Carlz Caplin

Ser Carlz Spenser Caplin (ing. Charles Spencer «Charlie» Chaplin; 16 aprel 1889, Uolvort, Dyždə London — 25 dekabr 1977, Korsje-sur-Veve, Isvecrə) — britanijə ijən amerikə aktjor^[1], kinorežissjor, ssenarist, prodjuser, bəstəkor ijən montažəvon. Kinematogrəfi universalə usto, dynjo kinoədə ən nominə simo soxtəkəs — cy sərsəri Carli simo, kom kyrtəmetražə komedijonədə be, komon ve-vinə «Kistoun» kinostudijə 1910 sorədə soxtedəbe^[2]. Caplin aktiv pantomimə ijən buffonədə cəmon oko dojdəbe, maǧyl 1920 soronədə bino kardejdə əcəj nəčiməsənətədə ve əhmijətinə, čiddi čəmijətə myžoron bino kardyšone be, əmma navko kyrtəmetražə kinoədə žəgo nybe. 1914 sori bino beku Caplin bənə režissjori bino kardyše ištirok karde ijən bənə səhnə myəllif cy vejni de əcəj ištiroki filmon, cy 1916 soriku əv hežo filmon prodjuser be, ijən cy 1918 — musiǧi nyvyštəbe.

De Meri Pikford, Duglasi Ferbenksi ijən Devidi Griffiti Carlz Caplin 1919 sorədə United Artists kinostudijə okardyše^[3].

1973 sorədə cy Amerikə Kinoakademijə laureat be ijən dy kərə bekešə «Oskari» xyvande 1929 ijən 1972 soronədə. 1972 sori «Oskar» səjədə de šygo syxanon səše — «bo misl nybə tohfə gornə, cumcyko by əsrədə kinematograf nəčiməsənət be». Ce Sidno Caplini rukə byvəje.

Carli Caplin cy lolə kino vaxti ofəjevonə ijən nyfuzinə odəmondə gyləj be. Bə əcəj nəčiməsənəti ve təsiryš kardəbe firəngijə komik ijən kinoaktjor Maks Linder, bo əj Carli gyləj yštə kino həsr kardəšbe.

Əcəj ko-sənət viktorianə dovrədə bino be, kejnə gədə Carli iminə kərə bə səhnə beše musikl-hollədə Dyždə Britanijədə ijən idomə be 75 sor, tosə əcəj marde 88 sinnədə. Peš ve ovandəti Hollivudədə Caplin məčbur be AIŠ-ku beše, cumcyko əvyšon xəjli tənǧid karde binošon karde bə gornə ki əv 1950 soron syftədə bə kommunizmi idejon nez byəbe.

1999 sorədə Amerikə kinonəčiməsənəti institut Carli Caplini 10-minə vyrədə «Oxonə 100 sorədə kinoədə merdon dylədə 100 gylə ən jolə astovə» sijohijədə nišon doše^[4].

Carli Capli bə dynjo Londonədə omə 16 apreli 1889 sorədə, saat 8 šango, musikl-holl artiston xyjzonədə. Pyə — Carls Spenser Caplin - joli, moə — Hanna Caplin. Moə de mahnejon, raxson bə teətrə səhnon bešedəbe. Carli Capli-joli — baritonə sədo xyvand be ijən 1880 sorədə ve nomin be londonə musikl-hollonədə. Avropədə gasrol kardəbe, Nju-Jorkədən. Əcəj səhnə sənət ve bevəč orəxəj, əv bino kardyše alkohol pešome ijən 9 maj 1901 sorədə londoni gospitələdə bə rəhmət še 37 sinnədə.

Carli iminə kərə bə səhnə 194 sorədə beše, kejnə penč sinnyš hestbe. Gədə Carli ve cok beše səhnədə, bo əj pul šodojdəbin bə səhnə. Əvən bino kardyše šodoə pulon gyrdə karde ijən hənijən ve xoš oməj bə təmšoəkon, ižən pešo səhnədə hande oryxniše yštə moə handə mahne. Əcəj moə Hanna pešo nyhandyše, xyrtədə iškilyš hest be.

