem mã nguồn) (bị khóa)
Bản mẫu:Country data Abkhazia (sửa đổi)
Bản mẫu:Country data Afghanistan (sửa đổi)
Bản mẫu:Country data Akrotiri và Dhekelia (sửa đổi)
Bản mẫu:Country data Armenia (sửa đổi)
Bản mẫu:Country data Azerbaijan (sửa đổi)
Bản mẫu:Country data Bahrain (sửa đổi)
Bản mẫu:Country data Bangladesh (sửa đổi)
Bản mẫu:Country data Bhutan (sửa đổi)
Bản mẫu:Country data Brunei (sửa đổi)
Bản mẫu:Country data Bắc Síp (sửa đổi)
Bản mẫu:Country data Bắc Triều Tiên (sửa đổi)
Bản mẫu:Country data Campuchia (sửa đổi)
Bản mẫu:Country data Các Tiểu vương quốc Ả Rập Thống nhất (sửa đổi)
Bản mẫu:Country data Cộng hòa Dân chủ Nhân dân Triều Tiên (sửa đổi)
Bản mẫu:Country data Cộng hòa Síp (sửa đổi)
Bản mẫu:Country data Gruzia (sửa đổi)
Bản mẫu:Country data Hàn Quốc (sửa đổi)
Bản mẫu:Country data Hồng Kông (xem mã nguồn) (bị khóa hạn chế sửa đổi)
Bản mẫu:Country data Indonesia (sửa đổi)
Bản mẫu:Country data Iran (sửa đổi)
Bản mẫu:Country data Iraq (xem mã nguồn) (bị khóa hạn chế sửa đổi)
Bản mẫu:Country data Israel (sửa đổi)
Bản mẫu:Country data Jordan (sửa đổi)
Bản mẫu:Country data Kazakhstan (sửa đổi)
Bản mẫu:Country data Kuwait (sửa đổi)
Bản mẫu:Country data Kyrgyzstan (xem mã nguồn) (bị khóa hạn chế sửa đổi)
Bản mẫu:Country data Liban (sửa đổi)
Bản mẫu:Country data Lào (sửa đổi)
Bản mẫu:Country data Lãnh thổ Ấn Độ Dương thuộc Anh (sửa đổi)
Bản mẫu:Country data Ma Cao (sửa đổi)
Bản mẫu:Country data Malaysia (sửa đổi)
Bản mẫu:Country data Maldives (sửa đổi)
Bản mẫu:Country data Myanmar (sửa đổi)
Bản mẫu:Country data Mông Cổ (sửa đổi)
Bản mẫu:Country data Nam Ossetia (sửa đổi)
Bản mẫu:Country data Nepal (sửa đổi)
Bản mẫu:Country data Nga (sửa đổi)
Bản mẫu:Country data Nhật Bản (xem mã nguồn) (hạn chế cho phép kỹ thuật viên bản mẫu sửa đổi)
Bản mẫu:Country data Oman (sửa đổi)
Bản mẫu:Country data Pakistan (sửa đổi)
Bản mẫu:Country data Palestine (xem mã nguồn) (bị khóa hạn chế sửa đổi)
Bản mẫu:Country data Philippines (sửa đổi)
Bản mẫu:Country data Qatar (sửa đổi)
Bản mẫu:Country data Quần đảo Cocos (Keeling) (sửa đổi)
Bản mẫu:Country data Singapore (sửa đổi)
Bản mẫu:Country data Sri Lanka (xem mã nguồn) (bị khóa hạn chế sửa đổi)
Bản mẫu:Country data Syria (sửa đổi)
Bản mẫu:Country data Síp (sửa đổi)
Bản mẫu:Country data Taiwan (sửa đổi)
Bản mẫu:Country data Tajikistan (xem mã nguồn) (bị khóa hạn chế sửa đổi)
Bản mẫu:Country data Thái Lan (sửa đổi)
Bản mẫu:Country data Thổ Nhĩ Kỳ (sửa đổi)
