Америго Веспуччи

Америго Веспуччи (италянча: Америго Веспуccи, лотинча: Америcус Веспуcиус; 09.03.1454, Флоренсия — 09.03.1454, Севиля) — флорен-сиялик денгиз сайёҳи. Испания ва Португалия флотида хизмат қилган.

Америго Веспуччи
италянча: Америго Веспуccи , лотинча: Америcус Веспуcиус
Таваллуди 09.03.1454
Вафоти 22.02.1512
Севилла, Испания
Фуқаролиги Републиc оф Флоренcе
Имзоси

1499 ва 1501 —1502 йилларда Жанубий Американинг шимолига уюштирилган экспедицияларда қатнашган. В. биринчи бўлиб, у ерлар дунёнинг янги қитъаси деган фикрни илгари сурган ва уни Янги Дунё деб атаган. Кейинроқ лотарингиялик ҳариташунос М. Валдземюллер (1505) Колумб кашф этган материкни В. шарафига Америка деб аташни таклиф этган. Кейинчалик бу ном ҳаммага манзур бўлди, 1538-йилдан Меркатор ҳаритасидан бошлаб Шимолий Америка ҳам шундай атала бошлади. 1501-1502 йилларда Бразилия ва Г'арбий Ҳиндистон қирг'оқларига сузиб бориб, у бу ҳудудлар Осиёнинг шарқий чеккаси эмас (дастлаб Колумб саёҳатларида тахмин қилинганидек), " Янги дунё " деб та'рифланган алоҳида қит'а эканлигини исботлади. . 1507 йилда янги қит'а Веспуччи номининг лотинча ко'ринишидан келиб чиққан ҳолда Америка деб номланган.

Биографияси

edit

Америго Веспуччи 1454-йил 9-мартда Флоренсияда туғилган. Сувга чо'миш пайтида унга Авлиё Эмерик шарафига исм берилди . Америгонинг иккита укаси бор эди: каттаси - Антонио ( Пиза университети олими ), о'ртаси - Гироламо ( Суриядаги савдогар ) . Уларнинг қариндоши Марко Веспуччи (Сан-Марко аҳлининг о'г'ли), Симонетта Веспуччининг эри (неэ Симонетта Каттанео) эди.

Америго Веспуччи республика нотариуси Анастасио (Настагио) Веспуччининг учинчи о'г'ли эди. У Флоренсиядаги Авлиё Марк монастирининг доминикалик роҳиби, олим амакиси Жоржио Антонио Веспуччидан пухта та'лим олди, у унга лотин тилини о'ргатди (лотин тилида 1478-йил 18-октябрда отасига хат ёзар эди), ва физика, денгиз астрономияси ва географияда катта муваффақиятлар ко'рсатди. Савдогар сифатида у 1490- йилда Севиляга борди (унинг жияни Жованни, катта акаси Антонионинг кенжа о'г'ли у билан бирга саёҳат қилди), у ерда флоренсиялик Жаннотто Берардининг бой савдо уйи хизматига кирди. Бу уй Колумбни 1493- йилда иккинчи саёҳати учун пул билан та'минлаганлиги сабабли , Америго Веспуччи испан адмиралини ҳеч бо'лмаганда шу вақтдан бошлаб таниган деб тахмин қилиш мумкин. Колумб о'лимидан сал олдин уни о'г'лига ҳалол, ишончли инсон сифатида тавсия қилди. қилди.