1896 sorədə Hanna ǧojm noxəš gyni, səš gin karde, ijən pešo bə psixik noxəšxonə dəǧandə be. Pešo əv kali vaxt yštə pyə kədə žijəj ijən pešoən bə koəkə ko Lambetədə egyni, Carli, əcəj boə ijən əcəj moə. Pešo əvon bə jətimon ijən ninbətijon məktəb šin. Əvon məčbur bin yštən boštə bo šimoniro pul ǧəzənč karde.

1898 sorədə Caplin dəše bə əǧylə rəxs kardə dastə «Həšt gylə lankaširi zoon»^[5]. Carli kyty olətədə iminə kərə təmšoəkon syrvoniše. 1902 sori əvəsorədə Caplin cy «Lankaširi zoon»-ku beše. Carli bə məktəb kam šedəbe, ružnomə əhvat, həkimi dastgət, tipogrəfijədə ko kardə be, əmma hic vyrədə ve mandə nybe kam sinni gornə.

1903 sorədə (14 sinnədə) əv daimi ko səše teətrədə, ijən dastəkyrtəǧə rol «Šerlok Holms» pjesədə səše. Bəvədə Caplin hic səvodin nybe. Kejnə bəj cy roli mətn došone, əv tarsedəbe ki bəj bəvoten kali sətyron hande de sədo. Roli bəj umute dastək kardyše əcəj boə Sidni. 16 sinniku hežo skripkə əžəni ružədə cand saat, cy teətri dirižoriku dərs pegətejdəbe.

Ve əhmijətinə vaxt bedə kejnə Caplin 21 fevralədə 1908 sorədə aktjori vyrə səjdə cy Fred Karno teətrə təškilədə. Tikəj vaxt bəpeštə əv kali teətrə təmšononədə əsosə aktjor be (kali žygo təmšon əv pešo bə ekran dəbəǧande).

Caplin de Karno truppə AIŠ-ədə be cy 1910 sori sentjəbrə mangiku tosə 1912 sori ijunə mang.

Gyləj təmšoədə Caplini gyləj kinoprodjuser Mak Sennet vindyše. Ce Carli təmšo bəj xoš oməj ijən əv əj dəvət kardyše bə yštə «Kistoun» studijə bənə artisti. Iminəni bo čyvonə aktjori cətin be bo kinematrografi tələbon pemužije. Xəjli vaxt bəpeštə, xəjli kino bəpeštə Caplin nominə aktjor be. Əmo Capli ve tasyb kardəbe kali cijon kəšejədə bə cəj gornə ki əv hežo pidəšbe yštən kino kəše^[6].

Iminəni Caplin cy čo simoonku boštə xysusi simo nəvejdəbe, čo gylon kopijə kardəbe. Pešo əv məšhurə akjor be ijən bino kardyše yštə ekranə simo soxte ijən təkmil karde. Syftə əcəj ekranə personəž Cez bənə behəjo xəspuši be, esə boj pešo əv nam bedə bəvədə odəmə rəhm vinde bedə.

Sərsəri iminə kərə vində bejdə bə «Əǧylə avtomobilə tožnije» komediədə 7 fevrali 1914 sori^[7].

Bo Sərsəri oləti Carli tikəj bə nav pesoxtəše. Mak Sennet xajš kardyše Caplini byši cerəjsə grimm bynə, Caplinən žygo votyše ym simo soxtejədə:

Az zyndənybim cerə grimm bynəm. Cymy reporjori olət xoš omedənybe. Əv bə ǧəror oməj hovužə šavlo tan karde, əvon mynədə bənə kisə bin, ve dyždə məšo ijən kylo, bə dastən gyləj ləvo pegəryme. Pidəmbe bydə cymy simoədə harci bə ijəndy ujǧun nyomo: bənə kisə šavlo ijə, kylo, kom gədəli be, ijən ve dyždə məšo. Bə i ləz nyzynəme čyvon ja pi yštəni nišon bykəm, əmma bə vir vardyme ki Sennet myni ve čyvon hisob ksrdyše, əve gədə byǧ dəcoknime, kom myni tikəj jol nišon bəkarde ijən cymy dimi mimikə nijo nybəka. Olət tan kardejədə az bə dumot šedəbim cy xosijətyš bəpe bybu odəm de žygo oləti, əmma kejnə hozy bim, olət ijən grim bə nijoni votyšone simo barədə. Az əvym hiss karde ijən kejnə ogardim bə pavilon, cymy personaž bə dynjo oməj.

