Kosova nën Perandorinë Osmane

Kosova nën Perandorinë Osmane ka qenë periudha nga viti 1455 deri në vitin 1912, fillimisht si pjesë e Ejaletit të Rumelisë, dhe nga viti 1864 si vilajet i veçantë i Kosovës. Gjatë kësaj periudhe disa rrethe administrative (të njohura si sanxhaqë) secila e sunduar nga një sanxhakbej (përafërsisht i barabartë me "kryetar i rrethit") kanë përfshirë pjesë të territorit si pjesë të territoreve të tyre.

Historia

Shekulli i 17

Gjatë Luftës së Madhe Turke (1683–99), në tetor 1689, një forcë e vogël e Hapsburgëve nën drejtimin e Margrave Ludwig të Badenit, depërtoi Perandorinë Osmane dhe arriti deri në Kosovë, pas kapjes së tyre të mëparshme të Beogradit. Shumë shqiptarë bashkë me disa serbë u zotuan për besnikërinë e tyre ndaj austriakëve, disa duke iu bashkuar ushtrisë së Ludwigut. Një kundërsulm masiv osman verën e ardhshme i shtyu austriakët të ktheheshin në kalanë e tyre në Nish, më pas në Beograd dhe më në fund u kthyen përtej Danubit në Austri.

Ofensiva osmane u shoqërua me raprezalje të egra dhe plaçkitje, duke bërë që shumë disa shqiptarë dhe serbë, përfshirë Arsenije III, Patriarkun e Kishës Ortodokse Serbe, të largoheshin së bashku me austriakët. Kjo ngjarje është përjetësuar në historinë serbe si shpërnguljet e mëdha të serbëve, të konsideruara si gjoja, eksodi i madh i qindra mijëra serbëve nga Kosova dhe Serbia.

Shekulli i 19

Gjatë dhe pas Luftës Serbo-Otomane të viteve 1876–78, midis 30,000 dhe 70,000 shqiptarë myslimanë, u dëbuan nga ushtria serbe nga sanxhaku i Nishit dhe u larguan në Vilajetin e Kosovës.^[1]^[2]^[3]^[4]

Më 1878, Lidhja e Prizrenit u krijua nga shqiptarët e katër vilajeteve duke përfshirë edhe Vilajetin e Kosovës. Qëllimi i Lidhjes ishte arritja e autonomisë shqiptare brenda perandorisë osmane për dhe inkursionet e kombeve të reja ballkanike.

Deri në vitin 1878 Kosova (në tërësi ose pjesërisht) ishte bërë objekt i irredentizmit shqiptar, serb dhe malazez (të gjitha krahas rajoneve të tjera të rëndësishme për secilin komb). Popullsia e Kosovës nga këto tre grupe kishte filluar të ndërmerrte hapa për të mbushur vakumin e pushtetit të krijuar nga dobësimi i pushtetit qendror osman në atë kohë.

1900–18

Më 1910, një kryengritje e organizuar nga shqiptarët shpërtheu në Prishtinë dhe shpejt u përhap në të gjithë vilajetin e Kosovës, duke zgjatur për rreth tre muaj. Sulltani osman Mehmed V vizitoi Kosovën në qershor 1911 gjatë bisedimeve për zgjidhjen e paqes që mbulonin të gjitha zonat e banuara nga shqiptarët.^[5]

Islamizimi

Me gjithë imponimin e sundimit mysliman, një numër i madh i të krishterëve vazhduan të jetonin normalisht dhe ndonjëherë edhe të përparonin nën osmanët. Një proces islamizimi nisi menjëherë pas fillimit të sundimit osman, por ai mori një kohë të konsiderueshme, të paktën një shekull, dhe u përqendrua në fillim në qytete. Duket se shumë banorë të krishterë shqiptarë u konvertuan drejtpërdrejt në Islam, në vend që të zëvendësoheshin nga myslimanë jashtë Kosovës. Një pjesë e madhe e arsyes së konvertimit ishte ndoshta ekonomike dhe sociale, pasi muslimanët kishin dukshëm më shumë të drejta dhe privilegje sesa nënshtetasit e krishterë.^[6] Jeta fetare e krishterë gjithsesi vazhdoi, me kishat e mbetura kryesisht të vetmuara dhe me pak besimtarë, por si kishat ortodokse serbe ashtu edhe ato katolike romake dhe kongregacionet e tyre vuanin nga nivelet e larta të taksave. Osmanët dukej se kishin një qasje më të qëllimshme ndaj konvertimit të popullsisë katolike romake, prej të cilëve shumica ishin shqiptarë, në krahasim me adhuruesit e Ortodoksisë Lindore që ishin kryesisht serbë, pasi ata e shihnin të parën më pak të favorshme për shkak të besnikërisë së saj ndaj Romës, një fuqi rajonale konkurruese.^[7]

