Xolesistit

Xoletsistit — bu oʻt pufagining yalligʻlanishi. Simptomlari orasida qorinni oʻng yuqori sohasida ogʻriqlar, oʻng yelkadagi ogʻriqlar, koʻngil aynishi, qusish va vaqti-vaqti bilan isitma bor^[2]. Koʻpincha oʻt pufagi xurujlari oʻtkir xoletsistitdan oldin sodir boʻladi^[2]. Ogʻriq xoletsistitda odatdagi oʻt pufagi xurujiga qaraganda uzoqroq davom etadi^[2]. Oʻtkir xoletsistitning asoratlari orasida oʻt pufagidagi tosh pankreatit, umumiy oʻt yoʻllarida toshlar yoki umumiy oʻt yoʻllarining yalligʻlanishi kiradi^[2].

Oʻtkir xoletsistitning 90% dan koʻprogʻi oʻt pufagidagi tosh bilan kista kanalining tiqilib qolishi natijasida yuzaga keladi^[2]. Oʻt pufagida tosh paydo boʻlishining xavf omillari orasida homiladorlikda ichilgan tabletkalari, homiladorlik, nasliy oʻt pufagida tosh kasalligi boʻlganda, semirish, diabet, jigar kasalligi yoki tez vazn yoʻqotish kiradi^[6]. Oʻtkir xoletsistit vaskulit yoki kimyoterapiya natijasida yoki jiddiy travma yoki kuyishdan tiklanish paytida yuzaga keladi^[7]. Simptomlar va laboratoriya tekshiruvlari asosida xoletsistitga shubha qilish mumkin^[4]. Tashxisni tasdiqlash uchun qorin boʻshligʻini ultratovush tekshiruvi qoʻllanadi^[4]. Rivojlangan mamlakatlardagi kattalarning 10-15 foizida oʻt pufagida toshlar borligi aniqlangan^[4]. Ayollarda toshlar erkaklarnikiga qaraganda tez-tez uchraydi va ular 40 yoshdan keyin paydo boʻla boshlaydi. Baʼzi etnik guruhlar koʻproq taʼsir qiladi; masalan, Amerika hindularining 48 foizida oʻt pufagida tosh bor. Toshli barcha odamlarning 1-4 foizida har yili oʻt pufagi ogʻrigʻi bor^[4]. Agar davolanmasa, jigar ogʻriqlari bilan ogʻrigan odamlarning taxminan 20% oʻtkir xoletsistit rivojlanadi^[4]. Oʻt pufagi olib tashlanganidan keyin natijalar odatda yaxshi boʻladi^[6]. Davolash kechiktirilsa surunkali xoletsistit paydo boʻlishi mumkin^[1]. Bu soʻz yunoncha, xoletsis �� „oʻt pufagi“ va -itis „yalligʻlanish“ degan maʼnoni anglatadi^[8].

Oʻt pufagida tosh boʻlgan koʻpchilik odamlarda alomatlar boʻlmaydi. Biroq, oʻt pufagidagi tosh vaqtincha oʻt pufagi nayida joylashganida, ular safro sanchigʻini boshdan kechiradilar^[2]. Biliar kolik (jigar ogʻrigʻi) — oʻng yuqori kvadrat yoki epigastral sohada qorin ogʻrigʻi yogʻli ovqatlarni isteʼmol qilgandan keyin paydo boʻladi va koʻngil aynishi va qayt qilishga olib keladi^[9]. Xoletsistit bilan ogʻrigan odamlarda koʻpincha xoletsistit rivojlanishidan oldin jigar ogʻrigʻi belgilari mavjud. Xoletsistitda ogʻriq kuchli va doimiy boʻladi. Koʻngil aynishi tez-tez uchraydi va qusish xoletsistit bilan ogʻrigan odamlarning 75% da uchraydi^[10]. Qorin ogʻrigʻidan tashqari, oʻng elka ogʻrigʻi ham boʻlishi mumkin^[9].

Erta aniqlanmasa yoki toʻgʻri davolanmasa, xoletsistitdan bir qator asoratlar paydo boʻladi.. Asoratlari belgilari orasida yuqori isitma va sariqlik mavjud, yana asoratlariga quyidagilardan iborat^[9]:

• Gangrena
• Oʻt pufagining yorilishi
• Empiema
• Fistula hosil boʻlishi va oʻt pufagida tosh paydo boʻlishi
• Rokitanskiy-Aschoff sinuslari

Xoletsistit oʻt pufagi yalligʻlanganda paydo boʻladi^[9]. Oʻt pufagidagi toshlar oʻt pufagi yalligʻlanishining eng koʻp uchraydigan sababi, ammo u oʻsimta tiqilib qolishi yoki oʻt yoʻllarining chandiqlari tufayli ham paydo boʻlishi mumkin^[9][11]. Xoletsistit uchun eng katta xavf omili oʻt pufagidagi toshlar^[11]. Oʻt pufagidagi toshlar uchun xavf omillari orasida ayol jinsi, oʻsib borayotgan yosh, homiladorlik, ogʻiz kontratseptivlar, semizlik, etnik kelib chiqishi Shimoliy Amerika mahalliy aholisi, tez vazn yoʻqotish kiradi^[9].