Bản mẫu:Country data Trung Quốc (sửa đổi)
Bản mẫu:Country data Turkmenistan (xem mã nguồn) (bị khóa hạn chế sửa đổi)
Bản mẫu:Country data Uzbekistan (sửa đổi)
Bản mẫu:Country data Việt Nam (sửa đổi)
Bản mẫu:Country data Yemen (sửa đổi)
Bản mẫu:Country data Đài Loan (sửa đổi)
Bản mẫu:Country data Đông Timor (sửa đổi)
Bản mẫu:Country data Đảo Giáng Sinh (sửa đổi)
Bản mẫu:Country data Ả Rập Xê Út (sửa đổi)
Bản mẫu:Country data Ấn Độ (xem mã nguồn) (hạn chế cho phép kỹ thuật viên bản mẫu sửa đổi)
Bản mẫu:Các chủ đề (sửa đổi)
Bản mẫu:Danh sách thu gọn (xem mã nguồn) (hạn chế cho phép kỹ thuật viên bản mẫu sửa đổi)
Bản mẫu:De icon (sửa đổi)
Bản mẫu:Dự án liên quan (xem mã nguồn) (hạn chế cho phép kỹ thuật viên bản mẫu sửa đổi)
Bản mẫu:En icon (xem mã nguồn) (hạn chế cho phép kỹ thuật viên bản mẫu sửa đổi)
Bản mẫu:Flag (xem mã nguồn) (hạn chế cho phép kỹ thuật viên bản mẫu sửa đổi)
Bản mẫu:Flagcountry (xem mã nguồn) (bị khóa)
Bản mẫu:Flagcountry/core (xem mã nguồn) (hạn chế cho phép kỹ thuật viên bản mẫu sửa đổi)
Bản mẫu:Greater color contrast ratio (xem mã nguồn) (hạn chế cho phép kỹ thuật viên bản mẫu sửa đổi)
Bản mẫu:HKG (xem mã nguồn) (bị khóa hạn chế sửa đổi)
Bản mẫu:Historical populations (sửa đổi)
Bản mẫu:Hlist (xem mã nguồn) (hạn chế cho phép kỹ thuật viên bản mẫu sửa đổi)
Bản mẫu:Hlist/styles.css (sửa đổi)
Bản mẫu:Hộp bên (xem mã nguồn) (hạn chế cho phép kỹ thuật viên bản mẫu sửa đổi)
Bản mẫu:Hộp thông tin (xem mã nguồn) (bị khóa)
Bản mẫu:Hộp thông tin lục địa (sửa đổi)
Bản mẫu:Hộp điều hướng (xem mã nguồn) (bị khóa)
Bản mẫu:Icon (xem mã nguồn) (hạn chế cho phép kỹ thuật viên bản mẫu sửa đổi)
Bản mẫu:If then show (xem mã nguồn) (hạn chế cho phép kỹ thuật viên bản mẫu sửa đổi)
Bản mẫu:Image label (sửa đổi)
Bản mẫu:Image label begin (sửa đổi)
Bản mẫu:Image label end (sửa đổi)
Bản mẫu:Image label small (sửa đổi)
Bản mẫu:Infobox continent (sửa đổi)
Bản mẫu:Iso2country (sửa đổi)
Bản mẫu:Iso2country/article (sửa đổi)
Bản mẫu:Iso2country/data (sửa đổi)
Bản mẫu:Khu vực (sửa đổi)
Bản mẫu:Larger (sửa đổi)
Bản mẫu:Legend (sửa đổi)
Bản mẫu:Legend/styles.css (sửa đổi)
Bản mẫu:Link language (xem mã nguồn) (hạn chế cho phép kỹ thuật viên bản mẫu sửa đổi)
Bản mẫu:Liệt kê (xem mã nguồn) (hạn chế cho phép kỹ thuật viên bản mẫu sửa đổi)
Bản mẫu:Lá cờ (xem mã nguồn) (hạn chế cho phép kỹ thuật viên bản mẫu sửa đổi)
Bản mẫu:Lá cờ/core (xem mã nguồn) (hạn chế cho phép kỹ thuật viên bản mẫu sửa đổi)