1492- йилда Флоренсиядаги Медиcи савдо уйи Америго Веспуччини Донато Никколини билан биргаликда Кадис ва Севиля қароргоҳларига юборди . 1495- йил декабр ойида италиялик савдогар Жаннотто Берарди Севиляда вафот этади ва Веспуччи унинг ишларини о'з қо'лига олишга мажбур бо'лади. 1495- йил 9- апрелда Жаннотто Берарди Испания тожини 900 тонна сиг'имли 12 та кема билан та'минлаш бо'йича шартнома олди. Берарди вафотидан со'нг, 1495- йил декабр ойида Америго Веспуччи ушбу савдо уйининг ҳисоботини бошқаришни бошлади; 1495-йил 10-апрелда Испания ҳукумати Колумб билан муносабатларни узди ва Веспуччи 1498-йилнинг майигача Ҳиндистонни етказиб бериш ҳуқуқини қўлга киритди. 1496- йил 12- январда у денгизчиларнинг иш ҳақини то'лаш учун хазиначи Пинелодан 10000 мараведис олади . Дарҳақиқат, у Ҳиндистонда Андалусияда битта (агар иккита бо'лмаса) экспедицияни, хусусан Колумбнинг учинчи экспедициясини этказиб бериш учун шартнома тузди . Ушбу навигатор корхонасининг муваффақияти Америго Веспуччини дунёнинг янги кашф этилган қисми билан танишиш учун савдони тарк этишга илҳомлантирди. Америкага саёҳат Америго Веспуччи навигатор сифатида 1499 йил 20 майда то'ртта кема билан Кадис яқинидаги Пуэрто-де-Санта-Мариядан сузиб кетган испан адмирали Алонсо де Ожеданинг биринчи экспедициясида иштирок этди ; 23½ кунлик сузиб юргандан со'нг у Суринам қирг'ог'ига , 3° шимолий бурчакка қадам қо'йди. w. (Кейп-Париадан жануби-шарқда икки юз денгиз мили) - улар Колумбдан олинган янги қирг'оқ чизиг'и харитаси туфайли ушбу маршрутни танладилар (Колумб харитани о'зи 1498 йил октябр ойида юборган); бу қирг'оқни о'рганиб чиқди, Маракайбо ко'рфазига кирди , у ерда сувнинг о'ртасида жойлашган устунлардаги турар-жойни топди ва уни Венесуэла - Кичик Венеция деб атайди, Париа қирг'оқлари бо'йлаб г'арбий икки юздан ортиқ лигани сузиб о'тди ва Г'арбий Ҳиндистон оролларига ташриф буюрди. , феврал ойида [ манба аниқланмаган 259 кун ] 1500 Cадизга қайтиб келди. Саёҳат пайтида экспедиция икки юз ҳиндистонликни қул сифатида асирга олди.

О'ша йили экспедиция а'зоси бо'лган учувчи Хуан де ла Коса о'зининг машҳур дунё харитасини тузди, у ерда экспедиция томонидан босиб о'тилган Жанубий Америка қирг'оқларининг шимолий қисмида у ро'йхатга олинганларга мос келадиган 22 номни белгилаб қо'йди. Веспуччи томонидан.

Қирол Мануэл И нинг таклифига биноан , 1500 йил охирида Веспуччи Португалияга бориб , Португалия кемаларида Лиссабондан янги қит'анинг қирг'оқларига яна икки марта саёҳат қилди ; биринчиси 1501 йил майдан 1502 йил сентябргача, иккинчиси адмирал Гонсало Коэло бошчилигида 1503 йил 10 майдан 1504 йил 18 июнгача давом этган. У саёҳатларини командир сифатида эмас, балки космограф ва рул бошқарувчиси сифатида қилган; Фақат Бразилия қирг'оқларининг ко'п қисми о'рганилган охирги саёҳатида у кичик кемага буйруқ берди. Колумб томонидан Мануэл И нинг рақиби Арагон қироли Фердинанд ИИ га тавсия этилган Америго Веспуччи 1505 йилда яна испан хизматига кирди ва 1508 йил 22 мартда Ҳиндистонга саёҳатлар учун бош рул бошқарувчиси (навигатор) этиб тайинланди. 1512 йил 22 февралда Севиляда вафот этган.

Хатлар

edit

Америго Веспуччи қолдирган ягона ёзма ёдгорликлар унинг ба'зи олижаноб шахсларга ёзган до'стона мактубларидан иборат, масалан: Лорензо ди Перфранcеско де Медиcига ( Лорензо ди Пиэрфранcеско де' Медиcи ) ва Флоренсиядаги Гонфалониэр Содеринига , уларни Лотарингия ҳукмдорига этказган . Рене ИИ , географик кашфиётлар тарг'иботчиси. Бу хатлар Америго Веспуччи вафотидан кейин дарҳол Флоренсияда нашр этилган. Америго Веспуччининг саёҳатлари номи остида нашр этилган асарлар у томонидан ёзилмаган ва ко'плаб қарама-қаршиликларни о'з ичига олган.