Oʻt pufagidagi tosh bilan oʻt yoʻlining berkilishi oʻt pufagida safro toʻplanishiga va oʻt pufagi ichidagi bosimning oshishiga olib keladi. Konsentrlangan safro, bosim va baʼzan bakterial infektsiya oʻt pufagi devorini shikastlaydi, oʻt pufagining yalligʻlanishi va shishishiga olib keladi^[2]. Oʻt pufagining yalligʻlanishi va shishishi oʻt pufagining joylariga normal qon oqimini kamaytiradi, bu kislorod yetishmasligi tufayli hujayralar oʻlimiga olib kelishi mumkin^[9].

Xoletsistit tashxisi laboratoriya va ultratovush tekshiruvidan tashqari anamnez qorin ogʻrigʻi, koʻngil aynishi, qusish, isitma va fizik tekshiruvlar tavsiya etiladi. Boas belgisi, yaʼni oʻng kurak ostidagi sohada ogʻriq, oʻtkir xoletsistitning alomati boʻlishi mumkin^[12].

Xoletsistitga shubha qilingan odamda yalligʻlanish belgilari masalan, umumiy qon taxlili, C-reaktiv oqsil, oʻt yoʻllarining bekilishi aniqlash uchun qon testlari oʻtkaziladi^[10]. Umumiy qon taxlili oq qon tanachalari miqdorining koʻpayishini koʻrsatadi (12 000-15 000 / mcL)^[10]. C-reaktiv oqsil odatda koʻtariladi, ammo Qoʻshma Shtatlarda odatda oʻlchanmaydi^[2], Bilirubin darajasi koʻpincha biroz koʻtariladi (1–4 mg/dL)^[10]. Agar bilirubin darajasi sezilarli darajada oshsa, umumiy oʻt yoʻlini toʻsib qoʻyadigan oʻt pufagi toshlari (umumiy oʻt yoʻlidagi tosh) bor yoʻqligini tekshirish kerak^[2]. Qonda aminotransferazalar koʻtariladi^[9]. Ushbu laboratoriya qiymatlarining koʻtarilish darajasi oʻt pufagining yalligʻlanish darajasiga bogʻliq boʻlishi mumkin^[13].

• 
  Qorin boʻshlig'ining ultratovush tekshiruvi oʻt pufagi atrofida toshlar, devor qalinlashishi va suyuqlikni koʻrsatadi.
• 
  oʻt pufagidagi toshlar va oʻt yoʻllari shlaklari, lekin oʻt pufagi devori aniq qalinlashgan emas, perixoletsistik yog'da shish yoʻq, shuning uchun xoletsistit emas.
• 
  Ultratovush tekshiruvida oʻtkir xoletsistit. Yopiq oʻq oʻt pufagi devorining qalinlashishiga ishora qiladi. Strelka oʻt pufagidagi toshlarga ishora qiladi.
• 
  oʻt pufagi devorining qalinlashishi, katta tosh va katta oʻt pufagi bilan oʻtkir xoletsistit.
• oʻt pufagi devorining sezilarli darajada qalinlashishi^[14]
• oʻt pufagi devorining sezilarli darajada qalinlashishi^[14]

Operatsiyadan oldingi koʻrish va umumiy tekshiruv oʻt pufagi saratoniga shubha tugʻdirsa, gistapatologiya koʻrsatiladi^[15].

• 
  Umumiy tekshiruv oʻt pufagi karsinomasi, koʻzga koʻringan tugun bilan.
• 
  Gistopatologiyasi Yadro pleomorfizmi aniqlangan oʻt pufagi karsinomasi.
• 
  Eozinofil xoletsistitning gistopatologiyasi.
• 
  Xolesterin choʻkmasining sariq chiziqlari bilan oʻt pufagi xolesterinozi umumiy tekshiruvi.
• 
  oʻtkir gangrenoz xoletsistitning gistopatologiyasi, nekroz, neytrofillar va shilliq qavatning qisman yoʻqolishi.