Bản mẫu:Lịch sử dân số (sửa đổi)
Bản mẫu:Lục địa (sửa đổi)
Bản mẫu:MAC (xem mã nguồn) (bị khóa hạn chế sửa đổi)
Bản mẫu:Main (sửa đổi)
Bản mẫu:Main other (xem mã nguồn) (bị khóa)
Bản mẫu:Multicol (sửa đổi)
Bản mẫu:Multicol-break (sửa đổi)
Bản mẫu:Multicol-end (sửa đổi)
Bản mẫu:Navbox (xem mã nguồn) (bị khóa)
Bản mẫu:Navbox with columns (xem mã nguồn) (bị khóa)
Bản mẫu:Plainlist (xem mã nguồn) (hạn chế cho phép kỹ thuật viên bản mẫu sửa đổi)
Bản mẫu:Plainlist/styles.css (sửa đổi)
Bản mẫu:Portal-inline (sửa đổi)
Bản mẫu:Quốc gia Châu Á (sửa đổi)
Bản mẫu:Resize (xem mã nguồn) (hạn chế cho thành viên xác nhận mở rộng)
Bản mẫu:Smaller (xem mã nguồn) (bị khóa hạn chế sửa đổi)
Bản mẫu:TWN (sửa đổi)
Bản mẫu:Template other (xem mã nguồn) (bị khóa)
Bản mẫu:Tham khảo (xem mã nguồn) (bị khóa)
Bản mẫu:Tham khảo/styles.css (sửa đổi)
Bản mẫu:Thanh cổng thông tin (sửa đổi)
Bản mẫu:Thể loại Commons (xem mã nguồn) (hạn chế cho phép kỹ thuật viên bản mẫu sửa đổi)
Bản mẫu:TĐBKVN (sửa đổi)
Bản mẫu:Tọa độ (xem mã nguồn) (bị khóa)
Bản mẫu:UN Population (sửa đổi)
Bản mẫu:Webarchive (xem mã nguồn) (hạn chế cho phép kỹ thuật viên bản mẫu sửa đổi)
Bản mẫu:\ (sửa đổi)
Bản mẫu:Đề tài châu Á (sửa đổi)
Mô đun:Aligned table (sửa đổi)
Mô đun:Arguments (xem mã nguồn) (bị khóa)
Mô đun:Check for unknown parameters (xem mã nguồn) (hạn chế cho phép kỹ thuật viên bản mẫu sửa đổi)
Mô đun:Citation/CS1 (xem mã nguồn) (bị khóa)
Mô đun:Citation/CS1/COinS (xem mã nguồn) (hạn chế cho phép kỹ thuật viên bản mẫu sửa đổi)
Mô đun:Citation/CS1/Configuration (xem mã nguồn) (hạn chế cho phép kỹ thuật viên bản mẫu sửa đổi)
Mô đun:Citation/CS1/Date validation (xem mã nguồn) (hạn chế cho phép kỹ thuật viên bản mẫu sửa đổi)
Mô đun:Citation/CS1/Identifiers (xem mã nguồn) (hạn chế cho phép kỹ thuật viên bản mẫu sửa đổi)
Mô đun:Citation/CS1/Utilities (xem mã nguồn) (hạn chế cho phép kỹ thuật viên bản mẫu sửa đổi)
Mô đun:Citation/CS1/Whitelist (xem mã nguồn) (bị khóa)
Mô đun:Citation/CS1/styles.css (xem mã nguồn) (hạn chế cho phép kỹ thuật viên bản mẫu sửa đổi)
Mô đun:Collapsible list (xem mã nguồn) (hạn chế cho phép kỹ thuật viên bản mẫu sửa đổi)
Mô đun:Color contrast (xem mã nguồn) (hạn chế cho phép kỹ thuật viên bản mẫu sửa đổi)
Mô đun:Color contrast/colors (xem mã nguồn) (hạn chế cho phép kỹ thuật viên bản mẫu sửa đổi)
Mô đun:Convert (xem mã nguồn) (bị khóa)
