1872 Amik depremi
   | |
| Yerel tarih | 3 Nisan 1872 |
|---|---|
| Büyüklük | 7.2 Ms |
| Merkez üs | Antakya, Halep Vilayeti 36°24′N 36°24′E / 36.4°K 36.4°D |
| Tür | Doğrultu atımlı |
| Maks. şiddet | XI (Aşırı) |
| Etkilenen ülkeler/bölgeler | Osmanlı İmparatorluğu |
| Kayıplar | 1.800 ölü |
1872 Amik depremi veya 1872 Antakya depremi, 3 Nisan 1872 tarihinde merkez üssü Osmanlı İmparatorluğu'na bağlı Halep Vilayeti sınırları içindeki Amik Ovası'nda 7.2 Ms büyüklüğünde meydana gelen deprem.[1] Deprem katalogları, yüzey dalgası büyüklüğünü 7.2 Ms (eski dergiler bunu 5.9 olarak verir) ve Mercalli şiddet ölçeği derecelendirmesi XI (Felaket) olarak yerleştirir. Deprem Amik Ovası boyunca yerleşim birimlerinde yıkıma yol açtı ve 1800'den fazla kişi hayatını kaybetti.
Tektonik durum
[değiştir | kaynağı değiştir]Amik Vadisi, Afrika ve Arap tektonik levhaları arasında ağırlıklı olarak doğrultu atımlı levha sınırınde ve Ölü Deniz Transform Fayı boyunca uzanır. Bu ~1.000 km uzunluğundaki sol yanal transform fay, güneyde Kızıldeniz yayılma merkezini kuzeyde Maraş üçlü eklemi'ne bağlar. Maraş üçlü ekleminde Ölü Deniz Transform Fayı Üçlü ekleminin iki kolundan biridir. Diğer iki levha sınırı; Kıbrıs yayı ve Doğu Anadolu Fayı bu üçlü kavşakta buluşur. Aktif ve karmaşık bir levha sınırındaki konumu nedeniyle Antakya, MS 115'te biri 200.000'den fazla insanı öldüren depremler de dahil olmak üzere yıkıcı depremler yaşamıştır.
Deprem
[değiştir | kaynağı değiştir]1872 depremi Amanos Fayı boyunca meydana geldi; Ölü Deniz Transform'unun bir bölümü. Tahmini merkez üssü 1822 Halep depreminin hemen güneyinde bulunuyor. Yunan sismolog Nicholas Ambraseys, yüzey dalgası büyüklüğünü 7,2 Ms olarak tahmin etmiştir.[2]
Ölü Deniz Transform'unun bir başka bölümü olan Hacıpaşa Fayı'nın paleosismik bir çalışması, 1872 depremiyle ilgili, kırılmanın güneye Gab Ovası'na doğru uzanmadığını gösteren herhangi bir kanıt bulamadı.[3] Ancak Amanos Fayı üzerinde yapılan araştırmalar, 1872 depremine karşılık gelen gömülü bir yüzey kırığına dair kanıtlar buldu. Sismologlar, yüzey yırtılmasının fay boyunca 50 km daha uzamış olabileceğine inanıyor. Araştırmacılar ayrıca 1405 yılındaki 7.5 büyüklüğündeki depremle ilgili başka bir yüzey kırığı keşfettiler.[4]
Etkisi
[değiştir | kaynağı değiştir]| Yerlere göre Mercalli şiddet ölçeği | |
| Mercalli şiddet ölçeği | Yer |
|---|---|
| VIII (Yıkıcı)–XI (Aşırı) | Harem, Samandağ, Armanaz |
| VI (Güçlü)–VII (Çok güçlü) | Antakya, Halep, İskenderun |
| IV (Orta)–V (Oldukça güçlü) | Hama, Trablusşam |
O zamanlar kurumuş Amik Gölü çevresinde aşırı hasar bildirildi. En ağır hasar Hatay'ın Kumlu ilçesinde meydana geldi. Samandağ, Fatikli ve Altınözü ilçeleri büyük tahribata uğradı. Tahminen 1.800 kişi öldü.[1] Samandağ'da maksimum yoğunluk XI (Felaket) olarak belirlendi.[5]
Yaklaşık 40 saniyelik aşırı sarsıntı, 3.003 evin 1.960'ını yıkmak ve 500 sakini öldürmek için yeterliydi. 894 ev daha ciddi hasar gördü. 5.000'den fazla ticari bina yıkıldı ve sadece birkaç yüz tanesi sağlam kaldı. Bir Rum katedrali ve Amerikan Protestan kilisesi çökerek dört kişiyi öldürdü. Şehir kapıları yere düştü.[5]