Koʻpgina boshqa tashxislar xoletsistitga oʻxshash belgilarga ega boʻlishi mumkin. Surunkali xoletsistitning belgilari aniq emas, uni boshqa kasalliklar bilan adashtirish mumkin^[10]:

• Teshilgan oshqozon yarasi
• Oʻtkir pankreatit
• Jigar absessi
• Zotiljam
• Miokard infarkti
• Xoledoxolitiaz
• Xolangit
• Appenditsit
• Kolit
• Oʻtkir peptik yaraning kuchayishi
• Amyobali jigar absessi
• Oʻtkir ichak tutilishi
• Buyrakdagi tosh
• Biliar askaridoz^[16]

Davolash oʻt pufagini laparoskopik olib tashlash bilan, iloji boʻlsa 24 soat ichida amalga oshiriladi^[5][17]. Jarrohlik paytida oʻt yoʻllarini suratga olish tavsiya etiladi^[5]. Antibiotiklarni muntazam ravishda qoʻllash xavfli^[4]. Agar operatsiya oʻz vaqtida amalga oshirilmasa ular tavsiya etiladi^[4]. Umumiy oʻt yoʻlidagi toshlar operatsiyadan oldin endoskopik retrograd xolangiopankreatografiya (ERCP) yoki jarrohlik paytida olib tashlanishi mumkin^[5]. Jarrohlikdan keyin asoratlar kam uchraydi. Jarrohlikni oʻtkazib boʻlmasa bemorda oʻt pufagi drenajlanishi mumkin.

Oʻtkir xoletsistit bilan ogʻrigan odamlarning koʻpchiligi uchun davolash oʻt pufagini jarrohlik yoʻli bilan olib tashlash, laparoskopik xoletsistektomiya hisoblanadi^[18]. Laparoskopik xoletsistektomiya qorin boʻshligʻining turli nuqtalarida joylashgan bir nechta kichik kesmalar yordamida qilinadi. Bir qator tadqiqotlar ochiq xoletsistektomiya bilan solishtirganda laparoskopik xoletsistektomiyaning ustunligini koʻrsatdi (qorinning oʻng yuqori qismida qovurgʻalar ostidagi katta kesma olish yordamida). Laparoskopik jarrohlik amaliyotidan oʻtadigan odamlar operatsiyadan keyin kamroq ogʻriqlardan shikoyat qiladi, operatsiyadan keyin kamroq uzoq muddatli asoratlar va kamroq nuqsonlar kelib chiqadi^[19][20]. Bundan tashqari, laparoskopik jarrohlik jarrohlik joyi infektsiyasining past darajasi bilan bogʻliq^[21].

Laparoskopik jarrohlikdan bir kun oldin oʻtkazilganda, oʻt pufagi erta olib tashlanganidan keyin, yaxshisi birinchi haftada natijalar yaxshi boʻladi^[22]. Erta laparoskopik xoletsistektomiya (alomatlar bilan shifokorga tashrif buyurganidan keyin 7 kun ichida) kechiktirilgan davolanish bilan solishtirganda (6 haftadan ortiq) kasalxonada qolish muddatini qisqartirishi va shoshilinch muolajani talab qilish xavfini kamaytirishi mumkin^[23]. Erta xoletsistektomiya uchun ochiq operatsiyaga oʻtishning eng keng tarqalgan sababi bu Kalot uchburchagini yashiradigan yalligʻlanishdir. Kechiktirilgan jarrohlik uchun eng asosiy sabab fibrotik yopishqoqlik ekanligi aniqlangan^[23].

Ogʻriqni kamaytirish uchun tomir ichiga opioidlardan foydalanish mumkin^[25].

Antibiotiklardan koʻp foydalanmasligimiz kerak^[26]. Agar foydalanilsa, ular ichagimizni normal mikroflorasini kamaytiradi. Masalan, Ichak tayoqchasi (E. coli) . Bunda keng spektrli antibiotikdan masalan, piperatsillin-tazobaktam, ampitsillin-sulbaktam, tikarsillin — klavulanat (Timentin), uchinchi avlod sefalosporinlari (masalan, seftriakson), xinolon antibiotiklari (masalan, siprofloksatsin) va metronidazol kabi anaerob bakteriyalarni. Penitsillinga allergiyasi boʻlgan odamlar uchun aztreonam yoki metronidazol bilan xinolon kabilarni qoʻllasak boʻladi. 

Ogʻir yalligʻlanish, shok holatlarida yoki odamda umumiy behushlik xavfi yuqori boʻlsa (xoletsistektomiya qilish zarur), interventsion rentgenolog oʻt pufagiga teri ostiga drenaj kateterini kiritishi mumkin (teri orqali xoletsistostomiya nayi) va kuchli antibiotiklar bilan davolash mumkin va yalligʻlanish yoʻqoladi. Agar odamning ahvoli yaxshilangan boʻlsa, xoletsistektomiya talab qilinishi mumkin^[27].

Xoletsistit butun dunyo boʻylab qorin sohasi ogʻrigʻi holatlarini 3-10 foizini tashkil qiladi^[28]. 2012-yilda AQShda xoletsistit 651 829 nafar tez tibbiy yordam boʻlimiga tashrif buyurgan va 389 180 kasalxonaga yotqizilgan^[29]. 2012-yilda AQShda oʻlim darajasi 100 000 kishiga 0,7 ni tashkil etdi^[29]. Xoletsistit 50-69 yoshdagi odamlarda koʻp uchraydi^[28].

Andoza:Gastroenterology