«Sərsəri» hartərəfin ijən bə ijəndy vəjnə omə simoədə — de simo nomi dijə nykarde əv yštəni bənə čentlmeni bardejdəbe.

1914 sorədə Caplin yštən yštə iminə film kəšəše («Bə voš egynijə kəs»), končo əv yštən bənə akyjori, režissjori ijən ssenariste be. Ce Carli mangə maašon xəjli rə rost bejdən, əgəm «Kistounədə» əv həftədə 150 dollər əstəni, ijo ysət 1915 sorədə «Essenej Film» studijədə - 1250 dollər həftədə ijən 1000 bənə bonusi myǧovilə gornə.

Vaxt bəpeštə Caplin pijəše yštə nəčiməsənət ənəšykyrəti səj ijən 1919 sorədə de šərikon «Junajted Artists» studijə soxtejdə. Carlz by stedijədə tosə 1950-nə soron ko kardəbe kejnə cy Amerikəku beše.

Tosə 1922 sori Caplin yštə xysusi kəš nybe — bə kirə nyštəbe, mehmonxononədə mandejdəbe. 1922 sorədə Caplin Beverli-Hillsədə boštə kəš onoj. Kədə syvoj cyl gylə cašmə hestbe kinozal.

Caplini məšhur kardyše lolə kino ijən kejnə vang filmonədə hestbe 1927 sorədə, Caplin da sori dylədə hežo lolə kino bekardə. Iminə təmom de vangi əcəj film be «Jolə diktator» — bə Hitleri əlejh kəšə byə 1940-nə sori film. Ym filməm hežo oxonə film be končo cy sərsəri simo hestbe.

1952 sorədə Caplin jolə əfsəri orden «Ce Italijə Respublikə ǧollyǧədə be gornə» səše^[8], ijən 1971 sorədə — Hurmətinə legioni ordeni komandor təjin be^[9].

1972 sorədə dyminə kərə Oskari səše. 4 mart 1975 sorədə kralicə Elizaveta II Caplini bə rytsar təjin kardyše.

Carlz Spenser Caplin 25 dekabrədə 1977 sorədə hanədə bə rəhmət še, 89-nə sinnəsə be. Isvecrədə, Korsje-sur-Veve yštə kədə marde, dəkandə byə buminə tybəsoədə.

• Carli Caplini xotirə gornə bə gyləj asteroidi (3623) Caplin nom doə byə, ym ateroidi pəjdo kardəše 1981 sorədə sovet kišvəri astronom L.G. Karackina.
• Moris Bežər xoreograf bo Carli Caplini hərs kardəše balet Mr. C. Iminə kərə əj nišon doəšone La Fenice teətrədə (Venesijə) 1993 sorədə de Caplini kinə Anna-Emilijə dastəki.

1. ↑ Carli Caplin
2. ↑ Blanke, David. The 1910s. — illustrated. — Westport, CT: Greenwood Publishing Group, 2002. — S. 226. — (American popular culture through history). — ISBN 0313312516.
3. ↑ Haupert, Michael. The Entertainment Industry. — Westport, CT: Greenwood Publishing Group, 2006. — S. 242. — ISBN 0313321736.
4. ↑ AFI's 100 YEARS...100 STARS
5. ↑ PHOTO PAGES from CHAPLIN STAGE BY STAGE
6. ↑ Chaplin, Charles. My Autobiography. — Penguin, 1964. — S. 149—150. — ISBN 978-0-14-101147-9.
7. ↑ Çaplin, Çarlьz. Perevod: Z. Qinzburq // Moя bioqrafiя. — Moskva: Vaqrius, 2000. ��� 343 s. — ISBN 5-264-00127-8.
8. ↑ Grande Ufficiale Ordine al Merito della Repubblica Italiana Chares Spencer Chaplin
9. ↑ Portraits de décorés — Charlie Chaplin