Şehir dışındaki en az 38 köy yok oldu. Suaidya'da 2.150 ev çöktü ve 300 kişi öldü. Karamut'ta en az 170 kişi öldü, 187 kişi de yaralandı. Kasaba deprem sırasında 3.552 evi kaybetti. Qilliq'te 300 kişi daha öldü ve kasaba tamamen yıkıldı. Qilliq'teki zemin, sıvılaşma sırasında çatladı ve sarı kum püskürttü. Amik Vadisi'nin doğu yamaçları boyunca zemin yerinden oynamış ve yüzey çatlakları vadi boyunca yırtılmıştır.[5]
Halep'te tahminen 100 ev yıkıldı veya hasar gördü. Yedi sakini hayatını kaybetti ve üç kişi yaralandı. Birçok köprü de hasar gördü. Deprem Beyrut, Rodos ve Şam'da hissedildi. İddiaya göre sarsıntı Mısır'da hissedilmedi.[5]
Tsunami
[değiştir | kaynağı değiştir]Türkiye'nin güney kıyıları boyunca, Suaidiya kıyılarını sular altında bırakan bir tsunami bildirildi. Tsunaminin 2 km içeride insanları sular altında bıraktığı bildirildi. 2003 yılında yapılan bir çalışmada Tohoku Üniversitesi, Orta Doğu Teknik Üniversitesi ve Atina Ulusal Gözlemevi'nden tsunami uzmanları 1872'ye karşılık gelen bir tsunami yatağı buldular.[6]
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ a b National Geophysical Data Center / World Data Service (NGDC/WDS): NCEI/WDS Global Significant Earthquake Database. NOAA National Centers for Environmental Information (1972). "Significant Earthquake Information". NOAA National Centers for Environmental Information. doi:10.7289/V5TD9V7K. 8 Şubat 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ Nicholas Ambraseys; J. A. Jackson (1998). "Faulting associated with historical and recent earthquakes in the Eastern Mediterranean region". Geophysical Journal International. 133 (2): 390-406. doi:10.1046/j.1365-246X.1998.00508.x. 20 Eylül 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Şubat 2023.
- ^ H. Serdar Akyuz; E. Altunel; Volkan Karabacak; Cahit Caglar Yalciner (2006). "Historical earthquake activity of the northern part of the Dead Sea Fault Zone, southern Turkey". Tectonophysics. Elsevier. 426 (3–4): 281-293. doi:10.1016/j.tecto.2006.08.005.
- ^ Erhan Altunel; Mustapha Meghraoui; Volkan Karabacak; Serdar H. Akyüz; Matthieu Ferry; Çağlar Yalçıner; Marc Munschy179 (2009). "Archaeological sites (Tell and Road) offset by the Dead Sea Fault in the Amik Basin, Southern Turkey". Geophysical Journal International. 179 (3): 1313-1329. doi:10.1111/j.1365-246X.2009.04388.x. 8 Şubat 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Şubat 2023.
- ^ a b c d Mohamed Reda Sbeinati; Ryad Darawcheh; Mikhail Mouty (2005). "The historical earthquakes of Syria: an analysis of large and moderate earthquakes from 1365 B.C. to 1900 A.D." (PDF). Annals of Geophysics. 48 (3). 26 Haziran 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 8 Şubat 2023.
- ^ National Geophysical Data Center / World Data Service (NGDC/WDS): NCEI/WDS Global Significant Earthquake Database. NOAA National Centers for Environmental Information (1972). "Tsunami Event Information". NOAA National Centers for Environmental Information. doi:10.7289/V5TD9V7K. 17 Aralık 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi.