Antioheia (Pisidya)

Kent, Seleukos döneminde MÖ 275 yılında I. Seleukos veya oğlu I. Antiohos tarafından Frigya'da bulunan Galyalılar'a karşı ileri bir karakol olarak kurulmuştur. Roma İmparatoru Augustus tarafından MÖ 6 yılında Pisidya'da kurulan sekiz koloninin merkezi konumunda yer almıştır.^[1]

Hristiyanlık inancının yayılmasında önemli bir kişi olan Pavlus ve Barnabas MS 46'da kente gelmiş ve Pavlus ilk resmi vaazını burada vermiştir. Daha sonraki yıllarda adına St. Paul Kilisesi inşa edilmiştir.^[2] Antiocheia, MS 3. yüzyılın sonunda Pisidya Eyaleti'nin metropolisi olmuş ve kent bu önemini Bizans Dönemi'nde de korumuştur. Kent, 713 yılında gerçekleşen Arap saldırında yıkılıp yakılmıştır. Kent tarihi 13. yüzyıla kadar izlenebilmiş ancak bu tarihten itibaren terkedilmiştir.^[3]

Antiocheia antik kenti ören yerinde ilk kez 1833 yılında Francis Arundell tarafından çalışmalar yapılmıştır. Arundell ilk detaylı araştırmayı yapan ve kenti tanımlayan kişidir. 1912-1914 yılları ile 1924-1927 yılları arasında W.M.Ramsay'ın yaptığı kazılarda Antiocheia'nın büyük bölümü ortaya çıkarılmıştır. Ballaance 1962'de yaptığı yüzey araştırmaları ile şehrin bir planını çıkarmıştır. Antik kentte bulunan en önemli yapıt Anadolu'daki ilk kiliselerden olan St. Paul Kilisesi'dir. Ören yerinde Augustus Tapınağı, Antik tiyatro, Roma hamamı, Bizans Kilisesi ve su kemerleri vardır ancak bunların temel kalıntıları günümüze ulaşabilmiştir.^[2] Buradan elde edilen birçok eser Yalvaç Müzesi'nde sergilenmektedir.^[4]

Tiyatro

Tiberius Alanı

Propylon

Augustus Tapınağı

Su Kemerleri

Nympheum

Hamam

Palestra

Tiyatronun özgün mimarisi, koloninin kuruluşuna (M.Ö. 25) veya Helenistik çağa kadar uzanabilir. Decumanus Maximus'un (doğu-batı yönlü ana cadde) kuzeyine bitişik olarak inşa edildiği görülmektedir. Tiyatro M.S. 311-313'te mimarisinde değişiklikler yapılarak genişletildi. Boyutları Aspendos'taki 12.000 kişilik tiyatronun boyutlarına benzerlik taşımakta. Bu tiyatro, Sagalassos, Termessos ve Selge'deki diğer önemli Pisidia şehir tiyatrolarından oldukça büyük ve geniştir. 2009 yılında antik bölgeyi ziyaret eden belgesel yönetmeni Tekin Gün hem Antakya'da hem de Yalvaç'ta yapının çok sayıda taş blokları daha sonraki dönem inşaatları için taşınmış olduğunu gözlemlemiş,1833'te antik kent üzerinde araştırma yapan Arundell tiyatroyu teşhis ettiğinde birçok bloğun kaldırıldığının notları arasında yer almaktadır. Pisidia Antiokheia Antik Kenti 2018 yılı düzenleme ve kazı çalışmaları 2018 tarihleri arasında, Men Tapınağı ve Kutsal Alanı ile St. Paul Kilisesi'nde gerçekleştirildi. Kazılan bu alanlarda açığa çıkarılan mimari yapıların restorasyon ve konservasyon işlemlerinin yapılmasının yanı sıra bulunan diğer eserlerin de temizlenmesi, konservasyonu ve belgeleme işlemleri atölye ve depo çalışmalarıyla tamamlandı.

Tapınağı çevreleyen temenos içerisinde, tapınağın doğusunda yan yana sıralanmış olan oikoslarda ve küçük tapınak'ta temizlik, düzenleme ve kazı çalışmalarına devam edildi.

Men tapınağı'nın kuzeyinde bulunan yüksek tepenin üzerine ana kayanın düzleştirilmesiyle inşa edilmiş olan tapınak, ele geçirilen buluntulardan dolayı Tanrıça Hekate Tapınağı olarak isimlendirildi

Temenosun kuzey ve kuzey batı köşesinin tamamı atık topraktan arındırıldı temenos içerisindeki zemin, ana kayanın düzleştirilmesiyle elde edilmiştir. Temenosu çevreleyen stoanın zemini bir basamak yüksekliğinde, diğer bölümlerden daha yüksektir. Stoanın üst örtüsünü taşıyan sütun altlıklarının üzerine konulduğu düzgün dikdörtgen bloklar, stoayı çerçevelemektedir. Bu bloklar dışında, tapınağın çevresinde ve stoanın zeminindeki döşemenin tamamı sökülmüştür. Kaldırılan yığma toprağın içerisinden çıkan, tapınak ve temenos duvarına ait bloklar yerlerine konuldu, diğerleri ise belgelenerek temenos dışında oluşturulan taş tarlasına alındı. (Dolgu toprak içerisinde çok az seramik parçaları ve yoğun bir biçimde stoaya ait kireçtaşı sütün parçaları vardı.) Ayrıca, mermer adak steli, heykel parçaları, metal çivi, kapı aksamları ve cam eser parçaları da ele geçirildi. Zemin üzerinde bulunan sikkelerin çoğunluğu Konstantin Hanedanlığı'na (MS. 305 – 363) aittir. Dolgu içerisinde çıkan yazıt parçalarının büyük bir kısmı Ramsay ve ekibi tarafından okunmuş ve yayınlanmıştır. Ancak, bir blok üzerinde tekmoriumdan bahseden yeni bir yazıt bulundu. Daha önce kazılmamış alanlar sadece zemine yakın bazı yerlerdi. Çalışılan alanın tamamı kazılıp devredildiği için orijinal bir katmana rastlanmadı.^[5]