"Қуатуор навигатионес" (лотинча - "То'рт денгиз саёҳати") сарлавҳаси остида нашр этилган унинг саёҳатлари кундалиги нашр этилиши керак бо'лган, аммо ҳеч қачон бо'лмаган кенгроқ асардан ко'чирма ёки парчадир. Америго Веспуччининг кичик асарлари, агар улар "Раccолта" ёки яқинда саёҳатлар то'пламида қайта нашр этилмаганида, вақтинчалик, о'ткинчи ҳодиса бо'либ қолар эди. 1507 йилда Виценсада "Мондо нуово э паэси нуоваменте ретровати да Албериcо Веспузио Флорентино" номли аноним нашри олтита китобда нашр этилган, унинг муаллифи биринчи о'йланганидек Франкансон де Монталбоддо эмас, балки венециялик космограф ва картограф Алессан эди. Зорзи. Ушбу "Янги дунё" кейинчалик 1508 йилда Миланда лотин тилида нашр этилган , о'ша йили Нюрнберг шифокори Руҳамер томонидан немис тилига таржима қилинган ва 1516 йилда французча таржимада пайдо бо'лган .

1504 йилда " Учинчи саёҳат" китобини нашр этган китоб сотувчиси Иоганн Оттмар дунё харитасида Птолемейнинг 1507 йилги Рим нашрида ҳам топилган " Янги дунё " номини Америго номи билан бог'лади, аммо ҳеч қаэрдан ҳатто топа олмади. Америгонинг о'зи буни билганлиги ёки бунга ҳисса қо'шганлиги ҳақида озгина далолат беради. Аксинча, Янги Дунёни "Америка", я'ни Америго мамлакати деб аташ таклифи биринчи марта Лотарингиянинг Сент-Ди шаҳрида к��тоб сотувчиси Мартин Валдсеэмюллер томонидан 1507 йилда нашр этилган . номи Гилакомила ёки Илакомила, француз тилидан таржима қилинган, "Cосмограпҳиаэ интродуcтио" китобидаги Америгонинг саёҳати ва бошқалар, инсупер қуатуор Америcи Веспуcии навигатионес. Кристофер Колумб томонидан ёзилган асарларнинг камлиги ва Америгонинг до'стлари, жумладан Рене ИИ унинг саёҳатлари ҳақидаги хабарларни тарқатишга г'айрат билан ҳаракат қилганлиги сабабли, қизиқувчан жамоатчилик Янги Дунё ҳақидаги бу биринчи ма'лумотни умумий ма'қуллаш билан кутиб олди. Валдсеэмюллернинг китоби ко'пчиликнинг э'тиборини тортди ва то'ртта нашрга эга эди: 1507 , 1509 , 1535 ва 1554 . Унинг Янги Дунёга Америго номини "Америка" деб номлаш таклифи катта қо'ллаб-қувватланди. Бу ном аллақачон Апиан томонидан 1520 йилда чизилган умумий географик харитада , кейин Помпониус Меда Вадиан нашрида ва 1522 йилда Метзда нашр этилган Птолемей нашрининг битта харитасида топилган , шунинг учун Америка номи тез орада томонидан қабул қилинган . барча олимлар, шу жумладан Испания. Ушбу ҳолатни тушунтириш учун Александр Гумболдт шарафига эга бо'либ , у буни о'зининг "Янги дунё бо'йича географик ма'лумотларнинг тарихий ривожланиши бо'йича танқидий тадқиқотлари" (Иделер томонидан немис тилига таржимаси, 3 жилдда. Берлин, 1836-39) асарида баён қилган.

Адабиётлар

edit
  • ЎзМЕ. Биринчи жилд. Тошкент, 2000-йил