Mô đun:Convert/data (xem mã nguồn) (hạn chế cho phép kỹ thuật viên bản mẫu sửa đổi)
Mô đun:Convert/text (xem mã nguồn) (bị khóa)
Mô đun:Coordinates (xem mã nguồn) (bị khóa)
Mô đun:Hatnote (xem mã nguồn) (hạn chế cho phép kỹ thuật viên bản mẫu sửa đổi)
Mô đun:Hatnote list (xem mã nguồn) (hạn chế cho phép kỹ thuật viên bản mẫu sửa đổi)
Mô đun:Historical populations (sửa đổi)
Mô đun:I18n (xem mã nguồn) (hạn chế cho phép kỹ thuật viên bản mẫu sửa đổi)
Mô đun:Icon (xem mã nguồn) (hạn chế cho phép kỹ thuật viên bản mẫu sửa đổi)
Mô đun:Icon/data (xem mã nguồn) (hạn chế cho phép kỹ thuật viên bản mẫu sửa đổi)
Mô đun:Infobox (xem mã nguồn) (bị khóa)
Mô đun:InfoboxImage (xem mã nguồn) (hạn chế cho phép kỹ thuật viên bản mẫu sửa đổi)
Mô đun:List (xem mã nguồn) (hạn chế cho phép kỹ thuật viên bản mẫu sửa đổi)
Mô đun:Main (xem mã nguồn) (hạn chế cho phép kỹ thuật viên bản mẫu sửa đổi)
Mô đun:Math (xem mã nguồn) (bị khóa)
Mô đun:Navbar (xem mã nguồn) (bị khóa)
Mô đun:Navbox (xem mã nguồn) (hạn chế cho phép kỹ thuật viên bản mẫu sửa đổi)
Mô đun:Navbox/configuration (sửa đổi)
Mô đun:Navbox/styles.css (sửa đổi)
Mô đun:Portal (xem mã nguồn) (hạn chế cho phép kỹ thuật viên bản mẫu sửa đổi)
Mô đun:Portal-inline (sửa đổi)
Mô đun:Portal/images/a (sửa đổi)
Mô đun:Portal/images/aliases (xem mã nguồn) (hạn chế cho phép kỹ thuật viên bản mẫu sửa đổi)
Mô đun:Portal/images/c (sửa đổi)
Mô đun:Portal/images/e (sửa đổi)
Mô đun:Portal/images/g (sửa đổi)
Mô đun:Portal/images/h (sửa đổi)
Mô đun:Portal/images/other (sửa đổi)
Mô đun:Portal/images/q (sửa đổi)
Mô đun:Portal/images/w (sửa đổi)
Mô đun:Portal bar (sửa đổi)
Mô đun:Portal bar/styles.css (sửa đổi)
Mô đun:Side box (xem mã nguồn) (hạn chế cho phép kỹ thuật viên bản mẫu sửa đổi)
Mô đun:Side box/styles.css (sửa đổi)
Mô đun:TableTools (xem mã nguồn) (bị khóa)
Mô đun:Webarchive (xem mã nguồn) (hạn chế cho phép kỹ thuật viên bản mẫu sửa đổi)
Mô đun:Webarchive/data (xem mã nguồn) (hạn chế cho phép kỹ thuật viên bản mẫu sửa đổi)
Mô đun:WikidataIB (xem mã nguồn) (hạn chế cho phép kỹ thuật viên bản mẫu sửa đổi)
Mô đun:WikidataIB/i18n (xem mã nguồn) (hạn chế cho phép kỹ thuật viên bản mẫu sửa đổi)
Mô đun:WikidataIB/nolinks (xem mã nguồn) (hạn chế cho phép kỹ thuật viên bản mẫu sửa đổi)
Mô đun:WikidataIB/titleformats (xem mã nguồn) (hạn chế cho phép kỹ thuật viên bản mẫu sửa đổi)
Mô đun:Yesno (xem mã nguồn) (bị khóa)

Trở lại Châu Á.

Lấy từ “https://vi.wikipedia.org/wiki/Châu_Á”