Demografia

Rreth shekullit të 17-të, ka dëshmi të një popullsie gjithnjë e më të dukshme shqiptare të përqendruar fillimisht në Rrafshin e Dukagjinit. Është pohuar se ky ishte rezultat i migrimeve nga jugperëndimi (dmth. Shqipëria moderne) dhe se emigrantët e supozuar sollën islamin me vete. Sigurisht që ka dëshmi të migrimit: shumë shqiptarë të Kosovës kanë mbiemra karakteristikë të banorëve të rajonit verior shqiptar të Malësisë. Megjithatë, shumë të tjerë nuk e bëjnë këtë. Një numër i vogël sllavësh, me sa duket anëtarë të Kishës Ortodokse Serbe, u konvertuan në islam nën sundimin osman. Sot, shumica e myslimanëve sllavë të Serbisë jetojnë në rajonin e Sanxhakut të Serbisë jugore, në veriperëndim të Kosovës. Disa historianë besojnë se ka pasur ndoshta një popullsi paraekzistuese të shqiptarëve katolikë jo vetëm në Rrafshi i Dukagjinit por edhe në Sanxhak, e të cilët kryesisht u konvertuan në Islam, por mbetën rreptësisht një pakicë në një rajon ende të banuar kryesisht nga të krishterët. Sipas të dhënave austriake, në vitet 1890 Kosova ishte 70% myslimane (pothuajse tërësisht me prejardhje shqiptare) dhe më pak se 30% jomuslimane (kryesisht serbë).^[7]

Hartat demografike

Harta e përbërjes etnike të Ballkanit punuar nga studiuesi progrek A. Synvet në vitin 1877, profesor francez i liceut osman të Kostandinopojës.
Harta etnografike e Ballkanit në fund të shekullit XIX

Shih edhe

Referime

^ Pllana, Emin (1985). "Les raisons de la manière de l'exode des refugies albanais du territoire du sandjak de Nish a Kosove (1878–1878) [The reasons for the manner of the exodus of Albanian refugees from the territory of the Sanjak of Niš to Kosovo (1878–1878)] ". Studia Albanica. 1: 189–190.
^ Rizaj, Skënder (1981). "Nënte Dokumente angleze mbi Lidhjen Shqiptare të Prizrenit (1878–1880) [Nine English documents about the League of Prizren (1878–1880)]". Gjurmine Albanologjike (Seria e Shkencave Historike). 10: 198.
^ Elsie, Robert (2010). Historical Dictionary of Kosovo. Scarecrow Press. fq. XXXII. ISBN 9780333666128. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
^ Stefanović, Djordje (2005). "Seeing the Albanians through Serbian eyes: The Inventors of the Tradition of Intolerance and their Critics, 1804–1939." European History Quarterly. 35. (3): 470.
^ Tucker, Ernest (2016). The Middle East in Modern World History. Routledge. fq. 119. ISBN 978-1-31550-824-5. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
^ Krasniqi, Kolë (2019). Islamist Extremism in Kosovo and the Countries of the Region. Springer Nature. fq. 3–4. ISBN 978-3-03018-569-5. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
^ ^a ^b Cohen, Paul A. (2014). History and Popular Memory: The Power of Story in Moments of Crisis. Columbia University Press. fq. 8–9. ISBN 978-0-23153-729-2. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)

[1] Pllana, Emin (1985). "Les raisons de la manière de l'exode des refugies albanais du territoire du sandjak de Nish a Kosove (1878–1878) [The reasons for the manner of the exodus of Albanian refugees from the territory of the Sanjak of Niš to Kosovo (1878–1878)] ". Studia Albanica. 1: 189–190.

[2] Rizaj, Skënder (1981). "Nënte Dokumente angleze mbi Lidhjen Shqiptare të Prizrenit (1878–1880) [Nine English documents about the League of Prizren (1878–1880)]". Gjurmine Albanologjike (Seria e Shkencave Historike). 10: 198.

[Elsie2010-3] Elsie, Robert (2010). Historical Dictionary of Kosovo. Scarecrow Press. fq. XXXII. ISBN 9780333666128. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)

[4] Stefanović, Djordje (2005). "Seeing the Albanians through Serbian eyes: The Inventors of the Tradition of Intolerance and their Critics, 1804–1939." European History Quarterly. 35. (3): 470.

[5] Tucker, Ernest (2016). The Middle East in Modern World History. Routledge. fq. 119. ISBN 978-1-31550-824-5. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)

[6] Krasniqi, Kolë (2019). Islamist Extremism in Kosovo and the Countries of the Region. Springer Nature. fq. 3–4. ISBN 978-3-03018-569-5. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)

[Cohen-7] Cohen, Paul A. (2014). History and Popular Memory: The Power of Story in Moments of Crisis. Columbia University Press. fq. 8–9. ISBN 978-0-23153-729-2. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)

[1]